Demografische Verkenning 2015

Transcriptie

1 Demografische Verkenning Samenvatting en conclusie 2 2. Inleiding 5 3. Nijmegen tot Een groeiende stad Groeifactoren: migratiesaldo en geboorteoverschot Karakteristieken in bevolkingsopbouw en ontwikkeling Stadsprognose Aannames Uitkomsten Vergelijkingen met andere prognoses Prognose op stadsdeel- en wijkniveau Inleiding Prognose per stadsdeel Groei en krimp per wijk 26 Datum: oktober 2015 Gemeente Nijmegen Onderzoek en Statistiek contactpersoon: Jenny Zonneveld tel.: / (O&S) adres: onderzoek.statistiek@nijmegen.nl (onderdeel gemeente > onderzoek en cijfers) Demografische Verkenning

2 1. Samenvatting en conclusie Achtergronden bevolkingsontwikkeling van Nijmegen tot 2015 Op woonden er meer dan mensen in Nijmegen. De laatste jaar heeft de stad een tamelijke gestage groei gekend, met gemiddeld zo n inwoners per jaar. Deze bevolkingsgroei heeft verschillende achtergronden: Er worden meer kinderen geboren dan dat er mensen sterven Er komen veel jongeren naar Nijmegen om een opleiding te volgen. Hoewel een groot deel van hen na een aantal jaar de stad weer verlaat om elders te gaan wonen of werken blijft een deel ook in Nijmegen wonen Ook immigratie en emigratie zorgt per saldo voor een toename van het aantal inwoners Figuur 1 Elementen in bevolkingsontwikkeling van Nijmegen, (één icoon vertegenwoordig 500 mensen, gemiddelde ) Ook in toekomst bevolkingsgroei in Nijmegen Voor de komende 15 jaar is in twee scenario s (varierend in aannames rond woningbouw en instroom van studenten) gekeken welke bevolkingsontwikkeling verwacht kan worden. In beide scenario s wordt een voortzetting van de groei, in iets lager tempo, voorzien: Demografische Verkenning

3 alternatief hoofdscenario scenario Figuur 2 Bevolkingsontwikkeling Nijmegen in twee scenario's Sterkste toename bij jarigen Door het ouder worden van de grote na-oorlogse geboortegeneraties zal in de komende 10, 15 jaar vooral de groep inwoners tussen 70 en 79 jaar stijgen. Tussen 2015 en 2025 zal de groei van deze groep zo n 40%, meer dan 4000 mensen bedragen. Daar tegenover staat dat er juist minder Nijmegenaren zullen zijn die in de leeftijdsklasse alternatief hoofd Figuur 3 Ontwikkeling per leeftijdsgroep in twee scenario's Krijgt Nijmegen ook met krimp te maken? Krimpprocessen hebben de laatste jaren binnen demografische analyses veel aandacht gekregen. Een aantal, vooral perifeer gelegen, regio s en gemeenten in Nederland heeft recent te maken gehad met teruglopende bevolkingsaantallen. Een omslag in ontwikkeling die soms ook vraagt om een omslag in beleid. In hoeverre is zo n krimpontwikkeling in Nijmegen te verwachten? Voor heel Nederland verwacht het CBS dat de bevolking de komende 45 jaar steeds langzamer zal groeien, van een kleine 17 miljoen inwoners in 2015, via 17,5 miljoen rond 2024/2025 tot ruim 18 miljoen in Binnen Nederland voorziet het CBS groeiende en krimpende regio s. Groei is vooral geconcentreerd in de steden, krimp is vooral op het perifere platteland te verwachten. Alle prognoses (CBS, Primos, gemeente) gaan uit van bevolkingsgroei van Nijmegen in de prognoseperiode (tot 2030/2035). Op onderdelen krijgt Nijmegen ook in de nabije toekomst wel met krimp te maken: Demografische Verkenning

4 o o de komende 10 jaar zal de leeftijdsklasse krimpen binnen de stad zal de ontwikkeling van wijken en stadsdelen uiteenlopen: groei in Noord en aan het Waalfront, krimp in Dukenburg, Lindenholt en Nieuw-West. Grote lijnen en specifieke inzichten Deze samenvatting beperkt zich tot de grote lijnen in de bevolkingsontwikkeling van Nijmegen. Voor veel toepassingen is juist zicht op specifieke gebieden en leeftijdsklassen belangrijk. Zulke inzichten laten zich moeilijk samenvatten. In de hoofdtekst van het rapport wordt in meer detail ingegaan op de uitkomsten van de Demografische Verkenningen Wie vragen heeft die door het in het rapport gepresenteerd niet beantwoord worden kan bij bureau Onderzoek en Statistiek een beroep doen op het basismateriaal van de prognose. Demografische Verkenning

5 2. Inleiding Waarom maken we een Demografische Verkenning? Veranderingen in omvang en samenstelling van de bevolking hebben invloed op allerlei gemeentelijke beleidsvelden: Toename van het aantal ouderen (in bepaalde delen van de stad) gaat samen met toename aan zorgvraag, gebruik van gezondheidsvoorzieningen en andere voorzieningen voor ouderen. Veranderingen in samenstelling van de beroepsbevolking zijn van invloed op de stedelijke economie. Veranderingen in aantal en woonwijk van kinderen heeft effecten op de vraag naar onderwijs, jeugd- en sportvoorzieningen, etc. Daarom bestaat er binnen de gemeente behoefte aan inzicht in toekomstige bevolkingsontwikkelingen. Ook is het een gegeven dat sinds een aantal jaar de bevolkingsontwikkeling in verschillende regio s en gebieden in Nederland steeds meer uiteenloopt: naast groeigebieden en steden zijn er ook krimpregio s. Dit stelt andere eisen aan het (gemeentelijk) beleid (van groei- tot krimpgebieden). Dit maakt de behoefte aan inzicht in de bevolkingsontwikkeling in Nijmegen nog groter. Bestaat een autonome bevolkingsontwikkeling en een autonome prognose? De redenen waarom behoefte bestaat aan gegevens over de toekomstige bevolking zijn duidelijk. Maar is het ook mogelijk een eenduidig antwoord te geven op de vraag naar omvang en samenstelling van de toekomstige inwoners? Eigenlijk niet. Het is niet zo dat de bevolking van een stad een eigen, zelfstandige, onafhankelijke ontwikkeling doormaakt. Of de bevolking groeit of krimpt, hoe veranderingen in leeftijdsopbouw zijn wordt deels bepaald door de uitgangssituatie, de kenmerken van de mensen die nu al in de gemeente wonen. Maar daarnaast hebben ook andere ontwikkelingen grote invloed. Denk aan (veranderingen in) de aantrekkingskracht van de opleidingsinstellingen in Nijmegen, de economische situatie in onze regio en in Nederland als geheel, veranderingen op wereldschaal (wel of niet toestroom van asielzoekers/vluchtelingen) en politieke beslissingen (worden woningen in gemeente a, b of c gebouwd). Ook geldt dat individuele personen en huishoudens vaak meer dan één optie hebben bij demografische beslissingen. Zo kan iemand die van verderweg in (de regio) Nijmegen komt werken in de stad komen wonen, kiezen voor een van de gemeenten in de regio of over langere afstand gaan forenzen, afhankelijk van het woningaanbod, de aantrekkelijkheid van woonmilieus en zijn persoonlijke omstandigheden. Eén logische bevolkingsontwikkeling bestaat niet. Welke relatie bestaat er tussen woningbouwplanning en verwachte bevolkingsontwikkeling? Woningbouw en bevolkingsontwikkeling verhouden zich tot elkaar in een soort kip-ei-relatie. Zonder woningbouw is er weinig ruimte voor bevolkingsgroei, andersom maakt verwachte bevolkingsgroei dat (meer) woningbouw nodig is. Woningbouw heeft daardoor een element van selffulfilling prophecy in zich. Bouw je niet, dan zal de bevolking niet of beperkt toenemen, bouw je wel dan kan de bevolking wel groeien. Dat woningbouw altijd tot bevolkingsgroei leidt is echter niet waar: De vergrijzing en de, steeds langzamer voortgaande, huishoudensverdunning zorgen ervoor dat we voor een bevolking van dezelfde omvang toch meer woningen nodig kunnen hebben Extra woningen geven ruimte om belangstelling vanuit de eigen gemeente of van buiten op te vangen. Maar als die belangstelling er niet is, b.v. omdat een regio economisch niet aantrekkelijk is, zal alleen woningbouw niet tot meer bewoners leiden. Sinds de economische crisis is er een nieuw element toegevoegd aan de relatie woningbouwbevolkingsontwikkeling. Waar in het verleden gold dat stilvallen van woningproductie vaak een lokale Demografische Verkenning

6 kwestie was (en er in concurrerende gemeenten wel aanbod bleef bijkomen) is nu de woningbouw landsbreed in de knel. In het verleden waargenomen verbanden hoeven minder geldig te zijn voor de toekomst. Zijn uitkomsten van bevolkingsprognoses hard? Een bevolkingsprognose is gebaseerd op een samenstelsel van aannames die stuk voor stuk anders kunnen uitpakken. Dat maakt dat de uitkomsten van bevolkingsprognoses per definitie niet hard zijn. Daarom kijken we in de Demografische Verkenning naast het hoofdscenario ook naar een variant van de toekomstige ontwikkelingen waarin aangepaste aannames zijn verwerkt. Zo proberen we de bandbreedte van bevolkingsontwikkelingen in beeld te brengen. Waarom maken we een eigen gemeentelijke prognose als er ook al landelijke prognoses zijn die op gemeentelijk niveau uitkomsten geven? In Nederland zijn er twee gerenommeerde landelijke prognoses (regionale prognose van het CBS/PBL en de Primosprognose van VROM/IM/ABF) die uitkomsten geven over bevolkingsontwikkeling op gemeentelijk niveau. Waarom maken we in Nijmegen dan ook nog een eigen prognose? De uitkomsten van de twee prognoses kunnen nogal van elkaar verschillen en kunnen bij actualisering flinke sprongen maken. Om de uitkomsten van deze prognoses te waarderen is eigen inzicht in bevolkingsontwikkelingen nodig. Zowel Primos als CBS geeft één uitkomst per gemeente. Juist omdat bevolkingsontwikkeling met veel onzekerheden omgeven is willen we graag varianten kunnen bekijken. De informatiebehoefte stopt niet op het niveau van de gemeente als totaliteit. Daarom wordt in deze Demografische Verkenning ook verwachte ontwikkelingen per stadsdeel gepresenteerd. In de basisberekeningen is nog een lager schaalniveau, dat van wijken, te onderscheiden. Op aanvraag is daar ook informatie uit beschikbaar. Naast de Demografische Verkenning wordt ook regelmatig de Waalsprongmonitor opgesteld, waarin speciaal gekeken wordt naar de mogelijke bevolkingsontwikkeling in Nijmegen-noord, het stadsdeel met de meeste nieuwbouwplannen. Wat komt er in dit rapport aan de orde? In hoofdstuk 2 kijken we naar demografische ontwikkelingen in Nijmegen in het verleden en typeren we de huidige situatie. Hoofdstuk 3 beschrijft de stadsprognose in twee scenario s: welke aannames, welke uitkomsten, vergelijking met landelijke prognose. In hoofdstuk 4 kijken we naar mogelijke ontwikkelingen op stadsdeelniveau. Demografische Verkenning

7 3. Nijmegen tot 2015 In dit hoofdstuk kijken we naar de demografische ontwikkelingen in Nijmegen in de afgelopen decennia en typeren we de huidige situatie 3.1 Een groeiende stad Op 1 januari 2015 woonden er meer dan mensen in Nijmegen. In 2014 groeide de stand met 2400 inwoners. De groei van het inwoneraantal, die al vanaf de jaren voor de eeuwwisseling te zien is, is daarmee geintensiveerd. Groeispurt in 2014 en 2015 In de ontwikkeling van het inwoneraantal van Nijmegen wisselen periodes van groei en stilstand elkaar af. Een halve eeuw geleden, in de vruchtbare jaren zestig, zorgden hoge geboortecijfers voor een flinke bevolkingsgroei. In de jaren schommelde het inwoneraantal steeds rond hetzelfde niveau, net onder de mensen. Sinds de tweede helft van de jaren negentig neemt het inwoneraantal van Nijmegen weer toe. Na de overkomst van Lent van de gemeente Elst naar Nijmegen, dat in 1997 voor een groei met zo n 3000 inwoners zorgde, groeit de gemeente gestaag door. Binnen deze periode is de groei in 2013 en 2014 het hoogst ontwikkeling Lent Figuur 4 Bevolkingstoe- en afname Nijmegen, 1960 tot en met 2014, bron: GBA/BRP Gemeente Nijmegen Bevolkingsgroei Nederland geconcentreerd in steden Niet alleen Nijmegen is de laatste 15 jaar flink in omvang gegroeid, dat geldt voor de meeste steden in Nederland, zie Figuur 4. Terwijl in Nederland het inwoneraantal met 6% toenam, groeiden de steden met 12%, en de rest van het land met minder dan 4%. Demografische Verkenning

8 Nijmegen rest Nederland Nederland Figuur 5 Index bevolkingsgroei in steden en rest van Nederland (bevolkingsomvang 2000=100), bron: CBS Deze groei is een trendbreuk met de ontwikkeling in de laatste decennia van de vorige eeuw, toen de groei juist buiten de steden geconcentreerd was. Voor deze veranderingen zijn landelijk verschillende verklaringen, van structurele en conjuncturele aard: Culturele ontwikkelingen zorgen voor een toegenomen waardering voor de stad. De leeftijd waarop traditionele gezinshuishoudens gevormd worden is hoger geworden, meer mensen blijven langer of voor altijd single en/of kinderloos. Daarnaast kiezen ook steeds meer huishoudens met kinderen en hogeropgeleiden voor de diversiteit van een stedelijke woonomgeving. Concentratie van kennis, hoogopgeleiden en bedrijven uit de kenniseconomie in (universiteits)steden zorgen voor een aantrekkelijk vestigingsmilieu Het nationale woningbouwbeleid veranderde in de jaren 90 van richting: van bouw vooral in groeikernen naar bouw in de Vinex-locaties bij de grote steden Door de crisis is de de doorstroming op de woningmarkt en de verhuismobiliteit (vooral bij de jarigen) afgenomen. Zij blijven vaak op de plek waar ze al wonen, de steden. Groei bij twintigers en zestigers De groei in de periode is geconcentreerd in twee leeftijdsklassen: bij twintigers en zestigers. De groep was altijd al sterk vertegenwoordigd in Nijmegen maar is de laatste 10 jaar geëxplodeerd. In heel Nederland is er sprake van een toename van deze groep, maar in Nijmegen veel sterker dan gemiddeld. De opleidingen hier zorgen voor een concentratie van jongeren in de stad. Dat de groep zestigers is toegenomen is het gevolg van het opschuiven van de naoorlogse geboortegeneraties. De oudsten uit deze groep waren in jaar oud, in De trede in de bevolkingssamenstelling, voor het moment dat de lage geboortecijfers uit de oorlog overgaan in de hoge geboortecijfers van na de oorlog is in 15 jaar 15 jaar naar rechts geschoven. De groep 70+-ers is sinds 2000 in absolute getallen slechts beperkt gegroeid. De groep tussen 30-begin 40, waarin nu de mensen uit de kleine geboortegeneraties uit de jaren 80, is tussen 2000 en 2015 juist kleiner geworden. Demografische Verkenning

9 Figuur 6 Nijmeegse bevolking naar leeftijd, 2000, 2005, 2010, 2015 bron: GBA/BRP 3.2 Groeifactoren: migratiesaldo en geboorteoverschot De bevolkingstoename is het gecombineerde effect van een geboorteoverschot en het migratiesaldo. Het geboorteoverschot is hierbij de meest stabiele, maar in omvang minst belangrijke, factor. Jaarlijks worden er mensen meer geboren in Nijmegen dan er overlijden. Het migratiesaldo fluctueert veel sterker, van zelfs een vertrekoverschot in 2007 en 2008, naar vestigingsoverschotten van in 2013 en geboorteoverschot migratiesaldo Figuur 7 Geboorteoverschot en migratiesaldo, , bron: GBA/BRP Binnenlandse en buitenlandse migratie Vooral de verhuisbewegingen binnen Nederland zijn bepalend voor toe- of afname van de bevolking. Vestiging en vertrek van en naar het buitenland zijn meestal redelijk in evenwicht, daarom ligt het migratiesaldo meestal rond de 0. Demografische Verkenning

10 totaal saldo buitl+onb binnenland Figuur 8 Binnen- en buitenlandse migratiesaldi Nijmegen, , bron: GBA/BRP Bij verhuizingen binnen Nederland speelt opleiding een belangrijke rol Voor verhuizingen van en naar Nijmegen kunnen mensen verschillende motieven hebben, die gerelateerd kunnen worden aan kenmerken als leeftijd en herkomst/bestemming. De belangrijkste verhuisstromen voor Nijmegen zijn: Opleidingsmigratie: verhuizingen van jongeren naar Nijmegen, aangetrokken door het onderwijsaanbod van RU en HAN. Jaarlijks komen rond de 2000 jongeren meer naar Nijmegen dan er vertrekken. De laatste paar jaar is de instroom zelfs nog groter: een vestigingsoverschot van 2500 tot bijna Daarmee is de instroom van studenten de voornaamste verklaring voor de sterke groei in 2013 en Verhuizingen met regiogemeenten, waarbij de verhuisreden vaak in de woningmarktsfeer zal liggen: welke woonmilieu spreekt je aan, waar zijn woningen beschikbaar en betaalbaar. Het migratiesaldo met de regio is in de hele analyseperiode negatief, maar de laatste 2 jaar is het per saldo verlies beperkt. Ook dit draagt bij aan de hoge bevolkingsgroei in 2013 en Verhuizingen met de rest van Nederland, waarbij de verhuisreden vaak met arbeidsmarktoorzaken te maken zal hebben (eerste of nieuwe baan). Ook dit migratiesaldo is alle jaren negatief geweest. Gemiddeld verlaten per saldo zo n 1000 mensen de stad in deze migratiestroom. Het vertrekoverschot op de laatste twee verhuisstromen hangt logisch samen met de winst uit de opleidingsimmigratie: nadat ze hun opleiding hebben afgemaakt verlaten immers veel van de oudstudenten de stad weer. Dat het totale binnenlands migratiesaldo positief is laat zien dat een deel van de studenten wel blijvend inwoner van Nijmegen wordt. Demografische Verkenning

11 binnenl. mig.saldo opleiding regio rest Nederland Figuur 9 Migratiesaldi in verhuizingen binnen Nederland, , bron: GBA/BRP Tweederde van buitenlandse vestigers komt uit westerse landen Zowel het aantal mensen dat zich vanuit het buitenland in Nijmegen vestigt als het aantal mensen dat vertrekt naar het buitenland is de laatste jaren toegenomen saldo vestiging vertrek Figuur 10 Vestiging en vertrek met buitenland (incl bestemming onbekend), bron: GBA/BRP Van de vestigers woonde tweederde voor de verhuizing in een westers land, 1/3 komt uit een niet-westers land. Net als bij de binnenlandse migratie zie je dat de leeftijdklasse een groot aandeel (50%) onder de verhuizers uit westerse landen inneemt: ook hier zal opleiding een belangrijke vestigingsfactor zijn, het aantal buitenlandse studenten aan de RU is de laatste jaren ook flink toegenomen. Bij de vestigers uit niet-westerse landen is de leeftijdsklassen het sterkst vertegenwoordigd. Demografische Verkenning

12 jr e.o jr jr jr 0-14 jr westers niet-westers Figuur 11 Vertrekland immigranten 2014, bron: BRP Geboortecijfers in Nijmegen ruim onder landelijk gemiddelde Het gemiddeld kindertal (het aantal kinderen dat een vrouw krijgt wanneer je alle leeftijdsspecifieke geboortekansen in een bepaald kalenderjaar optelt) in Nijmegen schommelt de laatst 5 jaar tussen 1,4 en 1,5. Dat is wat hoger dan in de jaren daarvoor en de afstand tot het Nederlands gemiddelde is afgenomen. Toch ligt het nog steeds 15-20% onder het landelijk gemiddelde. 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1 Nederland Nijmegen Figuur 12 Gemiddeld kindertal per vrouw, bron: CBS Vooral de jongere vrouwen, tot 30 jaar, krijgen in Nijmegen relatief weinig kinderen. Onder hen zijn veel studenten en pas afgestudeerden. Vrouwen boven de 35 krijgen in Nijmegen juist wat vaker kinderen dan landelijk gemiddeld. Demografische Verkenning

13 45 tot 50 jaar 40 tot 45 jaar Nijmegen Nederland 35 tot 40 jaar 30 tot 35 jaar 25 tot 30 jaar 20 tot 25 jaar 15 tot 20 jaar Figuur 13 Aantal geboortes per 100 vrouwen, 2013, Nijmegen en Nederland, bron: CBS Sterfte varieert wat door de jaren In de periode is het aantal sterfgevallen in Nijmegen gestaag gedaald, met in totaal zo n 15%. In Nederland als geheel was deze ontwikkeling ook te zien. Deels wordt dit veroorzaakt door het uitblijven van grote griep- en koudegolven in deze periode. Daarnaast nemen sterftekansen, door verbeterde behandelingen, preventie en verbetering in leefstijl al jarenlang af Nijmegen Nederland Figuur 14 Aantallen sterfgevallen in Nijmegen (linkeras) en Nederland (rechteras), , bron: CBS en BPR Nijmegen In de jaren nam zowel in Nijmegen als Nederland het aantal sterfgevallen weer toe. Leeftijdspecifiek bekeken liggen de sterftekansen in Nijmegen iets boven het landelijk gemiddelde. Voor mannen geldt dat wat sterker (7%) dan voor vrouwen (4%). 3.3 Karakteristieken in bevolkingsopbouw en ontwikkeling Tot dusver is in dit hoofdstuk beproken hoe de Nijmeegse bevolking zich de afgelopen jaren heet ontwikkeld. In deze paragraaf komt de huidige stand van zaken aan bod. Wat kenmerkt de bevolkingsopbouw? Welke verschillen bestaan er tussen stadsdelen en wijken? Demografische Verkenning

14 Studenten drukken stempel op leeftijdsopbouw In de Nijmeegse bevolkingsopbouw springen een paar bijzonderheden in het oog: De groep 20-ers is in vergelijking met Nederland als geheel zeer sterk aanwezig. Dit is een typisch beeld voor een studentenstad Onder de studenten zijn meer vrouwen dan mannen. Daarom is de uitstulping aan de rechterkant, bij de vrouwen, sterker dan links, bij de mannen Bijna alle andere leeftijdsgroepen zijn ondervertegenwoordigd in de Nijmeegse bevolking, het sterkst speelt dat voor de 5-15 jarigen man vrouw Nijmegen Nederland 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% -1,0% -2,0% -3,0% -4,0% Figuur 15 Bevolkingspiramide Nijmegen en Nederland, 2015, bron: CBS/BRP Groei in Noord maar ook in oude stad De nieuwbouwwijk de Waalsprong in Nijmegen-Noord heeft natuurlijk een belangrijk aandeel in de groei van het inwoneraantal van Nijmegen. Het aantal mensen daar neemt jaarlijks toe. In de nieuw gebouwde woningen vestigen zich nieuwe inwoners. Maar ook wanneer er wat minder woningen worden opgeleverd is er sprake van groei: in een wijk als de Waalsprong worden veel meer kinderen geboren dan dat er mensen overlijden. Demografische Verkenning

15 Noord rest nijmegen Figuur 16 Bevolkingsontwikkeling ten opzichte van 1 jan 2000, bron: GBA/BRP Ook het inwoneraantal in Nijmegen ten zuiden van de Waal is sinds 2000 flink gegroeid (met een dip in de jaren rond 2007). Vooral de laatste paar jaar is de toename behoorlijk groot. Dit heeft onder andere te maken met de grote stroom studenten, die in die jaren naar Nijmegen gekomen is. Deze groep vestigt zich vooral in de oude stad. Uiteenlopende profielen van wijk tot wijk De Nijmeegse wijken verschillen sterk in leeftijdsopbouw en bevolkingsontwikkeling. In Figuur 17 is te zien hoe de opbouw van de bevolking is, in vergelijking tot het Nijmeegse gemiddelde, en of het aantal inwoners de laatste 5 jaar is toe- of afgenomen. In de figuur is onder andere het volgende te zien: In wijken met veel particuliere studentenhuizen of bezit van de SSHN ligt een zwaar gewicht op de leeftijdsklasse (Groenewoud, Heyendeel, Galgenveld, Bottendaal en meest extreem het Centrum, waar 40% van de bewoners tussen 18 en 24 jaar oud is) De nieuwste wijken, Lent en Oosterhout, kenmerken zich door een relatief grote aanwezigheid van de groep kinderen (vooral 0-11, maar ook wel 12-17) en hun ouders. Voor jonge ouderen (70-79) vallen de Dukenburgse wijken op. Daar is deze groep sterk aanwezig Lindenholt is iets later gebouwd dan Dukenburg. Daar is juist de leeftijdsklasse sterk aanwezig. Een sterke aanwezigheid van de groep oudste ouderen (80+) gaat vaak samen met het voorkomen van woonvormen speciaal op deze doelgroep gericht (Hees, Brakkenstein, Groenewoud) De wijken in Dukenburg en Lindenholt laten in de breedte een terugloop van het aantal inwoners zien. Voor de andere wijken in oud-nijmegen is het beeld uiteenlopen: van verlies van inwoners, via relatief stabiel (meeste wijken) naar groei. De sterke groei in de wijken Stadscentrum, Nije Veld en Biezen hangt ook samen met de behoorlijke aantallen nieuwbouwwoningen die daar de afgelopen jaren zijn opgeleverd. Vaak is de jaren daarvoor sprake geweest van terugloop in bevolkingsaantal, doordat er voor er nieuw gebouwd werd eerst gesloopt is. Demografische Verkenning

16 ontw Benedenstad 4% 4% 15% 21% 30% 23% 3% -3% Stadscentrum 2% 1% 40% 35% 12% 8% 2% 25% Bottendaal 6% 3% 29% 30% 22% 9% 1% 6% Galgenveld 8% 5% 28% 21% 19% 14% 5% 5% Altrade 9% 5% 23% 23% 25% 14% 1% 3% Hunnerberg 6% 5% 21% 16% 21% 25% 7% 4% Hengstdal 10% 5% 11% 17% 32% 22% 3% -3% Kwakkenberg 7% 7% 22% 11% 24% 24% 5% -2% Groenewoud 5% 4% 39% 16% 13% 13% 9% -2% Nije Veld 12% 6% 18% 24% 26% 13% 1% 12% Hazenkamp 14% 8% 10% 17% 29% 19% 4% 2% Goffert 9% 5% 12% 23% 30% 18% 3% 1% St. Anna 13% 5% 11% 19% 26% 20% 6% 5% Hatertse Hei 13% 6% 13% 21% 30% 14% 3% 3% Grootstal 10% 7% 9% 16% 30% 23% 6% 5% Hatert 11% 4% 15% 21% 23% 21% 6% 7% Heijendaal 4% 4% 31% 31% 15% 12% 3% 1% Brakkenstein 10% 7% 12% 11% 27% 21% 12% -2% Biezen 9% 5% 17% 26% 25% 15% 3% 22% Wolfskuil 11% 5% 20% 26% 24% 14% 1% -4% Hees 10% 6% 15% 15% 23% 23% 8% 0% Heseveld 11% 6% 14% 24% 27% 15% 2% 1% Neerbosch-Oost 12% 6% 13% 24% 23% 16% 6% 7% Tolhuis 12% 8% 7% 20% 29% 22% 2% -2% Zwanenveld 11% 5% 9% 22% 28% 22% 2% 0% Meijhorst 14% 7% 9% 20% 26% 20% 5% -1% Lankforst 13% 5% 8% 19% 28% 23% 4% -3% Aldenhof 13% 7% 9% 20% 26% 20% 5% -4% Malvert 11% 6% 11% 19% 21% 24% 7% -8% Weezenhof 12% 6% 6% 13% 26% 31% 6% -4% t Acker 15% 8% 9% 23% 32% 13% 1% 0% De Kamp 12% 8% 8% 20% 30% 20% 1% -2% t Broek 13% 8% 11% 16% 36% 14% 1% -5% Oosterhout 30% 9% 3% 21% 31% 5% 0% 14% Lent 20% 7% 8% 26% 25% 11% 2% 30% gemiddeld 11,3% 5,6% 15,6% 21,9% 25,4% 16,6% 3,6% tot 6% tot 3% tot 6% tot 16% tot 18% tot 10% tot 1% -8 tot -3% 6-10% 3-5% 6-10% 16-20% 18-24% 10-13% 1-2% -3 tot 0% 10-14% 5-8% 10-19% 20-24% 24-30% 13-19% 2-5% 0-5% 14-19% 8-9% 19-25% 24-28% 30-34% 19-24% 5-8% 5-10% 20+% 9+% 25+% 28+% 34+% 24+% 8+% 10+% Figuur 17 Leeftijdsopbouw en bevolkingsontwikkeling per wijk, bron: BRP/GBA Hoe donkerder blauw, des te sterker de relatieve aanwezigheid van de leeftijdsklasse Demografische Verkenning

17 4. Stadsprognose In dit hoofdstuk worden eerst de aannames beschreven waarop de prognoses in het hoofdscenario en alternatieve scenario zijn gebaseerd. Vervolgens worden de verwachte bevolkingsontwikkelingen tot 2030 besproken. Tot slot worden deze verwachtingen vergelijk met andere prognoses. 4.1 Aannames Twee scenario s Toekomstige ontwikkelingen zijn niet met zekerheid te voorspellen. Uitkomsten van een bevolkingsprognose veranderen als de aannames en uitgangspunten worden aangepast. Voor Nijmegen zijn daarom twee scenario s doorgerekend, zodat een beeld ontstaat van de bandbreedte van mogelijke bevolkingsontwikkeling. In het hoofdscenario gaan we uit van woningbouw volgens de huidige beleidsplannen/inzichten en trekken we demografische trends uit de afgelopen jaren door. Het alternatieve scenario is conservatiever, gaat uit van minder bouw en minder vestigers. Hoofdscenario Woningbouw Voor de woningbouwaannames gaat het hoofdscenario voor de eerste twee jaar uit van de plannen die op dit moment in uitvoering zijn (samen zo n 2700 woningen). Voor de jaren daarna is de aanname gebaseerd op doelen uit het woningbouwbeleid. Daarin is op basis van behoefteanalyse(uitgaand van regionale bevolkingsprognoses en analyses van aantrekkelijkheid van woongebieden) berekend dat er in Nijmegen ongeveer 900 woningen per jaar gebouwd moeten worden. Het zwaartepunt van de bouw zal in de Waalsprong en het Waalfront liggen. In de rest van de stad zullen gemiddelde zo n 200 woningen per jaar gebouwd worden. Binnenlandse migratie Voor het binnenlands migratiesaldo is naast woningbouw de ontwikkeling van de studentenpopulatie van groot belang. In 2013 en 2014 was er een erg grote instroom van studenten, o.a. door komende veranderingen in studiefinanciering. We nemen aan dat deze pieken een tijdelijk effect zijn en dat de instroom van studenten weer uitkomt op het gemiddelde niveau van de jaren Op termijn, na 2021/2022, verwacht het ministerie van OCW 1, een lichte terugloop in het aantal studenten. Samen leidt dit tot een verwacht binnenlandsmigratiesaldo van 700 personen in de komende jaren, in 10 jaar tijd aflopend tot 300. Op de lange termijn, na 2025, zijn de verwachtingen nog onzekerder en rekenen we met een positief migratiesaldo van 100 mensen. Buitenlandse migratie In de prognose rekenen we met een buitenlandsmigratiesaldo van +100 per jaar. Dit is het gemiddelde van het buitenlands migratiesaldo over de laatste 5 jaar. Sterfte In de landelijke prognose voorziet CBS/PBL een voortdurende daling van de sterftecijfers. We willen deze daling verwerken in de gemeentelijke prognose maar tegelijkertijd ook rekening houden met het enigszins afwijkende sterftepatroon in Nijmegen. Daarom hebben we op de gemiddelde Nijmeegse sterftecijfers van de afgelopen jaren de landelijke ontwikkeling toegepast. 1 Referentieraming 2014 Demografische Verkenning

18 Geboorte Landelijk wordt lichte stijging van het vruchtbaarheidsniveau verwacht. We nemen aan dat het (lage) vruchtbaarheidsniveau van de Nijmeegse vrouwen op een vergelijkbare manier zal stijgen. Alternatief scenario Naast het hoofdscenario is ook een alternatief scenario doorgerekend. Daarin gaan we uit van een lagere bouwproductie (1/3 lager) en een wat kleinere instroom van studenten. Het migratiesaldo zakt mee. Per saldo vestigen zich enkelen 100-en mensen per jaar minder in Nijmegen 4.2 Uitkomsten Bevolking blijft groeien In beide scenario s blijft het aantal inwoners tot 2030 groeien. hoofdscenario alternatief scenario inwoners woningen inwoners woningen Figuur 18 Inwoners en zelfstandige woningen in 2 scenario's In vergelijking tot de afgelopen periode betekenen deze uitkomsten een voortzetting van de trend: de stijging van het aantal inwoners doet zich al vanaf het eind van de jaren 90 voor. Veranderingen in leeftijdsopbouw In Figuur 19 tot Figuur 21 is te zien welke veranderingen er zullen optreden in de leeftijdsopbouw van de Nijmeegse bevolking. De belangrijkste wijzigingen zijn: De groep 70-ers gaat in de komende 10 jaar in absolute aantallen en relatief flink toenemen. De grote na-oorlogse geboortegeneraties schuiven steeds verder deze leeftijdsklasse in. Na 2025 zal dit zich doorzetten als een sterke groei van de groep 80+. De leeftijdsklassen zullen de komende 10 jaar in omvang afnemen: in 2025 hebben de kleine geboortegeneraties uit de jaren rond 1980 deze leeftijd Voor de leeftijdsgroep tussen 20 en 34 gaat in het hoofdscenario groeien. In het alternatieve scenario is de groei minder, en voor de jongste in deze leeftijdsklasse (20-24) berekent het alternatieve scenario zelfs een daling. Het is deze leeftijdsklasse waarin de studenten zitten, waarvan in het alternatieve scenario een kleinere instroom wordt verwacht. De groep kinderen neemt in beide scenario s wat toe, in het hoofdscenario wat sterker dan in het alternatieve scenario. Demografische Verkenning

19 Figuur 19 Leeftijdsopbouw Nijmegen tot 2030, volgens hoofdscenario alternatief hoofd Figuur 20 Toe- en afname per leeftijdsgroep, , hoofd- en alternatief scenario Demografische Verkenning

20 hoofdscenario alternatief scenario Figuur 21 Omvang per leeftijdsgroep in 2 scenario's 4.3 Vergelijkingen met andere prognoses Ontwikkeling in Nijmegen vergelijkbaar met ontwikkeling in Nederland De bevolkingsontwikkeling die de twee scenario s voor Nijmegen laat zien lijkt in grote lijnen op de ontwikkeling die in de CBS-prognose voor Nederland verwacht wordt: Bevolking blijft toenemen in omvang Relatief grote stijging bij 70+-ers, absoluut gezien vooral toename van zeventigers Afname van de groepen veertigers en vijftigers Beperkte toename van kinderen, twintigers, dertigers en zestigers Nederland alternatief scenario hoofdscenario % -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Figuur 22 Veranderingen per leeftijdsgroep, , Nijmegen in twee scenario's en Nederland Nijmegen in landelijke prognoses Er worden in Nederland twee landelijke prognoses gemaakt met uitkomsten op gemeentelijk niveau: de regionale prognose van het CBS/PBL en de Primosrognose van het ministerie van VROM/ABF. Demografische Verkenning

21 Beide prognose laten voor Nijmegen ook bevolkingsgroei zien. De Primosprognose ligt tussen hoofd- en alternatiefscenario in. De CBS-prognose ligt wat lager werkelijk hoofdscenario alternatief scenario CBS 2014 primos Figuur 23 Bevolkingsomvang Nijmegen in Primos-, CBS- en gemeentelijke prognose Naar leeftijdsopbouw zijn de verschillen tussen de prognoses beperkt: De Primosprognose berekent een wat grotere groei voor de leeftijdsklasse De gemeentelijke prognose voorziet een een stabiele groep 15-24=-jarigen waar de andere prognoses daling verwachten Het CBS verwacht in 2025 iets meer 75+-ers hoofdscenario CBS Primos Figuur 24 Leeftijdsopbouw Nijmegen 2025, in 3 prognoses Demografische Verkenning

22 5. Prognose op stadsdeel- en wijkniveau In dit hoofdstuk komen de verwachte ontwikkelingen in de verschillende stadsdelen en wijken van Nijmegen aan bod. 5.1 Inleiding Uiteenlopende ontwikkelingen Het inwoneraantal van Nijmegen blijft voorlopig doorgroeien. Maar dat hoeft dat niet zo te zijn voor iedere deel van de stad. Net zoals er in de afgelopen jaren wijken zijn geweest die te maken hadden met een teruglopend inwoneraantal zal dat in de komende jaren ook het geval zijn. Ook ontwikkelingen als vergrijzing, vergroening of ontgroening komen niet in alle wijken in dezelfde mate voor. Deze uiteenlopende ontwikkelingen zijn voor het gemeentelijk beleid net zo belangrijk als de bevolkingsontwikkeling op stedelijk niveau. Daarom kijken we in dit hoofdstuk naar de veranderingen in bevolkingsomvang en samenstelling tot 2025 op stadsdeel- en wijkniveau. Dilemma: maximale aandacht voor wijk/stadsdeel of afstemming met totaal-prognose Bij het maken van deelprognoses zijn er twee, tegengestelde, uitgangspunten: Zo goed mogelijk recht doen aan de bijzonderheden van iedere wijk en ieder stadsdeel Afstemming van de uitkomsten per stadsdeel met de uitkomst voor Nijmegen als geheel De werkwijze die voor de gebiedsprognose is gevolgd is dat eerst voor iedere deelgebied, op basis van analyse van bevolkingsontwikkeling uit het verleden en aannames voor de toekomst, een vooruitberekening wordt gemaakt. De optelling van al deze deelprognoses komt nooit precies overeen met het uitkomsten van de prognose voor Nijmegen. Daarom worden na de berekeningen per wijk/stadseel een correctieslag uitgevoerd waarin de uitkomsten van de wijk/stadsdeelprognose passend te maken met de stadsprognose. De uitkomsten per wijk/stadsdeel worden dus iets aangepast om tot de meest waarschijnlijk geachte ontwikkeling voor de stad te komen. Welke woningbouwaannames? De context waarbinnen de stadsdeelprognose is berekend is die van het hoofdscenario uit het vorige hoofdstuk. Dat betekent dat er voor de komende van een woningvoorraaduitbreiding van gemiddeld ruim 900 woningen per jaar wordt uitgegaan. Voor de stadsdeelprognose moeten we ook aannames doen over de wijken waarin die uitbreiding plaats zal hebben. In het Woningbouwprogramma van Nijmegen wordt een overzicht gegeven van bouwprojecten in ontwikkeling. Als al die projecten gerealiseerd zouden worden dan overstijgen we dat gemiddelde van 900 woningen per jaar. Een woningbouwprogramma moet ook groter zijn de behoefte omdat er in praktijk altijd projecten uitvallen/doorschuiven in de tijd. Maar welke projecten dat zullen zijn, in welke wijken is nu nog niet bekend. Toch moeten er voor de stadsdeelprognose aannames gedaan worden over de ontwikkeling van de woningvoorraad per wijk. Aansluitend bij beleidsvoornemens en politieke keuzes (woningbouw in Waalsprong (600 per jaar) en Waalfront (200 per jaar)heeft voorrang) hebben we de aangenomen dat de bouw in deze gebieden conform planning plaats zal hebben. De ruimte die dan nog overblijft om tot 900 woningen per jaar te komen wordt naar rato opgevuld met bouwplannen in de rest van de stad. Voor 2015 en 2016, jaren waarin woningen opgeleverd worden die nu al in aanbouw/voorbereiding zijn rekenen we met de cijfers uit de woningbouwplanning (in 2 jaar 2700 woningen). Demografische Verkenning

23 Onzekerheden in de uitkomsten Nog meer dan voor de totaalprognose geldt dat de uitkomsten van de wijk- en stadsdeelprognose onzeker zijn. Zeker wanneer je naar leeftijdsklassen binnen stadsdelen gaat kijken betreft het vaak in absolute cijfers kleine groepen. Toevalligheden en afwijkingen van de aannames kunnen daardoor relatief grote effecten hebben op de uitkomsten. Hoe kleiner het gebied waarover een prognose gaat, des te groter de marges waarmee rekening gehouden moet worden. Daarom wordt voor wijken alleen een globale groei- of krimpindicatie gegeven, terwijl op stadsdeelniveau ook ingegaan wordt op ontwikkelingen in leeftijdsopbouw. 5.2 Prognose per stadsdeel Bevolkingsgroei in stadsdelen met woningbouw De groei van het aantal inwoners in Nijmegen tussen 2015 en 2025 (12000 mensen in het hoofdscenario) is geconcentreerd in de gebieden waar de meeste woningbouw gepland is: voor Nijmegen-Noord (Waalsprong) en Oud-West (Waalfront). In de meeste andere stadsdelen is een kleine daling van het aantal inwoners verwacht. Noord Lindenholt Dukenburg Zuid Midden Nieuw-West Oud-West Oost Centrum Figuur 25 Bevolkingsaantallen per stadsdeel, 2015 en 2025 Ontwikkelingen in leeftijdsklasse In Figuur 26 is per stadsdeel te zien welke verschuivingen in bevolkingsopbouw in de jaren verwacht worden. De extra-inwoners in Nijmegen-Centrum zullen vooral te vinden zijn in de leeftijdsklassen van de twintigers en dertigers. Het woonmilieu in het Centrum is voor veel mensen uit deze groep aantrekkelijk. Het aantal ouderen neemt toe, maar minder dan gemiddeld in Nijmegen. In Nijmegen-Oost zal tot 2025 het aantal zeventigers relatief sterk toenemen. Daar tegenover staat een afname van het aantal veertigers en vijftigers, en van het aantal kinderen/tieners. In Oud-West zorgt de nieuwbouw in vooral het Waalfront voor bevolkingstoename in alle leeftijdsklassen. Relatief de sterkste groei is te zien bij de ouderen, omdat vanuit de zittende bevolking een sterke vergrijzingstendens te zien is. Demografische Verkenning

24 Voor Oud-West geldt sterker dan in veel andere stadsdelen, dat de prognosecijfers indicatief zijn. Er is veel nieuwbouw gepland, terwijl we nog maar beperkt ervaringsgegevens hebben over de nieuwe bewoners. Bovendien kunnen er nog veranderingen optreden in de bouwplannen: wanneer, hoeveel, voor welke doelgroepen? In Nieuw-West is in alle leeftijdsklassen tot 60 jaar terugloop van het aantal inwoners te zien Alleen bij de zeventigers is er sprake van toename. Deze groei ligt echter een stuk lager dan de toename in deze leeftijdsgroep zoals die zich in Nijmegen als totaal zal voordoen Centrum Oost Oud-West Nieuw-West Demografische Verkenning

25 Midden Dukenburg Zuid Lindenholt Nijmegen-Noord Figuur 26 Leeftijdsopbouw per stadsdeel, 2015 en 2025 Ook in Midden loopt het aantal inwoners in de leeftijdsklassen tot 60 jaar terug. De groep ouderen groeit er met een gemiddeld tempo. De ontwikkeling in Nijmegen-Zuid lijkt op die in Nieuw-West. Een terugloop van het aantal inwoners in de leeftijdsklassen tot 60 jaar wordt gecombineerd met een lager dan gemiddelde groei van de groep ouderen In Dukenburg en Lindenholt daalt het aantal inwoners in de leeftijdklassen tot 50 jaar relatief sterk. In Dukenburg is de stijging van de groep jonge ouderen (60-80) ook een lager dan het stedelijk gemiddelde. Alleen de groep 80plussers groeit er relatief sterk. In Lindenholt, een jaar of jonger, zal tot 2025, naast een sterke toename van 80-plussers, ook sprake zjin van sterke groep van de groep zeventigers. In Nijmegen-Noord zal bij uitvoering van het bouwprogramma in alle leeftijdsklasse sprake zijn van een sterke toename van het aantal inwoners. Die groei wordt deels veroorzaakt door de bewoners van de nieuw te bouwen woningen, maar ook door het ouder worden van de bevolking die nu in Noord woont. Zo wordt de groei van de groep tieners, vijftigers en zestigers ook voor een belangrijk deel veroorzaakt door het ouder worden van de huidige bewoners. Demografische Verkenning

26 2015 Centrum Oost Oud-West Nieuw-West Midden Zuid Dukenburg Lindenholt Waalsprong Figuur 27 Aantal inwoners per stadsdeel en leeftijdsklasse, Groei en krimp per wijk Groei van wijken hangt zeer sterk samen met uitbreiding van de woningvoorraad. Sterke groei valt daarom te verwachten in de wijken in de Waalsprong en het Waalfront: Lent, Oosterhout en de Biezen. Maar ook in het Centrum zijn aardig wat nieuwbouwwoningen gepland. Een relatief grote terugloop in inwonersaantal is ter verwachten in een deel van de wijken in Dukenburg, Lindenholt en Nieuw-West. Zie Figuur 28. Demografische Verkenning

27 Figuur 28 Groei en krimp tussen 2015 en 2025 per wijk Demografische Verkenning