De keerzijde van keuzevrijheid
|
|
- Anneleen de Meyer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De keerzijde van keuzevrijheid Keerzijde voor zowel het individu als maatschappij Anno 2014 leven we in een meerkeuzemaatschappij, 1 waar autonomie, zelfbepaling en een individuele invulling van het keuze-ideaal als groot goed gelden. Een tendens naar meer keuzevrijheid in pensioen past bij een veranderende samenleving en de huidige ontwikkelingen in het pensioen stelsel. De voordelen aan een verruiming van keuzevrijheid worden veelal erkend. Echter, gezien de belangen moet de keerzijde niet onderschat worden. Wij benaderen dit veelzijdige thema keuzevrijheid vanuit deze invalshoek. In het artikel Keuzegedrag en pensioen stonden we stil bij de psychologie van het kiezen, de complexe keuzecontext met betrekking tot pensioen en waarom er juist nu een tendens naar meer keuzevrijheid waar te nemen is. In dit artikel behandelen wij de mogelijke keerzijde van een verruiming van de keuzemogelijkheden in pensioen voor zowel het individu als de maatschappij. Ter verrijking van deze inzichten wordt er over de grenzen heen gekeken naar de ervaringen met keuzevrijheid in het pensioen stelsel van de Verenigde Staten en Australië, waar meer ruimte wordt geboden voor individuele keuzevrijheid. I. Keerzijde voor het individu Keuzevrijheid is een veel gekoesterd begrip doordat het mensen in staat stelt hun eigen koers te bepalen en hun wensen te vervullen. Het hebben van geen keuze wekt in veel gevallen onvrede op. Bij het aanbieden van keuzevrijheid moet een balans worden gevonden tussen geen enkele keuze en teveel keuze, want ook dit laatste kan ongewenst zijn. Het aanbod aan keuzemogelijkheden bepaalt hoe dit wordt ervaren en hoe ermee om wordt gegaan. In de context van pensioen is het van belang om een mate van keuzevrijheid te faciliteren die ten goede komt aan het mederendeel van de deelnemers in een pensioenfonds. Te ruime keuzevrijheid leidt tot keuzestress Afgezien van ontevredenheid met het resultaat na de keuze, kan teveel keuzevrijheid vooraf ook een psychologische druk met zich mee brengen. Dit kan resulteren in keuzestress. Het hebben van geen enkele keuze is weliswaar onbevredigend, maar een te grote verruiming van het aantal keuzes kan op den duur ook afbreuk doen aan het gevoel van vrijheid. 2 Met meer keuzemogelijkheden zal men gaan twijfelen of de juiste keuze is gemaakt en kan men zich eerder voorstellen dat een andere keuze beter zou zijn geweest. Men krijgt spijt, wat sneller wordt ervaren naarmate het aantal keuzeopties groter wordt. Vooral in de context van pensioen is keuzestress niet ondenkbaar, gezien de mogelijke consequentie van een suboptimale beslissing en de intensieve informatie verzameling die aan een keuze vooraf gaat. Zo zal men veel tijd moeten investeren om het keuzeaanbod te bestuderen, bijvoorbeeld door zich te verdiepen in de verschillende pensioenregelingen of beleggingsmogelijkheden. Verschil tussen intentie en gedrag Uit onderzoek blijkt dat men graag het gevoel wil hebben te kunnen kiezen, maar niet noodzakelijk meer tevreden is als men eenmaal meer keuze heeft. Dit wordt bevestigd in een onderzoek onder zorgverzekeraars. Hieruit blijkt dat mensen graag keuzevrijheid willen hebben, maar liever niet daadwerkelijk kiezen. 3 Er wordt dan ook groot verschil waargenomen tussen de intentie om over te stappen van zorgverzekeraar en het daadwerkelijke gedrag. 4 Ook is het van belang dat men een helder beeld heeft van wat men wil kiezen. Dit is niet vanzelfsprekend bij complexe pensioenkeuzes. Zo neigt men keuzes uit te stellen of helemaal niet te maken als het keuzeaanbod te groot wordt. Ook wanneer het lastig is onderscheid te maken tussen verschillende keuzes, zoals in het geval van pensioenregelingen, kost dit meer moeite en levert dit minder op. Verschil in omgaan met keuzevrijheid Wat het keuzeaanbod zelf betreft, zijn mensen in verschil lende mate in staat hier mee om te gaan. Keuzevrijheid heeft meer te bieden aan mensen die niet alleen beschikken over cognitief vermogen, maar ook over voldoende tijd om een weldoordachte keuze te maken. 5 Juist degenen die meer informatie verzamelen en tijd investeren zowel voor als na de keuze, zijn ook degenen die zich meer vergelijken met anderen. Zij zullen vaker spijt hebben en ontevreden zijn met de gemaakte keuzes. 6 Anderen, die niet bereid of in staat zijn om voldoende tijd 1 Breedveld & Van den Broek, De Meerkeuzemaatschappij. Sociaal en Cultureel Planbureau. 2 Ivengar, S. S., & Lepper, M.R When choice is demotivating: can one desire too much of a good thing? Journal of Personality and Psychology, vol. 79 (6). 3 4 Gerritsen, ,4 Miljoen Mensen gaan Overstappen van Zorgverzekeraar. Independer. 5 6 Schwartz et al., Maximizing Versus Satisficing: Happiness is a Matter of Choice. Journal of Personality and Social Psychology, vol. 83 (5). 1
2 te investeren, vallen gemakkelijk terug op vuistregels. Men kiest hierdoor snel voor een optie die voldoet aan hun minimale eisen en de minste moeite kost. Dit is daarmee niet noodzakelijk de beste keuze. 7 Naast kennis en de beschikbaarheid van tijd, zijn er sterke onderlinge verschillen in zelfdiscipline en cognitieve vaardigheden waar te nemen die bepalend zijn in hoeverre mensen om kunnen gaan met keuzevrijheid. 8 Ook leeftijd kan bepalend zijn. Jongeren zijn opgegroeid in een meerkeuzemaatschappij en zijn gewend om veel keuzes te maken, informatie in te winnen, opties te vergelijken en de keuze mogelijkheden af te wegen. Zij vinden sneller hun weg in het huidige informatietijdperk. Ouderen hebben hier naar verwachting meer moeite mee. 9 Dit terwijl de ouderen meer geïnteresseerd zijn in pensioen. 10 Gezien deze verschillen is het de vraag of meer keuzevrijheid een zegen is voor de hele maatschappij of slechts voor enkelen die hier het beste mee om kunnen gaan en er daardoor het meeste baat bij hebben. Een ontoereikende oudedagvoorziening In het geval van keuzes in pensioen blijft het niet bij een gevoelskwestie, maar kunnen verkeerde keuzes harde, financiële consequenties met zich meebrengen. Zoals in het artikel Keuzegedrag en pensioen omschreven is men in verschillende mate gevoelig voor psychologische en gedragsmatige invloeden die ervoor zorgen dat keuzes afwijken van de rationele kiezer, die altijd de meest optimale keuzes maakt. Doordat men bijvoorbeeld toekomstige consumptie onderschat, zet men onvoldoende geld opzij voor later. Wanneer werknemers zelf de premie-inleg mogen bepalen in hun pensioenregeling, zal dit waarschijnlijk door velen onderschat worden. Men heeft daarnaast eerder een voorkeur om geld nu te ontvangen en te besteden, dan dit uit te stellen tot later. Laat staan voor een pensioneringsdatum, die voor velen nog ver weg staat. Een ontoereikende oudedagvoorziening wordt hierdoor realiteit. Het risico hierop wordt vergroot doordat verkeerde keuzes, die vaak voor een lange periode zijn genomen, niet worden herkend door een gebrek aan leermomenten. Ook bij suboptimale keuzes in het beleggingsbeleid kunnen de consequenties significant zijn. Een verruiming van de keuzemogelijkheden zal naar verwachting ook leiden tot een stijging van de kosten voor de werknemer. Dit zal weer ten koste gaan van het pensioen. De Verenigde Staten In tegenstelling tot het pensioenstelsel in Nederland zijn Amerikanen niet verplicht om voor pensioen te sparen. Ook zijn werkgevers niet verplicht om pensioenregelingen aan te bieden. Het keuzeaanbod is breed; werknemers hebben zoal de keuze of ze willen deelnemen aan een regeling, hoeveel ze willen inleggen, hoe dit belegd moet worden en hoe dit moet worden uitgekeerd. Een ontoereikend pensioen: Als gevolg van het vrijwillige pensioensparen en ultieme keuzevrijheid is de participatie erg laag en het pensioenvermogen voor velen ontoereikend. Volgens recent onderzoek van het Employee Benefits Research Institute loopt 44% van de babyboomers en generatie-x het risico dat ze te weinig vermogen bij pensionering hebben. Eén op de vijf (19.4%) zal naar alle waarschijnlijkheid minder dan 80% hebben gespaard van wat ze feitelijk nodig hebben. Schrikbarender is het feit dat een kwart van de Amerikaanse middenklasse zelfs nog nooit voor pensioen heeft gespaard. Een steeds groter deel van de Amerikaanse gepensioneerden wordt geconfronteerd met armoede, en is daar door genoodzaakt om ook na de officiële pensioneringsdatum door te werken. Ook verkeerde beleggings keuzes zorgen ervoor dat velen te weinig pensioen opbouwen. Zo wordt er te defensief belegd door een overallocatie in vastrentende waarden, en te weinig in risicovollere aandelen. Hierdoor kan de inleg onvoldoende renderen om de pensioenambitie te realiseren. Hoge kosten: Een recent onderzoek in de Verenigde Staten bevestigt dat de kosten verbonden aan deze ruime mate van keuzevrijheid de voordelen voor de werknemer overtreffen. Werknemers maken hoge kosten voor het beheren, beleggen en het laten uitkeren van de premies en uitkeringen. Ook werkgevers maken significante kosten in het kiezen en ontwerpen van keuzemogelijkheden, het inrichten van de administratie en de uitbesteding van deze activiteiten. Door schaalvoordelen zijn de kosten voor collectieve regelingen lager dan voor individuele regelingen. Tenslotte maakt de overheid hoge kosten door het reguleren van duizenden verschillende pensioenregelingen en miljoenen individuele rekeningen. 11 Voor veel Amerikanen is het inmiddels evident dat een ruime keuzevrijheid in pensioen ook een keerzijde heeft. 7 Tiemeijer, Hoe Mensen Keuzes Maken de Psychologie van het Beslissen. Wetenschappelijke Raad van het Regeringsbeleid. 8 9 Wijnants, Het Dertigers Dilemma, p TNS NIPO, Rapport Pensioencommunicatie: behoeften en barrières. 11 Forman & Mackenzie, The Cost of Choice in a Voluntary Pension System. New York University Review of Employee Benefits and Executive Compensation. 2
3 II. Keerzijde voor de maatschappij Naast bedenkingen bij een verruiming van de keuzemogelijkheden voor de pensioensituatie van de deelnemer van een pensioenfonds, kan dit ook impact hebben op het pensioenstelsel. Een fundamentele verandering in dit stelsel heeft, gezien het belang van een solide pensioenstelsel voor de welvaart van een vergrijzende bevolking, indirect impact op de maatschappij. Als voordelen als risicodeling waarde verliezen doordat afstand wordt genomen van een collectief en solidair pensioen en het stelsel zich meer richting individuele regelingen en meer keuzevrijheid beweegt, zullen de consequenties een bredere impact hebben dan alleen het pensioen van het individu. De maatschappelijke kosten kunnen hoog uitvallen als men onvoldoende pensioen opbouwt, en de maatschappij dit vervolgens moet opvangen. Dit kan gelden voor keuzes in het type regeling, de opbouw en de uitkeringsfase van pensioen. Als een werknemer zelf voor een pensioenaanbieder mag kiezen waar zijn pensioen wordt ondergebracht dan is dat een ingrijpende, fundamentele verruiming van de keuzevrijheid. Daarom gaan we hier nader op in. Een keuze in pensioenaanbieder Volgens een opiniepeiling in 2012 zou 80% van de ondervraagden zelf een pensioenfonds willen kiezen. 12 Voorstanders van een dergelijke keuze benadrukken dat dit beter aansluit bij de belangen en wensen van de werknemer. Een marktmodel zou beter zijn voor de werknemer uitgaande van de veronderstelling dat een concurrentieprikkel zal leiden tot een betere klantbenadering, lagere kosten en betere risicorendement verhoudingen. Hier kunnen een aantal kanttekeningen bij geplaatst worden. In essentie is het geen verkeerde gedachte dat er met meer keuzemogelijkheden beter op de individuele wensen en belangen van de werknemer kan worden ingespeeld. Het is dan wel van belang dat men een concreet beeld heeft van wat men wil. Doordat pensioenregelingen door velen als complex worden beschouwd en pensionering voor velen ver weg staat, is dit niet voor iedereen vanzelfsprekend. Daarnaast is het discutabel of een dergelijke commerciële prikkel in een gezond evenwicht is te brengen met de zorgplicht, waarbij het eigen financiële belang tegenover dat van de klant komt te staan. In plaats van een van de belangrijkste arbeidsvoorwaarden, wordt pensioen zodoende steeds meer als financieel product beschouwd. Marketing activiteiten zullen toenemen, aangezien een actieve marketingcampagne werknemers immers over de streep zou kunnen trekken om op een andere aanbieder over te stappen. Een bijkomend nadeel hiervan is dat werknemers mogelijk overgevoelig zijn voor marketinginformatie. Uit onderzoek blijkt dat mensen bij belangrijke keuzes onevenredig veel gewicht toekennen aan motieven en redenen die ze zelf kunnen formuleren, en daarmee kunnen verantwoorden. 13 Aangezien de kwaliteit van de geleverde diensten van een pensioenaanbieder lastig door de werknemer zijn in te schatten, zou onevenredig veel waarde kunnen worden toegekend aan selectiecriteria als kosten. Naar verwachting zal dit niet vanzelfsprekend tot een betere klantbenadering leiden. Mogelijke stijging in kosten Wanneer er meer naar eigen financieel belang gehandeld wordt, betekent dit niet noodzakelijk dat de kosten ook afnemen. Door een toename in marketingactiviteiten zullen de marketingkosten juist aanzienlijk stijgen. Uiteindelijk zullen deze uitgaven ten koste gaan van het pensioenvermogen van de werknemer. Het is interessant om een vergelijking te trekken met de ontwikkeling van de marketingkosten in de zorgsector. Men is verplicht een ziektekostenverzekering af te sluiten (verplicht voor pensioen te sparen) en sinds 2006 heeft men de mogelijkheid om zelf een verzekeraar (pensioenaanbieder) te kiezen. Volgens berekeningen van het Financieel Dagblad gebaseerd op cijfers van De Nederlandsche Bank zijn de marketingkosten van zorgverzekeraars om nieuwe klanten te werven in 2013 met 84% gestegen ten opzichte van In 2007, vlak na de invoering van de marktwerking, waren acquisitiekosten nog geen 16%. In 2012 was dit percentage opgelopen tot 30%. 14 Jaarlijks geven zorgverzekeraars gezamenlijk tientallen miljoenen euro s uit aan marketingactiviteiten. Alhoewel doorgaans 20-30% van de verzekerden overweegt over te stappen van zorgverzekeraar, maken per jaar slechts 3-6% van de verzekerden deze stap. Dit is inclusief het aantal overstappers tussen labels van dezelfde verzekeringsmaatschappij. Alleen bij de invoering van de nieuwe zorgverzekeringswet was dit eenmalig 18%. Het gevolg hiervan is dat de marketingkosten per overstapper aanzienlijk zijn. 12 Eufin Financieel Nieuws (2012). Achmea: Nederland wil meer keuzevrijheid pensioen, Heijn, Zorgverzekeraars drukken kosten, maar geven fors meer uit in strijd om klant. FD.nl. 15 Pensioenfederatie CEM Benchmarking Algemene Rapportage Pensioenfederatie & CEM Benchmarking. 3
4 Afgezien van marketingkosten zullen de kosten oplopen doordat individuele administraties met keuzemogelijkheden duurder zijn uit te voeren dan grootschalige, collectieve administraties. Naast een verlies aan schaalbaarheid van pensioenregelingen en daarmee lagere kosten, zal het ontwerpen van keuzemogelijkheden, het ondersteunen van werknemers in het maken van keuzes en het faciliteren van overstappers de kosten doen stijgen. De afgelopen jaren laten de kosten in de pensioensector overigens al een forse daling zien. Mede door toedoen van de toezichthouder, een toenemende mate van transparantie en concurrentie met de bank- en verzekeringssector is er grote vooruitgang geboekt. Vanuit internationaal perspectief zijn de uitvoeringskosten van Nederlandse pensioenfondsen laag. 15 Australië Het pensioenstelsel in Australië komt in vergelijking met de Verenigde Staten meer overeen met dat van Nederland. Net als Nederland heeft Australië een relatief omvangrijke tweede pijler. Beoogde resultaten verruiming keuzevrijheid niet waargemaakt: Aanvankelijk waren er weinig keuzemogelijkheden voor werknemers en moesten zij zich, net als in Nederland, aansluiten bij het pensioenfonds dat geselecteerd werd door de werkgever in overeenkomst met de caoregeling. Door de jaren heen werd er meer ruimte gecreëerd voor keuzevrijheid voor de werknemer. Dit resulteerde in het sluiten van collectieve pensioenregelingen en een sterke toename in investerings- en verzekeringsopties. Vanaf de jaren 90 hebben werknemers al de keuze uit verschillende beleggingsstrategieën, waar echter weinig gebruik van werd gemaakt. Na eerdere mislukte pogingen werd in 2005 de Choice of Fund regelgeving uiteindelijk door de senaat goedgekeurd. Tachtig procent van de beroepsbevolking kreeg de mogelijkheid om een eigen pensioenfonds te kiezen. De gemiddelde werkende Australiër kon nu kiezen uit meer dan 200 pensioenfondsen en beleggingsopties. Ruime keuzevrijheid werd hierdoor een feit, met de kerngedachte dat men in controle moet zijn van het beheer van het eigen vermogen en de beleggingen die hiermee gedaan worden. Wordt deze ruimte ook daadwerkelijk ingenomen? Tegenvallend gebruik van keuzevrijheid: Het percentage werknemers dat sinds 2009 daadwerkelijk van pensioenfonds is veranderend blijkt zelfs lager te liggen dan de meest conservatieve voorspellingen voor het openbreken van de pensioensector. Direct na invoering van de regelgeving piekte het aantal overstappers, maar sindsdien is dit percentage alleen maar verder afgenomen. Slechts tussen de 2 en 4% van de deelnemers maakt ieder jaar een actieve keuze om van pensioenfonds te veranderen. Voor 3 tot 6% per jaar is dit een passieve keuze omdat men van baan verandert of omdat het pensioenfonds consolideert. Werknemers zijn ook niet actief op zoek naar het meest aantrekkelijke aanbod aangezien pensioenfondsen met relatief lage kosten en een hoog rendement niet een groter deel van de markt veroveren. 16 Concurrentieprikkel werkt averechts: Als te weinig werknemers van pensioenfonds overstappen, wordt de concurrentie op prijs en kwaliteit onvoldoende bevorderd. Drie Australische ratingbureaus die de ontwikkeling in kosten bestudeerden na de invoering van de Choice of Fund regelgeving concludeerden alle drie dat, in tegenstelling tot de verwachtingen, er geen significante kostenverlaging heeft plaatsgevonden. Aanbieders gaan de concurrentie met elkaar aan op de distributiemarkt door zich te richten op financieel adviseurs, maar niet op de werknemers. Door verruiming van het keuzeaanbod is de complexiteit voor de werknemer alleen maar toegenomen, waar bij uitstek financiële adviseurs van profiteren. Met name voor de weinig vermogende werknemers heeft financieel advies de kosten laten stijgen. Daarnaast wordt in Australië de informatievoorziening van pensioenfondsen bekritiseerd omdat er geen commerciële prikkel is om tegenvallende resultaten te promoten, de informatie niet gestandaardiseerd is tussen vergelijkingsbureaus en duur is voor werknemers om te bemachtigen Fear & Pace, Australia s Choice of Fund Legislation: Success or Failure? Rotman International Journal of Pension Management, vol. 2 (2). 17 Sy, Redesigning Choice and Competition in Australian Superannuation. Rotman International Journal of Pensioen Management, vol. 4 (1). 4
5 Keuzevrijheid en Solidariteit Progressieve keuzevrijheid Bij een keuze in pensioenaanbieder kan ook de solidariteit afnemen, doordat er risico-selectie binnen fondsen kan gaan plaatsvinden. Jongeren die zich benadeeld voelen door een onevenredig aandeel van ouderen in een pensioenfonds kunnen geneigd zijn over te stappen naar een jonger fonds waar deze verhouding meer in hun voordeel ligt. Als grote groepen tegelijkertijd van fonds gaan wisselen, dan zal dit de stabiliteit van het stelsel niet bevorderen (mogelijk met een pensionfund-run als gevolg). Overigens zou deze manier van risico-selectie niet alleen plaats kunnen vinden tussen generaties, maar ook tussen deelnemers met verschillende demografische kenmerken (b.v. geslacht, opleidingsniveau) en leefstijlen die van invloed kunnen zijn op de levensverwachting. Als door verschuivingen de demografische samenstelling van een pensioenfonds ongewenste proporties bereikt, zouden pensioenfondsen geneigd kunnen zijn om dit door nieuwe deelnemers aan te trekken via marketingactiviteiten te herstellen. Hierdoor zullen de kosten weer stijgen. Ook bij lage dekkingsgraden kunnen deelnemers besluiten van fonds te veranderen, wat het betreffende fonds en de resterende deelnemers nog meer in de problemen brengt. Ondanks de tendens naar meer keuzevrijheid blijft er een groot draagvlak bestaan voor het verplicht pensioensparen voor werknemers. Het huidige pensioenstelsel is ontworpen om r te borgen dat zoveel mogelijk mensen van een goede oudedagsvoorziening kunnen genieten. Collectiviteit en solidariteit zijn belangrijke fundamenten die dit mogelijk maken, die echter wel de mate van keuzevrijheid inperken, maar ook niet geheel uitsluiten. In het huidige pensioenstelsel zijn verschillende gradaties van keuzevrijheid geïntegreerd. De mate van keuzevrijheid zou gekenmerkt kunnen worden als progressieve keuzevrijheid aangezien mogelijkheden tot het maken van individuele keuzes toenemenover de drie pijlers. Hierdoor wordt beoogd om zoveel mogelijk mensen van een adequaat pensioen te voorzien, terwijl degenen die meer keuzes willen maken en over de middelen beschikken om mogelijke consequenties op te vangen, hier ook de ruimte voor krijgen. In het vaststellen van de juiste mate van keuzevrijheid in de tweede pijler, moet de keerzijde van een verruiming van de keuzemogelijkheden niet onderschat worden. 5
Geef elke Nederlander een persoonlijke pensioenrekening. Position paper: Toekomst pensioenstelsel
Geef elke Nederlander een persoonlijke pensioenrekening Position paper: Toekomst pensioenstelsel Publicatiedatum: juni 2016 Autoriteit Financiële Markten De AFM maakt zich sterk voor eerlijke en transparante
Nadere informatieDe doorsneepremie ZO DENKEN WIJ ER OVER. De doorsneepremie. De doorsneepremie
Zo denken wij er over is een uitgave van ABP Corporate Communicatie. Voor meer informatie verwijzen wij u naar www.abp.nl. september 2007 ZO DENKEN WIJ ER OVER Collectief versus individueel Juridische
Nadere informatieDe stelling die vandaag voorligt is: Het pensioen van de toekomst vergt meer dan een stelselherziening.
Speech Bert Boertje, divisiedirecteur Toezicht pensioenfondsen bij De Nederlandsche Bank, bij de Pensioenlezing van het Competence Centre for Pension Research op 9 december 2016 Dames en heren, Hartelijk
Nadere informatieInformatiebijeenkomst
Informatiebijeenkomst Pensioenfonds PGB 1 Uw pensioen bij PGB in 2016 Informatiebijeenkomst Pensioenfonds PGB 3 - september 2015 2016 De sprekers van Pensioenfonds PGB Jochem Dijckmeester (bestuurslid
Nadere informatieDe opmars van (C)DC een onomkeerbare trend?
De opmars van (C) een onomkeerbare trend? Kennissessie Pensioenfederatie Jaarcongres 2017 René van de Kieft (MN) en Roel Beetsma (MN leerstoel UvA) Mei 2017 Agenda 1. Inleiding 2. DB vs. Kennissessie DB
Nadere informatieUw mening over pensioen
Uw mening over pensioen Onderzoek naar de risicohouding van pensioenopbouwers en pensioenontvangers van Philips Pensioenfonds mei / juni 2013 Philips Pensioenfonds Inhoud Aanleiding onderzoek Opzet onderzoek
Nadere informatieNaar een nieuw pensioencontract
Naar een nieuw pensioencontract Kees Goudswaard Montae Pensioenbijeenkomst werkgevers, Utrecht, 31 mei 2018 Bij ons leer je de wereld kennen Overzicht Sterke en zwakke punten van het huidige stelsel SER
Nadere informatie2013 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG
2013 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG 1 Toelichting op het jaarverslag In het Jaarverslag 2013 legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen
Nadere informatiePensioencommunicatie start bij de werkgever
Pensioencommunicatie start bij de werkgever Artikel Senior adviseur collectieve pensioenen J. Arts (Pon) Pensioencommunicatie start bij de werkgever Welke maatregelen kan de werkgever nemen om het pensioenbewustzijn
Nadere informatieWerknemers, zzp ers en gepensioneerden over pensioen en BPF Schilders
Werknemers, zzp ers en gepensioneerden over pensioen en BPF Schilders kwantitatief risicobereidheidsonderzoek Peter Zegwaart Juli 2019 Waarom dit onderzoek? Het bestuur van BPF Schilders vindt het belangrijk
Nadere informatiePraktijkcase netto-pensioen. Kennismaken met het pensioenstelsel van de toekomst
Praktijkcase netto-pensioen Kennismaken met het pensioenstelsel van de toekomst Pensioenstelsel van de toekomst Pensioenstelsel van de toekomst 1. Inperking fiscale ruimte 2. Individualisme 3. Keuzevrijheid
Nadere informatieInvesteren in vertrouwen. Samenvatting Meerjarenbeleidsplan 2011-2015
Investeren in vertrouwen Samenvatting Meerjarenbeleidsplan 2011-2015 1 Pensioenfonds Zorg en Welzijn: het pensioenfonds voor de sector zorg en welzijn Het meerjarenbeleidsplan 2011-2015 beschrijft welke
Nadere informatieVisie 2020 Onze belofte aan de deelnemers. Samen bouwen aan goed pensioen
Visie 2020 Onze belofte aan de deelnemers Samen bouwen aan goed pensioen Inleiding ABP heeft een visie ontwikkeld voor de middellange termijn, de ABP-visie op 2020. Met deze visie willen wij richting geven
Nadere informatieVoortgangsrapportage De Nationale Pensioendialoog
Voortgangsrapportage De Nationale Pensioendialoog Achtergrond In 2014 heeft het kabinet op initiatief van staatssecretaris Klijnsma een Nationale Pensioendialoog gevoerd: een open, brede dialoog over de
Nadere informatieKeuzevrijheid versus maatwerk. Seminar Eindspel naar een nieuw pensioenstelsel Erasmus Universiteit Rotterdam, 16 juni 2016 Niels Kortleve
Keuzevrijheid versus maatwerk Seminar Eindspel naar een nieuw pensioenstelsel Erasmus Universiteit Rotterdam, 16 juni 2016 Niels Kortleve Boodschappen Meer heterogeniteit, meer data, meer differentiatie
Nadere informatieAanbevelingen voor DC
Aanbevelingen voor DC 1 Waarom zijn aanbevelingen voor DC relevant? Cost of 1 annuity 21 Trend naar DC is sterk» > 1 miljoen DC deelnemers in Nederland Achterliggende oorzaken zetten door» DB convergeert
Nadere informatieMinisterie!van!Sociale!Zaken!en!Werkgelegenheid!! t.a.v.!staatssecretaris!j.!klijnsma! Postbus!90801! 2509!LV!Den!Haag!!!
MinisterievanSocialeZakenenWerkgelegenheid t.a.v.staatssecretarisj.klijnsma Postbus90801 2509LVDenHaag DenHaag,6september2013, Betreft:Reactieinternetconsultatie reëleambitieovereenkomst GeachtemevrouwKlijnsma,
Nadere informatie2011 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG
2011 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG 1 Toelichting op het jaarverslag In het jaarverslag legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen
Nadere informatie2013 verkort in beeld. Ontwikkelingen. Pensioenen Beleggingen Organogram
02 verkort in beeld 03 Ontwikkelingen 05 08 10 Pensioenen Beleggingen Organogram Aantal deelnemers dat pensioen opbouwt Aantal personen dat een ouderdomspensioen ontvangt Aantal deelnemers met slapende
Nadere informatiemaatschappijwetenschappen pilot vwo 2017-I
Opgave 1 Solidariteit in het pensioenstelsel Bij deze opgave horen tabel 1, tekst 1, figuur 1 en figuur 2. Inleiding Vanaf het moment van pensionering heeft iedereen recht op een AOW-uitkering (Algemene
Nadere informatiePensioenLab. Team Keuzevrijheid
PensioenLab Team Keuzevrijheid Het vraagstuk Wat vinden jullie ervan om meer keuzevrijheid voor deelnemers mogelijk te maken? 2 Het proces 3 Het begrip Keuzevrijheid: de mogelijkheid voor deelnemers om
Nadere informatieVerkort jaarverslag 2013
Verkort jaarverslag 2013 Uitgave van Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Houtverwerkende Industrie en Jachtbouw Voorwoord 2013 was een bijzonder jaar. Het was het eerste jaar samen voor het Pensioenfonds
Nadere informatieTen eerste: afschaffing van de al genoemde doorsneesystematiek en ten
Dames en heren, Hartelijk dank voor de uitnodiging om hier vandaag op uw symposium te komen spreken. Als koepel van verenigingen van gepensioneerden wil de KNVG de belangen van gepensioneerden behartigen
Nadere informatie5 plussen van collectief pensioen
5 plussen van collectief pensioen Inhoudsopgave Waarom is uw pensioenregeling verplicht? 4 Invloed op uw pensioen 4 5 plussen van collectief pensioen 4 +1: Een goed pensioen voor ál uw werknemers 5 +2:
Nadere informatieHet 2020-plan van Klijnsma in vogelvlucht
Het 2020-plan van Klijnsma in vogelvlucht De perspectiefnota vanuit een praktisch perspectief Raimond Schikhof Waarom naar een nieuw perspectief? De arbeidsmarkt verandert Lage rente, financiële crisis
Nadere informatieNieuwe tijden, nieuwe collectieve pensioenen
Nieuwe tijden, nieuwe collectieve pensioenen Werkgevers en werknemers aan het woord Onderzoek verricht in opdracht van Nationale-Nederlanden door Motivaction. Wat vinden werkgevers en werknemers van pensioenen.
Nadere informatie- 1. afschaffing van doorsneepremiesystematiek
Aan de besturen van VNO-NCW, MKB, LTO, Bouwend Nederland, FNV, CNV, VCP, HZC Aan de leden van de commissie SZW en/of pensioenwoordvoerders politieke partijen 2 e Kamer 29 mei 2017 Mevrouw, Mijnheer, De
Nadere informatie2012 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG
2012 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG 1 Toelichting op het jaarverslag In het Jaarverslag 2012 legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen
Nadere informatiePensioenbijeenkomst Abvakabo FNV Het pensioen van nu en de toekomst in zicht November 2010. Welkom
Pensioenbijeenkomst Abvakabo FNV Het pensioen van nu en de toekomst in zicht November 2010 Welkom Waar willen wij het met elkaar over hebben? Pensioen anno 2010 Stand van Zaken AOW en Pensioenakkoord 4
Nadere informatieFacts & Figures uitwerking Pensioenakkoord
Facts & Figures uitwerking Pensioenakkoord Waarom langer doorwerken? De levensverwachting stijgt Elke generatie leeft langer dan de vorige. Dat is al langer bekend, maar de stijging van de levensverwachting
Nadere informatieBijlage A Enquête solidariteit in de pensioenen... 2. Bijlage B Multivariate regressieanalyses... 13
Bijlagen Pensioenen: solidariteit en keuzevrijheid Stella Hoff Inhoud Bijlage A Enquête solidariteit in de pensioenen... 2 Bijlage B Multivariate regressieanalyses... 13 Bijlagen SCP-publicatie Pensioenen:
Nadere informatieTOETSINGCRITERIA PENSIOENSTELSEL GEZAMENLIJKE OUDERENORGANISATIES
TOETSINGCRITERIA PENSIOENSTELSEL GEZAMENLIJKE OUDERENORGANISATIES Doel: Het doel van deze notitie is het formuleren van criteria, waarmee voorstellen op pensioengebied kunnen worden beoordeeld. Strategie:
Nadere informatieStand van zaken in het debat over de toekomst van de pensioenen
Stand van zaken in het debat over de toekomst van de pensioenen Kees Goudswaard Pensioenvraagstukken in de kabinetsformatie, Amsterdam, 27 januari 2017 Bij ons leer je de wereld kennen Sterke punten stelsel
Nadere informatieDe Dynamische Strategie Portefeuille DSP
De Dynamische Strategie Portefeuille DSP Onderdeel van het beleggingsbeleid van Pensioenfonds UWV 1 Inhoudsopgave Waarom beleggen? 4 Beleggen is niet zonder risico s 4 Strategische beleggingsportefeuille
Nadere informatieOudedagsvoorziening nu en straks. Casper van Ewijk Netspar & Universiteit van Amsterdam
Oudedagsvoorziening nu en straks Casper van Ewijk Netspar & Universiteit van Amsterdam SER, 24 juni 2014 Agenda Internationaal perspectief Probleemanalyse Houdbaarheid Maatschappelijke trends Keuzes voor
Nadere informatie12 VRAGEN over pensioen
12 VRAGEN over pensioen Q&A s voor dieren artsassistenten 12 vragen Inhoudsopgave 01 Waarom bouw ik bij Pensioenfonds Zorg en Welzijn pensioen op? 3 02 Kan ik ervoor kiezen om geen pensioen op te bouwen?
Nadere informatieDe resultaten van de deelnemersenquête DNB & DNB Pensioenfonds. mei, 2014
De resultaten van de deelnemersenquête DNB & DNB Pensioenfonds mei, 2014 1 Beste DNB er Hartelijk dank voor jouw deelname aan en/of interesse in dit deelnemersonderzoek onder (ex)werknemers van DNB. Van
Nadere informatieVeel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen
Veel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen 1. De kwartaalcijfers van de pensioenfondsen zijn negatief. Hoe komt dat? Het algemene beeld is dat het derde kwartaal, en dan in het bijzonder de maand
Nadere informatie1 Missie, visie Doelgroepen Communicatiedoelstellingen Kernboodschap van de communicatie Communicatiestrategie...
Communicatiebeleidsplan 2017-2018 1 Inhoudsopgave 1 Missie, visie... 3 2 Doelgroepen... 4 3 Communicatiedoelstellingen... 4 4 Kernboodschap van de communicatie... 5 5 Communicatiestrategie... 6 6 Jaarlijks
Nadere informatiePMT transparant in kosten pensioen
PMT transparant in kosten pensioen PMT is het pensioenfonds van de sector Metaal en Techniek. De werkgevers en werknemers in de bedrijfstak besturen het fonds. Als bedrijfstakpensioenfonds is PMT not-for-profit,
Nadere informatieToekomst Pensioenstelsel
Toekomst Pensioenstelsel Bijeenkomst NVOG Arnhem, 22 november 2017 Corien Wortmann-Kool Bestuursvoorzitter ABP 2 Actuele financiële positie ABP Onze financiële positie (per 30 september 2017) bron: www.abp.nl
Nadere informatiePopulair beleggingsplan
Populair beleggingsplan versie oktober 2015 1 Inhoudsopgave Waarom belegt het pensioenfonds? 4 Wat is het doel van beleggen? 4 Wat levert beleggen op? 4 Er gaan toch ook risico s gepaard met beleggen?
Nadere informatieONDERWERP PRESENTATIE IS EEN STELSELWIJZIGING IN BELANG VAN U ALS DEELNEMER? GENOEMDE ONTWIKKELINGEN / PROBLEMEN OM ONS PENSIOEN STELSEL TE WIJZIGEN
ONDERWERP PRESENTATIE IS EEN STELSELWIJZIGING IN BELANG VAN U ALS DEELNEMER? GENOEMDE ONTWIKKELINGEN / PROBLEMEN OM ONS PENSIOEN STELSEL TE WIJZIGEN 1 GEVOLGEN DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN 2 REKENRENTE,
Nadere informatieDe toekomst van het Nederlandse pensioenstelsel Dick Sluimers Voorzitter Raad van Bestuur APG
De toekomst van het Nederlandse pensioenstelsel Dick Sluimers Voorzitter Raad van Bestuur APG KNVG Maarssen 4 september 2012 Agenda 1) Wie is APG? 2) Ontwikkelingen van vandaag 3) Uitdagingen voor morgen
Nadere informatieHuidige systematiek oudedagsvoorzieningen
Pensioenmiddag PVGE 19 september 2018 Huidige systematiek oudedagsvoorzieningen DOOR RUUD VERBERNE 1. Vragen Systeem oudedagsvoorzieningen AGENDA 1) AOW = 1 e pijler. Is een basisvoorziening van de overheid.
Nadere informatieNieuwe pensioenregeling vanaf 1 januari 2015. Jan Raaijmakers Aad van der Tak Michel Stok Voorzitter Manager Pensioenfonds Extern actuarieel adviseur
Nieuwe pensioenregeling vanaf 1 januari 2015 Jan Raaijmakers Aad van der Tak Michel Stok Voorzitter Manager Pensioenfonds Extern actuarieel adviseur Agenda 1. Rol klankbordgroep 2. Waarom een nieuwe pensioenregeling?
Nadere informatiePopulair beleggingsplan
Populair beleggingsplan versie 22 november 2013 1 Inhoudsopgave Wat belegt het pensioenfonds? 4 Wat is het doel van beleggen? 4 Wat levert beleggen op? 4 Er gaan toch ook risico s gepaard met beleggen?
Nadere informatieTitel: Pensioen en de reis van product, persoon en pensioenuitvoerder Door: Jos Heuvelman (Alleen het gesproken woord geldt)
Titel: Pensioen en de reis van product, persoon en pensioenuitvoerder Door: Jos Heuvelman (Alleen het gesproken woord geldt) Welkomswoord Dank u wel voor de uitnodiging. Ik wil mijn verhaal beginnen met
Nadere informatieWe willen het zelf doen
ABN AMRO MeesPierson Nederland 8 september 2016 We willen het zelf doen Onderzoek ABN AMRO MeesPierson: Welk pensioenstelsel wil Nederland? ABN AMRO MeesPierson 2 We willen het zelf doen 8 september 2016
Nadere informatieDe beleggingsmogelijkheden. op een rij. Waardewijs Pensioen en Waardewijs Pensioen Compact
Waardewijs Pensioen en Waardewijs Pensioen Compact De beleggingsmogelijkheden op een rij Let op: deze brochure geldt alleen voor collectieve pensioenregelingen met een ingangsdatum voor 1 januari 2013.
Nadere informatieFacts & Figures uitwerking Pensioenakkoord
Facts & Figures uitwerking Pensioenakkoord Waarom langer doorwerken? De levensverwachting stijgt Elke generatie leeft langer dan de vorige. Dat is al langer bekend, maar de stijging van de levensverwachting
Nadere informatie2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE
> Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4
Nadere informatieMag ik dan nooit meer stoppen met werken?
Mag ik dan nooit meer stoppen met werken? 67 vragen over aow-vragen en uw pensioen (Uit AD van 1-11-2016) De AOW-leeftijd gaat in 2022 met drie maanden omhoog voor iedereen die na 1954 geboren is. Reden
Nadere informatieCOMMUNICATIE EN PARTICIPATIE CRUCIAAL VOOR EEN TOEKOMSTBESTENDIG PENSIOENSTELSEL. Toespraak door: Leila Matroos Lasten
COMMUNICATIE EN PARTICIPATIE CRUCIAAL VOOR EEN TOEKOMSTBESTENDIG PENSIOENSTELSEL Toespraak door: Leila Matroos Lasten President a.i. van de Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten Ter gelegenheid van
Nadere informatieEen nieuwe pensioenregeling
Een nieuwe pensioenregeling De pensioenregeling van Pensioenfonds voor de Accountancy wordt per 1 januari 2015 aangepast. Het bestuur heeft inmiddels de hoofdlijnen van de nieuwe regeling vastgesteld.
Nadere informatieStudiedag Economie. Pensioen. A presentation to Guido de Bres by Willem Eikelboom. 15 November Towers Watson. All rights reserved.
Studiedag Economie Pensioen A presentation to Guido de Bres by Willem Eikelboom 15 November 2011 2011 Towers Watson. All rights reserved. Agenda Waarom pensioen? Kapitaaldekking of omslagstelsel? Pensioenakkoord
Nadere informatieEen sterke tweede pijler Naar een toekomstbestendig stelsel van aanvullende pensioenen
Een sterke tweede pijler Naar een toekomstbestendig stelsel van aanvullende pensioenen Commissie Toekomstbestendigheid Aanvullende Pensioenregelingen Prof. dr. K.P. Goudswaard (voorzitter) Prof. dr. R.M.W.J.
Nadere informatieDeelnemersbijeenkomst
Deelnemersbijeenkomst Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland 18 november 2014 13 oktober 2010 Deelnemersbijeenkomst Agenda Opening 2013 Financiën: Dekkingsgraad en financiële situatie Henk Beleggingsbeleid
Nadere informatieDEELNEMERS- VERTROUWEN IN PENSIOEN- FONDSEN
HEALTH WEALTH CAREER MERCER RESEARCH 2017 DEELNEMERS- VERTROUWEN IN PENSIOEN- FONDSEN WELKE WIJZIGINGEN KUNNEN HET VERTROUWEN VERHOGEN Voor het derde jaar op rij heeft Mercer Nederland onderzoek uitgevoerd
Nadere informatieBeleggen met je pensioen
BELEGGEN Beleggen met je pensioen In 2017 heb ik een artikel geschreven met als thema beleggen met je pensioen. Dat artikel behandelde beleggen voor je pensioen in de opbouwfase. En als ik zeg pensioen,
Nadere informatieQuiz. Heeft u een telefoon met internet? Ga naar kahoot.it en doe mee
Quiz Heeft u een telefoon met internet? Ga naar kahoot.it en doe mee 2 de pijler SP PvdA GroenLinks CDA 50Plus ChristenUnie SGP D66 VVD PVV Verdere versobering Doorsneepremie Contract Max 40,4% aftrekbaar
Nadere informatieRobeco Flexioen FLEXIBEL INDIVIDUEEL PENSIOEN
Robeco Flexioen FLEXIBEL INDIVIDUEEL PENSIOEN Uw pensioen en Flexioen Via uw werkgever bouwt u een pensioeninkomen op. U ontvangt dit pensioeninkomen naast uw AOW-uitkering, nadat u gepensioneerd bent.
Nadere informatieWat is er aan de hand moet onze pensioenen?
Wat is er aan de hand moet onze pensioenen? Casper van Ewijk, Netspar & University of Amsterdam KNAW Symposium, 9 januari 2014, Amsterdam Agenda Wat is een pensioen? Goed pensioen is een risicovol pensioen
Nadere informatieNetspar 14 nov 2014 - Jan Tamerus 1
Netspar 14 nov 2014 - Jan Tamerus 1 Brug mogelijk tussen twee werelden? Collectieve risicodeling, je moet het niet willen! Bijna geen meerwaarde meer Complex Niet te waarderen Je doet aan herverdeling
Nadere informatieVersie: September Missie, Visie en Strategie Stichting Pensioenfonds F. van Lanschot
Versie: September 2018 Missie, Visie en Strategie INHOUDSOPGAVE Missie... 3 Kernwaarden... 3 Visie: waar staat het pensioenfonds over maximaal 5 jaar?... 5 Strategie: hoe gaat het pensioenfonds de visie
Nadere informatieDirect Ingaand Pensioen
Direct Ingaand Pensioen Ruime keuzemogelijkheden voor een pensioenuitkering die bij u past Gaat u binnenkort met pensioen? En hebt u pensioen opgebouwd via uw werkgever, waarbij op uw pensioendatum een
Nadere informatieDe toekomst van ons pensioen de visie van FNV KIEM en NVJ
De toekomst van ons pensioen de visie van FNV KIEM en NVJ De pensioencommissie van FNV KIEM en de NVJ heeft besloten een beknopte visie te formuleren over de toekomst van ons pensioenstelsel. Deze is bedoeld
Nadere informatie2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE
> Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333
Nadere informatiePOPULAIR JAARVERSLAG 2013
POPULAIR JAARVERSLAG 2013 2 Het herstel van onze financiële positie blijft absolute topprioriteit. Twee gezichten Het jaar 2013, maar ook 2014 dat nog grotendeels voor ons ligt, kent twee gezichten. Enerzijds
Nadere informatieUw pensioenbulletin juli 2011. Beleggingsbeleid doorgelicht. Algemeen Mijnwerkersfonds
Uw pensioenbulletin juli 2011 Beleggingsbeleid doorgelicht Algemeen Mijnwerkersfonds Externe deskundigen hebben in opdracht van het bestuur een zogenaamde ALM-studie (Asset Liability Management) uitgevoerd.
Nadere informatieDe doorsneepremie toegelicht
Pensioenfederatie Prinses Margrietplantsoen 90 2595 BR Den Haag Postbus 93158 2509 AD Den Haag T +31 (0)70 76 20 220 info@pensioenfederatie.nl www.pensioenfederatie.nl De doorsneepremie toegelicht KvK
Nadere informatieALV CDAV Brabant 3 oktober 2015
Vrouw en Pensioen anno 2015 e.v. Balans tussen werk, zorg en invloed ALV CDAV Brabant 3 oktober 2015 Mr. Caroline Jones Groeneweg RB Even voorstellen 3 pijlers Nederlands pensioenstelsel 3.Privé 2.De werkgever
Nadere informatieOverzicht Beleid & Wet- en regelgeving pensioenen
Overzicht Beleid & Wet- en regelgeving pensioenen 14 september 2015 VERD VERD VERD VERD GEWIJZI Vooraf VERD VERD 08 VERD Herziening IORP-richtlijn VERD G 01 02 03 04 05 VERD Toekomst pensioenstelsel Algemeen
Nadere informatieWAT SPEELT ER ROND UW PENSIOEN BIJ SPUN?
WAT SPEELT ER ROND UW PENSIOEN BIJ SPUN? Bijeenkomst voor pensioengerechtigden Dick Vis, voorzitter Stichting Pensioenfonds Urenco Nederland 20 september 2016 Agenda 1. Samenvatting jaarverslag 2015 2.
Nadere informatiePercentage wisselaars blijft gelijk. Premie net als in eerdere jaren de belangrijkste reden om te wisselen.
Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (A. Brabers, A. Verleun, R. Hoefman en J. de Jong, Percentage wisselaars blijft gelijk. Premie net als in eerdere jaren
Nadere informatieVeel kritische vragen voor aanbieders Algemeen Pensioenfonds
Veel kritische vragen voor aanbieders Algemeen Pensioenfonds Maarten van Wijk 31 maart 2016 Het apf klinkt interessant, maar pensioenfondsen hebben op dit moment nog veel aarzelingen. Het ontbrekende track
Nadere informatiePosition Paper DNB Concept Wetsvoorstel variabele pensioenuitkeringen 14 augustus 2015
Position Paper DNB Concept Wetsvoorstel variabele pensioenuitkeringen 14 augustus 2015 Het Wetsvoorstel variabele pensioenuitkering (kortweg wetsvoorstel ) maakt voor deelnemers aan een premieovereenkomst
Nadere informatiePENSIOEN UPDATE In Nederland
PENSIOEN UPDATE In Nederland Oktober 2015 Het pensioenlandschap in het algemeen, maar ook hoe werknemers naar pensioen kijken, verandert in rap tempo. Zowel in 2014 als in 2015 zijn grote bezuinigingen
Nadere informatieActuele ontwikkelingen en trends rond pensioenen in Nederland keynotespeech Mariëtte Hamer Den Haag, 4 oktober 2016
Actuele ontwikkelingen en trends rond pensioenen in Nederland keynotespeech Mariëtte Hamer Den Haag, 4 oktober 2016 00-00-2009 pagina 1/x Afdeling Communicatie Inhoud Trends die aanleiding geven om het
Nadere informatieNederland had en heeft nog steeds het beste pensioensysteem ter wereld
Het verdwenen pensioengeld De uitzending van Zembla van 5 februari 2011 heeft veel stof doen opwaaien in de pensioensector. Ortec Finance is in bezit van het achterliggende rapport dat is opgesteld door
Nadere informatieBijna 8% wisselt van zorgverzekeraar. Premie is de belangrijkste reden om te wisselen.
Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Margreet Reitsma-van Rooijen, Anne Brabers & Judith de Jong. Bijna 8% wisselt van zorgverzekeraar. Premie is de belangrijkste
Nadere informatieMeningen over pensioenkwesties
Sociaaleconomische trends 2014 Meningen over pensioenkwesties Rianne Kloosterman Hans Schmeets mei 2014, 02 CBS Sociaaleconomische trends, mei 2014, 02 1 De pensioenproblematiek in Nederland staat volop
Nadere informatieEen nieuwe pensioenregeling
Een nieuwe pensioenregeling Waardeoverdracht: zinvol voor u? Gefeliciteerd, u hebt een nieuwe baan! Dit betekent nogal wat voor uw persoonlijke situatie. Nieuwe taken, verantwoordelijkheden en andere collega
Nadere informatieUw pensioen in onzekere tijden
Uw pensioen in onzekere tijden Stichting Pensioenfonds 1 Inleiding Dekkingsgraad per 31 december 2011 is 83,7%. Het pensioenfonds loopt (ver) achter op herstelplan. Voorlopig kortingsbesluit is noodzakelijk.
Nadere informatie2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE
> Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333
Nadere informatieRisicobereidheid in beeld
Risicobereidheid in beeld Onderzoek naar de risicobereidheid bij actieve deelnemers en gepensioneerden in opdracht van Pensioenfonds Campina 11 september 2015 Peter Zegwaart 1 Doelstellingen onderzoek
Nadere informatieGelden de kortingen op het pensioen per en voor beide regelingen?
Veelgestelde vragen DE KORTINGEN Gelden de kortingen op het pensioen per 1-9-2016 en 1-3-2017 voor beide regelingen? Ja, de kortingen gelden zowel voor de middelloon als de CDC regeling, ongeacht het afgesproken
Nadere informatieBeroepsbevolking 2005
Beroepsbevolking 2005 De veroudering van de beroepsbevolking is duidelijk zichtbaar in de veranderende leeftijdspiramide van de werkzame beroepsbevolking (figuur 1). In 1975 behoorde het grootste deel
Nadere informatieBetere zorg: een kwestie van kiezen?
Betere zorg: een kwestie van kiezen? VGE Congres Consumer choice: De juiste keuze? 30 november 2006 Erik Schut Instituut Beleid en Management Gezondheidszorg (ibmg) Erasmus Universiteit Rotterdam 1 Populaire
Nadere informatieRabo BedrijvenPensioen. Een aandeel in elkaar
Rabo BedrijvenPensioen Een aandeel in elkaar Inhoud Het Rabo BedrijvenPensioen: modern en overzichtelijk Pensioen voor uw werknemers: hoe werkt het? Zorg voor uw werknemers, hun partners en hun kinderen
Nadere informatieRESULTATEN ENQUÊTE CONSULTATIE NIEUW FTK ACTUARIEEL. Vraag 1
RESULTATEN ENQUÊTE CONSULTATIE NIEUW FTK ACTUARIEEL Vraag 1 Onder het huidige FTK krijgen pensioenfondsen te maken met de zogenaamde beleggings -spagaat: aan de ene kant kan er weinig risico worden genomen
Nadere informatiePensioenaanspraken in beeld
Pensioenaanspraken in beeld Deel 1: aanspraken naar geslacht en burgerlijke staat Elisabeth Eenkhoorn, Annelie Hakkenes-Tuinman en Marije vandegrift bouwen minder pensioen op via een werkgever dan mannen.
Nadere informatieSpeech staatssecretaris J. Klijnsma, tijdens 25-jarig jubileumcongres Kring van Pensioenspecialisten
1 Speech staatssecretaris J. Klijnsma, tijdens 25-jarig jubileumcongres Kring van Pensioenspecialisten Dames en heren, Allereerst wil ik u van harte feliciteren met uw zilveren jubileum. Het is voorbeeldig
Nadere informatieRBS pensioen update. Van premie tot pensioen
RBS pensioen update Van premie tot pensioen Hoe is uw pensioen opgebouwd? Waarom zitten veel pensioenfondsen nu in de problemen? Hoe ziet de toekomst van pensioen in Nederland eruit? In deze RBS Pensioen
Nadere informatieGeef pensioen de aandacht die het verdient. Jaarbericht Stichting Pensioenfonds
Geef pensioen de aandacht die het verdient Jaarbericht Stichting Pensioenfonds Vijf mythes over pensioen Over pensioenen zijn meerdere mythes in omloop. Het is belangrijk om te weten hoe het wel zit. De
Nadere informatieMeningen over pensioenkwesties
Sociaaleconomische trends 2014 Meningen over pensioenkwesties Rianne Kloosterman Hans Schmeets mei 2014, 02 CBS Sociaaleconomische trends, mei 2014, 02 1 De pensioenproblematiek in Nederland staat volop
Nadere informatieBerekeningen geven inzicht in effecten risico s op variabele pensioenuitkering. Agnes Joseph & Miriam Loois
Berekeningen geven inzicht in effecten risico s op variabele pensioenuitkering Agnes Joseph & Miriam Loois Sociale partners en besturen staan nu voor keuzes De Wet Verbeterde Premieregelingen maakt doorbeleggen
Nadere informatieWat is nu precies de rol van de werkgever, de vakbonden en het bestuur van het pensioenfonds?
Veelgestelde vragen en antwoorden Ontbinding Stichting Pensioenfonds Bavaria (in liquidatie) Wat gaat er op 1 april 2017 gebeuren? Dan gaan de opgebouwde pensioenaanspraken van de actieve en gewezen deelnemers
Nadere informatieMERCER'S INBRENG VOOR DE NATIONALE PENSIOENDIALOOG 29 NOVEMBER 2014
'S INBRENG VOOR DE NATIONALE PENSIOENDIALOOG 29 NOVEMBER 2014 1 Toekomstvisie Het Nederlandse pensioenstelsel behoort tot de mondiale top. Volgens de 2014 editie van de Melbourne Mercer Global Pension
Nadere informatie