Doorkijkjes W&T in de Pabo

Transcriptie

1 Doorkijkjes W&T in de Pabo Hanzehogeschool maart 2016 Algemeen De Hanzehogeschool werkt met grote eenheden - de zogenaamde schools - die een product/markt combinatie bieden. Een van die schools is de Pedagogische Academie. Deze school heeft betrekking op een breed gebied dat zich bezig houdt met vraagstukken rond opgroeien en leren van kinderen. De school richt zich op drie kernprocessen: onderwijs, onderzoek en ondernemen. De opleiding leraar basisonderwijs maakt binnen deze school een substantieel deel uit van het kernproces onderwijs. Drie varianten van de opleiding worden aangeboden: leraar basisonderwijs voltijd, een verkorte opleiding tot leraar basisonderwijs, en een academische opleiding leraar basisonderwijs in samenwerking met de Universiteit van Groningen. In totaal wordt in deze opleidingen onderwijs verzorgd voor circa 750 studenten. De Pedagogische Academie biedt daarnaast ook verschillende andere trajecten: de master opleiding Talentontwikkeling en diversiteit (voltijd en deeltijd) waarin O&O leren een plek heeft, de minor Gezond opgroeien en een keur aan nascholingen- PHBO als ook op maat. Voor het onderdeel onderzoek is er het lectoraat Integraal Jeugdbeleid. Hieronder valt een breed scala aan thema s: leren en gedrag, kinderen die achterblijven, getalenteerde kinderen. Wat het kernproces ondernemen betreft is er een tendens dat steeds minder kant-en-klare professionaliseringsproducten worden aangeboden omdat dat niet meer past bij de behoeften van deze tijd. Hoewel er nog dergelijke leergangen zijn wordt tegenwoordig meer gewerkt vanuit halffabricaten. De grenzen tussen de kernprocessen zijn geslecht door medewerkers altijd te laten werken op twee processen. Dit heeft bijvoorbeeld er toe geleid dat veel docenten naast hun onderwijs ook een onderzoekstaak hebben en een deel van de docenten gepromoveerd is. Een ander concreet voorbeeld is de connectie onderwijs en ondernemen. Concreet participeert een docent in het project Techniek, talent en energie waar met geld van de Nederlandse Gasunie voor het basisonderwijs lespakketten over energietransitie worden ontwikkeld. De pabo kiest er bewust voor om zich niet op alles te profileren en momenteel ligt het accent op Kunst en Cultuur en op Wetenschap en Technologie. Overigens niet alleen voor het kernproces onderwijs, maar ook voor onderzoek en ondernemen. Wat profilering op methodieken betreft wordt gefocust op talentontwikkeling en ouderbetrokkenheid. Daarnaast creëert men binnen het curriculum meer ruimte voor eigen keuzes van studenten bijvoorbeeld op terrein van W&T (projecten, profilering in jaar 3, enz.). 1

2 Het project W&T in de pabo past goed binnen de organisatie en de ontwikkelingen die men de laatste jaren heeft aangezet. De projectgroep Om het project W&T in de pabo in de pabo vorm te geven is een brede projectgroep samengesteld. Deze bestaat uit acht personen die vanuit verschillende domeinen/geledingen (Science en Technologie, Nederlands, Muziek-dans, Rekenen, sociale wetenschappen, teamleiding clusteronderwijs, enz.) komen. Afhankelijk van het onderwerp participeert daarnaast ook nog een aantal docenten op incidentele basis. Door de brede werkgroep is het ook gelukt het draagvlak onder de collega s te verbreden. Onderzoekend en ontwerpend leren in de pabo Vanaf het begin is het project stevig omarmd en er is gekozen voor de benaming onderzoekend en ontwerpend leren in plaats van wetenschap en technologie omdat dat beter paste bij de brede opvattingen en ontwikkelingen. Men vat de onderzoekende en ontwerpende houding en vaardigheden op als een didactisch basismodel, als een benadering die ook voor andere domeinen relevant is. Op deze manier is het gelukt het docentenkorps in de breedte mee te krijgen. Men volgt de cirkels van onderzoekend en ontwerpend leren. De cyclus van onderzoeken op het niveau van praktijkgericht onderzoek door de student is al stevig verankerd is in de leerlijn Onderzoeken. Ontwerpen is nieuwer en vraagt nog aandacht maar wordt ook sterk bij science vorm gegeven. De studenten moeten zelf leren onderzoek te doen en ontwerpen en worden daarbij begeleid door de pabo docenten. Dat betekent dat ze op de pabo ook op zo n manier modelmatig les krijgen. Dat vraagt ook veranderingen ten aanzien van vaardigheden en kennis bij de pabo docenten. W&T in het programma Het onderwijsprogramma van de Hanzehogeschool pabo kent elf leerlijnen die over de studiejaren in niveau opbouwen en in de verschillende onderwijsblokken zijn verweven. De leerlijn onderzoekvaardigheden is vanaf het eerste jaar in het curriculum opgenomen waarbij de Talentenkracht benadering de rode draad vormt en studenten voorbereid worden op onderzoek doen in jaar vier. Het curriculum van de pabo sluit ook nauw aan bij de vakgerichte benadering van de kennisbasis Meijerink. Er zijn veel kleine losse vakken die geclusterd zijn langs vier profileringsleerlijnen. In het programma zijn de eerste drie studiejaren de vele losse vakken in clusters van leerlijnen opgenomen, bijvoorbeeld de lijn voor natuur en techniek (Science) en de lijn kunst en cultuur. Deze leerlijnen leggen de nadruk op de combinatie van vakinhoud en vakdidactiek, waarbij het eerste jaar verkennend is en jaar twee en drie verdiepend. De vier vakkenclusters (Science, Mens en samenleving, Kunst en Cultuur, (Senso)motoriek) volgen alle studenten in een van de kwartaalblokken. Bij het volgen van zo een cluster hoort ook het uitvoeren van een bijpassende werkplekopdracht. Men verwacht dat de nieuwe toelatingseisen de aandacht van vakinhoud nog meer naar vakdidactiek doen verschuiven. Men denkt hierbij ook aan recente ontwikkelingen die meer inzetten op vakkenintegratie. 2

3 Als gevolg van het project worden nu in het derde jaar een verdiepende profilering science en een verdiepende profilering kunst en cultuur aangeboden die nog sterker gebaseerd zijn op de O&O didactiek. Om dit mogelijk te maken is ruimte geschapen binnen het curriculum door bij enkele andere vakken (Taal, rekenen en sociale wetenschappen) enkele ec s in te leveren. Binnen het O&O leren wordt ook gebruik gemaakt van nieuwere tools zoals bijvoorbeeld de design thinking cyclus (discovery, interpretation, ideation, experimentation, evolution) die te vinden is op Men heeft deze didactische benadering ook gedeeld met de eigen collega s op een interne teamgerichte O&O studiedag en toegepast in praktische workshops. Er wordt nagestreefd om de principes van O&O leren stevig te verankeren binnen de andere vakken dan science en kunst en cultuur. Bijvoorbeeld aan de hand van een concreet onderwerp Het vrouwtje van Stavoren worden taaldoelen vanuit het vak Nederlands in combinatie met andere vakken bijvoorbeeld geschiedenis, aardrijkskunde en muziek geïntegreerd uitgewerkt in een activiteiten cyclus met lessen. Talentenkracht, zelfobservatielijst en professionalisering Het in de opleiding gebruikte model van talentenkracht heeft veel overeenkomsten met wetenschap en technologie. Daarom heeft men het model van talentenkracht en de benadering van O&O leren ook als basis voor het didactisch handelen van de student en de pabodocent neergezet. De bedoeling is dat docenten en studenten leeromgevingen weten te creëren die respectievelijk de talenten van studenten en kinderen ontlokken met de bedoeling deze te stimuleren en bij te dragen aan een verdere ontwikkeling. Dit handelen is gebaseerd op de volgende drie pijlers: ruimte geven door middel van interactie (juiste vragen stellen), structuur bieden door de wetenschappelijke methode te volgen, en flexibel ondersteunen door scaffolding. Er is door leden van de projectgroep in samenwerking met het lectoraat een concept zelfobservatielijst ontwikkeld om de eigen kwaliteiten op het gebied van Activerende Didactiek en Onderzoekend en Ontwerpend leren in te schatten. Deze kijkwijzer is goed bruikbaar voor de pabodocenten, de studenten en leerkrachten van het basisonderwijs. Een aantal pabodocenten die in de werkgroep zit en daarna ook andere collega s hebben hun eigen lessen op basis van de kijkwijzer geanalyseerd. Daarna zijn er drie video-opnames gemaakt die samen met een collega videocoach zijn nabesproken. Vervolgens is de zelfobservatielijst weer ingevuld en besproken. Op deze wijze werken de individuele pabodocenten ook aan het verbeteren van hun O&O onderwijskwaliteit. Dit is een mooi voorbeeld van professionalisering on the job. Deze aanpak heeft men toegepast in het eerste jaar van het project en dit is goed bevallen; daarom in het tweede jaar weer herhaald. De zelfobservatielijst wil men ook nog verbeteren door de indicatoren beter te omschrijven. 3

4 Andere activiteiten en samenwerkingsvormen Naast de reguliere pabo opleiding zijn er binnen het bredere PA verband nog andere componenten die zorgen dat het project stevig ingebed kan worden. Er zijn externe projecten zoals versterking samenwerking Talentenkracht een manier om het gedachtegoed van talentenkracht ook in het werkveld te introduceren. Zo is er het lectoraat van waaruit onderzoeken worden ondersteund bijvoorbeeld naar het inrichten van een talentenkrachtige muziekles waarover gepubliceerd in het tijdschrift de Pyramide. Er is een ICT lab ingericht waarin men onderzoek doet naar het gebruik van ICT tools. Men gaat uit van het idee dat tools aangereikt worden maar dat de gebruiker (leerkracht, student, pabodocent) zelf kan beslissen welke tools het beste binnen zijn eigen context passen. Daarnaast is er De Magneet, een science centrum voor basisschool leerlingen dat inpandig bij de PA is ingericht. Het centrum wordt bekostigd door technische opleidingen, bedrijven en PA. Schoolklassen komen op bezoek en binnen de Magneet staat momenteel het thema energie en technologie centraal. Aan de hand van een aantal experimenten kunnen leerlingen ervaringen/belevenissen op doen over op welke verschillende manieren men zo optimaal mogelijk energie kan opwekken. Het programma is vooral gericht op groep 7 en 8 van de basisschool. Het bezoek wordt voorafgegaan door een onderwijsprogramma en er volgt na het bezoek een na-traject. Pabostudenten die bij De Magneet aangesteld zijn verzorgen de workshops en de begeleiding van de leerlingen. Er wordt begonnen met een gezamenlijke opstart om de voorkennis te activeren en daarna gaan ze naar de doe-stations die de volgende onderwerpen aan de orde stellen: inductie-energie, windenergie, zonne-energie en kernenergie. De doe-stations zijn opgebouwd als een aantal uitdagingen in spelvorm. Iedere uitdaging kan tweemaal getest worden en wordt dan echt gespeeld. De studenten die bij de De Magneet zijn aangesteld hebben vooraf zelf ook een scholing gevolgd volgens de Talentenkracht principes. Ook vanuit de reguliere opleiding brengen de eerstejaars studenten een bezoek aan dit centrum. Naast De Magneet beschikt de pabo ook over een studentenwerkplaats waar een technieklokaal, een science leermiddelen omgeving, en een jonge kind werkplaats in één grote ruimte zijn geïntegreerd. In deze ruimte is het goed mogelijk Science onderwijs vakinhoudelijk als wel vakdidactisch vorm te geven. Onderzoek en ontwerpen via good practices gedemonstreerd. Tijdens het werkbezoek werd praktisch geïllustreerd hoe een muziekles onderzoekend ingericht kan worden. In het verleden was het muziekonderwijs sterk instructief georiënteerd. Via een bevragende aanpak kan het klankvoorstellingsvermogen geactiveerd worden. De deelnemers aan de workshop worden geconfronteerd met onbekende instrumenten. De aanwezigen worden gevraagd zonder de instrumenten aan te raken na te denken over hoe een instrument zal klinken. Op basis van een waarneming van vorm, materiaal, omvang enzovoorts worden deelnemers gestimuleerd te bepalen hoe het instrument zal klinken. De docent bevraagt: klinkt iets lang of kort, zacht of hard, wat voor soort klank, enzovoorts? De verwachtingen kunnen daarna aan het instrument getoetst worden en desgewenst kan een link gelegd worden naar het 4

5 natuurkundige verschijnsel trilling en naar het biologische aspect het gehoor. Vragen als: Wat kunnen we zien en horen aan de gong kunnen leiden tot antwoorden zoals: Dat deze lang in trilling blijft waardoor de lucht in trilling wordt gebracht en wij het ook kunnen horen. In een aantal vijf minuten pitches is praktisch geïllustreerd hoe wetenschap en techniek een plek heeft gekregen in het curriculum. Rekenen en wiskunde en O&O laat zich op allerlei manieren goed combineren in contexten en werkwijzen. Voor meten is er bijvoorbeeld een werkplek opdracht waarvoor studenten een rekencircuit met onderzoekende meet opdrachten moeten maken en in de klas uitvoeren. Een andere opdracht is ontwerp een rekenspel dat voldoet aan de eisen van realistisch rekenonderwijs (contexten, model, formeel) en past bij wat haalbaar en aan de orde is in de basisschool klas. Om de studenten te introduceren met onderzoek op hun eigen niveau en als aanzet voor de onderzoekslijn is er vanuit het vak Nederlands in het eerste blok van het eerste studiejaar een kleinschalige onderzoeksopdracht rondom jeugdliteratuur. De studenten formuleren een onderzoeksvraag met betrekking tot de leesattitude van kinderen, ze doen een literatuur verkenning, ontwerpen een eenvoudige vragenlijst, nemen deze af en verwerken de resultaten en presenteren deze in relatie tot de onderzoeksvraag. In een praktische pitch Techniek Talent en Energie is de leskar Energie en energietransitie besproken die ontworpen is om kinderen in basisonderwijs over dit thema te laten leren en nadenken. De pabo is nauw betrokken bij ontwikkeling en scholing. De kar bevat uitgebreid lesmateriaal voor groep 1t/m8; vier lessen onderbouw en acht lessen bovenbouw. De aanpak is gebaseerd op onderzoekend en ontwerpend leren en gericht op talentontwikkeling. De lessen hebben het Nederlands energiesysteem en energietransitie als uitgangspunt. Het materiaal brengt energie als een spannend en levendig onderwerp dat je kunt onderzoeken en waaraan je kunt ontdekken via de cycli van onderzoeken en ontwerpen. Er zitten allerlei praktische werkvormen en materialen in de lessen besloten. Inmiddels zijn 200 scholen aan de slag met het materiaal. Vanuit het domein Science krijgen de studenten in het eerste jaar de opdracht aan de hand van het doorlopen van de ontwerpcyclus een technisch werkstuk te maken waarin ze gebruik maken van overbrengingen. Het werkstuk moet zo ingericht zijn dat er minimaal twee overbrengingen in zitten en deze dienen ook zichtbaar te zijn. Tijdens de bijeenkomsten brainstormen de studenten, schetsen ze ontwerpen, maken een bouwtekening, als deze is goedgekeurd gaan ze het product maken. Daarna evalueren ze proces en product, maken een poster waarop het product en de ontwerpcyclus staat afgebeeld en presenteren deze dan aan elkaar. De studenten krijgen ook de opdracht de onderzoekcyclus toe te passen dat doen ze dan aan een biologisch onderwerp. 5

6 Ze krijgen bijvoorbeeld de opdracht een onderzoeksvraag te bedenken en een experiment te doen rondom het thema plantengroei. Met als opdracht het geheel van het onderzoek in een kort videoverslag te presenteren Vanuit de Sociale Wetenschappen legt men het accent op hoe de didactiek van onderzoekend en ontwerpend leren bij het oudere en jongere kind het beste tot zijn recht komt. Daarbij wordt de link tussen theorie en praktijk geëxpliciteerd. Zo worden de vijf dimensies van Marzano aan de orde gesteld en samen wordt bekeken hoe O&O leren bij de vierde dimensie tot zijn recht komt. In deze dimensie gaat het om betekenisvol gebruik maken van kennis, met de bedoeling deze in te zetten in realistische contexten en toe te passen in betekenisvolle leertaken die relevantie hebben voor O&O leren: besluitvormingstaken, onderzoek, experimenteel onderzoek, probleemoplossen en uitvinden/ontwerpen. Professionalisering van pabo docenten Docenten verhogen hun handelingsbekwaamheid met betrekking tot O&O leren en talentenkrachtig handelen door zelf de kijkwijzer in te vullen en via video-coaching van een collega zich verder te bekwamen in praktisch handelen. Daarnaast volgen docenten ook bij collega s workshops over hoe talentenkrachtig handelen en O&O leren in andere vakken geïntegreerd kan worden bijvoorbeeld de workshop van de muziekdocent die laat zien hoe je binnen dit vak over onbekende instrumenten op een O&O manier kunt leren. Daarnaast heeft iedere docent minstens twee congressen bezocht op het gebied van O&O leren. Er is door de pabo een congres georganiseerd over onderzoekend en ontwerpend leren, met workshops. De lector van talentenkracht heeft daar een centrale lezing gegeven. Veel docenten zijn betrokken bij ontwikkelwerk en projecten en doen als effect daarvan professionalisering on the Job. Ook binnen de vakgroepen worden collega s gestimuleerd om de O&O werkwijze meer te volgen. Aan deze conferentie hebben ook studenten van de pabo deelgenomen. Conclusie De pabo van de Hanzehogeschool heeft in het project veel ontwikkelingen aangezet. Het geheel maakt een harmonische en gedegen in het programma verankerde indruk. De praktijk van O&O, talentenkracht uitgangspunten en inhouden zijn stevig met elkaar vervlochten. 6