Korte inhoudelijke omschrijving:

Transcriptie

1 COLLEGE VAN DIJKGRAAF EN HOOGHEEMRADEN COMMISSIE BMZ ALGEMEEN BESTUUR AGENDAPUNT 17 A Onderwerp: Energie- efficiencyplan (EEP) Nummer: In D&H: 2 juli 2013 Steller: P.A.A. Timmerman In Cie: BMZ (t.k.n.) Telefoonnummer SKK Afdeling: Zuiveringsbeheer In AB: nvt Portefeuillehouder: Els van der Vorm Dit onderwerp wordt geagendeerd ter kennisneming (n.a.v. besluitvorming college D&H d.d. 2 juli 2013) ter consultering ter advisering In de vergadering van 9 juli 2013 heeft het college van dijkgraaf en hoogheemraden besloten: 1. het Energie-efficiencyplan (EEP) vast te stellen en kennis e nemen van de voortgang en de ambitie voor de komende jaren in het kader van de Meerjaren Afspraak Energie-efficiency Zuiveringsbeheer (MJA-3); 2. het rapport EEP vast te stellen en dit rapport aan het AgentschapNL toe te zenden als definitieve versie. 3. het EEP ter kennisneming aan te bieden aan de commissie BMZ. (onderstaand treft u de managementsamenvatting aan; het gehele plan is voor u in te zien op de website en kan desgewenst worden opgevraagd bij bestuurszaken) Korte inhoudelijke omschrijving: 1. Inleiding In 2013 loopt het EEP af. Het is daarom zaak een nieuwe EEP vast te stellen met daarin maatregelen voor de periode In 2008 zijn alle waterschappen toegetreden tot MJA-3. De MJA3 heeft als doelstelling om met de gehele branche in % energie-efficiency verbetering te bereiken ten opzichte van De toetreding was vrijwillig, maar daarna niet vrijblijvend. Om invulling te geven aan de afspraak wordt door HDSR elke 4 jaar een Energie- efficiencyplan (EEP) opgesteld met daarin maatregelen om tot een verbetering van de energie-efficiency van gemiddeld 2% per jaar te komen (8% per planperiode van 4jaar). Hoewel de 30% energie- efficiency verbetering geldt voor de branche als geheel, heeft het waterschap zich als doel gesteld om zelf minstens 30% energie- efficiency verbetering te realiseren. Vanwege de landelijke deadline is het EEP in oktober 2012 naar AgentschapNL verzonden. Hierna is dit EEP aangepast aan de huidige stand van zaken. Het aangepaste EEP wordt, bij instemming van het college, als definitieve versie aan AgentschapNL verzonden. 2. Samenhang EEP en Klimaatakkoord en Energievisie Klimaatakkoord In 2009 heeft de Unie van Waterschappen een Klimaatakkoord Unie Rijk afgesloten. Dit Klimaatakkoord geeft voor de lange termijn (2050) een doorkijk naar het programma en de doelstellingen van de waterschappen. De relevante doelstellingen staan hieronder beschreven: Reductie van broeikasgassen met 30% (definitie: De energiebesparing is gelijk aan de reductie van het biogas); Eigen productie van duurzame energie tot een totaal van 40% (Het aandeel zelf opgewekte energie was tot en met 2012 al ruim 35% van het totaal (zie bijlage EEP tabel 2.1). Gesteld kan worden dat we deze doelstelling, door uitvoering van de zekere maatregelen, gaan halen; Ontwikkeling en inzet van innovatieve duurzame technologie; Reductie CO 2 -uitstoot ten behoeve van mobiliteit (er rijden momenteel meer dan 100 auto s op groengas)

2 Energievisie HDSR Op 19 december 2012 heeft het Algemeen Bestuur de Energievisie HDSR vastgesteld. Deze energievisie zet de koers uit om binnen ca. 15 jaar (vanaf 2013) te komen tot een energieneutraal waterschap. In het EEP zijn maatregelen opgenomen die bijdragen aan het behalen van de doelstellingen uit de Energievisie HDSR. 3. Achtergrondinformatie en afwegingskader maatregelen De MJA-3 is verdeeld in drie planperiodes van elk vier jaar. Elke planperiode heeft een basisjaar waaraan het effect van een maatregel wordt getoetst voor die planperiode (tabel 1.1).De uiteindelijke doelstelling van 30% energie- efficiency verbetering wordt uiteindelijk gemeten aan het referentiejaar Tabel 1.1: EEP naar referentiejaar en basisjaren Periode referentiejaar Basisjaar MJA-3 Zuiveringsbeheer EEP EEP EEP In het EEP wordt uitgegaan van 3 soorten maatregelen, te weten: Zekere maatregelen: Dit zijn maatregelen momenteel in uitvoering zijn of waarvoor een uitvoeringskrediet beschikbaar is gesteld. De maatregelen voldoen aan de gestelde afwegingskaders (zie uitgangspunten hieronder). Voorwaardelijke maatregelen: Dit zijn technologisch en economisch op hoofdlijnen uitgewerkte maatregelen die nog niet in uitvoering zijn. De maatregelen voldoen aan de gestelde afwegingskaders (zie de uitgangspunten hieronder). Onzekere maatregelen: Dit zijn maatregelen waarvoor nog onderzoek uitgevoerd moet worden om vast te stellen of hiermee een voldoende energievoordeel haalbaar is binnen de gestelde afwegingskaders. De maatregelen worden uitvoerig besproken in hoofdstuk 7 van het EEP (zie bijlage). In het EEP zijn alleen zekere en onzekere maatregelen opgenomen. In het EEP zijn de voorwaardelijke maatregelen bij de zekere maatregelen opgenomen, omdat deze als zekere maatregelen worden opgevoerd in de begrotingen van de planperiode Deze maatregelen zijn dus niet allemaal opgenomen in de begroting voor 2014, maar zullen via de bestuurlijke weg wel opgenomen gaan worden in de aankomende begrotingen. Als afwegingskader voor de geplande maatregelen hanteert HDSR de volgende uitgangspunten 1 : 1. Klimaatakkoord en MJA zijn bepalend voor de minimale ambitie: jaarlijks 2% energie-efficiency en in % van de energiebehoefte zelf op te wekken; 2. Energie meewegen bij investeringen: Bij alle investeringen moet de energie-component worden meegewogen. Daarbij hanteren we de trits voorkomen besparen terugwinnen; 3. Zelf doen wat we zelf kunnen: We moeten niet afhankelijk zijn van derden om onze ambitie te kunnen realiseren. In samenwerking met derden zoeken we het optimale maatschappelijke rendement; 4. Kerntaken zijn leidend: Het zuiveren van afvalwater is leidend, energiebesparing en het opwekken van eigen energie is hierop volgend; 5. Energiewinning voortvloeiend uit de kerntaken: We investeren alleen in vormen van duurzame energiewinning die dicht bij onze kerntaken staan; 6. Het waterschap wordt geen energie-leverancier aan particulieren: Eventuele overschotten bieden we aan marktpartijen aan. We gaan geen verplichtingen met (particuliere) afnemers aan. Dit laat de vrijheid om de voor het waterschap gunstigste vorm van te leveren energie te kiezen; 7. Laagst aanvaardbare maatschappelijke kosten: Terugverdientijd: Energie-investeringen moeten binnen de technische levensduur (gem. 15 jaar) kunnen worden terugverdiend. Bij risicovolle investeringen zal de acceptabele terugverdientijd 10 jaar zijn; 8. Acceptabele risico s: Het waterschap zal geen grote risico s aangaan om de energieambities te bereiken, mocht dit met andere maatregelen niet haalbaar blijken. Waar mogelijk zullen innovatieve technologieën toegepast worden. Deze zullen kritisch en realistisch beoordeeld worden. 1 Uit Energievisie HDSR vastgesteld op 19 december

3 4. Resultaten tot nu toe en verwachtingen van het EEP Verwachte gerealiseerde verbetering Alle voorgestelde maatregelen zijn terug te vinden in het Energie- efficiencyplan hoofdstuk 7 (zie bijlage). In tabel 1.2 is geschetst hoeveel energie- efficiency er is behaald (EEP ) en wat de verwachting is voor EEP Tabel 1.2: EEP gerealiseerd en doorkijk ten opzichte van 2005 EEP EEP EEP Referentiejaar 2005 (cumulatief) 9,6% 19,6% (verwachting) 30% (doelstelling) Doorkijk einddoelstelling HDSR heeft tot en met 2011 een energie- efficiency verbetering van 9,6% gerealiseerd ten opzichte van het referentiejaar Met de gepresenteerde maatregelen uit het EEP is de verwachte verbetering 19,6% ten opzichte van het referentiejaar In de planperiode EEP moet dan nog 10,4% gerealiseerd worden om de MJA-3 doelstelling van 30% energie- efficiency verbetering in 2020 te realiseren. Hiervoor moet de potentie voor de verbetering ten volle benut worden. Hierbij kan worden gedacht aan het inzetten van overtollig biogas op rwzi Nieuwegein. Daarnaast kan worden gedacht aan en het inzetten op maatregelen voor slibreductie (thermische drukhydrolyse en vergassing van het slib) op rwzi Utrecht. De energiewinst van rwzi Utrecht hangt af van de keuzes en besluitvorming ter zijne tijd

4 Foto: Gasmotor op rwzi Nieuwegein Energie-efficiencyplan Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden NJA-nr: 1888 Houten, 25 juni 2013 Definitief rapport DM:

5 Documenttitel Energie Efficiency Plan Verkorte documenttitel Status Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Definitief Datum 25 juni 2013 Projectnaam Energie-efficiencyplan, MJA Opdrachtgever Referentie Drs. Ing. G.G.J. Rouhof DOCS Auteur(s) Collegiale toets Datum/paraaf Vrijgegeven door Datum/paraaf P.A.A. Timmerman Drs. H.G. Rekswinkel Ing. W.R. Heijbroek

6 Bedrijfsnaam Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Adres Poldermolen 2 Plaats Postadres Houten Postbus 550, 3990 GJ Houten MJA-sector Zuiveringsbeheer Looptijd van het EEP Contactpersoon Naam P.A.A. Timmerman Functie Medewerker procestechnologie Telefoonnummer timmerman.paa@hdsr.nl Deelname CO 2 - emissiehandel Vertrouwelijke behandeling Ondersteunend adviesbureau Plaats en datum: Voor akkoord: Nee Nee DHV Advies- en ingenieursbureau Ir. D. Heijkoop T (033) E dennis.heijkoop@rhdhv.com Ir. K. Hemmes T (033) E katrien.hemmes@rhdhv.com Houten, Ing. W.R. Heijbroek hoofd afdeling Zuiveringsbeheer Handtekening: : Drs. Ing. G.G.J. Rouhof Directeur Handtekening:

7 INHOUDSOPGAVE INLEIDING 3 1 MANAGEMENTSAMENVATTING Achtergrondinformatie en referentiekader Behaalde resultaten en doorkijk einddoelstelling 5 2 CONTEXT EEP Samenhang Klimaatakkoord en energievisie Stand van zaken en ambities ten aanzien van duurzame energie Energiezorg 7 3 BESCHRIJVING EN ANALYSE VAN HET PRODUCTIEPROCES Productieproces Procesbeschrijving zuiveren van afvalwater Energiebalans Algemene invloedsfactoren Bemetering energieverbruik 14 4 BESCHRIJVING EN ANALYSE VAN DE KETEN Beschrijving van de keten Inzameling afvalwater (gemeenten en industrie) Toepassing hulpstoffen Transport en de verwerking van afval door derden Grondstoffenfabriek 18 5 VERTAALSLAG VANUIT VOORSTUDIE NAAR MAATREGELEN Afwegingskader Methode van inventarisatie Methode van selectie 20 6 MAATREGELEN EEP Overzicht maatregelen Toelichting op maatregelen Resultaten en doorkijk einddoelstelling Overige activiteiten 26 1

8 Overzicht: De betreffende inrichtingen plus betrokken overheden rwzi WM bevoegd gezag Contactpersoon Breukelen, Woerden, Montfoort en Oudewater Bunnik, Zeist, Driebergen, Wijk bij Duurstede De Bilt De Meern, Leidsche Rijn, Maarssenbroek Milieudienst Noordwest Postbus AE Breukelen Milieudienst Zuidoost Postbus AL Zeist Gemeente De Bilt Postbus AH Bilthoven Gemeente Utrecht Postbus RK Utrecht Nieuwegein, Utrecht Provincie Utrecht Houten Lopik Rhenen Postbus TH Utrecht Gemeente Houten Postbus DA Houten Gemeente Lopik Postbus CB Lopik Gemeente Rhenen Postbus AE Rhenen Hr. K. Issard Mw. C.M. van Dam Hr. D. van Dijk Mevr. H. Neomagus Hr. H. Versteeg utrecht.nl Hr. E. Huffels Hr. J. van den Heuvel lopik.nl Hr. H. Haverkamp 2

9 INLEIDING Voor u ligt het Energie- efficiencyplan (EEP). In dit EEP vindt u de zeker voorgestelde maatregelen die in de komende periode worden uitgevoerd. Daarnaast worden er onzekere maatregelen benoemd waarvan de uitvoer nog niet zeker is. Naar deze maatregelen wordt verder onderzoek gedaan naar haalbaarheid en rendement binnen de gestelde afwegingskaders. Het EEP heeft een looptijd van totaal 15 jaar ( ) waarbij 2005 het uiteindelijke referentiejaar is. In 2020 wordt, om de doelstelling van 30% te berekenen naar 2005 teruggerekends. Echter, in de tussenrapportages wordt gerefereerd naar basisjaren. In het EEP is 2011 het basisjaar, maar er zal ook inzicht worden gegeven naar de stand van zaken om de doelstelling van 30% ten opzicht van 2005 te halen. Vanwege de landelijke deadline is het EEP in oktober 2012 naar AgentschapNL verzonden. Hierna is dit EEP aangepast aan de huidige stand van zaken. Het aangepaste EEP wordt, bij instemming van het college, als definitieve versie aan AgentschapNL verzonden. 3

10 1. MANAGEMENTSAMENVATTING Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) is met alle 17 rwzi s aangesloten bij de meerjarenafspraken energie-efficiency (MJA-3). Met de ondertekening van het MJA-3 is met het Ministerie van Economische Zaken de afspraak gemaakt om tot een energie-efficiency verbetering te komen van gemiddeld 2% per jaar voor de periode van 2005 tot en met Dit komt neer op een totaal van 30% energie efficiency verbetering ten opzichte van In dit energie-efficiencyplan worden voor de periode de zekere en onzekere maatregelen gepresenteerd. 1.1 Achtergrondinformatie en referentiekader Voor het halen van de doelstelling wordt gebruik gemaakt van drie type maatregelen. Procesefficiency (PE); maatregelen die betrekking hebben op besparingsmogelijkheden in het proces (bijv. minder energie gebruiken); Ketenefficiency (KE); maatregelen die betrekking hebben op besparingen die niet direct verbinding houden met het zuiveringsproces (bijv. terugdringen chemicaliënverbruik, minder slibtransporten); Duurzame efficiency (DE); maatregelen die betrekking hebben op de toename van energieproductie (bijv. meer biogas, andere energievormen als wind- en waterkrachtenergie). In het EEP wordt uitgegaan van 3 soorten maatregelen, te weten: Zekere maatregelen: Dit zijn maatregelen momenteel in uitvoering zijn of waarvoor een uitvoeringskrediet beschikbaar is gesteld. De maatregelen voldoen aan de gestelde afwegingskaders (zie uitgangspunten hieronder). Voorwaardelijke maatregelen: Dit zijn technologisch en economisch op hoofdlijnen uitgewerkte maatregelen die nog niet in uitvoering zijn. De maatregelen voldoen aan de gestelde afwegingskaders (zie de uitgangspunten hieronder). Onzekere maatregelen: Dit zijn maatregelen waarvoor nog onderzoek uitgevoerd moet worden om vast te stellen of hiermee een voldoende energievoordeel haalbaar is binnen de gestelde afwegingskaders. In het EEP zijn alleen zekere en onzekere maatregelen opgenomen. In het EEP zijn de voorwaardelijke maatregelen bij de zekere maatregelen opgenomen, omdat deze als zekere maatregelen worden opgevoerd in de begrotingen van de planperiode Deze maatregelen zijn dus niet allemaal opgenomen in de begroting voor 2014, maar zullen via de bestuurlijke weg wel opgenomen gaan worden in de aankomende begrotingen. Als afwegingskader voor de geplande maatregelen hanteert HDSR de volgende uitgangspunten 1 : 1. Klimaatakkoord en MJA zijn bepalend voor de minimale ambitie: jaarlijks 2% energie-efficiency en in % van de energiebehoefte zelf op te wekken; 2. Energie meewegen bij investeringen: Bij alle investeringen moet de energiecomponent worden meegewogen. Daarbij hanteren we de trits voorkomen besparen terugwinnen; 1 Uit Energievisie HDSR vastgesteld op 19 december

11 3. Zelf doen wat we zelf kunnen: We moeten niet afhankelijk zijn van derden om onze ambitie te kunnen realiseren. In samenwerking met derden zoeken we het optimale maatschappelijke rendement; 4. Kerntaken zijn leidend: Het zuiveren van afvalwater is leidend, energiebesparing en het opwekken van eigen energie is hierop volgend; 5. Energiewinning voortvloeiend uit de kerntaken: We investeren alleen in vormen van duurzame energiewinning die dicht bij onze kerntaken staan; 6. Het waterschap wordt geen energie-leverancier aan particulieren: Eventuele overschotten bieden we aan marktpartijen aan. We gaan geen verplichtingen met (particuliere) afnemers aan. Dit laat de vrijheid om de voor het waterschap gunstigste vorm van te leveren energie te kiezen; 7. Laagst aanvaardbare maatschappelijke kosten: Terugverdientijd: Energieinvesteringen moeten binnen de technische levensduur (gem. 15 jaar) kunnen worden terugverdiend. Bij risicovolle investeringen zal de acceptabele terugverdientijd 10 jaar zijn; 8. Acceptabele risico s: Het waterschap zal geen grote risico s aangaan om de energieambities te bereiken, mocht dit met andere maatregelen niet haalbaar blijken. Waar mogelijk zullen innovatieve technologieën toegepast worden. Deze zullen kritisch en realistisch beoordeeld worden. 1.2 Behaalde resultaten en doorkijk einddoelstelling Tabel 1.2: EEP gerealiseerd en doorkijk ten opzichte van 2005 EEP EEP EEP Referentiejaar 2005 (cumulatief) 9,6% 19,6% (verwachting) 30% (doelstelling) HDSR heeft tot en met 2011 een energie- efficiency verbetering van 9,6% gerealiseerd ten opzichte van het referentiejaar Met de gepresenteerde maatregelen uit het EEP is de verwachte verbetering 19,6% ten opzichte van het referentiejaar In de planperiode EEP moet dan nog 10,4% gerealiseerd worden om de MJA-3 doelstelling van 30% energie- efficiency verbetering in 2020 te realiseren. Hiervoor moet de potentie voor de verbetering ten volle benut worden. Hierbij kan worden gedacht aan het inzetten van overtollig biogas op rwzi Nieuwegein. Daarnaast kan worden gedacht aan en het inzetten op maatregelen voor slibreductie (thermische drukhydrolyse en vergassing van het slib) op rwzi Utrecht. De energiewinst van rwzi Utrecht hangt af van de keuzes en besluitvorming ter zijne tijd. 5

12 2 CONTEXT EEP EN DUURZAME ENERGIE Naast het MJA-3 waar de doelstellingen van het EEP uit voortkomen kennen we binnen het waterschap ook het Klimaatakkoord en de Energievisie HDSR. Deze drie documenten hangen met elkaar samen en worden daarom hieronder kort genoemd en de relatie tot het EEP. In dit rapport wordt geen verdere aandacht gegeven aan het Klimaatakkoord en de Energievisie HDSR omdat dit niet het doel is van deze rapportage. 2.1 Samenhang Klimaatakkoord en Energievisie Klimaatakkoord In 2009 heeft de Unie van Waterschappen een Klimaatakkoord Unie Rijk afgesloten. Dit Klimaatakkoord geeft voor de lange termijn (2050) een doorkijk naar het programma en de doelstellingen van de waterschappen. De relevante doelstellingen staan hieronder beschreven: Reductie van broeikasgassen met 30% (definitie: De energiebesparing is gelijk aan de reductie van het biogas); Eigen productie van duurzame energie tot een totaal van 40% (Het aandeel zelf opgewekte energie was tot en met 2012 al ruim 35% van het totaal (tabel 2.1). Gesteld kan worden dat we deze doelstelling, door uitvoering van de zekere maatregelen, gaan halen; Ontwikkeling en inzet van innovatieve duurzame technologie; Reductie CO 2 -uitstoot ten behoeve van mobiliteit (er rijden momenteel meer dan 100 auto s op groengas). Energievisie HDSR Op 19 december 2012 heeft het Algemeen Bestuur de Energievisie HDSR vastgesteld. Deze energievisie zet de koers uit om binnen ca. 15 jaar (vanaf 2013) te komen tot een energieneutraal waterschap. In het EEP zijn maatregelen opgenomen die bijdragen aan het behalen van de doelstellingen uit de Energievisie HDSR. 2.2 Stand van zaken en ambities ten aanzien van duurzame energie Biogas productie wordt beschouwd als zelf opgewekte duurzame energie. De totale hoeveelheid duurzame energie bestaat uit het zelf opgewekte biogas plus duurzame (groene) inkoop. HDSR heeft tot nu toe de volgende resultaten geboekt ten aanzien van duurzame energie: In 2005 (referentiejaar) was 29% van het energieverbruik duurzaam (29% eigen opwekking; 0% duurzame inkoop); In 2008 (basisjaar voor de EEP ) was 34% van het energieverbruik duurzaam (34% eigen opwekking; 0% duurzame inkoop); In 2011 (basisjaar voor het voorliggende EEP) was 100% van het energieverbruik duurzaam (34% eigen opwekking; 66% duurzame inkoop). Vanaf 2009 koopt HDSR haar energie groen in. De eigen opwekking is al vele jaren op het niveau van ruim 30% van de totale primaire energiebehoefte. De belangrijkste stappen in eigen opgewekte energie worden gezet door onderzoek te doen naar de mogelijkheden om rwzi Nieuwegein en rwzi Utrecht energieneutraal te maken (zie tabel onzekere maatregelen). Momenteel is rwzi Nieuwegein voor 80% zelfvoorzienend in haar energiebehoefte. 6

13 Mochten de maatregelen die hier betrekking op hebben worden uitgevoerd dan wordt ruimschoots voldaan aan de doelstelling om in 2020 minimaal 40% duurzame energie in eigen beheer op te wekken. Tabel 2.1: energieverbruik en eigen opwek alle rwzi s 40,0 Energiegebruik versus eigen opwek , % eigen opwek 30,0 25,0 20,0 15,0 10, totaal energiegebruik [GJ/j] 5, , Totaal verbruik Zuiveringen Aandeel eigen opwek in % van totaal gebruik 2.3 Energiezorg HDSR heeft energiezorgsysteem ISO geïmplementeerd sinds1 juli Jaarlijks vindt een audit plaats en wordt het certificaat opnieuw afgegeven. Het huidige certificaat 2012 is actueel. Nieuwe certificering wordt verwacht in september Binnen dit certificaat wordt het milieuaspect energie als significant benoemd. Afhankelijk van de audit resultaten, zal HDSR energiezorg verder ontwikkelen. De standaard ISO-NEN-EN is gepland om in 2015 in de processen te worden opgenomen. 7

14 3 BESCHRIJVING EN ANALYSE VAN HET PRODUCTIEPROCES 3.1 Productieproces Het afvalwater, geproduceerd door huishoudens en industrie, wordt in veel gevallen samen met het regenwater afgevoerd via de riolering. Binnen de grenzen van een gemeente is de gemeente verantwoordelijk voor het verzamelen van het afvalwater. De afnameverplichting van het afvalwater is vastgelegd in overeenkomsten (afvalwaterakkoorden) met de gemeentes. Het verzamelde afvalwater wordt door het waterschap op meerdere locaties afgenomen en via rioolstelsels getransporteerd naar een rwzi. Het beheergebied van HDSR omvat 20 gemeentes. In het totaal heeft waterschap 52 rioolgemalen, 140 km transportleiding en 17 rwzi s in haar beheer met een totale zuiveringscapaciteit van ruim 1,1 miljoen inwonerequivalenten (i.e.- 150). Op de rwzi wordt het afvalwater gezuiverd tot een minimaal vastgestelde kwaliteit die is afgestemd op de kwaliteit en de functie van het ontvangende oppervlaktewater. Met lozingsvergunnningen in het kader van de Waterwet wordt per zuivering de minimale zuiveringsinspanning opgelegd en gehandhaafd. Het uiteindelijke eindproduct (effluent) wordt teruggebracht in het systeem met de gewenste/vereiste kwaliteit (goede waterhuishouding met de gewenste oppervlaktewaterkwaliteit). Figuur 3.1: Schematisch overzicht van de processen die plaat kunnen vinden binnen een zuiveringsinrichting om afvalwater te zuiveren en slib te bewerken. Afvalwater Slib Energie Zuiveringsinrichting Transport afvalwater Sliblijn Slibontwatering Slibeindverwerking Na-Indikking Elektriciteit Aardgas Overige Waterlijn Slibgisting Voorindikking WKK Derden Gemeentelijk stelsel Rioolgemaal Influentgemaal Roostergoed verwijdering Zandvanger Voorbezinktank Biologisch proces Nabezinking Gezuiverd afvalwater 8

15 3.2 Procesbeschrijving zuiveren van afvalwater Het zuiveringsproces voor het zuiveren van het afvalwater is ruwweg in twee processen te beschrijven; het zuiveren van het afvalwater en de be-/verwerking van het zuiveringsslib. De voor het zuiveren van afvalwater en het verwerken van slib benodigde energie wordt voornamelijk geleverd via elektriciteit, zelf opgewekt biogas en aardgas. Het waterschap heeft op hoofdlijnen 2 typen zwzi s: een zuivering zonder voorbezinking en slibgisting (1)en een zuivering met voorbezinking en slibgisting (2). Bij beide zuiveringen wordt het afvalwater eerst ontdaan van grove bestanddelen door middel van een roostergoedinstallatie. Het afgevangen roostergoed wordt getransporteerd naar een vuilverbrandingsinstallatie. Na de roostergoedinstallatie gaat het afvalwater naar een zandvanger, voorbezinktank of direct naar het biologische proces. In het biologische proces worden de organische verontreinigingen en stikstof verwijderd door de juiste condities aan te leggen. Fosfaat kan biologisch worden verwijderd of chemisch door de toevoeging van metaalzouten. Bij HDSR wordt ca. 60% van de verwijderde fosfaatvracht biologisch verwijderd. De overige 40% worden met chemicaliën verwijderd. Na het biologische proces dient het slib van het gezuiverde afvalwater te worden gescheiden. Dit vindt plaats in een nabezinktank. Bij het zuiveren van afvalwater wordt slib gevormd door de groei van bacteriën die het afvalwater zuiveren. Bij een zuivering zonder voorbezinking en slibgisting (1) wordt geproduceerd slib ter plaatse ingedikt en vervolgens getransporteerd naar de twee centrale vergistingsinstallaties (rwzi Utrecht en rwzi Nieuwegein). Op deze twee installaties wordt alle geproduceerd slib vergist en ontwaterd. Op een zuivering met voorbezinking en slibgisting (2) wordt het slib uit de voorbezinking en biologisch proces ingedikt, vergist en vervolgens ontwaterd. Sommige rwzi s hebben wel een voorbezinking maar geen slibgisting. In die gevallen wordt het ingedikte primaire slib naar rwzi Utrecht of Nieuwegein getransporteerd om op die locatie te worden vergist en ontwaterd. Vanaf deze twee locaties wordt het vergiste en ontwaterde slib afgevoerd naar een slibeindverwerker. In een slibgisting wordt het slib bij een temperatuur van ca. 37 C vergist waarbij slib voor een deel wordt afgebroken en biogas ontstaat. Het gevormde biogas wordt doorgaans verbrand in een Wkk-installatie (warmte krachtcentrale) waarbij warmte en elektriciteit wordt geproduceerd. De geproduceerde warmte wordt voor het grootste gedeelte gebruikt voor het verwarmen van de slibgisting en het verwarmen van diverse gebouwen op de rwzi s. De geproduceerde elektriciteit wordt gebruikt voor de diverse zuiveringsprocessen. Ontwatering vindt plaats met zeefbandpersen op rwzi Utrecht en Nieuwegein. Het daarbij vrijgekomen water wordt apart behandeld in zogenaamde deelstroombehandelingsinstallatie (op rwzi Utrecht in een SHARON en op rwzi Nieuwegein in een DEMON). In deze installtie worden grote hoeveelheden stikstof afgebroken. De reststroom wordt teruggevoerd naar de waterlijn. 9

16 Tabel 3.2: Overzicht van de verschillende rwzi s en configuraties. influentgemaal Voorbezinktank/A B anaerobe tank actief slib (AS) slib/waterscheidin g (NBT effluentpolishing (ZF) indikking (GRAV / MECH) rwzi Breukelen X X X AS NBT - MECH - - LAVA gisting ontwatering (ZBP) Luchtbehandeling (LAVA, COM, ) Bunnik X - X AS NBT - MECH - - COM De Bilt X - X AS NBT ZF MECH - - LAVA De Meern - X - AS NBT - MECH X - COM Driebergen X - X AS NBT - MECH - - COM Houten X - X AS NBT - MECH - - LAVA Leidsche Rijn - - X AS NBT - MECH - - LAVA Lopik - - X AS NBT - MECH - - LAVA Maarssenbroek X - - AS NBT - MECH - - COM Montfoort AS NBT - GRAV - - COM Nieuwegein X X X AS NBT - MECH X ZFB LAVA/CO M Oudewater X - X AS NBT - GRAV - - LAVA Rhenen X - X AS NBT - MECH - - LAVA Utrecht X X - AS NBT - MECH X ZFB LAVA/CO M Wijk bij X - X AS NBT - MECH - - LAVA Duurstede Woerden X X X AS NBT - MECH - - LAVA Zeist X X X AS NBT ZF MECH - - COM - = Niet aanwezig X = Aanwezig OX = Oxidatiebed AS = actief slib NBT = Nabezinktank MEM = Membranen ZF = Zandfilter GRAV = Gravitaire indikking MECH = Mechanische indikking KFP = Kamerfilterpers CEN = Centrifuges ZBP = Zeefbandpers LAVA = Lavafilters COM = Compostfilters (of vergelijkbaar) 10

17 3.3 Energiebalans Het energieverbruik wordt toegeschreven aan de volgende prestaties (landelijk vastgesteld m.b.t. monitoring energieverbruik): 1 het transporteren van het afvalwater (pompenergie rioolgemalen) 7,5% 2 het beluchten van het afvalwater middels compressoren of 52,5% puntbeluchters; 3 het zuiveren van afvalwater (excl. beluchting) 38,0% 4 het ontwateren van het slib 2,0% Het primaire energieverbruik van HDSR voor het transporteren en zuiveren van het afvalwater voor het jaar 2011 is weergegeven in tabel 3.3 en 3 4. In figuur 3.5 is vervolgens de verdeling van het totale energieverbruik weergegeven over de 17 rwzi s. Tabel 3.3 Verdeling van het energieverbruik en -levering naar energiedragers (2011). primaire energiedrager eenheid hoeveelheid energetische waarde (GJ p) aandeel groene stroom (inkoop) MWh % biogas (eigen opwekking in wkk) m % biogas in cv (warmte) m % aardgas (inkoop) m % totaal % Tabel 3.4 Verdeling van het energieverbruik naar deelprocessen (2011). deelproces eenheid Transporteren afvalwater Beluchten afvalwater Zuiveren afvalwater Ontwateren zuiveringsslib elektraverbruik GJ p aardgasverbruik GJ p Biogasverbruik in GJ p wkk Biogasverbruik in GJ p cv totaal aandeel 4,9 % 51,8% 41,9 % 1,4 % In tabel 3.4 is te zien dat de meeste energie door het beluchten van afvalwater wordt verbruikt. 11

18 Figuur 3.5 Verdeling van het totale primaire energieverbruik van 2011 over de 17 rwzi s Wijk bij Duurstede Woerden Zeist Bunnik Breukelen De Bilt De Meern Driebergen Houten Leidsche Rijn Utrecht Lopik Maarssenbroek Montfoort Nieuwegein Rhenen Oudewater 3.4 Algemene invloedsfactoren Factoren die van invloed kunnen zijn op het energieverbruik van een rwzi zijn: Neerslag: De relatie tussen neerslag en het effect op het energieverbruik van de rwzi is sterk afhankelijk van het beheergebied van een rwzi, zoals verhard oppervlakte, riolering (gemengd, (verbeterd) gescheiden) enzovoorts. Over het algemeen kan worden aangenomen dat door meer neerslag het energieverbruik hoger wordt en de verwijdering van i.e. s vergelijkbaar blijft, waardoor de energie efficiency verslechtert. Neerslag is van invloed op: - Het volume afvalwater dat op de rwzi aankomt. Bij een groter volume moeten de vijzels en pompen die vooral voor opvoeren van water zorgen, meer water verplaatsen, waardoor het energieverbruik hoger zal zijn. - De mate, duur en aantal malen dat een first flush op de rwzi aankomt na een lange droge periode. Bij een hevige regenbui, ontstaat er een first flush op de rwzi met het achtergebleven vuil uit het aanvoerstelsel. Vaak is dan maximale beluchting noodzakelijk. De hoeveelheid vuil, de duur van deze first flush en het aantal malen dat dit voorkomt heeft invloed op het energieverbruik van de rwzi. Extra vuilvracht door onvoorziene omstandigheden: Een voorbeeld hiervan is als door een calamiteit bij een lozer extra vuilvracht op de rwzi terechtkomt en hierdoor op de rwzi meer beluchtingenergie nodig is. Dit is vooral mogelijk bij zuiveringen waarop meerdere industriële lozers zijn aangesloten. Het effect op de energie-efficiency is sterk afhankelijk van het type lozing. Een extra BZV 2 2 BZV biochemische zuurstofverbruik is een maat voor de vuilvracht. 12

19 lozing is over het algemeen gunstig voor de stikstofverwijdering, terwijl een extra stikstoflozing het tegenovergestelde is. Hierdoor kan extra vuilvracht zowel een verbetering als een verslechtering van de energie-efficiency veroorzaken. Rioolvreemd water: Water dat geen regen- of afvalwater is, maar wel via de riolering op de rwzi terecht komt. 12 Dit rioolvreemd water komt door binnenkomend grondwater in het (bergings)riool, via bemalingen of via (illegaal) aangesloten drainageleidingen of door overloop van oppervlaktewater. Per rwzi en per jaar verschilt de hoeveelheid en het patroon van rioolvreemd water op het systeem. Over het algemeen kan worden aangenomen dat door meer rioolvreemd water het energieverbruik hoger wordt en de verwijdering van i.e. s vergelijkbaar blijft, waardoor de energie efficiency verslechterd. Strengere effluenteisen: deze worden opgelegd door de vergunningverlener. Een verbetering van het verwijderingrendement resulteert in een hoger energieverbruik voor vooral de beluchting (meer vervuiling oxideren). Doorgaans resulteert een strengere eis in de ombouw van een hoogbelaste zuivering naar een laagbelaste zuivering of in de toepassing van een aanvullende zuiveringsstap, zoals zandfiltratie. Hoe verder het afvalwater gezuiverd wordt, hoe meer energie er relatief benodigd is om deze vervuiling eruit te halen, waardoor de energie-efficiency verslechtert. Temperatuur: De temperatuur heeft een effect op de groei- en afstervingssnelheid van bacteriën en daarmee op de slibproductie. Bij een hogere temperatuur zal de netto groeisnelheid lager zijn dan bij lagere temperaturen. De slibproductie heeft invloed op de energiebalans via de benodigde energie voor ontwatering en via de hoeveelheid geproduceerd biogas. Een hogere slibproductie (bij lagere temperaturen) leidt tot een verhoogde energievraag voor ontwatering, maar leidt tot een hogere biogasproductie doordat er meer slib vergist wordt. Een tweede effect van de temperatuur betreft het inbrengrendement van de beluchting. Dit heeft te maken met de oplosbaarheid van zuurstof die bij lagere temperaturen hoger is dan bij hogere temperaturen. Dit betekent dat per kwh bij lagere temperaturen meer zuurstof kan worden ingebracht. Bovenstaande beschreven effecten zullen de grootste impact hebben op de energievraag van de zuivering. Daarnaast zijn er nog kleine effecten te verwachten bij de recirculatie van nitraatrijk water (iets hoger bij hogere temperatuur dan bij lagere temperatuur) en de dosering van chemicaliën voor fosfaatverwijdering. Dit laatste is sterk afhankelijk van de toegepaste wijze van fosfaatverwijdering (biologisch of chemisch). Bij een volledig chemische fosfaatverwijdering zal bij hogere temperaturen (lagere slibproductie) meer gedoseerd moeten worden. Concluderend kan worden gesteld dat het energieverbruik bij lagere temperaturen lager zal liggen dan bij hogere temperaturen. Afvalwatersamenstelling: De verwachting is dat de samenstelling van huishoudelijk afvalwater weinig variabel zal zijn in de tijd. Wel kan door het af,- of aanhaken van een industrie de samenstelling sterk veranderen, met name de BZV/N en/of BZV/P verhouding. Bij een lage BZV/N of BZV/P zal er meer energie benodigd zijn voor de beluchting en zal de slibproductie lager liggen waardoor er indien er een gisting aanwezig is minder biogas wordt geproduceerd. 13

20 Onderhoud of vergiftiging slibgisting: Bij onderhoud of vergiftiging van de slibgisting zal de biogasproductie voor een langere tijd worden gereduceerd, waardoor meer elektriciteit moet worden ingekocht. Capaciteitsbenutting versus ontwerp: Bij of na nieuwbouw wordt de capaciteit van de installatie nog niet volledig benut. In deze situatie zal het specifieke energieverbruik per verwijderde i.e. hoger zijn dan in een volledig belaste situatie. 3.5 Bemetering Energieverbruik Per 1 juli worden op alle rwzi s slimme meters geïnstalleerd. Hiermee wordt al het energieverbruik automatisch bijgehouden waardoor gegevens beter kunnen worden vergeleken en inzicht wordt verkregen in de mogelijke energie besparingen. De slimme meters zijn per 1 oktober operationeel. De huidige bemetering, waarmee de getallen van de energiebalans zijn verkregen, kan in zijn algemeenheid als volgt worden omschreven: Inkoop van aardgas en elektriciteit worden op elke rwzi bemeterd met vaste meters. De dagelijkse standen worden automatisch afgelezen en opgeslagen in een database. Op elke rwzi wordt het elektriciteisverbruik van de beluchting, van de slibontwatering, alle biogasstromen, de meeste stromen in en uit de Wkkinstallatie (biogas, aardgas, opgewekte elektriciteit, behalve warmte) gemeten met vaste meters. De dagelijkse standen worden afgelezen en opgeslagen in een database. Alle andere energieverbruiken van de procesonderdelen worden op basis van gegevens over productie, opgesteld vermogen en (gemeten) motorstroom van de onderdelen vastgesteld. Het aantal meetpunten is in tabel 3.6 samengevat voor de rwzi s (gemalen niet opgenomen). Tabel 3.6: Overzicht van de meters op de rwzi s in 2011 Energiedrager Type energiedrager Aantal meters Water Primair 69 Aardgas Primair 18 Elektriciteit Primair 70 Warmte Primair nvt Biogas Secundair 3 Opgewekte elektriciteit Secundair 3 Ontwaterd slib secundair 5 Totaal

21 4 BESCHRIJVING EN ANALYSE VAN DE KETEN 4.1 Beschrijving van de keten Figuur 4.1 Situering van de zuiveringsinrichting. Gemeente Zuiveringsinrichting Waterschap Transport Zuiveren Verwerken afvalwater afvalwater en afzetten slib Inzamelen afvalwater - Rioolstelsel - Gemalen Slib Waterlijn Sliblijn Energie Transport Rioolgemaal Slibeindverwerking Gezuiverd afvalwater Warmte Biogas Aardgas Oppervlaktewater In de figuur hierboven is de inrichting van het zuiveringsproces te zien. Ten aanzien van het energieverbruik wordt onder de keten verstaan alle voorzieningen, producten of diensten van buiten het rwzi proces, welke wel directe invloed hebben op het zuiveringsproces. Maatregelen die genomen worden buiten het waterschap kunnen dan dus van invloed zijn op ons proces en daarmee ook op onze doelstellingen. Dit zijn de zogenaamde ketenefficiency (KE) maatregelen. Relevante onderdelen van de keten zijn waar derden van invloed op kunnen zijn: 1.De inzameling van het afvalwater door gemeenten (4.2); 2.De lozing van afvalwater door bedrijven op de riolering (4.2); 3.De toepassing van hulpstoffen (4.3); 4.Het transport en de verwerking van afval door derden (4.4); 5.Creëren van waardevolle producten uit afval(water)met een effect op een besparing op grondstoffen (4.5). Deze onderdelen worden afzonderlijk nader toegelicht. 4.2 Inzameling afvalwater (gemeenten en industrie) Afvalwater geproduceerd door huishoudens en industrie wordt in veel gevallen samen met het regenwater afgevoerd via de riolering. Binnen de grenzen van een gemeente is de gemeente verantwoordelijk voor het verzamelen van het afvalwater. Het verzamelde afvalwater wordt door het waterschap afgenomen. Het afgenomen afvalwater wordt hiertoe door het waterschap via rioolgemalen verpompt naar een rwzi. 15

22 4.3 Toepassing hulpstoffen Bij de zuivering van het afvalwater en de verwerking van het zuiveringsslib worden hulpstoffen toegepast, waarvan de relevante hulpstoffen zijn opgenomen in tabel 4.2. Tabel 4.2 Toegepaste hulpstoffen met bijbehorende energiewaarden en verbruiken. Hulpstof Toepassing Energiewaarde Hoeveelheid Energieverbruik aluminiumzouten (AlCl 3) Polyelectroliet Ijzerchloridesulfaat drinkwater Totaal Verbeteren van de slibindex indikken en ontwateren zuiveringsslib Verwijdering van fosfaten uit het afvalwater huishoudelijk plus reiniging 0,017 GJ/kg puur product 0,133 GJ/kg puur product 0,0124 GJ/kg puur product 36 ton Al 612 GJ p 232 ton GJ p (50% actief) 413 ton Fe GJ p 0,01 GJ/kg m GJ p GJ p Het energieaandeel voor de hulpstoffen komt overeen met 5,3% van het totale energieverbruik van Bij de winning van fosfaten voor de landbouw wordt indirect bespaard op de winning van fosfaten uit mijnen. Om de efficiency van het teruggewonnen fosfaat te kunnen berekeken wordt een vergelijk gemaakt met de energiewaarde voor fosfaatwinning uit erts en terugwinningsroute (GER waarde). Het verschil mag als efficiency worden opgevoerd. De berekening hiervoor kan nog niet worden uitgevoerd. Het voordeel zal als aanvullende maatregel worden opgevoerd als resultaat van de EEP Transport en de verwerking van afval door derden Bij de zuivering van afvalwater ontstaat slib door groei van bacteriën die verantwoordelijk zijn voor de zuivering van afvalwater. Uit het geproduceerde slib kan energie worden gewonnen door middel van slibgisting. Bij slibgisting wordt biogas gevormd wat voor ongeveer 60% uit methaan bestaat. Dit methaan kan worden omgezet in elektriciteit en warmte. Alle geproduceerde elektriciteit (ca. 23% in GJ van het totale verbruik) en warmte wordt binnen de inrichting gebruikt en omvat samen in potentie 40% van het totale energieverbuik in GJ p. Het geproduceerde slib wordt na gisting verwerkt bij de slibeindverwerker. HDSR voert al haar ontwaterd slib hier naar af. In 2011 heeft het waterschap bijna m 3 met ton droge stof naar de slibeindverwerker afgevoerd. Transport van afval De reductie van afval heeft een direct effect op het aantal transportkilometers. De belangrijkste transporttrajecten voor afval zijn: - de interne slibtransporten van ingedikt slib naar de svi 3 op rwzi Nieuwegein en Utrecht; - de transporten van ontwaterd slib van svi op rwzi Nieuwegein en Utrecht naar de slibeindverwerker; 3 Svi slib verwerkings installatie

23 - de toevoer van diverse hulpstoffen en afvoer van roostergoed en zand van de rwzi s door derden verwaarloosbaar klein t.o.v. totaal verbruik HDSR). Bij de toerekening van de besparing is gebruik gemaakt van de GER-waarde voor transport met een grote vrachtwagen, zijnde 2,87 MJ/ton.km. Tabel 4.3 Energieverbruiken voor het transporteren van zuiveringsslib voor Van Naar Afstand Hoeveelheid (km) (ton) (km.ton) Energieverbruik (GJ p) Breukelen Utrecht Bunnik Utrecht De Bilt Utrecht De Meern Nieuwegein Driebergen Utrecht Houten Utrecht Leidsche Rijn Utrecht Lopik Nieuwegein Maarssenbroek Utrecht Montfoort Oudewater Nieuwegein Rhenen Utrecht Wijk bij Duurstede Utrecht Woerden Nieuwegein Zeist Utrecht Totaal Tabel 4.4 Energieverbruiken voor het transporteren van ontwaterd slib voor Van Naar Afstand (km) Hoeveelheid (ton) (km.ton) Het energieverbruik voor het interne (nog te vergisten) slibtransport en ontwaterde uitgegiste slib komt overeen met 4,6% van het totaalverbruik van HDSR. Energieverbruik (GJ p) Nieuwegin SNB Utrecht SNB Totaal Verwerking van afval Bij de zuivering van het afvalwater komen naast zuiveringsslib twee relevante afvalstromen vrij. De afvalstromen zijn opgenomen in onderstaand tabel. Van de betreffende afvalstromen is niet inzichtelijk hoeveel energie in de keten ermee gemoeid is voor de verwerking/verwijdering. In relatie tot het totale verbruik van het waterschap zal de energievraag beperkt zijn. Tabel 4.5 Vrijkomende afvalstromen bij het zuiveren van afvalwater (excl. zuiveringsslib), welke rechtstreeks gerelateerd zijn aan de te behandelen afvalwaterstroom (influent) Categorie Eralcode Hoeveelheid Bestemming Energiewaarde roostervuil ton definitieve verwijdering negatief zandmateriaal ton hergebruik na reiniging negatief 4 Momenteel wordt het slib verwerkt bij Slibverwerking Noord Brabant. Hier loopt nu echter een aanbesteding voor.

24 4.5 Grondstoffenfabriek 17 Landelijk is een beweging te zien om afvalwater meer te gaan benaderen als grondstof. Ook worden technologieën ontwikkeld om optimaal gebruik te maken van deze groene grondstoffen; Biobased-economy of groene chemie genaamd. Een ontwikkeling die ook zijn toepassing kan vinden in de afvalwatersector. Afvalwater hoeft niet alleen als onveilige bron voor de volksgezondheid en het oppervlaktewater gezien te worden. Afvalwater vertegenwoordigt ook een waarde. Energiewinning uit afvalwater zoals in het energiefabriekconcept, warmte en biogas, op een eigen inrichting is een vorm van waardecreatie. Deze waarde wordt beschreven bij duurzame energie. Andere toegepaste ontwikkelingen op het gebied van waardecreatie zijn: - de winning van fosfaten uit afvalwater of zuiveringsslib; - de winning van warmte uit de riolering (riothermie); - winning van papier uit roostervuil.

25 5. VERTAALSLAG VANUIT VOORSTUDIE NAAR DE MAATREGELEN Vanuit de Unie van Waterschappen en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten is een routekaart opgesteld voor de afvalwaterketen. De routekaart geeft een visie over de ontwikkelingen binnen de afvalwaterketen voor de periode naar De visie is erop gericht om kringlopen te sluiten en te verduurzamen. Het hoofddoel blijft het efficiënt zuiveren van afvalwater voor de volksgezondheid en de waterkwaliteit. Nieuw is de optimale benutting van de waarde van het afvalwater. De visie is uitgewerkt vanuit: innovatie, energie grondstoffen en water. Vanuit HDSR wordt invulling gegeven aan deze visie door ondermeer hoog in te zetten op innovatie. Daarbij wordt de verbinding gezocht met kennisinstellingen, bedrijven en overheidsinstellingen en is de ambitie vertaald naar een innovatieagenda. De visie betreffende energie wordt toegelicht in hoofdstuk 2. Op het gebied van grondstoffen wordt aangehaakt bij de landelijke ontwikkelingen omtrent de grondstoffenfabriek. Uit het ontwaterde sib van rwzi Nieuwegein wordt fosfaat teruggewonnen uit de verbrandingsgas van het slib 5. Ontwikkelingen op het gebied van water zijn voornamelijk gericht op het beheren van voldoende water in het gebied (vasthouden van water om verdroging tegen te gaan) met een goede ecologische kwaliteit. Daarbij stimuleren we om hemelwater zo veel mogelijk af te koppelen van de vuilwaterriolering. 5.1 Afwegingskader 18 Als afwegingskader voor de geplande maatregelen hanteert HDSR de volgende uitgangspunten 6 : 1. Klimaatakkoord en MJA zijn bepalend voor de minimale ambitie: jaarlijks 2% energie-efficiency en in % van de energiebehoefte zelf op te wekken; 2. Energie meewegen bij investeringen: Bij alle investeringen moet de energiecomponent worden meegewogen. Daarbij hanteren we de trits voorkomen besparen terugwinnen; 3. Zelf doen wat we zelf kunnen: We moeten niet afhankelijk zijn van derden om onze ambitie te kunnen realiseren. In samenwerking met derden zoeken we het optimale maatschappelijke rendement; 4. Kerntaken zijn leidend: Het zuiveren van afvalwater is leidend, energiebesparing en het opwekken van eigen energie is hierop volgend; 5. Energiewinning voortvloeiend uit de kerntaken: We investeren alleen in vormen van duurzame energiewinning die dicht bij onze kerntaken staan; 6. Het waterschap wordt geen energie-leverancier aan particulieren: Eventuele overschotten bieden we aan marktpartijen aan. We gaan geen verplichtingen met (particuliere) afnemers aan. Dit laat de vrijheid om de voor het waterschap gunstigste vorm van te leveren energie te kiezen; 7. Laagst aanvaardbare maatschappelijke kosten: Terugverdientijd: Energieinvesteringen moeten binnen de technische levensduur (gem. 15 jaar) kunnen worden terugverdiend. Bij risicovolle investeringen zal de acceptabele terugverdientijd 10 jaar zijn; 5 Tot eind 2012 is het fosfaat teruggewonnen via de Thermphosroute. Dit is door faillissement van Thermphos niet meer mogelijk. 6 Uit Energievisie HDSR vastgesteld op 19 december 2012

26 8. Acceptabele risico s: Het waterschap zal geen grote risico s aangaan om de energieambities te bereiken, mocht dit met andere maatregelen niet haalbaar blijken. Waar mogelijk zullen innovatieve technologieën toegepast worden. Deze zullen kritisch en realistisch beoordeeld worden. 5.2 Methode van inventarisatie In een eerder stadium zijn voor 12 rwzi s binnen HDSR energiebesparingsplannen 19 opgesteld. Enkele maatregelen hieruit zijn nog niet uitgevoerd en op een to do maatregelenlijst gezet. Voor de inventarisatie is verder gebruik gemaakt van de door AgentschapNL ter beschikking gestelde sectorspecifieke (zuiveringsbeheer) lijst maatregelen en lijst algemene maatregelen. Met het personeel is middels een brainstormsessie bekeken welke mogelijkheden tot energiebesparingen leven op de werkvloer. Dit vertaalde zich onder meer naar aanpassingen bij rioolgemalen, verbetering luchtverwarming en uitzetting van verwarmingselementen waar het niet nodig is. 5.3 Methode van selectie Voor het halen van de doelstelling wordt gebruik gemaakt van drie type maatregelen. Procesefficiency (PE); maatregelen die betrekking hebben op besparingsmogelijkheden in het proces (bijv. minder energie gebruiken). Ketenefficiency (KE); maatregelen die betrekking hebben op besparingen die niet direct verbinding houden met het zuiveringsproces (bijv. terugdringen chemicaliënverbruik, minder slibtransporten). Duurzame efficiency (DE); maatregelen die betrekking hebben op de toename van energieproductie (bijv. meer biogas, andere energievormen als wind- en waterkrachtenergie). In het EEP wordt uitgegaan van 3 soorten maatregelen, te weten: Zekere maatregelen: Dit zijn maatregelen momenteel in uitvoering zijn of waarvoor een uitvoeringskrediet beschikbaar is gesteld. De maatregelen voldoen aan de gestelde afwegingskaders (zie uitgangspunten hieronder). Voorwaardelijke maatregelen: Dit zijn technologisch en economisch op hoofdlijnen uitgewerkte maatregelen die nog niet in uitvoering zijn. De maatregelen voldoen aan de gestelde afwegingskaders (zie de uitgangspunten hieronder). Onzekere maatregelen: Dit zijn maatregelen waarvoor nog onderzoek uitgevoerd moet worden om vast te stellen of hiermee een voldoende energievoordeel haalbaar is binnen de gestelde afwegingskaders. De maatregelen worden uitvoerig besproken in hoofdstuk 7 van het EEP (zie bijlage). In het EEP zijn alleen zekere en onzekere maatregelen opgenomen. In het EEP zijn de voorwaardelijke maatregelen bij de zekere maatregelen opgenomen, omdat deze als zekere maatregelen worden opgevoerd in de begrotingen van de planperiode Deze maatregelen zijn dus niet allemaal opgenomen in de begroting voor 2014, maar zullen via de bestuurlijke weg wel opgenomen gaan worden in de aankomende begrotingen. 20