De Limburgse arbeidsmarkt

Transcriptie

1 De Limburgse arbeidsmarkt Hoofdrapport 04.RAIL-49 Februari 2004 RAIL Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg RAIL is een samenwerkingsverband van Centrum voor Werk en Inkomen Limburgse gemeenten Limburgs bedrijfsleven Limburgs beroepsonderwijs Provincie Limburg

2 De Limburgse arbeidsmarkt RAIL De Limburgse Arbeidsmarkt RAIL-49 Maastricht, februari 2004 Universiteit Maastricht H. van Camp (E,til) W. Derks (E,til) G. van Grootheest (E,til) J. Nieuweboer (E,til) B. Golsteyn (ROA)

3 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de directies van Etil en ROA. In geval van overname van het datamateriaal moet telkens als bron worden vermeld: Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt / Etil of ROA / Etil. Hoewel de grootst mogelijke zorg is besteed aan de inhoud van dit rapport, kunnen Etil bv en het ROA in generlei opzicht verantwoordelijkheid op zich nemen voor eventuele onvolledigheden of onjuistheden. RAIL 2003 is financieel mogelijk gemaakt door: Centrum voor Werk en Inkomen: CWI afdeling Arbeidsmarktkennis en advies Zuidoost Nederland Limburgse gemeenten: Maastricht Heerlen Sittard-Geleen Weert Roermond Venlo Venray Limburgs beroepsonderwijs: Arcus College Leeuwenborgh Opleidingen Gilde Opleidingen Provincie Limburg Colofon Vormgeving omslag Lay-out, dtp en druk Oplage Lenting en Terlingen Grafisch Ontwerp E,til, Unigraphic, Universiteit Maastricht 500 exemplaren ISBN NUR 780

4 INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave Voorwoord Conclusies Verschenen RAIL-publicaties Ten geleide Lijst van figuren, staten en tabellen I III V VII IX 1 Limburgse arbeidsmarkt in vogelvlucht Algemeen Limburg Rayonaal 3 2 Limburgse arbeidsmarkt in Algemeen Aanbodzijde Vraagzijde Werkgelegenheid naar sector en rayon Werkgelegenheid naar sector, leeftijd, geslacht en contract Discrepanties Werkloosheid Vacaturemarkt Actuele discrepanties 19 3 Limburgse arbeidsmarkt voor schoolverlaters Algemeen Onderwijsaanbod in Limburg Leerlingen en gediplomeerden Limburg Rayonaal Arbeidsmarktpositie van MBO-schoolverlaters 35 4 Limburgse arbeidsmarktontwikkelingen naar Algemeen Aanbodzijde Vraagzijde Discrepanties 50 Bijlagen 57 Bijlage 1: Rayonale indeling 58 Bijlage 2: Leeswijzer 59 Bijlage 3: Samenstelling werkgroep 64 Bijlage 4: Statistische bijlage 65

5 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT

6 VOORWOORD Voorwoord Dit is inmiddels de zevende jaargang van Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg (RAIL). Dit project valt nu onder de verantwoordelijkheid van het Vertrouwenspact Werkgelegenheid Limburg. In dit Vertrouwenspact zijn vertegenwoordigd de Provincie, de Limburgse gemeenten, het Beroepsonderwijs, het CWI en de sociale partners. Door dit brede draagvlak is nog beter gewaarborgd dat de resultaten van het onderzoek worden benut voor het voeren van gefundeerd en gedeeld arbeidsmarktbeleid in de provincie Limburg. Zeker nu de werkloosheid stijgt, is dit hard nodig. Het onderzoek is evenals voorgaande jaren uitgevoerd door het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) en Etil, beide verbonden aan de Universiteit Maastricht. Alle resultaten zijn dit jaar opgenomen in één publicatie, namelijk De Limburgse arbeidsmarkt (bevat tevens een statistische bijlage). Verder is er - ter verspreiding aan een breder publiek - een gelijknamige flyer verschenen. Hierin staan enkele belangrijke conclusies, alsmede een reactie hierop door een aantal sleutelpersonen in Limburg. De Limburgse economie bevindt zich in 2003 in een economisch dal. Dit dal is dieper dan in het begin van de jaren negentig het geval is geweest. In Limburg is de werkgelegenheid in 2003 sterker gedaald dan landelijk en is de werkloosheid sterker gestegen. Het aantal openstaande vacatures lag de afgelopen zeven jaar nog niet op zo n laag niveau. De ontwikkelingen op middellange termijn hangen samen met het economisch herstel alsmede met de groei van de beroepsbevolking. In Limburg zijn inmiddels de eerste signalen van economisch herstel zichtbaar. Het zal nog moeten blijken hoe een en ander zich verder ontwikkelt in de sectoren en rayons. De verwachting is dat in Limburg de werkgelegenheid in 2005 weer zal toenemen. Aangezien de beroepsbevolking nagenoeg constant blijft, zal de arbeidsmarkt weer gaan verkrappen en de werkloosheid dalen. In het jaar 2008 wordt uitgegaan van een werkloosheidspercentage van circa 6,5% tegenover 9,3% in Naar verwachting zal tegen die tijd de werkloosheid in de rayons Weert en Venray het laagst zijn, en in de rayons Parkstad Limburg en Maastricht & Mergelland het hoogst. Meer informatie over deze ontwikkelingen kunt u vinden in het voorliggende rapport. Het bevat een schat aan arbeidsmarktinformatie met betrekking tot werkgelegenheid, vacatures, werkloosheid, leerlingenaantallen en gediplomeerden. Daar waar mogelijk zijn de gegevens verbijzonderd naar sector en rayon. Tevens vindt u in het rapport en in de achterin opgenomen statistische bijlage een veelheid aan arbeidsmarktgegevens. Deze en alle eerdere publicaties van RAIL zijn eveneens te vinden op de Website: I

7 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT Met deze informatie gewapend kunt u als werkgever, gemeenteambtenaar, schooldecaan, werkzoekende et cetera nog beter uw plannen en beslissingen funderen. Het project Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg (RAIL) maakt de arbeidsmarkt transparanter en een consistenter arbeidsmarktbeleid mogelijk. Daarom ben ik ervan overtuigd dat RAIL een solide basis vormt voor het vinden van de juiste oplossingen op de Limburgse arbeidsmarkt. Voorzitter Vertrouwenspact Limburg Gedeputeerde Martin Eurlings RAIL Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg II

8 CONCLUSIES Conclusies 2003: de Limburgse arbeidsmarkt voelt sterker het economisch dal In het jaar 2003 is er sprake van economische krimp. De verwachting is dat de bruto toegevoegde waarde in Limburg meer afneemt dan landelijk het geval is. Dat past bij het beeld van de conjunctuurgevoeligheid van Limburg. Deze conjunctuurgevoeligheid komt duidelijk in twee indicatoren naar voren. Het aantal arbeidsplaatsen is in Limburg in een jaar tijd met 2% afgenomen tegenover landelijk 0,8%. De werkloosheid is in Limburg in een jaar tijd met 25% gestegen, landelijk met 22%. Binnen Limburg lijken de rayons van Venlo en Westelijke Mijnstreek het meest conjunctuurgevoelig te zijn. Hierbij is gesignaleerd dat de Westelijke Mijnstreek de conjunctuur eerder voelt dan het rayon Venlo. De Limburgse werkloosheid ligt in 2003 weer boven de landelijke werkloosheid In oktober 2003 ligt in Limburg het werkloosheidspercentage op 9,6%. Dit is een procentpunt hoger dan landelijk. De conjunctuurgevoeligheid mondt uit in de regionale component van de werkloosheid. Deze regionale component is het hoogst in het rayon Parkstad Limburg. De rayons Venray en Weert hebben binnen Limburg de laagste werkloosheid. Deze ligt op 6 à 7% en dat is onder het landelijk werkloosheidspercentage. De Limburgse arbeidsmarkt is in een jaar tijd flink ruimer geworden In vergelijking met oktober 2002 is de Limburgse arbeidsmarkt in oktober 2003 sterk verruimd. De werkloosheid is toegenomen en het totaal aantal openstaande vacatures is afgenomen. In Limburg zijn er namelijk in die periode ruim niet-werkende werkzoekenden bijgekomen en staan er ruim openstaande vacatures minder geregistreerd. In oktober 2002 was er op iedere direct inzetbare werkzoekende (fase 1) ruim 1,5 openstaande vacature beschikbaar; in oktober 2003 is dat op één werkzoekende fase 1 nog slechts één vacature. Dit alles betekent dat het voor werkgevers makkelijker geworden is om personeel te werven; voor werkzoekenden is het daarentegen lastiger geworden om een baan te vinden. In najaar 2003 is er een groot aanbodpotentieel in Limburg De Limburgse arbeidsmarkt lijkt in het najaar 2003 in algemene zin redelijk in evenwicht te zijn als uitgegaan wordt van de verhouding tussen het aantal openstaande vacatures en het direct beschikbaar potentieel. Er zijn namelijk ongeveer evenveel openstaande vacatures als er fase 1-werkzoekenden staan ingeschreven. Fase 2- en 3-werkzoekenden hebben een zekere afstand tot de arbeidsmarkt. Als zij evenwel middels een beperkt toeleidingstraject naar een vacature bemiddeld zouden worden, dan zijn er veel meer werkzoekenden dan dat er openstaande vacatures beschikbaar zijn. Er blijven dan tussen de nietwerkende werkzoekenden aan de kant staan. Daarnaast zijn er dan nog de fase 4-werkzoekenden. Zij worden in deze studie gezien als de harde kern van de werkloosheid. Het gaat dan in Limburg om nog eens personen. Per rayon is de omvang en de samenstelling van dit aanbodpotentieel verschillend. Wel is het zo dat in Parkstad Limburg het grootste aanbodpotentieel bestaat: zowel absoluut als relatief. Hier is de verhouding tussen openstaande vacatures en werkzoekenden fase 1-3 het minst gunstig en is de harde kern het grootst. De rayons Venray en Weert lijken relatief gezien het kleinste aanbodpotentieel te hebben. Hier is de verhouding tussen het aantal III

9 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT openstaande vacatures en het aantal werkzoekenden in fase 1 alsmede in fase 2-3 het minst scheef. Het aandeel van de harde kern in de werkloosheid is hier redelijk beperkt. Overigens heeft rayon Roermond relatief gezien de kleinste harde kern van de werkloosheid. Nog gunstige arbeidsmarktpositie van schoolverlaters in september 2002 Ondanks het conjunctureel dal hebben gediplomeerde schoolverlaters van een initiële opleiding in Limburg nog redelijk eenvoudig een baan kunnen vinden. De werkloosheid onder hen is tussen 2001 en 2002 namelijk niet toegenomen. Daarnaast zijn de lonen gestegen en deze zijn boven het landelijk loonpeil gebleven. Er zijn ook minder schoolverlaters geweest die onder hun opleidingsniveau een baan hebben geaccepteerd. De vraag is uiteraard of jongeren die medio 2003 gediplomeerd van school zijn gekomen, deze gunstige arbeidsmarktpositie hebben behouden. In het rapport is gesignaleerd dat de jeugdwerkloosheid is gestegen. Er mag dus vanuit gegaan worden dat hun positie minder gunstig is geworden. Tot in 2005 zal de arbeidsmarkt verruimen; tussen 2006 en 2008 zal deze verkrappen De verwachting is dat het aantal arbeidsplaatsen ook in 2004 nog zal afnemen en dat de werkloosheid zal stijgen. Pas in 2005 wordt het economisch herstel op de arbeidsmarkt zichtbaar. Dan gaat de werkgelegenheid weer toenemen. Etil verwacht voor Limburg dat in de groei van de werkgelegenheid weer boven de groei van de beroepsbevolking komt te liggen. De werkloosheid zal vanaf 2006 weer snel gaan dalen in Limburg. Dit leidt er toe dat de regionale component in 2008 verdwenen zal zijn. Het Limburgse werkloosheidspercentage is dan min of meer gelijk aan het landelijke, namelijk 6,5%. Het jaar waarop de arbeidsmarkt verkrapt zal in Limburg per rayon verschillen. In de rayons Venlo en Weert zal dit verschijnsel een paar jaar eerder optreden, in de rayons Parkstad Limburg en Maastricht & Mergelland een paar jaar later. De werkgelegenheidsontwikkelingen blijven in Limburg achter bij de landelijke De groei van de werkgelegenheid is in de hoogconjunctuur in Limburg minder hoog geweest dan landelijk het geval was. In Limburg is namelijk het aantal arbeidsplaatsen gemiddeld per jaar in de periode met 1,9% toegenomen tegenover 3,1% landelijk. Voor de middellange termijn wordt verwacht dat de groei in Limburg gemiddeld per jaar zal uitkomen op 0,2% tegenover 0,6% landelijk. Deze ontwikkelingen hangen met twee elementen samen. Ten eerste is er de specifieke sectorstructuur. Juist in de voor Limburg belangrijke sector van de nijverheid is veel werkgelegenheid verloren gegaan, terwijl de groei in de dienstverlening achter is gebleven. Voor de middellange termijn zal de werkgelegenheid in de nijverheid meer krimpen dan landelijk het geval is en zal de werkgelegenheid in de commerciële dienstverlening minder toenemen. Ten tweede blijft de innovatie en daarmee samenhangend de marktpositie van het Limburgs bedrijfsleven achter. Deze werkgelegenheidsontwikkelingen leiden ertoe dat in Limburg het aandeel van de dienstverlening blijft toenemen. In 2003 bevond zich 67% van de totale werkgelegenheid in de dienstverlening. Dit is zes procentpunten minder dan landelijk (aandeel van 73%). Voor 2008 is de verwachting dat in Limburg 70% van de werkgelegenheid uit dienstverlening zal bestaan. Het verschil met landelijk is teruggelopen tot vijf procentpunten. Dit betekent dat Limburg een inhaalslag maakt wat betreft de verdienstelijking van de werkgelegenheid. IV

10 VERSCHENEN RAIL PUBLICATIES Verschenen RAIL-publicaties 98.RAIL-01: 98.RAIL-02: 98.RAIL-03: 99.RAIL-04: 99.RAIL-05: 99.RAIL-06: 99.RAIL-07: 00.RAIL-08: 00.RAIL-09: 00.RAIL-10: 00.RAIL-11: 01.RAIL-12: 01.RAIL-13: 01.RAIL-14: 01.RAIL-15: 01.RAIL-16: 01.RAIL-17: 01.RAIL-18: 01.RAIL-19: 01.RAIL-20: 01.RAIL-21: 02.RAIL-22: 02.RAIL-23: 02.RAIL-24: 02.RAIL-25: 02.RAIL-26: 02.RAIL-27: 02.RAIL-28: 02.RAIL-29: 02.RAIL-30: 02.RAIL-31: 02.RAIL-32: 03.RAIL-33: 03.RAIL-34: De Limburgse arbeidsmarkt ; hoofdrapport De Limburgse arbeidsmarkt ; statistische bijlage Kwalitatieve informatie over de Limburgse arbeidsmarkt; werkdocumenten industrie, handel De Limburgse arbeidsmarkt ; hoofdrapport De Limburgse arbeidsmarkt ; statistische bijlage De Limburgse arbeidsmarkt; sectorrapportage bouw - zakelijke dienstverlening De Limburgse arbeidsmarkt ; beknopte rapportage De Limburgse arbeidsmarkt ; hoofdrapport De Limburgse arbeidsmarkt ; statistische bijlage De Limburgse arbeidsmarkt ; sectorrapportage horeca, toerisme & recreatie en overheid De Limburgse arbeidsmarkt ; beknopte rapportage De Limburgse arbeidsmarkt ; hoofdrapport De Limburgse arbeidsmarkt ; statistische bijlage De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage Maastricht & Mergelland De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage Parkstad Limburg De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage Westelijke Mijnstreek De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage rayon Roermond De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage rayon Weert De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage rayon Venlo De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage rayon Venray De Limburgse arbeidsmarkt ; beknopte rapportage Naar de arbeidsmarkt zonder grenzen; 2001; eerste ontwikkeljaar De Limburgse arbeidsmarkt ; hoofdrapport De Limburgse arbeidsmarkt ; statistische bijlage De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage Maastricht & Mergelland De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage Parkstad Limburg De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage Westelijke Mijnstreek De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage rayon Roermond De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage rayon Weert De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage rayon Venlo De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage rayon Venray De Limburgse arbeidsmarkt ; beknopte rapportage RAIL-Euregionaal 2002: De Euregionale arbeidsmarkt in een conjunctureel dal; managementsamenvatting RAIL-Euregionaal 2002: De Euregionale arbeidsmarkt in een conjunctureel dal; statistische bijlage V

11 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT RAIL-35: RAIL euregional 2002; der euregionale Arbeitsmarkt auf konjunktureller Talfahrt, Management-Zusammenfassung 03.RAIL-36: RAIL eurégional 2002; le marché de l emploi eurégional dans un creux conjoncturel, synthèse 03.RAIL-37: De Limburgse arbeidsmarkt ; hoofdrapport* 03.RAIL-38: De Limburgse arbeidsmarkt ; statistische bijlage* 03.RAIL-39: De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage Maastricht & Mergelland* 03.RAIL-40: De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage Parkstad Limburg* 03.RAIL-41: De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage Westelijke Mijnstreek* 03.RAIL-42: De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage rayon Roermond* 03.RAIL-43: De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage rayon Weert 03.RAIL-44: De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage rayon Venlo* 03.RAIL-45: De Limburgse arbeidsmarkt ; rayonrapportage rayon Venray* 03.RAIL-46: De Limburgse arbeidsmarkt ; beknopte rapportage* 03.RAIL-47: RAIL Euregionaal - flyers euregio rijn-maas-noord en Euregio Maas-Rijn 03.RAIL-48: RAIL Euregionaal - digitale bestanden euregio rijn-maas-noord en Euregio Maas-Rijn 04.RAIL-49: De Limburgse arbeidsmarkt * 04.RAIL-50: De Limburgse arbeidsmarkt ; beknopte samenvatting met beleidssignalen* Alle publicaties staan op internet: Publicaties met * zijn ook in gedrukte vorm verkrijgbaar bij CWI Zuidoost Nederland. VI

12 TEN GELEIDE Ten geleide De arbeidsmarkt is de laatste jaren sterk in beweging. In de tweede helft van de negentiger jaren is sprake geweest van een hoge economische groei, leidend tot werkgelegenheidsgroei en werkloosheidsdaling. Het economisch hoogtepunt lag in 2000/2001. In de eerste helft van 2002 is de kentering duidelijk voelbaar geworden. De economische groei is gestagneerd waardoor het aantal vacatures is afgenomen. In de tweede helft 2002 begint de werkloosheid structureel per maand toe te nemen, dit onder invloed van de conjunctuur. In 2003 wordt de economische laagconjunctuur in alle regio s en arbeidsmarktbreed merkbaar. Inmiddels is de werkloosheid flink gestegen en is de vacaturemarkt fors kleiner geworden. Aan het einde van 2003 lijken de eerste tekenen van herstel zich aan te dienen. Zo lijkt de wereldhandel zich enigszins te herstellen, de Amerikaanse economie fors te groeien en de Nederlandse export iets toe te nemen. Dit zal op termijn resulteren in een herstellende economie, ook in Limburg. Om de ontwikkelingen op die dynamische arbeidsmarkt goed te monitoren biedt RAIL alle noodzakelijke informatie. Voor het zevende achtereenvolgende jaar wordt Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg verstrekt. Het gaat hier om een overzicht van de huidige en toekomstige discrepanties tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt in Limburg. Het voorliggende rapport bevat dit overzicht. Het rapport is gezamenlijk door Etil en ROA (Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt) samengesteld, twee onderzoeksinstituten die verbonden zijn aan de Universiteit Maastricht. Dit jaar zijn de uitkomsten van RAIL samengevat in één rapportage. Dit hangt samen met het feit dat de diepgang van de informatie dit jaar beperkter is dan voorgaande jaren. Dit jaar staan namelijk de algemene arbeidsmarktontwikkelingen centraal, zoals deze zich tijdens de huidige laagconjunctuur manifesteren in Limburg. Daarnaast wordt de trend op middellange termijn beschreven. Het gaat daarbij steeds om de ontwikkelingen aan vraagen aanbodzijde van de arbeidsmarkt in Limburg en de zeven rayons. In de voorliggende rapportage is al deze informatie op provinciale en rayonale schaal gecombineerd. Het is goed erop te wijzen dat dit jaar dus geen specificaties naar opleiding en beroep zijn opgenomen. Naast deze integrale rapportage is een flyer uitgegeven, die samengesteld is door CWI Zuidoost Nederland. Deze flyer geeft een beknopte samenvatting van de uitkomsten, vergezeld door enkele beleidssignalen. Deze beleidssignalen zijn afgegeven door H. Loozen (directeur van Kamer van Koophandel Limburg-Noord), W. Kohl (College van bestuur Arcus College), K. Scholtissen (wethouder van Heerlen) en C. Dewulf (algemeen directeur NV Industriebank LIOF). De voorliggende rapportage is als volgt opgebouwd. In het eerste hoofdstuk worden de karakteristieken van de Limburgse arbeidsmarkt beschreven. Hierbij is uitdrukkelijk aandacht voor de recente ontwikkelingen in al haar regionale diversiteit. Het tweede hoofdstuk gaat in op de arbeidsmarkt in De aanbod- en vraagzijde worden afzonderlijk beschreven, evenals de discrepanties daartussen. Hoofdstuk drie beschrijft de arbeidsmarkt voor schoolverlaters. Hoeveel leerlingen volgen een (voorbereidende) beroepsopleiding en VII

13 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT hoe is hun arbeidsmarktpositie. Afgesloten wordt met het beschrijven van de trends op middellange termijn, naar 2008 toe. Achterin het rapport zijn de bijlagen opgenomen. Het gaat hier om de bijlagen met de gebruikte rayonale indeling (bijlage 1) en de leeswijzer (definities en afkortingen in bijlage 2) alsmede om de statistische bijlage met alle basistabellen (bijlage 4). Voorin het rapport zijn de belangrijkste conclusies opgenomen. Het onderzoek is begeleid en ondersteund door de werkgroep RAIL (bijlage 3). De samenstelling van deze werkgroep geeft aan dat RAIL breed gedragen wordt en dat alle partners van de Limburgse arbeidsmarkt graag één gezamenlijke informatiebron gebruiken. Etil en ROA hopen dan ook dat deze nieuwste editie van RAIL alle partners wederom in staat stelt om vanuit de eigen verantwoordelijkheid de noodzakelijke beleidsactiviteiten te ontwikkelen en/of te intensiveren. VIII

14 LIJST VAN FIGUREN Lijst van figuren Figuur 1.1 Economische groei in Nederland en Limburg, Figuur 2.1 Sectorsamenstelling werkgelegenheid in Nederland, Limburg en per rayon, 2003 Figuur 2.2 Ontwikkeling werkloosheidspercentage in Nederland en Limburg, Figuur 2.3 Openstaande vacatures en vacaturegraad in Limburg, Figuur 3.1 Werkloosheid in procenten onder MBO-schoolverlaters, Limburg en Nederland, Figuur 3.2 Intredewerkloosheid in procenten onder MBO-schoolverlaters, Limburg en Nederland, Figuur 3.3 Gemiddeld bruto maandloon onder MBO-schoolverlaters, Limburg en Nederland Figuur 3.4 Percentage MBO-schoolverlaters met een flexibele aanstelling, Limburg en Nederland, Figuur 3.5 Percentage MBO-schoolverlaters dat in deeltijd werkt, Limburg en Nederland, Figuur 3.6 Onderbenutting onder MBO-schoolverlaters, Limburg en Nederland, Figuur 3.7 Percentage MBO-schoolverlaters dat buiten de eigen vakrichting werkzaam is, Limburg en Nederland, Figuur 4.1a Ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen naar bedrijfssector in Nederland, Figuur 4.1b Ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen naar bedrijfssector in Limburg, Figuur 4.2a Ontwikkeling van aanbod en vraag, in casu beroepsbevolking en werkgelegenheid, Nederland en Limburg, Figuur 4.2b Ontwikkeling van aanbod en vraag, in casu beroepsbevolking en werkgelegenheid, rayon Venray, Figuur 4.2c Ontwikkeling van aanbod en vraag, in casu beroepsbevolking en werkgelegenheid, rayon Venlo, Figuur 4.2d Ontwikkeling van aanbod en vraag, in casu beroepsbevolking en werkgelegenheid, rayon Roermond, Figuur 4.2e Ontwikkeling van aanbod en vraag, in casu beroepsbevolking en werkgelegenheid, rayon Weert, Figuur 4.2f Ontwikkeling van aanbod en vraag, in casu beroepsbevolking en werkgelegenheid, rayon Westelijke Mijnstreek, Figuur 4.2g Ontwikkeling van aanbod en vraag, in casu beroepsbevolking en werkgelegenheid, rayon Parkstad Limburg, Figuur 4.2h Ontwikkeling van aanbod en vraag, in casu beroepsbevolking en werkgelegenheid, rayon Maastricht & Mergelland, IX

15 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT Lijst van staten Staat 2.1 Samenvattend overzicht van de aanbodzijde van de rayonale arbeidsmarkten, 2003 Staat 2.2 Werkzame beroepsbevolking naar bedrijfssector in Limburg, gemiddelde Staat 2.3 Werkzame beroepsbevolking naar opleidingscategorie in Limburg, gemiddelde Staat 2.4 Kenmerken van de werkzame beroepsbevolking in Limburg, gemiddelde Staat 2.5 Openstaande vacatures per bedrijfssector in Limburg, oktober 2003 Staat 2.6 Rayonale indicatoren van arbeidsmarktdiscrepanties, oktober 2003 Staat 3.1 Reguliere onderwijsinstellingen vanaf MBO-niveau in Limburg Staat 3.2 Spreiding MBO-opleidingen naar elf beroepsgroepen in Limburg, 2002/2003 Staat 3.3 Aantal gediplomeerden van het VMBO en het MBO in Limburg naar opleidingscategorie, kalenderjaar Staat 3.4 Aantal gediplomeerden van het MBO in Limburg naar leerweg en opleidingscategorie, kalenderjaar 2002 Staat 3.5 Aantal leerlingen in het VMBO en het MBO in Limburg naar opleidingscategorie, kalenderjaar Staat 3.6 Aantal leerlingen in het MBO in Limburg naar leerweg en opleidingscategorie, kalenderjaar 2002 Staat 3.7 Aantal leerlingen in het VMBO en het MBO in Limburg naar geslacht en opleidingscategorie, kalenderjaar 2002 Staat 3.8 Aantal gediplomeerden in het VMBO en het MBO naar opleidingscategorie en rayon, kalenderjaar 2002 Staat 3.9 Aantal gediplomeerden in het VMBO en het MBO naar leerweg, opleidingscategorie en rayon van hoofdvestiging, kalenderjaar 2002 Staat 3.10 Aantal leerlingen van het VMBO en het MBO naar opleidingscategorie en rayon, kalenderjaar 2002 Staat 3.11 Aantal leerlingen in het MBO naar leerweg, opleidingscategorie en rayon van hoofdvestiging, kalenderjaar 2002 X

16 LIJST VAN TABELLEN IN BIJLAGE 4: STATISTISCHE BIJLAGE Lijst van tabellen in bijlage 4: Statistische bijlage Tabel 1.1 Arbeidsmarkt: niveau en structuur, 2003 Tabel 1.2 Arbeidsmarkt: niveau en structuur, 2004 Tabel 1.3 Arbeidsmarkt: niveau en structuur, 2008 Tabel 1.4 Arbeidsmarktoverzicht: procentuele en gemiddelde verandering per jaar Tabel 2.1 Werkgelegenheidsstructuur naar bedrijfssector per rayon, 2003 Tabel Aantal werkenden naar bedrijfsklasse, Limburg, gemiddelde Tabel Belangrijkste opleidingsniveaus van de werkenden per bedrijfssector, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage jongeren per bedrijfssector, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage ouderen per bedrijfssector, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage vrouwen per bedrijfssector, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage flexibel werk per bedrijfssector, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage deeltijdwerk per bedrijfssector, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage zelfstandigen per bedrijfssector, Limburg, gemiddelde Tabel Aantal werkenden naar beroepssegment, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage jongeren per beroepssegment, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage ouderen per beroepssegment, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage vrouwen per beroepssegment, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage flexibel werk per beroepssegment, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage deeltijdwerk per beroepssegment, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage zelfstandigen per beroepssegment, Limburg, gemiddelde Tabel Aantal werkenden naar opleidingssector, gemiddelde Tabel Arbeidsmarktpositie potentiële beroepsbevolking naar opleidingstype, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage jongeren per opleidingssector, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage ouderen per opleidingssector, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage vrouwen per opleidingssector, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage flexibel werk per opleidingssector, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage deeltijdwerk per opleidingssector, Limburg, gemiddelde Tabel Percentage zelfstandigen per opleidingssector, Limburg, gemiddelde Tabel 3 Niet-werkende werkzoekenden naar kenmerk en rayon, oktober 2003 Tabel 4 Openstaande vacatures en vacaturegraad naar bedrijfssector en rayon, oktober 2003 Tabel 5 Actuele discrepanties op de arbeidsmarkt naar rayon, oktober 2002 en oktober 2003 Tabel 6.1 Aantal leerlingen per opleidingscategorie naar geslacht in Limburg en per rayon, kalenderjaar 2002 XI

17 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT Tabel 6.2 Tabel 6.3 Tabel 6.4 Tabel 7.1 Tabel 7.2 Tabel 7.3 Tabel 7.4 Tabel 7.5 Tabel 7.6 Tabel 7.7 Aantal gediplomeerden per opleidingscategorie naar geslacht in Limburg en per rayon, kalenderjaar 2002 Aantal leerlingen per opleidingscategorie in het MBO naar leerweg in Limburg en per rayon, kalenderjaar 2002 Aantal gediplomeerden per opleidingscategorie in het MBO naar leerweg in Limburg en per rayon, kalenderjaar 2002 Werkloosheid onder MBO-schoolverlaters per opleidingssector, Limburg en Nederland, 2002 Intredewerkloosheid onder MBO-schoolverlaters per opleidingssector, Limburg en Nederland, 2002 Gemiddeld bruto maandloon onder MBO-schoolverlaters per opleidingssector, Limburg en Nederland, 2002 Percentage MBO-schoolverlaters met een flexibele aanstelling per opleidingssector, Limburg en Nederland, 2002 Percentage MBO-schoolverlaters dat in deeltijd werkt per opleidingssector, Limburg en Nederland, 2002 Onderbenutting van MBO-schoolverlaters per opleidingssector, Limburg en Nederland, 2002 Percentage MBO-schoolverlaters dat buiten de eigen vakrichting werkzaam is, per opleidingssector, Limburg en Nederland, 2002 XII

18 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT IN VOGELVLUCHT 1 Limburgse arbeidsmarkt in vogelvlucht De Limburgse economie bevindt zich in 2003 in een economisch dal. Dit dal is dieper dan in het begin van de negentiger jaren het geval is geweest. Alhoewel verwacht mocht worden dat vooral in Limburg onder invloed van de minder groeiende beroepsbevolking de arbeidsmarkt minder heftig zou reageren op deze conjuncturele ontwikkelingen, blijkt dat niet het geval te zijn geweest. In Limburg is de werkloosheid 1 sterker gestegen dan landelijk (25% versus 22%). Deze ontwikkelingen hangen enerzijds samen met de sectorstructuur in Limburg. Juist in de voor Limburg relatief belangrijke sector van de nijverheid gaat veel werkgelegenheid verloren, terwijl de groei in de beide dienstverleningssectoren iets achterblijft. Uiteindelijk heeft dit er in 2003 toe geleid dat de totale werkgelegenheid in Limburg ongeveer twee maal zo sterk is gedaald dan landelijk het geval is geweest. Binnen Limburg is er geen rayon te onderscheiden dat het in het jaar van het economisch dal 2003 beter heeft gedaan dan de algemene landelijke trend. Wel zijn er twee rayons die zich in positieve zin onderscheiden ten opzichte van de provinciale trend. Het gaat dan om het rayon Weert door de relatief positieve werkgelegenheidsontwikkelingen en de relatief beperkte werkloosheidsstijging. Daarnaast gaat om het rayon Maastricht & Mergelland vanwege de relatief geringe groei van de beroepsbevolking en een geringere stijging van de werkloosheid. Verder is gebleken dat de rayons van Venlo en de Westelijke Mijnstreek binnen Limburg meer last hebben van deze laagconjunctuur dan de andere rayons. 1.1 Algemeen Aan de basis van de arbeidsmarktontwikkelingen liggen de economische ontwikkelingen (figuur 1.1). In algemene zin is er sprake van een conjunctuurcyclus van tien jaar. Verschillend onderzoek heeft uitgewezen dat Limburg sterker reageert op de conjunctuur dan Nederland in algemene zin 2. In 2002 en 2003 is duidelijk sprake van een laagconjunctuur. De economische groei is gezakt. naar ongeveer nul in 2002 en is in 2003 negatief geworden, in Limburg sterker dan landelijk. Hiermee is het huidige conjunctureel dal in Limburg dieper dan tien jaar geleden, toen de economische groei niet onder nul is gekomen. In het economische dal van begin jaren tachtig was er overigens wel een krimp van de economie. Deze negatieve economische groei heeft zijn gevolgen voor de werkgelegenheids- en werkloosheidsontwikkelingen. Deze komen in de volgende paragrafen aan de orde. In de tweede paragraaf worden de Limburgse ontwikkelingen in vergelijking met de landelijke beschreven. In de derde paragraaf wordt ingezoomd op de zeven rayons 3. 1 De werkloosheid is in dit rapport gebaseerd op de tellingen bij CWI conform de definitie van nietwerkende werkzoekenden (NWW). 2 Genoemd moeten worden: RAIL ; Hoofdrapport (maart 2003) en Ondernemend Limburg; Onderzoek naar de conjunctuurgevoeligheid van de Limburgse economie, ETIN Adviseurs (juni 2003). 3 Bijlage 1 bevat de rayonale indeling. In algemene zin worden de volgende rayons onderscheiden: Rayon Venray (excl. de Limburgse gemeente Mook en Middelaar), Rayon Venlo, Rayon Weert (incl. de Noord- Brabantse gemeente Cranendonck), Rayon Roermond, Rayon Westelijke Mijnstreek, Rayon Parkstad Limburg, Rayon Maastricht & Mergelland. 1

19 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT Figuur 1.1 Economische groei (jaarlijkse groei van het volume van de bruto toegevoegde waarde) in Nederland en Limburg, ,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2, Nederland Limburg Bron: CBS, CPB, Etil 1.2 Limburg De ontwikkelingen op de arbeidsmarkt zijn te onderscheiden in die tussen aanbod en vraag ofwel tussen beroepsbevolking en werkgelegenheid 4. Zowel aanbod als vraag nemen in Limburg minder toe dan landelijk het geval is. In de periode is in Limburg de beroepsbevolking gemiddeld per jaar met 0,8% toegenomen, landelijk met 1,7%; de werkgelegenheid is in Limburg gemiddeld per jaar gestegen met 1,9% tegenover 3,1% landelijk. In Limburg liggen de groeipercentages dus lager, vooral die van de werkgelegenheid. Op grond van het minder grote verschil tussen de aanbod- en vraagontwikkelingen in Limburg en in Nederland, mag verwacht worden dat de werkloosheid in Limburg in die periode minder sterk is gedaald. De werkloosheid blijkt in Limburg ook minder sterk te zijn afgenomen, 7% versus 9%. Het jaar 2003 is het jaar van de krimpende economie. In Limburg is de krimp groter dan landelijk, hetgeen zijn weerslag heeft op de werkgelegenheids- en werkloosheidsontwikkelingen. De werkgelegenheid is in Limburg met 2% afgenomen (landelijk 0,8%) en de werkloosheid is met ruim 25% gestegen (landelijk ruim 22%). Limburg is een van de sterkst vergrijzende provincies binnen Nederland. In Limburg is zowel sprake van vergrijzing als van ontgroening. Dit betekent dat de potentiële beroeps- 4 Dit hoofdstuk is gebaseerd op tabel 1.4 van bijlage 4 Statistische bijlage. 2

20 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT IN VOGELVLUCHT bevolking - het aantal jarigen - in Limburg al sinds 1995 de trend laat zien van een krimpende bevolkingsgroep, waarvan de gemiddelde leeftijd hoger komt te liggen. Het aandeel personen dat actief wil participeren op de arbeidsmarkt, stijgt nog steeds. Dit betekent dat in Limburg de beroepsbevolking toch nog toeneemt. Onder invloed van de krimpende potentiële beroepsbevolking is deze groei evenwel minder dan landelijk het geval is. De Limburgse werkgelegenheidsstructuur is sterker dan landelijk geënt op de meer traditionele, productiegerichte sectoren in plaats van de dienstverlenende sectoren. Conjuncturele schommelingen worden vooral gevoeld in de meer productiegerichte sectoren. Dit is dan ook een belangrijke reden van de grotere conjunctuurgevoeligheid van de Limburgse economie. Tijdens een neergaande conjunctuur neemt de werkgelegenheid in deze meer productiegerichte sectoren doorgaans af, terwijl de werkgelegenheid in de dienstverlenende sectoren minder groeit of stabiliseert. Bij de niet-commerciële dienstensector zijn deze effecten vaak met vertraging zichtbaar. Dit alles is te zien in de sectorale werkgelegenheidsontwikkelingen. Opvallend hierbij is dat in Limburg ook al ten tijde van de hoogconjunctuur ( ) de werkgelegenheid in de nijverheid gemiddeld per jaar is afgenomen, terwijl landelijk nog van groei sprake was (-0,9% versus 0,9%). Deze ontwikkeling zal samenhangen met de algehele herstructurering van met name de industrie. In 2003 is de werkgelegenheidsdaling in de nijverheid doorgezet, in Limburg veel sterker dan landelijk (daling van 5,6% tegenover 2,3%). Verder is in 2003 de werkgelegenheid in de commerciële dienstensector afgenomen (rond 1%). De effecten worden zichtbaar van de wildgroei in de ICT-dienstverlening en van een verdere automatisering van de bank- en verzekeringsdienstverlening (bijvoorbeeld de geldautomaten in plaats van loketdiensten). De ontwikkelingen van de werkloosheid zijn herleidbaar tot die van de werkgelegenheid. Tijdens de periode van hoogconjunctuur is de werkgelegenheidsgroei in Limburg achtergebleven. De werkloosheid kon daardoor minder afnemen. In 2003 is de werkgelegenheid sterker afgenomen en de werkloosheid meer toegenomen. De grootste werkgelegenheidsdaling vindt plaats binnen de nijverheid. De vraag moet gesteld worden welke perspectieven er zijn op middellange termijn. Hoofdstuk vier gaat daarop nader in. 1.3 Rayonaal Ieder rayon heeft zijn eigen specifieke arbeidsmarktstructuren en -ontwikkelingen. In voorgaande jaren zijn deze beschreven in de afzonderlijke rayonrapportages 5. In de voorliggende rapportage wordt vooral ingegaan op de regionale diversiteit. In deze paragraaf wordt dat gedaan door die rayons te beschrijven waar de recente ontwikkelingen het meest afwijken van de provinciale of landelijke. In algemene zin neemt de bevolking in Zuid-Limburg eerder af dan in Noord-Limburg. Dit heeft zijn gevolgen voor de ontwikkelingen van de beroepsbevolking. Zo is de potentiële beroepsbevolking in de rayons Venray, Venlo, Roermond en Weert redelijk stabiel gebleven, terwijl die in de rayons Westelijke Mijnstreek, Parkstad Limburg en Maastricht & Mergelland is afgenomen. Door de toenemende participatie is de beroepsbevolking in iedere regio nog gegroeid; in de noordelijk gelegen rayons echter meer dan in de zuidelijk gelegen 5 De laatste editie is van RAIL maart 2003 De Limburgse Arbeidsmarkt ; Zeven rayonrapportages (03.RAIL-39 t/m 03.RAIL-45). 3

21 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT (met uitzondering van de Westelijke Mijnstreek). In 2003 lag de groei het hoogst in het rayon Venlo (1,3%) en het laagst in het rayon Parkstad Limburg (0,1%). Inmiddels lijkt het verschijnsel zichtbaar te worden dat de toenemende participatie geremd wordt door de verslechterende economische ontwikkeling 6. Er moet dus rekening gehouden worden met het feit dat er een ontmoedigingseffect optreedt. Daar de nieuwste regionale cijfers daaromtrent nog niet beschikbaar zijn, kan dit effect in voorliggende studie nog niet verwerkt worden. De werkgelegenheid is in in Limburg met 1,9% gemiddeld per jaar gegroeid en in 2003 met 2% afgenomen; landelijk lagen deze percentages op 3,1% en een daling van 0,8%. In deze eerste periode is er geen enkel rayon in Limburg dat de Nederlandse werkgelegenheidsgroei geëvenaard heeft. De rayons Venlo en Maastricht & Mergelland hebben wel een bovengemiddelde Limburgse groei gekend van bijna 3%. De rayons Venray, Roermond, Weert en Westelijke Mijnstreek blijven daar met een groei tussen 0,9 en 1,4% duidelijk onder. Deze regionale ontwikkelingen blijken vooral samen te hangen met de negatieve werkgelegenheidsontwikkelingen in de nijverheid. Deze sector is in deze rayons ook sterker vertegenwoordigd. Voor Weert speelt vooral de afname van de werkgelegenheid in de landbouw een belangrijke rol (reconstructie veeteeltsector). In het jaar 2003 van economische laagconjunctuur is in alle rayons de werkgelegenheid afgenomen. In de rayons Maastricht & Mergelland en Parkstad Limburg is deze daling groter dan in Limburg en dus ook in Nederland het geval was. Het gaat hier om een werkgelegenheidsdaling van tegen de 2,5%. Deze relatief grote daling hangt in Maastricht & Mergelland samen met de relatief sterk afnemende werkgelegenheid in de nijverheid en commerciële dienstverlening en in Parkstad Limburg met de relatief sterk afnemende werkgelegenheid in de nijverheid, met name in de bouw. Het rayon dat het relatief goed heeft gedaan is het rayon Weert met een daling van slechts 0,8%, dus een daling vergelijkbaar met de landelijke. In dit rayon is in 2003 de werkgelegenheid in de nijverheid relatief gezien juist wat minder afgenomen, die in de commerciële diensten tegen de landelijke trend in gestegen en die in de niet-commerciële dienstverlening relatief sterker gestegen. Er bestaan ook duidelijke rayonale verschillen in de werkloosheidsontwikkelingen. In de periode van hoogconjunctuur ( ) is de werkloosheid in alle rayons gedaald. De daling is in de rayons Venray (5%), Roermond en Parkstad Limburg (6%) gemiddeld per jaar het geringst geweest. In de rayons Venlo, Weert en Maastricht & Mergelland is deze daling het sterkst geweest met circa 8% gemiddeld per jaar. In 2003 wordt de recessie goed voelbaar. De werkloosheid is in Limburg toegenomen met 25%, landelijk met 22%. We zien nu dat in de rayons Venlo (bijna 40% stijging) en Westelijke Mijnstreek (32% stijging) de werkloosheid het sterkst is gestegen. De rayons Weert en Maastricht & Mergelland doen het relatief goed met een stijging van 17 tot 18%. In algemene zin kan worden geconcludeerd dat er binnen Limburg twee rayons zijn die zich in positieve zin onderscheiden gedurende de laatste vijf jaren. Het gaat om de rayons van Weert en Maastricht & Mergelland. In het rayon Weert zijn de werkloosheidsontwikkelin- 6 Bron: CBS Maandcijfers Beroepsbevolking,

22 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT IN VOGELVLUCHT gen positief, omdat de werkgelegenheid relatief meer toegenomen is. Dit hangt samen met de relatief gunstige werkgelegenheidsontwikkelingen in verschillende sectoren. In het rayon Maastricht & Mergelland zijn de werkloosheidsontwikkelingen ook positief geweest. Maar hier ligt de oorzaak eerder aan de aanbodkant: de beroepsbevolking neemt relatief minder toe. Er zijn binnen Limburg ook rayons die zich onderscheiden door hun conjunctuurgevoeligheid. Het gaat dan om Venlo en de Westelijke Mijnstreek. Het gaat voor deze twee rayons dan niet alleen zo zeer om sterkere werkgelegenheidsschommelingen, dan wel om de combinatie van werkgelegenheids- en beroepsbevolkingsontwikkelingen. 5

23 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT

24 LIMBURGSE ARBEIDSMARKT IN Limburgse arbeidsmarkt in 2003 De Limburgse arbeidsmarkt heeft een paar specifieke kenmerken. Het kenmerkende van de aanbodzijde is de lagere participatiegraad en de hogere arbeidsongeschiktheid. In Limburg participeert 67%, landelijk is dit 69%; in Limburg is 11% arbeidsongeschikt tegen landelijk 9%. Per rayon zijn er duidelijke verschillen. Deze blijken vooral samen te hangen met verschil in participatie onder vrouwen. Het kenmerkende aan de vraagzijde is het relatief grote aandeel van de twee meer traditioneel, productiegerichte sectoren (landbouw en nijverheid). In Limburg nemen deze 33% van de totale werkgelegenheid voor hun rekening, landelijk 27%. Alleen de rayons Parkstad Limburg en Maastricht & Mergelland benaderen het landelijk aandeel. Het laatstgenoemde rayon heeft relatief iets meer diensten dan landelijk het geval is. Met deze sectorstructuur hangen de kenmerken van de werkzame beroepsbevolking samen. In Limburg zijn er namelijk relatief meer personen werkzaam met maximaal een middelbare beroepsopleiding, vooral in zorg en techniek, en minder met een wetenschappelijke opleiding. Verder werken in Limburg relatief gezien minder jongeren dan landelijk het geval is. Het jaar 2003 is het jaar van het economisch dal. Dat is duidelijk terug te zien in de hoogte van de werkloosheid en de laagte van de vacaturegraad. De werkloosheid ligt in najaar 2003 op 9,6%, een procentpunt hoger dan landelijk. De vacaturegraad ligt op 21 vacatures per arbeidsplaatsen, de laagste graad tot nu toe gemeten middels de RAIL-methodiek. Tussen oktober 2002 en oktober 2003 is de werkloosheid met 26% gestegen en is het aantal openstaande vacatures met 25% gedaald. De arbeidsmarkt is in deze periode dus veel ruimer geworden. Als het aantal openstaande vacatures gerelateerd wordt aan het aantal direct beschikbare fase 1- werkzoekenden, dan ligt de arbeidsmarktkrapte in Limburg in het najaar 2003 rond de 1. Dit betekent dat er ongeveer evenveel vacatures als fase 1-werkzoekenden zijn. In de rayons Weert en Venray is deze krapte veel hoger; er is sprake van een vraagoverschot. In de rayons Venlo, Roermond en Parkstad Limburg is juist sprake van een aanbodoverschot. Als ook fase 2- en 3- werkzoekenden naar een beschikbare vacature toegeleid zouden worden, dan kunnen alle vacatures in Limburg en ook in alle rayons vervuld worden. In alle rayons blijft dan nog een potentieel aan werkzoekenden fase 2 en 3 over. Daarnaast blijft de harde kern in de werkloosheid 7 bestaan. Deze maakt in najaar 2003 ruim een kwart uit van het bestand. In Limburg gaat het dan om werkzoekenden. Als de meest typerende kenmerken per rayon gecombineerd worden, dan moet geconstateerd worden dat de markt in de rayons Venray en Weert krachtig is. Er is doorgaans relatief bezien een hoge participatiegraad, een hoge vacaturegraad en een lage werkloosheid. Ook in najaar 2003 kunnen de vacatures niet met het direct beschikbare aanbod vervuld worden. Deze krapte zal zeker in bepaalde segmenten van de arbeidsmarkt duidelijk voelbaar zijn. De arbeidsmarkt blijft in Parkstad Limburg zwak. De participatiegraad is laag, de algemene en de harde kern in de werkloosheid hoog en ten slotte de vacaturegraad laag. Er is dus sprake van een ruime rayonale arbeidsmarkt. Verder is het opvallend dat het rayon Maastricht & Mergelland zich steeds meer heeft ontwikkeld in de richting van een krachtige arbeidsmarkt. De participatiegraad is 7 De harde kern in de werkloosheid is hier gedefinieerd als het aandeel van niet-werkende werkzoekenden in fase 4 in het totale NWW-bestand. 7

25 DE LIMBURGSE ARBEIDSMARKT weliswaar laag, dit door het relatief grote aandeel van studenten en arbeidsongeschikten, maar de vacaturegraad en werkgelegenheidsstructuur duiden steeds meer in een krachtige richting. Verder zijn de arbeidsmarkten van Venlo en Westelijke Mijnstreek conjunctuurgevoelig. Bij de analyse van de verschillende cijfers en ontwikkelingen is de indruk ontstaan dat de Westelijke Mijnstreek eerder op de conjunctuur reageert dan Venlo. Dit betekent dat het economisch herstel in de Westelijke Mijnstreek ook eerder zichtbaar wordt. De eerste signalen zijn er. 2.1 Algemeen Het jaar 2003 is het jaar van het conjunctureel dal. Dit is uitvoerig in hoofdstuk 1 beschreven. Daaruit is naar voren gekomen dat dit dal in Limburg sterker voelbaar is dan in algemene zin in Nederland. Het is belangrijk om nu stil te staan bij de arbeidsmarktstructuur in Dit hoofdstuk gaat daarop in. In paragraaf 2.2 komt de aanbodzijde aan de orde en in paragraaf 2.3 de vraagzijde 8. Ondanks het feit dat de arbeidsmarkt in 2003 dus ruimer is geworden, kunnen er discrepanties voorkomen. Er blijkt geen goede match mogelijk te zijn tussen de werklozen en de openstaande vacatures. De discrepanties worden in paragraaf 2.4 beschreven 9. In iedere paragraaf is er aandacht voor de rayonale verscheidenheid. 2.2 Aanbodzijde Aanbodzijde Het aanbod op de arbeidsmarkt wordt voor een belangrijk deel bepaald door de bevolkingsstructuur en -ontwikkelingen in de regio. Alle inwoners in de leeftijd van jaar worden tot de potentiële beroepsbevolking gerekend. Een gedeelte van deze potentiële beroepsbevolking meldt zich daadwerkelijk op de arbeidsmarkt. Deze groep wordt de beroepsbevolking genoemd. Etil heeft in het kader van de voorliggende studie de beroepsbevolkingscijfers bijgesteld. De samenstelling van de potentiële beroepsbevolking naar leeftijd is geactualiseerd. Deze bijstelling is in de tijdreeksen verwerkt. Verder wordt bij het vaststellen van de beroepsbevolking een urengrens van minimaal 12 uur per week gehanteerd. De beroepsbevolking omvat zowel de personen die werken (werkende beroepsbevolking) als degenen die dat zouden willen, maar er nog niet in geslaagd zijn werk te vinden (werkloze beroepsbevolking). De omvang van de beroepsbevolking ten opzichte van de potentiële beroepsbevolking geeft aan in welke mate men voor ten minste 12 uur per week wil deelnemen aan de arbeidsmarkt. Uitgedrukt in een percentage wordt dit de beroepsdeelneming of participatiegraad genoemd. De non-participatie bestaat uit die groep mensen die wel tot de leeftijdsgroep van jarigen behoren, maar die zich niet op de arbeidsmarkt melden voor een baan van ten minste 12 uur per week. Hiervoor kunnen uiteenlopende redenen bestaan, zoals het volgen van een opleiding, de keuze voor zorg- en/of huishoudelijke taken, vervroegde terugtreding uit de arbeidsmarkt of volledige arbeidsongeschiktheid. 8 Deze paragrafen zijn gebaseerd op tabel 1.1 van bijlage 4 Statistische bijlage. 9 Deze paragraaf is gebaseerd op de tabellen 3, 4 en 5 van bijlage 4 Statistische bijlage. 8

26 LIMBURGSE ARBEIDSMARKT IN 2003 De aanbodzijde wordt gevormd door alle personen die kunnen en willen werken. Het gaat in Limburg in 2003 om ongeveer personen. Dat is een participatiegraad van 67%. De arbeidsparticipatie ligt in Limburg lager dan landelijk (69%). Dit verschil hangt direct samen met het verschil in participatie. Het aandeel van de potentiële beroepsbevolking is in Limburg namelijk net zo hoog als landelijk het geval is (68% van de totale bevolking is tussen de jaar). De arbeidsparticipatie is voor mannen en vrouwen nog steeds verschillend. Onder mannen ligt deze hoger dan onder vrouwen. Daarin wijkt Limburg nauwelijks af van Nederland. Er zijn tussen de rayons duidelijke verschillen te constateren (staat 2.1). In het rayon Venray is de participatie het hoogst en met 70% zelfs hoger dan landelijk het geval is. De participatie is in het rayon Maastricht & Mergelland het laagst (63%). Dit hangt samen met het relatief groot aandeel van studenten en leerlingen die nog niet beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt. Ook in Parkstad Limburg ligt de participatiegraad laag (65%). Voor alle rayons geldt dat de afwijking in arbeidsparticipatie samenhangt met een verschil in participatie door vrouwen. Dit is zowel voor het rayon Venray met een positieve afwijking het geval als voor de rayons met een negatieve afwijking. Staat 2.1 Samenvattend overzicht van de aanbodzijde van de rayonale arbeidsmarkten, 2003 Participatiegraad Arbeidsongeschiktheid Totaal Mannen Vrouwen % Nederland ,1 Limburg ,3 Rayon Venray ,6 Rayon Venlo ,0 Rayon Roermond ,6 Rayon Weert ,4 Westelijke Mijnstreek ,6 Parkstad Limburg ,5 Maastricht & Mergelland ,9 Bron: CBS, UWV, Etil De arbeidsongeschiktheid ligt in Limburg hoger dan in Nederland, namelijk 11,3% in Limburg tegenover 9,1% in Nederland. Het gaat hier overigens om het aantal arbeidsongeschikten ten opzichte van de beroepsbevolking. Vooral in de rayons van Westelijke Mijnstreek en van Parkstad Limburg is de arbeidsongeschiktheid hoog (rond 13,5%). In het rayon Weert is deze het laagst (ongeveer 8,5%). Voor alle rayons geldt dat het aandeel van jongeren in de arbeidsongeschikten die middels de WAJONG geregistreerd zijn, even groot is. In het rayon Venray ligt dit aandeel wel hoger, maar dat hangt samen met de aanwezigheid van specifieke zorginstellingen voor gehandicapten. 9