Advies met betrekking tot het Vertrouwensexperiment met de bijstand

Transcriptie

1 Advies met betrekking tot het Vertrouwensexperiment met de bijstand Adviesnr. : 4 Datum : 20 april 2017 Colofon De Adviesraad Samenleving Wageningen is geïnstalleerd op 1 oktober De Adviesraad bestaat uit 14 onafhankelijke, op persoonlijke titel benoemde leden en een benoemde voorzitter. Dagelijks bestuur: Maarten de Gouw, voorzitter Sander van Veldhuizen, vicevoorzitter Jeannet Passchier, secretaris Correspondentieadres: Hermelijnlaan CX Wageningen adres: secretariaat@adviesraadwageningen.nl Website: 1

2 Aanleiding tot dit advies De Adviesraad Samenleving Wageningen (ASW) houdt zich bezig met beleidsvraagstukken in het sociale domein ten behoeve van alle inwoners van Wageningen. De adviesraad adviseert gevraagd en ongevraagd aan het College van Burgemeester en Wethouders over het beleid en de uitvoering van de Wmo, Jeugdhulp en Participatie van burgers met een (arbeids)beperking. De gemeenteraad en de gemeente Wageningen namen het initiatief voor een vertrouwensexperiment voor de bijstand. De ASW heeft daar grote waardering voor. De gemeente wil met dit experiment onderzoek doen naar een effectievere en efficiëntere uitvoering van de Participatiewet vanuit het perspectief van meer vertrouwen, meer ruimte voor eigen verantwoordelijkheid en een prikkel om inkomsten te verwerven. In de vergadering van 1 februari 2017 werd door dhr. B. van de Woestenije informatie gegeven over dit vertrouwensexperiment. Er werd een werkgroep van 3 personen opgericht die het advies voorbereidde. Deze werkgroep nam kennis van de volgende documenten: de motie van de gemeenteraad (nr ), de betreffende Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) en van het B&W-besluit Ook heeft de ASW kennis genomen van het conceptadvies van de Cliëntenraad Samenleving n.a.v. de eerste versie van het B&W Besluit. De werkgroep heeft vervolgens een overleg gehad met dhr. A. Verhaaf waarin nadere informatie werd gegeven en vragen van de leden van de werkgroep werden beantwoord. De werkgroep stelde hierna een conceptadvies op dat vervolgens door de ASW als geheel werd vastgesteld. De ASW formuleerde onderstaande vragen en adviezen: A. Vragen A.1 Doelstelling De regering wil met de AMvB gemeenten de mogelijkheid bieden om door middel van experimenten te onderzoeken hoe de Participatiewet met betrekking tot arbeidsinschakeling doeltreffender uitgevoerd kan worden. Met arbeidsinschakeling wordt «het verkrijgen van algemeen geaccepteerde arbeid, waarbij geen gebruik wordt gemaakt van een voorziening als bedoeld in artikel 7, eerste lid, onderdeel a, van de Participatiewet bedoeld. Met algemeen geaccepteerde arbeid wordt tevens bedoeld werk waarbij gebruik gemaakt wordt van loonkostensubsidie om de verminderde loonwaarde te compenseren, beschut werk, en detachering vanuit de WsW bij een reguliere werkgever. Onbeloonde activiteiten zoals vrijwilligerswerk, sociale activering, participatieplaatsen of andere vormen van werken met behoud van een volledige uitkering vallen niet onder het begrip arbeidsinschakeling. In het raadsvoorstel is sprake van een veel bredere doelstelling van het experiment: Met het vertrouwensexperiment wil het college onderzoeken of naast het reguliere beleid een aanpak die is geënt op intrinsieke motivatie en een aanpak die is geënt op een ruimere mogelijkheden tot bijverdienen leiden tot een toename van uitstroom en bijverdiensten en/of een vorm van participatie en/of een toename van welbevinden en/of een toename van de financiële zelfredzaamheid van mensen. De ASW vindt de formulering van doelstelling en resultaat niet erg duidelijk. Is het primair gewenste resultaat de uitstroom naar de arbeidsmarkt en zijn de volgende genoemde resultaten secundair? Met andere woorden, hoe verhouden de genoemde resultaten zich tot elkaar? Zijn ze gelijkwaardig of hiërarchisch geordend? Vooral de zinsnede en/of toename van welbevinden vraagt om een grondige definitie. Waarom is voor deze bredere doelstelling gekozen? Hoe verhoudt zich dat tot een goedkeuring van de aanvraag door het rijk? Wat betekent deze brede definitie voor de verwachtingen van cliënten als zij benaderd worden om aan te geven of zij wel of niet deel willen nemen aan het experiment? Zie ook advies B.1 2

3 A.2 Grootte van de groepen Omdat er met relatief kleine aantallen wordt gewerkt vraagt de ASW zich af hoe wordt gehandeld in het geval deelnemers zich terugtrekken en een groep te klein dreigt te worden. Is het mogelijk om ook na de startdatum van het experiment nog toegelaten te worden? Is het nog steeds de bedoeling dat samengewerkt wordt met andere gemeenten om juist dit probleem te ondervangen? A.3 Meetmomenten De ASW veronderstelt dat voorafgaand aan het experiment een nulmeting wordt gedaan en dat gedurende het experiment ook evaluaties en metingen worden gedaan. Vanzelfsprekend willen wij graag op de hoogte gehouden worden van de resultaten hiervan. A.4 Actieve uitnodiging Er wordt gesproken over een actieve uitnodiging om de selectie van kandidaten te versterken. Waar wordt aan gedacht, wat moeten wij ons hier bij voorstellen? Ook is ons de invulling van een brede uitnodiging niet duidelijk. A.5 Beëindiging deelname experiment Onder 3.6 wordt gesproken over de voorwaarden waaronder mensen hun deelname aan het experiment kunnen beëindigen. Wij zijn bijzonder geïnteresseerd in deze voorwaarden. Wanneer zijn/worden deze uitgewerkt? Geldt hier ook voor dat de adviesraad om haar advies in deze wordt gevraagd? A.6 Minimacheck T.a.v. de minimacheck wordt gesproken over directe gevolgen. Wat zijn de indirecte gevolgen en worden die ook meegenomen in de minimacheck? A.7 Potentiële deelnemers In het advies van de Cliëntenraad wordt aangegeven dat o.m. statushouders uitgesloten zouden zijn van deelname aan het experiment. Dit is in strijd met de AMvB waarin staat dat deelname openstaat voor alle bijstandsgerechtigden. Worden er groepen cliënten met een bijstandsuitkering in Wageningen uitgesloten van deelname? Zie advies 7. B. Adviezen B.1 Doelstelling en resultaat Zie ook A.1 De ASW is van mening dat deze doelstelling en resultaat erg breed gedefinieerd zijn. En wel zo breed dat, in welke situatie de deelnemers zich dan ook na 2 jaar ook bevinden, deze wel binnen het resultaat past. Met andere woorden het experiment is zo geformuleerd dat het experiment per definitie geslaagd is na twee jaar. Een dergelijke brede formulering maakt het erg moeilijk om te bepalen of na 2 jaar doelstelling en resultaat ook daadwerkelijk zijn gerealiseerd. Advies 1 De ASW adviseert het college om in de definitieve opzet voor het onderzoek de doelstelling en resultaat duidelijker en concreter te omschrijven. Advies 2 De ASW adviseert het college van B&W om een plan van aanpak te maken waarin de meetlat helder en eenduidig wordt beschreven zodat er achteraf op grond van feiten een conclusie kan worden getrokken. Dit is ook van belang voor de communicatie met en werving van cliënten 3

4 B.2 Armoedeval Het experiment is zodanig van aard dat de mogelijkheden van bijverdienen minimaal zijn, deze kunnen echter wel een belangrijk verschil maken voor mensen met een uitkering. De minimale mogelijkheden van bijverdienen binnen de experiment lijken het probleem van de armoedeval niet te raken. Het experiment is ook als zodanig geconditioneerd. De armoedeval waar mensen mee te maken krijgen wanneer ze uitstromen naar lagere lonen, wordt in dit experiment niet onderzocht. In algemene zin bestaat er veel onduidelijkheid over interferentie van kortingen van landelijke regelingen (toeslagen), welke niet worden bepaald door lokale overheden. Deze kortingen kunnen van negatieve invloed zijn op de hoogte van het bij te verdienen bedrag. Tezamen met de afbouw van gemeentelijke subsidies voor minima bij toename van inkomen, leidt dit tot een situatie dat mensen er netto niet op vooruitgaan wanneer zij uit de bijstand stromen. De ASW vindt het belangrijk dat de interferentie van verschillende kortingen en subsidies financieel inzichtelijk wordt gemaakt. De ASW is van mening dat een goed opgezet vertrouwensexperiment die mensen daadwerkelijk stimuleert uit te stromen naar de arbeidsmarkt, een zorgvuldige aanpak vereist waarbij alle mogelijkheden van een armoedeval worden voorkomen We begrijpen dat experiment zodanig zal zijn geconditioneerd dat deelnemers geen financiële nadelen mogen ondervinden. Desalniettemin vraagt de ASW met onderstaand advies nadrukkelijk aandacht voor een mogelijke armoedeval. Advies 3 De ASW adviseert het college van B&W om bij de opzet van de Wageningse uitvoering van het experiment oog te hebben voor een mogelijke armoedeval als nadelige effect van de mogelijkheid om meer te kunnen bijverdienen met behoud van bijstand. En wanneer dit effect optreedt hier compenserende maatregelen voor te nemen. B.3 Communicatie Om voldoende draagvlak te verkrijgen voor dit experiment is goede communicatie en informatie van groot belang. Deze informatie moet in duidelijke bewoordingen worden gegeven. Wij verwijzen hierbij ook naar de bijeenkomst en van adviezen Communiceren met laaggeletterden die door de gemeente is georganiseerd. De ASW vraagt zich af of er voldoende aandacht zal zijn voor het effect op de individuele deelnemers van de willekeurige indeling van de deelnemers in de verschillende groepen en de daarmee gecreëerde ongelijkheid. ASW zou graag kennis willen nemen van het communicatieplan wanneer deze beschikbaar is. Advies 4 De ASW adviseert het college om zorgvuldig, regelmatig en op de juiste momenten te communiceren met de potentiële deelnemers aan het experiment. B.4 Resultaat van het experiment in relatie tot de specifieke omstandigheden en kenmerken van de deelnemers. De ASW vraagt zich af of in de beoordeling van de resultaten van het experiment ook de specifieke omstandigheden en kenmerken van de deelnemers worden meegenomen, bijv. opleidingsniveau, leeftijd, werkervaring, de periode van bijstand, etc. Mogelijk kan dit in de toekomst leiden tot een gerichte aanpak en nog meer maatwerk in de begeleiding van een inwoner met een bijstandsuitkering naar uitstroom richting de arbeidsmarkt.; Advies 5 De ASW adviseert het college van B&W na te denken over een mogelijkheid om de specifieke omstandigheden en kenmerken van de deelnemers mee te wegen in de beoordeling van de resultaten van het experiment. Advies 6 De ASW adviseert u om de effecten van het onderzoek met de deelnemers aan het experiment te delen in een afsluitende bijeenkomst voor alle deelnemers. 4

5 B.5 Privacy Advies 7 In aansluiting op het advies van de cliëntenraad adviseren de ASW zorgvuldig om te gaan met de privacy van de cliënten. B.6 Potentiële deelnemers In de AMvB staat het volgende: Voor iedere bijstandsgerechtigde in een deelnemende gemeente staat de keuze volledig vrij om wel of niet deel te nemen aan het experiment. Deze vrije keuze om wel deel te nemen heeft daarna aan het experiment verbonden consequenties tot gevolg. In het advies van de Cliëntenraad wordt aangegeven dat o.m. statushouders uitgesloten zouden zijn van deelname aan het experiment. Dit is in strijd met de AMvB waarin deelname openstaat voor alle bijstandsgerechtigden. Advies 8 De ASW adviseert om alle cliënten die recht hebben op een bijstandsuitkering te informeren en om geen cliënten uit te sluiten van deelname aan het experiment. 5