Over het organiseren van arbeid en kennis in een nieuwe economie waar het loondienstverband niet langer de standaard is.

Transcriptie

1 Over het organiseren van arbeid en kennis in een nieuwe economie waar het loondienstverband niet langer de standaard is.

2 Het initiatief: de politieke ronde tafel Sinds oktober 2013 is The Future Group georganiseerd met het bedrijfsleven in gesprek over hoe men zich voorbereidt op de toekomstige arbeidsmarkt, waarbij we vooruitkijken naar de situatie in het jaar De politieke ronde tafel heeft als doel kennisuitwisseling tussen bedrijven hierover te stimuleren en de politiek te informeren over relevante ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Het belang hiervan wordt door alle betrokkenen gesignaleerd. Wetenschappelijk onderzoek wijst daarbij uit dat in 2020 één op de drie banen een flexibele baan is. Dit wordt veroorzaakt door maatschappelijke ontwikkelingen als onder andere de individualisering van de arbeidsmarkt. De oplossing echter ligt, naar de mening van TFG, bij het bedrijfsleven zelf. Voor ons is de vraag interessant wat de klant belangrijk vindt. De mening van het bedrijfsleven wordt naar onze mening te weinig gehoord in het politiek-maatschappelijk debat. Door een aantal keren per jaar met elkaar om tafel te gaan en de problemen en uitdagingen zo goed mogelijk te definiëren ontstaat een groter inzicht. Door deze inzichten en conclusies structureel onder de aandacht te brengen van politiek Den Haag kunnen beleidsmakers gevoed worden met voor de arbeidsmarkt essentiële praktijkinformatie. Het gesprek aan tafel gaat voornamelijk over de doelgroep die bewust heeft gekozen voor het zelfstandigenbestaan als kenniswerker (HBO/WO), een groep die de komende jaren alleen maar zal groeien. Bij de helft van de bedrijven die wij bereiken zitten zzp ers al op strategische posities in de organisatie. Het is voor het bedrijfsleven dan ook van groot belang om grip te krijgen op deze ontwikkelingen en de politiek heeft hierin een grote voorwaardenscheppende taak. Overigens is de (veel grotere) groep zzp ers die door keuzes van de werkgever of door een faillissement zelfstandig is geworden minder nadrukkelijk onderwerp van gesprek, al erkent iedereen aan tafel dat er onwenselijke uitwassen zijn ontstaan en de verzorgingsstaat verder moet evolueren.

3 Tafelgenoten De volgende bedrijven en organisaties hebben reeds een stoel aan tafel: ABN AMRO, Alliander, Achmea, DAS, ING, Kasbank, Post NL, Tata Steel Nederland, ArnoNed, Hoom, PGGM, BKR, Delta Lloyd, Obvion, Fujitsu, EY, Royal HaskoningDHV en Movaris. Daarnaast hebben nog een tiental bedrijven aangegeven interesse te hebben in een stoel aan tafel in de toekomst. Vertegenwoordigers van de organisaties zijn de verantwoordelijken voor de arbeidsmarktpropositie en werving van het bedrijf, en tevens de mensen verantwoordelijk voor strategische inkoop en vendormanagement. Sinds 2015 hebben de tafelgenoten ook de organisatie ten dele op zich genomen. Nadat tafelgenoot ABN AMRO 12 juni 2015 al haar deuren opende, door letterlijk de tafel te dekken in één van de directiekamers op het hoofdkantoor aan de Gustav Mahlerlaan te Amsterdam, was 30 oktober jongstleden Tata Steel de gastheer. In het congrescentrum van de staalgigant werden de uitkomsten van het eerste onderzoek naar hoogopgeleide zelfstandig kenniswerkers onder het Bedrijfsleven gepresenteerd en door de tafelgenoten geverifieerd. De tafelgenoten hebben met elkaar een tweetal doelstellingen geformuleerd. Ten eerste wil men aangesloten blijven bij de politiek door met Kamerleden in gesprek te gaan en zo niet door veranderende wetgeving verrast te worden. Ten tweede is het delen van kennis over innovatieve sourcingsmodellen een belangrijk punt. Zo ontstaat er meer grip op de zzp er en hedendaagse duurzame samenwerkingsmodellen gericht op (ver)binden. TFG wil namens de tafelgenoten politiek Den Haag actief informeren en betrekken bij het debat. Naast de ronde tafelbijeenkomsten met de bedrijven heeft er daarom najaar 2015 een debat plaatsgevonden met de Kamerleden Mei Li Vos (PvdA) en Erik Ziengs (VVD) waarbij de conclusies zijn gepresenteerd van een door TFG geïnitieerd onderzoek.

4 Rol TFG TFG initieert, faciliteert en organiseert. Ook is TFG op verzoek van de tafelgenoten de spreekbuis naar media en politiek. Zo publiceerden het Algemeen Dagblad en NRC Handelsblad in 2015 over de bevindingen aan tafel. Ook toonden de fractieleden van PvdA, D66, CDA en VVD hun betrokkenheid. Sommigen door zitting te nemen aan tafel. Anderen door zich op de achtergrond te laten informeren. Daarnaast geeft TFG de deelnemers inzicht in de meest recente ontwikkelingen op het gebied van wet- en regelgeving die betrekking heeft of kan hebben op de zzp er. Ook worden wetenschappelijke beschouwingen over het bedrijfsleven in relatie tot de zzp er door TFG voor tafelgenoten samengevat. Als laatste geeft TFG de tafelgenoten inzicht in haar arbeidsmarktconcept dat sinds 2000 bestaat. Dit concept kan dienen als model voor georganiseerde zelfstandigheid en is een voorbeeld van toekomstige arbeidsvormen. TFG is een ICT-dienstverlener bestaande uit een verzameling van maatschappen waarin hoogopgeleide ervaren en gespecialiseerde ICT-ondernemers participeren. Circa 80% van de specialisten die in TFG participeert, komt uit loondienst. Door de ICT kenniswerker als voorbeeld te nemen kunnen de ervaringen van TFG ook als representatief gezien worden voor soortgelijke kennisintensieve beroepen buiten de ICT. Zzp heeft de toekomst! Hoe kan er met elkaar worden gewerkt aan de profilering hiervan? waarom het bedrijfsleven zzp ers zo hard nodig heeft. Zes op de tien bedrijven geeft aan dat de organisatie dankzij zzp ers goed in staat is om snel te reageren op de ontwikkelingen in het werkveld. Ook vindt meer dan driekwart het van belang om met zzp ers een lange termijn relatie op te bouwen waarin oog is voor onder andere kennisdeling, het uitbreiden van het netwerk en professionele ontwikkeling. Het bedrijfsleven mist de stimulerende rol van de overheid, meer dan 60% geeft aan dat de overheid de kans laat liggen om een duidelijk en vruchtbaar klimaat te scheppen voor zelfstandige kenniswerkers. Wisselende wetgeving en een negatief imago van zzp ers liggen hier aan ten grondslag. De ondernemende zelfstandige is nu het slachtoffer van het containerbegrip zzp. Alle deelnemers uit het bedrijfsleven zijn van mening dat zzp ers en bedrijven veel meer aan de politiek moeten laten zien wat ze doen. Dit is nodig om begrip te kweken, te laten zien dat veel zzp ers uit eigen beweging ondernemer zijn. Er moet een sense of urgency gecreëerd worden. Het bedrijfsleven kan hierin een belangrijke rol spelen door duidelijk te maken wat een zzp er goed maakt en

5 Vaste contracten voor bedrijfsleven niet langer uitgangspunt Essentieel is dat de overheid tot nu toe geen middel schuwt om vaste banen te stimuleren, omdat dit ogenschijnlijk goed is voor het sociale stelsel in Nederland. Het bedrijfsleven laat het vaste dienstverband daarentegen steeds meer los, en niet alleen vanuit het perspectief van kostenbesparing. Bedrijven zien dat de trend van zelfstandige kenniswerkers doorzet en niet tegen te houden is. Er gaan steeds meer kenniswerkers bewust zelfstandig. Deze mensen typeren zich door hun communicatieve vaardigheden, HBO/WO opleidingsniveau en specialisatie. Kenniswerkers zoeken afwisseling en uitdaging, ze bepalen hun eigen toekomst en kiezen voor de interessante projecten binnen hun vak. Bedrijven reageren hier inmiddels op door niet langer de werkvorm als uitgangspunt te nemen, maar de benodigde expertise centraal te stellen. Vervolgens kijkt men welke werkvorm hier het beste bij past. Meer en meer zal het inhuren van zzp ers een manier zijn om functies te vervullen die voorheen door medewerkers met vaste arbeidscontracten werden vervuld. De zzp er wordt steeds belangrijker in gebieden zoals ICT, HR en finance. Het bedrijfsleven geeft aan de samenwerking met de zzp er georganiseerder en duurzamer te willen laten verlopen in de toekomst. Niet meer alleen op die éne tijdelijke opdracht gericht maar meer en beter afgestemd op het totale capaciteit en kennisbehoefte van bedrijfsonderdelen. Tevens is de conclusie aan tafel dat het bedrijfsleven zichtbaarder en vriendelijker moet zijn voor bevlogen professionals, want de juiste mensen vinden wordt moeilijker. Het percentage mensen dat verwacht dat de tekorten in de toekomst groeien is bijna 90%. De politiek moet daarnaast het en-en model gaan omarmen waarin flexwerkers als volwaardig worden gezien naast medewerkers met vaste contracten. Momenteel wordt er vooral op de rem getrapt. Een van de deelnemers stelt dat het onmogelijk is om in het oude model snel te reageren op de ontwikkelingen in de wereld om ons heen. Het snel kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen is een noodzaak om als organisatie ook in de toekomst relevant te blijven. Daarvoor is flexibel inzetbare kennis nodig. De urgentie neemt ondertussen toe, vinden de gesprekspartners: Veel werknemers zien hun baan de komende jaren verdwijnen, de automatisering gaat heel hard. We zullen in Nederland het begrip ondernemerschap positiever moeten laden, specialisatie op de arbeidsmarkt is waar we heen gaan. Mensen moeten hun toegevoegde waarde meer en meer kunnen aantonen. Een ander: Er zijn zoveel revoluties onder de radar gaande. En de zzp er speelt hier misschien wel de belangrijkste rol in. het onmogelijk is om in het oude model snel te reageren op de ontwikkelingen in de wereld om ons heen. Het snel kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen is een noodzaak om als organisatie ook in de toekomst relevant te blijven. Daarvoor is flexibel inzetbare kennis nodig.

6 Werkzekerheid in plaats van baanzekerheid Alle deelnemende bedrijven zijn zich er van bewust dat er een nieuwe economische periode aanbreekt waarin baanzekerheid vervangen wordt door werkzekerheid. Hoogopgeleide specialisten laten zich steeds moeilijker overtuigen van het nut van een vaste baan en zijn nu al lastig te werven en te (ver)binden. Tevens (h)erkennen de bedrijven de demografische ontwikkelingen waardoor de schaarste aan hoogopgeleide specialisten steeds verder zal toenemen. Bedrijven voorzien tekorten en zoeken naar een manier om grip te houden op de hoogopgeleide zzp er. Hierdoor, maar ook door andere actualiteiten als kostendruk, vergrijzing, digitalisering, robotisering en toenemende mobiliteit, is het bedrijfsleven op zoek naar arbeidsmarktmodellen van de toekomst. De ondernemende zelfstandige is nu het slachtoffer van het containerbegrip zzp. Opmerkelijk is dat er binnen de deelnemende bedrijven als het gaat om flexibilisering vaak nog wordt gewerkt met arbitraire getallen waarbij het aantal inhuurcontracten wordt uitgedrukt in een percentage van de totale personeelsbezetting. Een denkwijze die door de aanwezige tafelgenoten steeds vaker als achterhaald wordt gezien. stellen meer georganiseerd te gaan samenwerken met deze kenniswerkers. Prof. dr. Sweder van Wijnbergen, econoom aan de Universiteit van Amsterdam zegt hierover het volgende: Structureel zal uiteindelijk wel een knoop moeten worden doorgehakt. Het huidige vaste arbeidscontract waar Asscher iedereen terug in wil hebben, is internationaal gezien onhoudbaar geworden. Maar je moet ook niet van iedereen een zzp er willen maken. Er zal een nieuwe tussenvorm moeten worden bedacht, waar bedrijven mensen aan zich kunnen binden zonder ze in tijden van crisis vol te moeten doorbetalen. Je wilt meer ruimte voor flexibeler tussenvormen, tussen de twee extremen in die we nu hebben. Daar zie ik nog geen ideeën voor. Dat zou Nederland echt een voorsprong geven. Tafelgenoten zijn het er in ieder geval duidelijk over eens dat de bovenkant van de zzp-arbeidsmarkt van specifieke wetgeving moet worden voorzien, anders dan de onderkant van de arbeidsmarkt. Hiermee zou de ontwikkeling van de kenniswerker in de Nederlandse economie een boost krijgen. Aan tafel is zelfs overeenstemming over het feit dat de overheid de rem zet op flexibilisering, doordat ze geen helder en vruchtbaar klimaat schept voor zelfstandige kenniswerkers maar alle zzp ers als één groep ziet. Dit zal op termijn de innovatiekansen van bedrijven beperken omdat de kenniswerker door regelgeving niet in zijn volle kracht kan worden benut. Minder, maar betere wetgeving voor kenniswerkers zal de vrijheid voor de kenniswerker vergroten en bedrijven in staat

7 Werving in de toekomst Hoe werft het bedrijfsleven nu de echte specialisten? Veel bedrijven richten zich steeds vaker rechtstreeks tot de zzp er. Het succes is volgens de tafelgenoten nog niet overweldigend. Het bereiken van de zzp er via een eigen markt-plaats/zzp- portal wordt door één van de aanwezige tafelgenoten betiteld als post and pray: We moeten maar zien wat er uitkomt. Een en ander lijkt vooral een goed middel bij grotere volumes van reguliere posities die moeten worden ingevuld. Binding is minder relevant dan bij de specialistische kenniswerkers. TFG adviseert bij het werven van zwaargewicht ICT-specialisten veel meer de nadruk te leggen op de technologische en innovatieve aspecten achter de dienst/het product. Aan tafel blijkt tevens de steeds groter wordende overlap tussen HR en inkoop. Inkoop, van oudsher gericht op het spel, kosten- en schaalvoordeel, laat zich steeds meer informeren door de markt in plaats van door met aanbestedingen koud een aanbod af te dwingen. De confrontatie met de eigen business over waarom resources nodig zijn wordt steeds vaker gezocht: is er bijvoorbeeld wel een extra ICT er nodig op een bepaalde afdeling, of kan er ook een andere oplossing worden bedacht? Inkoop kiest hierbij voor een regiefunctie waarbij de samenwerking met HR op een andere manier wordt gezocht, het is niet langer u vraagt, wij draaien. In de sessies hebben enkele aanwezigen aangegeven dat zij zich op de korte termijn vooral bezighouden met hoe men bij een toenemend aantal zzp ers de risico s in het kader van de wet ketenaansprakelijkheid zo goed mogelijk afdekt. Daardoor komt men niet toe aan het arbeidsmarkt innovatievraagstuk. De hoeveelheid compliance is dit moment zodanig groot dat er veel tijd en geld onnodig verloren gaat. Eenvoudiger wetgeving en actieve complexiteitsreductie zou het bedrijfsleven veel geld besparen. Laat een zzp er zich binden? Duidelijk is dat vrijwel ieder bedrijf worstelt met flexibel personeel. Het aantrekken van de juiste man of vrouw voor de klus is een uitdaging. De problemen die zich in Nederland voordoen, doen zich ook elders ter wereld voor, aldus een vertegenwoordiger van een bedrijf aan tafel. Schaarste is een van de grootste problemen op dit moment. Heel specifieke kennis en vaardigheden zijn moeilijk te vinden, zeker als er veel vraag naar is. Tafelgenoten zijn het erover eens dat er een groep zelfstandigen is die geboeid wordt vanuit het domein of de branche ze willen betrokken zijn bij het bouwen van vrachtwagens, of ze willen werken in het bank- en verzekeringswezen. Er is echter ook een groep die je alleen kunt binden door je te richten op hun inhoudelijke specialisatie, zoals bij veel ICTprofessionals het geval is. De ervaring van TFG is dat er binnen de ICT veel zelfstandigen zijn die zich überhaupt niet laten binden. Ze stellen eenvoudigweg overal hun expertise beschikbaar en kiezen voor de opdracht die hun op dat moment het beste past. Die ervaring wordt (h)erkend door de rest van de tafel, over het algemeen ziet men de zzp-doelgroep toch als een bak met kikkers die alle kanten opspringen. Het binden en boeien van zzp ers is een uitdaging. Dit blijkt in de praktijk nog niet zo eenvoudig, zegt een vertegenwoordiger van een bankorganisatie, maar voordat ik mijn huidige functie ging vervullen dacht ik daar heel anders over. Een ander ziet dat met name in de steden verbinding zorgt voor een gedeelde passie: In Amsterdam werken netwerken samen aan een klus, daar geven ze alles voor en daarna gaat ieder weer zijns weegs.

8 Community-denken en TFG Het community-denken zal de komende jaren snel groeien, zo denken betrokkenen aan de politieke ronde tafel. Het is een diep menselijke behoefte om verbonden te zijn met anderen. Zeker jonge zzp ers zijn van nature meer geneigd om in een netwerk te opereren. Het bedrijfsleven zal daar op in moeten spelen. De gespecialiseerde professionele zelfstandige laat zich niet langer vangen op een traditionele online marktplaats. Visualisatie van het netwerk wordt steeds belangrijker. Zo is LinkedIn steeds meer in opkomst, via dit platform gaan bedrijven op zoek naar specialistische kennis. De kracht van community-vorming zal van onderop moeten komen en minder van het bedrijfsleven zelf, volgens de tafelgenoten. TFG wijst hierbij op de stimulerende rol die bedrijven kunnen vervullen door niet alleen te kijken naar hoe de zzp er zijn opdracht doet maar zijn dienstverlening ook te bezien in het licht van kennisdeling, vergroting van het bedrijfsnetwerk, promotionele activiteiten etc. Ook zijn er bedrijven die experimenteren met traineeships en jonge mensen opleiden zonder hier veel verplichtingen aan te verbinden. Dit in de verwachting dat hierdoor een lange termijnrelatie ontstaat die haar waarde tot in lengte van jaren bewijst. Dit zijn voorbeelden van manieren waarop deze jonge mensen gewend raken aan projectgericht werken; tijdelijke arbeid bij verschillende bedrijven. TFG presenteert een bewezen maatschapmodel (zie bijlage) waarin door kenniswerkers exclusief wordt samengewerkt en namens het expertisenetwerk ICTdiensten worden verleend aan klanten. Maximale binding met de deelnemers én de mogelijkheid om expertisecentra te bouwen op flexibele basis. In de ogen van TFG is het essentieel dat er geen éénop-één relatie van de organisatie met de zelfstandige is, maar een continue stroom van kennismaking en -deling tussen de zelfstandigen onderling, vastgelegd in de organisatie/het netwerk. Daarmee staat voor TFG het community-denken aan de basis van het ondernemen.

9 Tot slot De politieke ronde tafelsessies hebben enkele belangrijke conclusies opgeleverd. Het bedrijfsleven ziet het vaste arbeidscontract niet langer als norm en heeft zzp ers hard nodig om de veranderingen van deze tijd bij te kunnen houden. Bedrijven geven aan behoefte te hebben aan een lange termijn relatie met hoogwaardige zzp ers waarin ruimte is voor kennisdeling, het vergroten van het netwerk en oog voor de professionele ontwikkeling. De maatschappelijke verantwoordelijkheid en de bereidheid tot investeren is bij bedrijven zeker aanwezig, men beseft zich terdege dat veel zelfstandigen het ondernemerschap zien als een passie. Ook zijn er bij bedrijven zorgen. Onder andere als het gaat om de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Bedrijven voorzien enorme tekorten voor specialistisch werk. En de omgang met kenniswerkers in de toekomst is een groot vraagstuk. Bedrijven hebben behoefte aan flexibeler tussenvormen tussen de twee extremen in die we nu kennen (vast dienstverband of zelfstandigenbestaan). Een meer flexibeler arbeidsmarkt helpt de toekomstige innovatiekracht van onze ondernemingen. Dit is een uitdaging op politiek niveau, evenals het maken van specifieke wet- en regelgeving die zich focust op de hoger opgeleide zelfstandig kenniswerker. Het bedrijfsleven wil een vruchtbaarder klimaat voor zelfstandig kenniswerkers, een logische conclusie als in ogenschouw genomen wordt dat we pas aan het begin staan van een revolutie op de arbeidsmarkt waarin de zelfstandig kenniswerker de belangrijkste rol speelt. Met deze conclusies in de hand wordt het gesprek aan tafel de komende tijd voortgezet.