Doorkijkjes W&T in de Pabo

Transcriptie

1 Doorkijkjes W&T in de Pabo dnp januari 2016 Algemeen De Nieuwste Pabo (dnp) te Sittard valt onder een bestuurlijke samenwerking van Fontys Hogescholen en de Hogeschool Zuyd. De pabo verzorgt voltijd onderwijs voor ongeveer 450 studenten. Circa 15 studenten volgen de academische pabo in de vorm van een plusprogramma, waarbij in een samenwerking met de Open Universiteit het schakelprogramma voor een onderwijskundige master wordt gevolgd. Bij de start van het W&T paboproject dnp in 2014 was al een nieuw curriculum gerealiseerd waarin W&T reeds stevig verankerd was over de vier leerjaren. Desondanks zag men in het W&T project nog kansen om het W&T programma te optimaliseren. Opbouw van het curriculum De Nieuwste Pabo heeft er voor gekozen beroepsbeoefenaars op te leiden die (1) in staat zijn leerlingen in het basisonderwijs te begeleiden bij het ontwikkelen van een onderzoekende, ontwerpende en ondernemende grondhouding, en (2) die kinderen de bijbehorende vaardigheden en kennis kunnen laten ontwikkelen, maar (3) niet alleen in het domein natuur en techniek ook binnen andere vakken en in integratie met de verschillende disciplines. Het curriculum van dnp is opgebouwd over vier leerjaren: studiejaar 1 propedeuse, studiejaar 2 en 3 hoofdfase en studiejaar 4 de afstudeerfase. Studiejaar 1 en 2 zijn verdeeld in acht themaperiodes die ieder uit tien onderwijsweken bestaan. Een thema blok bestaat uit drie cycli van drie onderwijsweken (A,B en C week) en week 10 is beschikbaar voor toetsing. In zo een A,B,C cyclus wordt gewerkt met het VESit model. De A week is op de opleiding zelf en gericht op voorbereiden en voorstructuren van de B week (V). In de B week is de student 4 dagen op de werkplek om concrete praktijk ervaringen op te doen (E). Deze ervaringen worden in week C op de opleiding nabesproken zodat de studenten deze structureren, er op inzoomen en theorie koppelen (Sit). Per periode van tien weken wordt steeds vanuit een centraal onderwijskundige thematisering gewerkt. Thema s zijn bijvoorbeeld: de Rijke Leeromgeving, Talentontwikkeling of van Peuter tot puber. In zo een themaperiode dragen dan vijf vakken bij aan onderwijs binnen de context van het thema. 1

2 Vakken uit de Sociale Wetenschappen, Nederlandse Taal en Rekenen komen in iedere periode terug. De overige twee vakken komen afwisselend uit het domein Kunst en Cultuur of het domein OJW. Bij de uitvoering van de vakken wordt de kennisbasis van Meijerink gehanteerd. In studiejaar 3 kiezen studenten een leeftijdsprofilering (jonge kind, oudere kind of scholier) en vanuit die profilering volgen de studenten drie themablokken (periode 9 t/m 11). Het laatste blok van studiejaar 3 kiezen de studenten een minor (periode 12). In studiejaar 4 kiezen de studenten één van de vier vak-profileringen en volgen deze gedurende twee themablokken (periode 13 en 14). Om vervolgens het laatste half jaar (periode 15 en 16) te besteden aan de LIO fase. In periode 14, 15 en 16 voeren de studenten ook een compleet praktijkgericht onderzoek uit. Als reactie op de toegenomen aandacht voor W&T lijkt er ook een groei te zijn in het aantal onderzoeken dat gericht is op aspecten van W&T. W&T of te wel LO 3 GOS in het curriculum Omdat de term W&T te beperkend werd ervaren om de doelstellingen die binnen het project nagestreefd werden te bereiken is de term LO 3 GOS geïntroduceerd. De associaties die te maken zijn bij deze term passen goed bij onderwijs dat zich kenmerkt als: onderzoekend, ontwerpend en ondernemend. LO 3 GOS staat daarmee voor het Leren een Onderzoekende, Ontwerpende, Ondernemende, Grondhouding te Ontwikkelen en te Stimuleren. Logos begrippen zijn dan onder meer: willen begrijpen, verwondering en nieuwsgierigheid, vragen stellen, maken bouwen uitvinden, talenten ontdekken, nieuwe ideeën genereren, onderzoekend leren, verbeeldingskracht, informatievaardigheden gebruiken, systematiek, omgaan met technologie, kritisch willen zijn, creatief, oplossingen bedenken, kritisch denken, verbanden leggen, ondernemen, ontwerpend leren. In het pabo curriculum wordt op drie manieren expliciet aandacht besteed aan LO 3 GOS. Allereerst zijn er vier themablokken waar vak-bijeenkomsten vanuit uit het domein natuur en techniek (biologie, gezondheidskunde, natuurkunde, techniek) vakinhoudelijk en vakdidactisch ingevuld worden. Mede door het project zijn die inhoudelijk nog eens scherp onder de loep genomen en op details in overleg met de domeinsectie bijgesteld. Om voldoende aandacht te kunnen bieden aan de specifieke doelen zoals beschreven in de kennisbasis voor pabostudenten (Meijerink, 2012) is de keuze gemaakt om in 4 thema s (thema 1, 2, 7 en 8) de vakken uit het NW&T domein (natuur, techniek, gezondheid, natuurkunde) zodanig terug te laten komen dat er aandacht kan zijn voor de specifieke kernconcepten vakdidactisch en vakinhoudelijk. Studenten krijgen vanuit de lessen van deze thema s vakdidactische en vakinhoudelijke voorbeelden, inzichten en praktijkactiviteiten aangereikt die ze ook met de kinderen in hun klas kunnen ondernemen. 2

3 Bijvoorbeeld; materialen onderzoek met voeldozen, met diverse materialen sterke constructies maken en deze testen, onderzoek doen naar gezondheid, elektro spel maken. Studenten worden gestimuleerd eigen lesideeën te zoeken en deze toe te passen. Daarnaast zijn er hier en daar al pilots koppelingen gemaakt met andere vakken, bijvoorbeeld de docent rekenen ziet bij concrete experimenten die studenten doen met meten al kansen om verbindingen te leggen met de begrippen van LO 3 GOS. Deze docent maakt geen nieuwe dingen maar laat studenten bewust de verbinding zien met de LO 3 GOS lijn. Ten tweede is er een doorgaande LO 3 GOS lijn ingevuld. In ieder thema worden twee bijeenkomsten besteed aan een expliciete verbinding van LO 3 GOS (W&T) met praktijksituaties en andere vakdisciplines. In ieder thema wordt een ander aspect onder de loep genomen. Twee voorbeelden kort toegelicht: in Thema 3 De krachtige Leeromgeving leren de studenten dat zo n leeromgeving gekenmerkt wordt door nieuwsgierigheid, betrokkenheid en motivatie met als doel boeiend, betekenisvol en activerend leren te realiseren. Vanuit W&T/LO 3 GOS worden de studenten gevoed met een voorbeeld les: een pabodocent geeft les aan een basisschoolklas en streeft doelen na van diverse vakgebieden met de leerlingen. De docent zet elementen van W&T/LO 3 GOS in om de leeromgeving krachtig te maken. De pabostudenten kijken van achter in de klas toe om vervolgens samen met de docent te evalueren hoe W&T/LO 3 GOS bij kan dragen om een krachtige leeromgeving te realiseren. In thema 5 Talent in ontwikkeling gaat het onder meer om leerlingen vanuit verschillende talenten te laten bijdragen aan een vakken-geïntegreerde opbrengst en vakspecifieke leerdoelen. In deze twee bijeenkomsten van de LO 3 GOS lijn onderzoeken studenten hoe ze een product (instrument) kunnen realiseren dat geluid kan maken op basis van opgeslagen energie die op een gekozen moment wordt vrijgegeven. De instrumenten en geproduceerde geluiden worden besproken, geanalyseerd en uitgebreid met muzikale elementen als, ritme, tempo, toonhoogte toegevoegd. Vervolgens wordt een kort muziekstuk gecomponeerd met behulp van de instrumenten zie Vakinhoudelijke natuurkunde, techniek en muziek doelen worden nabesproken evenals de gekozen vakdidactische aanpak. Andere vakken waar de LO 3 GOS lijn een koppeling maakt van onderzoekend, ontwerpende en ondernemende grondhouding zijn Nederlandse taal, Rekenen en Aardrijkskunde enzovoorts. In studiejaar 3 zijn er drie bijeenkomsten per thema per leeftijdsprofilering. Bij de leeftijdsprofilering jonge kind wordt volledig thematisch gewerkt. Vakken zijn niet meer als zodanig herkenbaar maar er wordt gefocust op nieuwsgierigheid, verwondering en de andere LO 3 GOS begrippen. Bij het oudere kind wordt aangesloten bij de didactiek van verhalend ontwerpen en projecten en wordt specifieker ingezoomd op boeiend onderwijs, opbrengstgericht zijn, en op passend onderwijs maken. Men heeft de minors geanalyseerd en bekeken hoe karakteristieke begrippen van de LO 3 GOS al opgenomen waren of nog toegevoegd konden worden een speciale nadruk ligt hier op de koppeling met 21st century skills. Ten derde in jaar vier is er dan een vakprofilering natuur en techniek als keuzetraject. In de vakprofilering N&T komt een stevig aantal onderdelen aan bod zoals: schoolanalyse, methode-analyse, leerlijn maken en uitvoeren, samenwerken met buitenschoolse 3

4 organisatie, visie document maken, onderzoek voorbereiden, vraag-analyse maken, lessen voorbereiden en uitvoeren met aandacht voor concepten, misconcepten, opbrengstgericht werken, passend onderwijs en actualiteit. Voor wetenschap en techniek krijgen de studenten bij het diploma een gespecificeerd certificaat waarop vermeld staat waaruit de behaalde vakprofilering inhoudelijk bestaat. Naast de meer expliciete aandacht in de programmalijn is ook gezocht naar verbreding van de logos gedachte door deze in de beroepsproducten en werkplekbeoordeling en bij de andere periode thema s sterker te verankeren en te borgen in toetsing. Professionalisering In het project heeft men gekozen voor verschillende vormen van professionalisering. Er zijn expliciete professionaliseringsmomenten geweest en gepland en er is training on the job gerealiseerd. Meerdere collega s uit het vakdomein OJW hebben deelgenomen aan landelijke masterclasses of conferenties zoals: de zaakvakken conferentie van het SLO, de Nibi conferentie, de masterclasses in het Universiteitsmuseum van Utrecht. Daarnaast zijn er vier professionaliseringsdagen georganiseerd voor het gehele pabo team. De tweedaagse studiebijeenkomsten zijn zo georganiseerd dat er een centrale externe inbreng is die leidt tot concrete werksessies waarin collega s samen curriculumdelen optimaliseren. De bijeenkomst in werd in een drietal sessies ingeleid door Ferre Laevers; vanuit zijn visie op begrijpen van de fysische wereld stelde hij W&T aan de orde. Aan het einde van de tweedaagse verzorgde Stijn Meuris een boeiende luchtige science georiënteerde afsluiting met de titel Stijn en de Sterren. In de werksessies werden delen van het curriculum die te maken hebben met de werkplek door de docenten bestudeerd en desgewenst aangepast. Zo was er een beroepshandeling geformuleerd: Studenten zijn in staat onderwijs in de vorm van ateliers te verzorgen. Aan deze beroepshandeling zijn beoordelingscriteria verbonden. Naast of in plaats van de al bestaande criteria zijn enkele criteria toegevoegd die de LO 3 GOS benadering geïntegreerd en expliciet maken. Bijvoorbeeld: De student moet in de uitvoering laten zien dat er een beroep wordt gedaan op probleemoplossingsvermogen en creatief denken van de kinderen en de student laat zien dat binnen de ateliers een onderzoekende houding bij kinderen wordt gestimuleerd. Dat betekent dat de student bewust opdrachten moet ontwerpen waardoor kinderen probleemoplossend en onderzoekend aan de slag gaan. Soms zaten de ondernemende, ontwerpende en onderzoekende aanpakken al verweven in de beroepshandeling maar kwamen ze niet expliciet als criterium terug in de toetsing. Door het maken van deze aanpassingen kunnen nu alle SLB ers de studenten ook tijdens hun stage weken (de B-weken ) bewust richten op LO 3 GOS. De studiedagen waren goed bevallen wat betreft aanpak en opbrengst zodat ook in er een vergelijkbare tweedaagse op de rol staat. In de eerste tweedaagse lag het doel vooral op verankering van het LO 3 GOS denken in de toetsing gerelateerd aan de werkplek. In de volgende tweedaagse krijgen de docenten de gelegenheid om in hun eigen bestaande vakken doelen te herkennen en accentueren die met LO 3 GOS te maken hebben. Op die manier kunnen alle docenten binnen hun eigen vakgebied bewust expliciteren richting studenten waar een onderzoekende, ontwerpende en ondernemende grondhouding noodzakelijk is. 4

5 Daarnaast is er ook gewerkt aan het optimaliseren van het onderzoekend en ontwerpend leren door het te verankeren in de minors en in de LO 3 GOS lijn. In de LO 3 GOS lijn hebben docentenkoppels uit twee vakdisciplines samen een geïntegreerde koppeling tussen W&T en een ander vak gemaakt. Door deze koppelingen in ieder thema op een andere wijze te laten terugkomen worden studenten zich bewust van de vele mogelijkheden om W&T te integreren. Extra voor de vierdejaars studenten Aangezien wetenschap en technologie als onderzoekend leren en ontwerpend leren al structureel in het programma van de eerste drie studiejaren van de dnp verankerd is waren de vierdejaars studenten ruim in contact geweest met W&T. Daarom is er voor gekozen om twee centrale activiteiten voor deze studenten te organiseren. De eerste bijeenkomst ging om het perspectief op W&T en het begrijpen van de fysische wereld vanuit ervaringsgericht onderwijs te verhelderen. Ferre Laevers heeft hiervoor studenten en deelnemers uit het werkveld in een interactief college geïnformeerd. De tweede activiteit werd in samenwerking met het Wetenschapsknooppunt van de Universiteit Maastricht georganiseerd. In het Fortuna stadion bezochten 350 kinderen de lezing van André Kuipers waarna ze in groepjes onder leiding van alle vierdejaarsstudenten in roulatie drie praktische workshops uitvoerden zoals: een ei veilig laten landen, een mars-auto maken en een robotspel uitvoeren. Aansluitend werd nog een lezing door André Kuipers gegeven voor alle vierdejaars studenten, basisschool leerkrachten en pabodocenten. Samenwerking met de omgeving In Limburg wordt gewerkt vanuit een gemeenschappelijke educatieve agenda waarin de onderwijs partners po, vo, mbo, hbo, wo en provincie waar mogelijk samenwerken. Het lectoraat Opleiden in de school maakt deel uit van dnp en stimuleert en onderzoekt de samenwerking van het basisonderwijs met de pabo. Binnen het lectoraat acht men thema onderzoeken, ontwerpen en ondernemen dusdanig relevant, universeel en actueel dat dit veel kansen biedt om gemeenschappelijk op te trekken in de hele breedte van het onderwijsveld. Vanuit het lectoraat worden communities of practice (CoP s) (leergemeenschappen) geïnitieerd waarin gewerkt wordt aan een vraag van de school. In een CoP participeren leerkrachten basisonderwijs, studenten van de pabo en iemand van de opleiding met de bedoeling een antwoord te geven op de onderzoeksvragen waarvan de hele school profiteert. In principe kan zo een CoP vanuit de brede opvatting over ontwikkelen van onderwijs ook andere partners laten aansluiten er wordt immers gemikt op collectief leren. Er zijn nu circa 70 opleidingsscholen waar groepjes studenten vanuit verschillende leerjaren samen zitten. Inmiddels zijn er op meer dan 50% van de scholen ook leergemeenschappen actief. W&T, omgaan met onderzoeksvragen, ontwerpend leren zijn thema s waar ook een aantal van deze CoP s mee bezig zijn. Op het gebied van W&T wordt nauw samengewerkt met scholen in midden en zuid Limburg. Uit de presentatie vanuit het werkveld wordt duidelijk dat schoolontwikkeling goed gedijt wanneer er krachtige sturing vanuit de schoolleiding en organisaties zelf is. Maar ook wordt duidelijk dat men de meerwaarde van de ondersteuning van de pabo herkent. De Nieuwste Pabo ondersteunt bij ontwikkelingen op het gebied van professionalisering rond W&T, visievorming, vakkenintegratie (rekenen, taal en W&T), combistages, enzovoorts. De Nieuwste Pabo verzorgt op verzoek ook nascholingsactiviteiten en advisering. 5

6 Momenteel wordt een adviesrol ingevuld binnen het zuid Limburgse STEM project waarin alle schoolbesturen uit deze regio participeren. Zo is er invulling voor ondersteuning voor regio Midden Limburg en worden er professionaliseringstrajecten ingericht bijvoorbeeld in de vorm van een externe vakprofilering, of maatwerktrajecten. Ook wordt duidelijk dat de samenwerking tussen opleiding en het werkveld er voor zorgt dat studenten gemakkelijker de hedendaagse opvattingen over onderzoekend, ontwerpend en ondernemend leren kunnen toepassen en soms als rolmodel voor zittende leerkrachten kunnen functioneren. De pabo heeft ook nauwe connecties met het bedrijfsleven bijvoorbeeld via OTIB, Techniektalent.nu enz. Studenten demonstraties vanuit de LO 3 GOS lijn Een aantal studenten laat op inspirerende wijze zien hoe ze met kinderen aan de hand van het vragenmachientje leerlingen onderzoeksvragen laten formuleren. Ze hebben zelf hulpkaarten bij de materialen gemaakt. Ze vertellen hoe ze didactisch kinderen begeleiden en waar je op moet letten als leerkracht. Een andere groep laat zien hoe kinderen een propellerbootje kunnen ontwerpen en maken. Ze laten zien hoe aan de hand van deze activiteit daarvan ontdekkingen doen rond stroomkring, wind voortstuwing, snelheid, woordenschat ontwikkeling enzovoorts. Ze laten zien hoe ze kinderen stimuleren tot herontwerpen. Ze verbinden de activiteit met rekenen door het meten van vaartijd, berekenen van snelheden, maken van tabellen en grafieken. Sommige studenten laten stukken uit hun portfolio zien bijvoorbeeld hoe ze in het kader van de vakprofilering een leerlijn (magnetisme, lucht) gekoppeld aan woordenschat hebben gemaakt. Andere studenten lichten toe wat ze in hun visiedocument hebben opgeschreven. Ook zijn er studenten die tonen hoe ze een W&T onderzoek op de praktijkschool hebben uitgevoerd. Cultuureducatie en LO 3 GOS Binnen het vakgebied muziek is er binnen de Nieuwste Pabo aandacht voor ontwerpend handelen, creatief en kritisch denken. Bijvoorbeeld als studenten een compositie in een bepaalde structuur moeten maken. Daarnaast is er al de eerder beschreven verbinding W&T en muziek in de LO 3 GOS lijn. Ook maakt men in de Nieuwste Pabo een expliciete verbinding tussen STEM en de post HBO opleiding cultuurbegeleider. Binnen deze opleiding is een deel van het functieprofiel geformuleerd als onderzoekvaardigheden oftewel signaleren en analyseren van behoeften tot vernieuwing van het onderwijs en hiervoor concepten aanleveren. Er is steeds gekeken wat wordt gevraagd vanuit de cultuurbegeleider en hoe kun je STEM verbinden. Deze verbinding is door de pabo uitgewerkt in het programma maar was op verzoek vanuit het aanvragende onderwijsveld. In de opleiding heeft men concrete opdrachten uitgewerkt waar O&O verbonden waren met cultuur componenten. Voor de onderzoekscomponent van de opleiding is de onderzoekcyclus toegevoegd. Daarnaast is gekeken naar de definitie en uitgangspunten van grondhouding bij W&T en deze is gelegd op de definitie bij cultuur en dan blijkt er meer overeenkomst dan verschil te zijn. Conclusie De Nieuwste Pabo heeft W&T wat door hen LO 3 GOS wordt genoemd gedegen verankerd. Het programma is doorspekt met gefundeerde aandacht voor de belangrijkste uitgangspunten. Er wordt blijvend gewerkt aan optimalisering van het programma door te zoeken naar kansen voor verbetering. 6