Aan de slag met DaadWerkt

Transcriptie

1 Aan de slag met DaadWerkt Een groepsgewijs re-integratieprogramma voor aanvragers van bijstand onderzocht Paul van der Aa

2 Aan de slag met DaadWerkt Een groepsgewijs re-integratieprogramma voor aanvragers van bijstand onderzocht Januari 2010 Paul van der Aa

3 2010 dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid [SoZaWe], Sociaal-wetenschappelijke Afdeling, Rotterdam Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever

4 Inhoudsopgave 0 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Het onderzoek Het programma DaadWerkt Conclusies Aanbevelingen 8 1 Inleiding De aanleiding voor dit onderzoek De opzet en beoogde werking van DaadWerkt Onderzoeksvragen Onderzoekstechnieken Opbouw van dit rapport 19 2 Selectie en bereik van DaadWerkt De selectie van deelnemers De selectieprocedure De selectiecriteria Het bereik van DaadWerkt 25 3 De uitvoering van DaadWerkt in de praktijk Inleiding De setting De invulling van het programma De rol van de begeleiders Beëindiging van het programma DaadWerkt en het vervolg De positie van de deelnemers Aandachtspunten voor de verdere ontwikkeling van de werkwijze 41 4 De resultaten Inleiding Uitkeringsafhankelijkheid Werk en inkomen Algemeen oordeel van deelnemers over DaadWerkt Oordelen over de werking van DaadWerkt in relatie tot de resultaten 51

5 5 Ervaringen in overige gemeenten Inleiding Doelgroep en aanpak op hoofdlijnen Resultaten 61 Bijlage: methodologische verantwoording 63

6 0 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 0.1 Het onderzoek In dit rapport staan de uitkomsten van onderzoek naar de uitvoering en resultaten van het re-integratieprogramma DaadWerkt in de periode tot Het onderzoek bestond uit een combinatie van bestandsanalyses, interviews met uitvoerders en andere betrokkenen, observaties bij de groepen en een internetenquête voor de deelnemers. Tevens zijn globaal ervaringen met vergelijkbare projecten in andere gemeenten in kaart gebracht. De resultaatanalyse werd beperkt door de kwaliteit van de beschikbare gegevens. 0.2 Het programma DaadWerkt DaadWerkt is een groepsgewijs re-integratieprogramma dat beoogt WWB-afhankelijkheid te voorkomen van burgers die een WWB-uitkering aanvragen en die geen onoverkomelijk geachte beperkingen hebben om binnen korte tijd aan het werk te gaan. Daarnaast heeft het programma een diagnosedoel: het verkrijgen van een beeld van re-integratiemogelijkheden en ondersteuningsbehoeften van deelnemers zodat een passend vervolgtraject kan worden geboden als deelnemers na afloop toch een uitkering moeten aanvragen. In dit programma solliciteren deelnemers gedurende acht tot twaalf weken in groepen van mensen. De groepen worden begeleid door twee of drie begeleiders van SoZaWe, werkgeversservicepunt Daad en UWV. Via Daad kunnen vacatures (vaak met tijdelijke loonkostensubsidie) en opleidingstrajecten met baangarantie worden aangeboden. Een deel van de deelnemers kan een op motivatie en presentatie gerichte NLP-training volgen. Vanaf najaar 2009 is deelname aan het See-Me-project verplicht, waarin deelnemers een video van zichzelf laten opnemen ten behoeve van een internetsite voor werkgevers. Deelnemers krijgen een stagevergoeding ter hoogte van een WWBuitkering. Bij voldoende inzet kunnen ze daarnaast een bonus van 10% krijgen. Op de stagevergoedingen is geen maatregelenbeleid van toepassing zoals bij de WWB wel het geval is. 5

7 0.3 Conclusies In deze paragraaf worden puntsgewijs de belangrijkste resultaten uit het onderzoek samengevat. Voor een nadere toelichting op deze punten wordt verwezen naar de hoofdtekst. Voor DaadWerkt zijn vooral klanten geselecteerd die volgens de selecteurs grote kans hadden om binnen acht weken een baan te vinden. Dit is een selectievere groep dan de oorspronkelijk beoogde groep, namelijk alle nieuwe klanten zonder evidente beperkingen om te kunnen gaan werken. De criteria om kansrijkheid te bepalen en de selectieprocedure varieerden deels per werkplein en per medewerker. Naast kansrijkheid speelden geschiktheid voor de groepsaanpak en organisatorische overwegingen een rol bij de selectie. DaadWerkt lijkt selectiever te zijn ingezet dan bij de vergelijkbare aanpak in andere gemeenten. Ongeveer 16% van de nieuwe instroom in de bijstand heeft in de onderzochte periode deelgenomen aan DaadWerkt. Deze groep was relatief beter opgeleid en jonger dan de overige instroom in de bijstand. Door de gehanteerde selectiewijze heeft een (waarschijnlijk kleine) groep deelnemers aan DaadWerkt meegedaan die waarschijnlijk geen WWB-recht hadden gehad. Dit hangt samen met de beperkte toets op mogelijk WWB-recht. De begeleiding van de groepen werd vooral geboden door de klantmanagers van SoZaWe en medewerkers van Daad. De bijdrage vanuit UWV was beperkt. Bij geobserveerde groepen waren doorgaans een of twee begeleiders in plaats van de beoogde drie begeleiders. Deelname aan DaadWerkt bestond merendeels uit het zelfstandig solliciteren achter beschikbare pc s, aangevuld met meer incidentele activiteiten zoals voorlichting door werkgevers. Van een gestructureerd programma met vaste opbouw was geen sprake. Op twee werkpleinen vonden regelmatig groepsgesprekken plaats die vooral over de vorderingen van deelnemers met solliciteren gingen. Een klein deel van de deelnemers volgde de NLP-training. Deelname aan het maken van een video via See Me werd verplicht gesteld, maar in overleg met de begeleiders werd daar bij bepaalde deelnemers van afgezien. Begeleiders hadden een adviserende en coachende rol die per deelnemer anders invulling kreeg. De beschikbare tijd per deelnemer was beperkt. Daarnaast hadden 6

8 begeleiders een controlerende rol in verband met de aanwezigheidsplicht en de mogelijkheid om een bonus te krijgen. Naar schatting 20%-40% van de deelnemers kreeg geen bonus wegens als onvoldoende beoordeelde inzet of ongeoorloofde afwezigheid. De aandacht van begeleiders voor de groepsdynamiek was weinig gericht. Begeleiders vonden het groepsgewijze werken desalniettemin van belang, in tegenstelling tot veel deelnemers die hier minder waarde aan hechtten. Deelnemers kregen doorgaans enkele weken de ruimte om werk te zoeken in de eigen wensrichting, mits deze niet als te onrealistisch werd beschouwd. Gaande het programma werden deelnemers meer onder druk gezet om zo breed mogelijk te solliciteren op algemeen geaccepteerde arbeid, ook onder het eigen niveau of buiten de eigen beroepsrichting. Uitstroom naar een gesubsidieerde baan bij Roteb werd in de loop van 2009 een steeds belangrijkere optie. Met het aanbieden van Daadvacatures werd verschillend omgegaan door begeleiders. De overdracht van deelnemers naar het werkplein verliep met uitzondering van één werkplein niet zoals beoogd. Er werden niet standaard vervolgadviezen gegeven en evenmin waren werkpleinen standaard bekend met het DaadWerkt-verleden van klanten. De beoogde diagnosefunctie van het programma werd hierdoor niet waargemaakt. De positie van deelnemers in het programma was onduidelijk. Deze werd in algemene bewoordingen vastgelegd in de stageovereenkomst met het administratiebureau dat de vergoeding uitkeerde en in een algemeen geformuleerd trajectplan dat niet voor iedereen beschikbaar was. Dit betekende vooral dat voor deelnemers onduidelijk was of en hoe ze invloed konden uitoefenen op de specifieke invulling van het programma door de begeleiders. Evenmin was duidelijk hoe ze eventueel bezwaar konden aantekenen of klachten konden indienen tegen beslissingen van de begeleiders omtrent deelname en het verstrekken van de bonus. Uit de resultaatanalyse is gebleken dat DaadWerkt betere resultaten boekte dan de reguliere werkwijze van de werkpleinen in termen van uitstroom uit de stagevergoeding cq. de uitkering. 65% van de DaadWerkt-deelnemers kreeg na deelname geen bijstandsuitkering tegenover 16% uitstroom uit de uitkering vanuit het reguliere werkproces (bij een min of meer vergelijkbare klantengroep en een vergelijkbare doorlooptijd). Jongeren en hoogopgeleiden stroomden relatief het vaakst uit via 7

9 DaadWerkt. Ook in andere gemeenten is een vergelijkbare groepsaanpak succesvol gebleken, zelfs bij minder selectieve toeleiding. De resultaten van DaadWerkt verschilden aanzienlijk tussen de werkpleinen, wat voor uitstroomresultaten in het reguliere proces nauwelijks gold. Op basis van het onderzoek kunnen we deze verschillen niet nader verklaren. Het voorkomen van instroom WWB door DaadWerkt is niet zonder meer het zelfde als het realiseren van (her-)instroom in werk. De gegevens geven geen duidelijk beeld van de re-integratieresultaten in termen van werkhervatting. Naar schatting 40%-50% van de uitstromers DaadWerkt ging waarschijnlijk betaald werk verrichten. Van de overige deelnemers was merendeels onbekend of zij gingen werken en hoe zij in hun inkomen gingen voorzien. Het aandeel van deels gesubsidieerde banen in de uitstroom was niet te bepalen. Klanten oordeelden wisselend over de methode van DaadWerkt en de verwachte resultaten. Hoger opgeleiden beoordeelden de meerwaarde van DaadWerkt aanzienlijk negatiever dan lager opgeleiden. Ongeveer 75% van de lager opgeleide deelnemers was positief over hun grotere kansen om werk te vinden en hun toegenomen sollicitatievaardigheden. Ruim de helft verwachtte ook daadwerkelijk aan het werk te kunnen gaan dankzij DaadWerkt. Bij de hoger opgeleide deelnemers gaf de helft aan door DaadWerkt wel harder naar werk te zijn gaan zoeken, maar de meerderheid vond niet door DaadWerkt beter te hebben leren solliciteren en werk te zoeken. Vooral de dwingende structuur van het programma, de snelle start, de stagevergoeding en de ondersteunende rol van begeleiders werden door zowel begeleiders als de meeste deelnemers als belangrijke werkende bestanddelen beschouwd. Of de stagevergoeding écht een toegevoegde waarde heeft is lastig te bepalen, omdat de vergoeding aantrekkelijker wordt gevonden dan een uitkering: dat kan uitstroom ook vertragen. Vooral het groepsgewijze karakter lijkt voor de resultaten minder van belang dan de opzet suggereert, mogelijk mede doordat daar weinig aandacht voor is in de methode van werken. De meerwaarde van de bonus lijkt minimaal. 0.4 Aanbevelingen De geboekte resultaten ondersteunen de al genomen beslissing om de methode van DaadWerkt op de werkpleinen te implementeren. De resultaten zijn zelfs met inachtneming van de selectieve inzet van het programma immers beter dan van de reguliere 8

10 aanpak van nieuwe instromers, althans in termen van het voorkomen van instroom in de uitkering. Over de re-integratieresultaten kunnen op basis van het onderzoek geen uitspraken worden gedaan. De eerste aanbeveling betreft daarom om middels betere registratie zicht te geven op resultaten van DaadWerkt ten aanzien van re-integratie in werk en de rol die deels gesubsidieerde banen daarbij spelen. Het eenvoudig kunnen verkrijgen van resultaatgegevens is van groot belang voor zowel de uitvoerders zelf als voor het management. Mogelijk zal dit probleem door het gebruik van Raak door DaadWerkt gaan verminderen, maar uit andere onderzoeken weten we dat Raak in het reguliere proces nog niet wordt gebruikt op een wijze die eenvoudige analyse van resultaten mogelijk maakt. Aparte sturing hierop met aandacht voor het (informatie-)belang van de uitvoerders lijkt dan ook wenselijk. In de tweede plaats verdient de (beoogde) diagnosefunctie en de wijze van follow-up meer aandacht. De overdracht van DaadWerkt naar klantmanagers verliep niet goed waardoor de diagnosefunctie niet werd waargemaakt en er geen adequaat vervolg was. Terwijl juist de klanten die niet in twee maanden aan het werk komen verdere ondersteuning nodig kunnen hebben. Dit betekent dat meer aandacht nodig is voor de wijze waarop begeleiders tijdens DaadWerkt diagnosticeren, hoe ze dit vertalen in adviezen voor het vervolg en hoe deze adviezen zonder vertraging bij de klantmanager komen die de regie over het vervolg krijgt. Dit vereist betere samenwerking tussen DaadWerkt en de overige klantmanagers van de werkpleinen. Ten derde lijkt het raadzaam om duidelijker keuzes te maken ten aanzien van de gewenste selectiviteit bij de aanmelding voor DaadWerkt. Enerzijds kan zoals oorspronkelijk werd beoogd gekozen worden voor een lichte selectiemethode waarbij DaadWerkt breed als diagnosetraject wordt ingezet om de meest kansrijke klanten uit te filteren (die gaan namelijk weer aan het werk). Dit betekent dus dat de meeste nieuwe klanten aan dit traject zouden gaan meedoen voor zover de capaciteit dat toelaat. Van de klanten die niet gaan werken bestaat na twee maanden een beter beeld dan op basis van een eenmalig intakegesprek kan worden verkregen, wat de basis biedt voor een intensiever vervolgtraject. Anderzijds kan worden gekozen voor selectie van kansrijke klanten, om de uitstroomresultaten van de deelnemersgroep te maximaliseren. Dit was de feitelijke praktijk. DaadWerkt richt zich dan vooral op het snel re-integreren van toch al relatief kansrijke klanten. 9

11 Op basis van het onderzoek lijkt het zinvol om te experimenteren met een bredere inzet van DaadWerkt, dus zonder de selectie op kansrijkheid die in 2009 is gehanteerd. Alleen klanten die zeer evident kansarm zijn (vanwege beperkingen die werken op korte termijn onmogelijk maken) of evident kansrijk om op eigen kracht werk te vinden (bijvoorbeeld vanwege vergevorderde lopende sollicitaties) zouden dan het reguliere proces in kunnen gaan van individuele begeleiding of geen begeleiding. Dit veronderstelt wel dat de follow-up goed geregeld is (zie de vorige aanbeveling). Een focus op de meest kansrijke klanten vermindert in theorie de effectiviteit omdat zij ook zelfstandig aan het werk kunnen komen. Bovendien wordt hierdoor relatief minder geïnvesteerd in klanten die het mogelijk harder nodig hebben. Bij een brede inzet kan waarschijnlijk de diagnosefunctie voor een groter deel van het nieuwe bestand beter worden waargemaakt dan op basis van eenmalige werkintakes. In de reguliere aanpak lijkt het langer te duren voordat duidelijk is of klanten ondersteuning nodig hebben en of ze deze ook daadwerkelijk krijgen. Uiteraard dalen door een bredere inzet de uitstroompercentages van DaadWerkt, maar de impact op de totale nieuwe instroom kan hierdoor verbeteren. Een verbreding van de doelgroep zou wel gevolgen kunnen hebben voor de benodigde capaciteit van DaadWerkt: een groter deel dan de huidige 16% van de instroom zou dan immers moeten kunnen deelnemen aan het programma. Ten vierde zou de aanpak van DaadWerkt mogelijk verder kunnen ontwikkeld. Verschillende respondenten vonden dat er te weinig werd gedaan met de groepsdynamiek, dat er weinig opbouw in het programma zat en dat werkgevers te weinig bij het programma betrokken waren. Hoewel het programma inderdaad vrij leeg is gebleken, zijn daarmee wel resultaten geboekt. De vraag is dus wat intensivering nog aan extra resultaat zou opleveren. Ook dit punt kan niet los worden gezien van de beoogde deelnemersgroep: voor zeer kansrijke klanten kan het programma niet leeg genoeg zijn, omdat het niet efficiënt is een intensief programma voor hen in te zetten. Dat zou zelfs vertragend op de uitstroom kunnen werken. Maar als er minder selectief zou gaan worden aangemeld, zal er waarschijnlijk ook meer gedifferentieerde ondersteuning moeten worden geboden, omdat de behoeften van deelnemers dan ook verder gaan variëren. Welke vormen van ondersteuning dat dan zouden moeten zijn valt niet op voorhand te bepalen. Vooral de rol van de begeleiders verdient dan meer aandacht, aangezien die nu al als belangrijk werkend bestanddeel werd beschouwd. Of meer aandacht voor de groepsdynamica daarbij ook 10

12 zinvol is kunnen we op basis van dit onderzoek niet beoordelen. Aandacht voor de inhoud is ook van belang vanwege de verschillen tussen de werkpleinen: betreffen deze slechts lokale inkleuring, of zijn ze van invloed op de verschillende resultaten? Specifieke aandacht vraagt verder de benadering van de hoger opgeleiden in het programma. Hoewel zij relatief het vaakst uitstromen, zijn zij zelf negatiever over de meerwaarde van het programma dan lager opgeleiden. Mogelijk kunnen programmaonderdelen worden aangeboden die specifieker aansluiten bij competenties van hoger opgeleiden en de wijze waarop zij werk zoeken. Of vanuit de gemeente ook specifiek vacatureaanbod voor hoger opgeleiden kan worden gedaan kunnen we niet beoordelen, maar het zou interessant kunnen zijn de mogelijkheden hiervoor nader te verkennen zolang de arbeidsmarkt zich nog niet heeft hersteld. Voor de verdere methodische ontwikkeling is het raadzaam om door te gaan met coaching en intervisie die in 2009 beschikbaar was. Uit onder andere ervaringen van ExIT-Feijenoord is bekend dat systematische uitwisseling tussen uitvoerders, al dan niet onder begeleiding, goed werkt om uitvoerders kritisch te houden over hun eigen manier van werken. Mogelijk is DaadWerkt een geschikt programma om middels de methodiek van Het Gilde 1 verder te ontwikkelen. Ten vijfde roept het onderzoek de vraag op hoe relevant de stagevergoeding en bonus zijn voor de methode, ook al hebben ze boekhoudkundige voordelen (minder belasting van het I-deel) en vinden deelnemers de vergoeding prettig. De bonus heeft blijkens het onderzoek nauwelijks of geen aantoonbare meerwaarde en past in feite ook niet bij de filosofie achter de methode die uitgaat van intrinsieke motivatie van deelnemers. De vergoeding leidt tot een onduidelijke positie van deelnemers en bevordert de selectiviteit van de methode omdat bepaalde groepen geen vergoeding konden krijgen. Bovendien maakt er een groep deelnemers van gebruik die anders geen WWB hadden gehad. Het is ook denkbaar dat de vergoeding voor kansrijke klanten uitstroom belemmert, juist omdat het een prettiger inkomensvoorziening is dan een uitkering. Het belangrijkste voordeel van de vergoeding is dat hierdoor in de Rotterdamse context snel met het programma kan worden gestart. Maar in andere gemeenten kon het programma tijdens de aanvraagprocedure worden gestart en was snelle start dus ook mogelijk zonder stagevergoeding. Bovendien werden in andere gemeenten ook zonder stagevergoeding resultaten geboekt. De suggestie is overigens niet om de stagevergoeding zonder meer 1 Het Gilde is een landelijk project gericht op professionalisering van klantmanagers uitgaande van hun eigen (impliciete) theorieën en opvattingen over effectiviteit. SoZaWe-Rotterdam voert mede de regie over dit project. 11

13 weer af te schaffen. De mogelijke negatieve effecten op uitstroom zijn niet feitelijk vastgesteld en afschaffing zou waarschijnlijk ook (tijdelijk) negatief uitpakken voor de snelheid van het programma. Het onderzoek biedt echter weinig basis om deze constructie van alternatief inkomen voor de bijstand in de vorm van een vergoeding verder uit te breiden. Ten zesde verdient het aanbeveling om de positie van deelnemers beter te regelen, vooral ten aanzien van de mogelijkheden om invloed uit te oefenen op de beslissingen van de begeleiders die relatief veel ongecontroleerde beslisruimte hebben. De stageovereenkomsten en trajectplannen zijn zo algemeen geformuleerd dat deze weinig houvast bieden. Dit probleem speelt vooral door het verplicht stellen van specifieke programmaonderdelen. Als deelnemers geacht worden hun eigen verantwoordelijkheid te nemen, ligt het voor de hand dat ze invloed kunnen uitoefenen op de invulling van het programma en de mogelijkheid krijgen om (formeel) de beslissingen van de uitvoerders te kunnen aanvechten. Ook kan overwogen worden om af te stappen van de verplichte programma-onderdelen en extra modules facultatief aan te bieden, met voldoende overtuigende informatie over de potentiële meerwaarde voor deelnemers. Tenslotte roept de inzet van deels gesubsidieerde banen voor kansrijke klanten de vraag op of dit de meest efficiënte inzet van middelen is. Hierdoor ontstaat verdringing van klanten die subsidie mogelijk harder nodig hebben, bijvoorbeeld omdat ze al jaren in de bijstand zitten en niet aan de slag komen in regulier werk. Er lijkt een spanning te zitten tussen het doel om (gesubsidieerde) vacatures van Daad of Roteb snel te willen vullen en het doel om WWB-klanten effectief te re-integreren met beperkte re-integratiemiddelen. Het lijkt daarom raadzaam om op een algemener niveau dan DaadWerkt een beleidsvisie te formuleren op de inzet van loonkostensubsidies voor verschillende klantgroepen. 12

14 1 Inleiding 1.1 De aanleiding voor dit onderzoek In dit rapport worden de uitkomsten gepresenteerd van onderzoek door de Sociaalwetenschappelijke Afdeling naar de werkwijze en resultaten van DaadWerkt. Dit re-integratieprogramma richt zich op klanten die bij de gemeente Rotterdam een bijstandsuitkering aanvragen. Hen wordt gedurende acht tot maximaal twaalf weken groepsgewijze begeleiding geboden bij het solliciteren naar werk. Deelnemers dienen hiervoor vier dagdelen per week (12-16 uur) verplicht aanwezig te zijn. Sinds 2009 ontvangen deelnemers aan dit programma een zogenoemde stagevergoeding in plaats van een uitkering. De hoofddoelstelling is het voorkomen van instroom in de uitkering door het vinden van werk binnen de periode van DaadWerkt. De methode is mede gebaseerd op ervaringen elders in het land en ervaringen in New York waar met een vergelijkbare aanpak wordt gewerkt. Het programma is in 2007 gestart op enkele werkpleinen in Rotterdam en gaandeweg uitgebreid. In september 2009 is het laatste werkplein met dit programma begonnen. Het programma is oorspronkelijk vanuit het werkgeversservicepunt Daad georganiseerd en uitgevoerd op de werkpleinen, met ondersteuning van een externe adviseur. Sinds de zomer 2009 is de overdracht naar werkpleinen gestart onder leiding van de afdeling Productontwikkeling. Vanaf 2010 vindt uitvoering geheel plaats onder verantwoordelijkheid van de werkpleinen. Hoewel het programma nu ruim twee jaar draait is er nog weinig systematisch zicht op de uitvoering van het programma en de voorlopige resultaten. De managementinformatie is nog beperkt, mede door het ontbreken van systematische registratie in Raak. Voor de verdere ontwikkeling van het programma bestond behoefte aan geobjectiveerd zicht op de voortgang en voorlopige uitkomsten van het programma. Om die reden is aan de SWA gevraagd om een onderzoek uit te voeren naar werkwijze en uitkomsten. 13

15 1.2 De opzet en beoogde werking van DaadWerkt DaadWerkt richt zich in principe op alle aanvragers van een WWB-uitkering waarvan wordt vastgesteld dat ze geen beperkingen hebben om meteen (weer) aan het werk te gaan. Daarnaast kunnen niet-uitkeringsgerechtigde werkzoekenden aan het programma deelnemen die geen WWB aanvraag indienen. De doelstelling van DaadWerkt is volgens de stukken vierledig: 1. een hogere en snellere uitstroom naar werk van klanten die een WWB-uitkering aanvragen in vergelijking met de werkwijze waarbij klanten een uitkering krijgen; 2. een preventie-effect doordat klanten de aanvraag niet doorzetten na het aanbod van DaadWerkt, geschat op 10% van de klanten die dit aanbod krijgen; 3. een besparingseffect op het I-deel, doordat klanten door de stagevergoeding gedurende maximaal twee maanden uit het participatiefonds worden betaald in plaats van het I-deel; 4. voor de klanten die niet uitstromen binnen twee maanden: het kunnen stellen van een goede diagnose gedurende DaadWerkt op basis waarvan een goed beredeneerd vervolgtraject kan worden bepaald. Het hoofddoel is snelle uitstroom naar werk van de deelnemers. Het programma is aanvankelijk mede opgezet als kweekvijver voor het vervullen van vacatures die Daad beschikbaar heeft. Deze vacatures worden deels vervuld middels inzet van tijdelijke loonkostensubsidies voor de werkgevers of aanvullende werkgerelateerde opleidingen voor de kandidaten (de zgn. Daadarrangementen). Het programma heeft een aantal algemene kenmerken, die overigens per werkplein een eigen invulling kunnen krijgen. Belangrijke stappen in de beoogde uitvoering zijn: 1. De diagnose/selectie voor wel/niet deelnemen aan dit programma. Deze diagnose vindt binnen een paar dagen plaats na de e-intake van de aanvraag bij UWV. Deze diagnose dient zo licht mogelijk te zijn, min of meer gebaseerd op de vraag of de klant meteen kan gaan werken. Bij twijfel dient het antwoord ja te zijn. Bij zwaarwegende problemen die eerst aandacht vragen is het antwoord nee. Deze diagnose kan door een klantmanager worden uitgevoerd of door een medewerker van DaadWerkt of UWV. Uit de diagnose kan ook komen dat een ander instrument dan DaadWerkt geschikter wordt geacht voor de begeleiding naar werk. 14

16 2. Als de klant doorgaat naar DaadWerkt wordt de aanvraag WWB niet verder in behandeling genomen, omdat DaadWerkt als een voorliggende voorziening geldt. Wel moet een controle plaatsvinden of de klant tot de kring der rechthebbenden WWB hoort (toets op inkomen, woonsituatie en werk op basis van systemen). Als hier twijfel over bestaat, wordt de aanvraag toch eerst afgehandeld om misbruik van de vergoeding te voorkomen. Als de klant niet doorgaat, start de reguliere aanvraagprocedure en wordt een klant verder begeleid door één van de teams uit domein Werk. 3. De klant dient vervolgens binnen vijf werkdagen te starten met het programma. Volgens de opzet zouden de groepen worden begeleid door drie medewerkers, die afkomstig zijn van Daad, het Werkplein en UWV. Klanten krijgen geen uitkering maar een stagevergoeding ter hoogte van de norm alleenstaanden of eenoudergezin 2. Deze vergoeding kan niet zoals de bijstand gekort worden middels maatregelen. Bij goed functioneren in dit programma (ter beoordeling aan de begeleiders) kunnen klanten wel een bonus van 10% krijgen waarmee zij boven de bijstandsnorm komen: dit moet een extra stimulans vormen om niet na twee maanden terug te willen vallen naar de bijstandsnorm. Het betalen van de stagevergoeding wordt door een extern administratiekantoor (Multiflex, een onderdeel van Roteb) verzorgd. Bij structurele tegenwerking van klanten wordt het programma beëindigd en kan de klant een uitkering aanvragen, maar wel met een korting op de uitkering in de 1e maand en mogelijk directe aanmelding voor Werk- Direct, het WorkFirst-programma van de gemeente Rotterdam. Bij ziekteverzuim wordt een Arbodienst ingeschakeld. 4. Als de klant binnen twee maanden aan het werk gaat, is er formeel geen sprake geweest van instroom in de uitkering. Als de klant niet aan het werk is, wordt alsnog de aanvraagprocedure gestart en wordt de klant verder begeleid bij het zoeken naar werk door een klantmanager uit een team van het domein werk. DaadWerkt geeft daarbij een advies voor het vervolg gebaseerd op de ervaringen tijdens het programma. Het vervolgtraject moet naadloos op DaadWerkt aansluiten. Om deze werkwijze mogelijk te maken zijn zowel de gemeentelijke re-integratie als afstemmingsverordening aangepast. 2 Als leden van echtparen beiden meedoen krijgen zij tweemaal de vergoeding. Als een echtgenoot deelneemt dient het gezin aanvullende bijstand aan te vragen om op de norm te komen. 15

17 Onder werkzame bestanddelen verstaan we de specifieke onderdelen van re-integratiemethoden die de kans op het (sneller) bereiken van het doel vergroten. De verwachting van SoZaWe is dat de methode van DaadWerkt tot snellere (en hogere) uitstroom naar werk leidt dan de reguliere werkwijze. In de reguliere werkwijze vragen klanten een uitkering aan en worden doorgaans individueel begeleid bij het zoeken van werk of aangemeld bij re-integratiebedrijven. In de reguliere werkwijze is de begeleiding minder intensief en kan het langer duren voordat er aandacht aan uitstroom van nieuwe klanten wordt besteed. Meer concreet zouden de volgende werkzame bestanddelen een rol moeten spelen bij het bereiken van de beoogde resultaten: - de beperkte diagnose waarmee de snelle werkhervattingmogelijkheid van aanmelders wordt beoordeeld; - de snelle start van het programma; - de intensiteit van het programma; - het groepsgewijze karakter; - het individuele maatwerk binnen de groepsgewijze aanpak; - de coachende rol van de aanwezige begeleiders bij het solliciteren en benaderen van werkgevers; - de nadruk op de eigen verantwoordelijkheid en het eigen belang van de deelnemers om aan het werk te gaan; - het scheppen van een werksetting waarin mensen verplicht actief moeten worden; - de inzet van verzuimbegeleiding door AOB-Compaz; - de mogelijkheid om motivatie middels een NLP-training 3 extra te vergroten; - het instrument van de stagevergoeding (als een soort loon) in plaats van een uitkering; - systeem van belonen middels bonussen; - de sluitende overdracht inclusief advies naar klantmanagers voor het vervolg van de dienstverlening aan klanten die geen werk vinden binnen twee maanden. - de beschikbaarheid van concrete vacatures voor deelnemers via Daad. 3 Neuronlinguïstisch programmeren. Dit is kort gezegd een gedragstraining waarin aandacht wordt besteed aan het bewuster omgaan met en veranderen van de relatie tussen gedachten, emoties en gedrag, ten einde effectiever gedrag te ontwikkelen ( Het gewenste effectieve gedrag in dit kader betreft het zoeken en vinden van werk. 16

18 1.3 Onderzoeksvragen In dit onderzoek is gekeken naar de vraag hoe dit beoogde programma feitelijk in de praktijk is uitgevoerd en in hoeverre de genoemde werkzame bestanddelen zichtbaar waren en volgens betrokkenen een rol spelen in de resultaten. Daarnaast zijn de bereikte resultaten in kaart gebracht. Daarbij dient opgemerkt te worden dat een uitgebreide (netto-)effectevaluatie gegeven de grote dynamiek in de uitvoeringspraktijk en het ontbreken van voldoende gegevens over de deelnemers niet mogelijk was. Een effectevaluatie vereist een min of meer uitgekristalliseerde manier van werken gedurende een langere periode, voor een relatief stabiele deelnemersgroep. Aan deze voorwaarde is in de uitvoering van DaadWerkt niet voldaan. Zo is niet gedurende de hele periode met de stagevergoeding gewerkt, konden jongeren aanvankelijk wel en later niet meedoen en is een aantal groepen aangevuld met klanten die al een uitkering ontvingen. Omdat de uitstromers uit DaadWerkt geen uitkering hebben ontvangen waren van hen bovendien slechts beperkt gegevens beschikbaar. De registratie door DaadWerkt zelf betrof alleen deelnamegegevens en geen achtergrondkenmerken die voor een gedegen resultaatevaluatie wel noodzakelijk zijn. Het onderzoek heeft zich daarom vooral gericht op het systematisch zicht krijgen van de ontwikkeling van de aanpak in de praktijk, de bereikte klanten en de globale resultaten voor zover daarover gegevens beschikbaar waren. De volgende vragen stonden daarmee centraal in dit onderzoek: 1. Op welke wijze en met welke criteria selecteren werkpleinen klanten voor Daad- Werkt? 2. Hoeveel klanten melden zich in de onderzoeksperiode bij UWV om een WWBuitkering aan te vragen? (aanmelders WWB) 3. Hoeveel klanten starten met het programma DaadWerkt (deelnemers DaadWerkt) 4. Hoeveel klanten starten niet met het programma DaadWerkt en krijgen een WWBuitkering aan toegekend? (reguliere WWB-klanten) 5. Wat zijn de kenmerken van de groepen deelnemers en reguliere WWB-klanten? 6. Hoe worden programma- en methodiekkenmerken in de praktijk van DaadWerkt toegepast? 7. In hoeverre dragen programmakenmerken van DaadWerkt volgens uitvoerders en klanten bij aan de resultaten? 17

19 8. Wat zijn de bruto-uitstroomresultaten van DaadWerkt-trajecten in termen van uitstroom naar werk, uitstroomsnelheid, doorstroom naar WWB en vervolgtraject en uitval (geen werk, geen WWB)? 9. Wat zijn in dezelfde periode bruto-uitstroomresultaten van de groep reguliere WWB-klanten van de teams Werk? 10. Welke gegevens over resultaten en uitvoering zijn bekend over met DaadWerkt vergelijkbare projecten uit andere steden? 1.4 Onderzoekstechnieken Voor de beantwoording van de vragen is een combinatie van onderzoekstechnieken ingezet: - op alle werkpleinen groepsinterviews met begeleiders van DaadWerkt en klantmanagers over selectie voor en uitvoering van het programma; - op alle werkpleinen twee uur observatie van de Daadwerktgroepen; - interviews met teamchefs van de teams werk en centraal betrokkenen (Daad, afdeling RWI, Productontwikkeling); - telefonische interviews met sleutelinformanten uit andere gemeenten met vergelijkbare projecten en voor zover beschikbaar secundaire analyse van documentatie daarover; - bestandsanalyse van gegevens afkomstig uit het uitkeringensysteem Socrates, Excelregistratie door DaadWerkt en gegevens van UWV-werkbedrijf; - een internetenquête onder deelnemers aan DaadWerkt, ingevuld rondom afronding van het groepsprogramma. De onderzoeksperiode voor dit onderzoek betreft de periode 1 januari 2009 tot en met 1 november Het eerste jaar DaadWerkt valt dus buiten dit onderzoek. Het onderzoek heeft te kampen gehad met enkele tegenslagen ten aanzien van de kwantitatieve analyses. De aangeleverde bestanden van DaadWerkt hadden betrouwbaarheidsproblemen en veel ontbrekende waarden. De internetenquête had lagere respons dan verwacht. In de bijlage wordt aangegeven hoe met deze beperkingen is omgegaan. Ze zijn niet van invloed op de hoofdconclusies van het onderzoek ten aanzien van uitstroomresultaten, aangezien deze hard konden worden vastgesteld door koppeling aan het uitkeringensysteem. Ze hebben wel consequenties voor de diepgang van de analyse (bereik en resultaten) en de betrouwbaarheid van de enquête-uitkomsten. 18

20 1.5 Opbouw van dit rapport Dit rapport is als volgt opgebouwd. In het volgende hoofdstuk wordt de in de praktijk gehanteerde selectieprocedure beschreven en het daaruit resulterende bereik van DaadWerkt tussen januari en november In hoofdstuk drie wordt de uitvoering van het programma in de praktijk beschreven. In hoofdstuk vier worden de resultaten beschreven vanuit het perspectief van uitstroom en klanttevredenheid. In dit hoofdstuk zal ook worden stil gestaan bij de relatie tussen onderdelen van het programma en resultaten vanuit het perspectief van medewerkers en klanten. In het laatste hoofdstuk worden de resultaten van DaadWerkt vergeleken met gegevens van vergelijkbare aanpakken uit enkele andere gemeenten. 19