Financiële benchmark over de cijfers van 2009

Transcriptie

1 Financiële benchmark over de cijfers van 2009 Jaarlijkse financiële benchmark van de kengetallen, opgesteld naar aanleiding van de cijfers voorkomend uit de jaarrekeningen van het jaar Ridderkerk, 14 oktober 2010 Mevrouw W. (Evelien) van Dalen BBA Mevrouw M. (Martha) Koelewijn - Terlouw BEc Adviseurs financieel management VGS Advies

2 Inhoudsopgave VOORWOORD & INLEIDING... 3 ANALYSE EN VERGELIJK MET VOORGAANDE JAREN... 4 LIQUIDITEIT... 5 SOLVABILITEIT... 6 RENTABILITEIT... 7 WEERSTANDSVERMOGEN TOTAAL... 8 WEERSTANDSVERMOGEN PUBLIEK... 9 GEÏNVESTEERD VERMOGEN...10 KAPITALISATIEFACTOR INCLUSIEF PRIVAAT VERMOGEN...11 KAPITALISATIEFACTOR EXCLUSIEF PRIVAAT VERMOGEN...12 NAWOORD BEGRIPPENLIJST COLOFON

3 Voorwoord & inleiding Middels dit rapport willen we u opnieuw een benchmark aanbieden, welke betrekking heeft op de cijfers over kalenderjaar In deze benchmark zijn de financiële cijfers opgenomen van de bij de VGS (unit Administratie) aangesloten scholen. Een definitie van benchmark is: het vergelijken en verbeteren van de resultaten van de organisatie, waarbij buiten de muren van de eigen organisatie wordt gekeken. Door middel van een benchmark kan inzicht worden verkregen in de verhouding van de schoolspecifieke resultaten ten opzichte van de resultaten van andere schoolbesturen. Hierdoor wordt duidelijk waar uw specifieke schoolbestuur bovengemiddeld of onder het gemiddelde presteert. Een benchmark is geen ideaalplaatje of een indicatie voor uw vermogenspositie. Als een vergelijkingsgroep een zeer lage risicobuffer heeft, wil dat niet zeggen dat een bestuur met een lage risicobuffer wel goed presteert. Ook is het behalen van een weerstandsvermogen van 150% waar de vergelijkingsgroep gemiddeld 30% heeft, geen teken van goed beleid. Normeringen, gebaseerd op een eigen risicoprofiel en een eigen bestuursspecifieke risicoanalyse, blijven dus belangrijk. Bij de analyse wordt gebruik gemaakt van vergelijkingsgroepen, dit maakt het gemakkelijk om te vergelijken met andere scholen. De vergelijkingsgroepen zijn als volgt: groep 1: éénpitterbesturen met een schoolgrootte tot en met 150 leerlingen; groep 2: éénpitterbesturen met een schoolgrootte van 151 tot en met 250 leerlingen; groep 3: éénpitterbesturen met een schoolgrootte van 251 tot en met 350 leerlingen; groep 4: éénpitterbesturen met een schoolgrootte van meer dan 350 leerlingen; groep 5: besturen met twee of meer scholen; groep 6: besturen met een ontheffing voor de verplichte aansluiting bij het Vervangingsen Participatiefonds wegens gemoedsbezwaren. De analyse vindt plaats met behulp van een aantal kengetallen. Kengetallen kunnen gebruikt worden om de financiële situatie van de organisatie te beoordelen en te vergelijken. Daarnaast zijn zij nuttig als kaderstelling voor het financiële beleid. Er is gebruik gemaakt van de volgende kengetallen (zie voor een verklaring van de begrippen de bijgevoegde begrippenlijst): de liquiditeit; de solvabiliteit; de rentabiliteit; het weerstandsvermogen totaal; het weerstandsvermogen publiek; het geïnvesteerd vermogen; de kapitalisatiefactor. Aan de inhoud van dit rapport kunnen geen verdere rechten worden ontleend. Ridderkerk, 14 oktober 2010 Evelien van Dalen BBA Martha Koelewijn - Terlouw BEc VGS Advies 3

4 Analyse en vergelijk met voorgaande jaren Allereerst zullen de uitkomsten van de benchmark van 2009 in grafieken worden weergegeven. Tegelijkertijd wordt er een vergelijk gemaakt met de cijfers van voorgaande jaren. In de grafieken wordt per kengetal en per vergelijkingsgroep de laagste, mediale, gemiddelde en hoogste getoond. De reden dat ook de mediaan (de middelste van een reeks) wordt weergegeven is dat door die te vergelijken met het gemiddelde, er uitspraken kunnen worden gedaan over de mate waarin het gemiddelde te wijten is aan bepaalde uitschieters. Verder zullen per kengetal de gevonden n worden geanalyseerd. Hierbij zullen kort eventuele opvallende zaken aangestipt worden en zal aandacht worden besteed aan mogelijke vertekeningen in de gevonden n. In onderstaande tabel worden allereerst de vergelijkingsgroepen met een aantal kenmerken weergegeven: Beschrijving Aantal Gemiddelde besturen schoolgrootte 1 tot en met 150 leerlingen ,32 lln tot en met 250 leerlingen ,91 lln tot en met 350 leerlingen ,40 lln. 4 meer dan 350 leerlingen ,50 lln. 5 besturen met twee of meer scholen ,28 lln. besturen met ontheffing VF/PF ,00 lln. Tabel 1 Vergelijkingsgroepen Als eerste criterium bij het indelen van de besturen in vergelijkingsgroepen is de ontheffing voor de verplichte aansluiting bij het Vervangings- en Participatiefonds gebruikt. Deze besturen zijn ingedeeld in groep 6. De indeling is onafhankelijk van bestuursgrootte: zo bevinden zich in de 6 e groep 11 besturen die gezamenlijk 23 scholen onder haar beheer hebben. Als tweede criterium is de hoeveelheid scholen per bestuur gehanteerd. Besturen met meer dan één school, de zogenoemde meerpitters zijn onverdeeld in groep 5. De overgebleven éénpitterbesturen zijn vervolgens in de eerste vier groepen ingedeeld op basis van leerlingenaantal. Elk bestuur is maar in één groep ingedeeld. 4

5 Liquiditeit Laagste Mediaan Gemiddelde Hoogste 12,00 1 2,16 5,60 5,81 10,93 10,00 2 1,38 4,08 4,60 9,41 8,00 3 1,17 4,58 5,15 9,86 6,00 4 2,95 4,96 4,76 8,18 4,00 5 1,91 4,32 4,43 8,00 2,00 3,73 7,90 7,78 11,17 0,00 Tabel 2 Liquiditeit Liquiditeit ,81 5,84 6,21 2 4,60 5,32 5,23 3 5,15 5,37 4,60 4 4,76 5,18 5,41 5 4,43 4,37 4,10 7,78 7,39 8,22 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 Tabel 3 Historisch verloop gemiddelde n liquiditeit De laagste n, van het kengetal liquiditeit, laten zien dat niet alle scholen boven de norm van 2,00 uit komen. In 2008 was dit nog wel het geval, wat aanduidt dat hier sprake is van een vermindering van de liquiditeitspositie. Deze vermindering is ook zichtbaar in de gemiddelde en hoogste n. Vorig jaar was bijvoorbeeld de gemiddelde van groep 2 nog 5,32. De gemiddelde blijft echter ruim 2 maal de adviesnorm. Wat houdt deze vermindering van de liquiditeit in? Concreet betekent dit dat de scholen gemiddeld genomen minder liquide zijn: er zijn minder financiële middelen beschikbaar om de kortlopende schulden te kunnen betalen. laat duidelijk een afwijking zien ten opzichte van de andere groepen, wat te verklaren is door het feit dat deze besturen eigenrisicodragers zijn en daarvoor hogere (financiële) buffers aanhouden. Opvallend is de dalende in groep 2 (2009 ten opzichte van 2008). In deze groep zijn een aantal scholen opgenomen waarvan de liquiditeit fors is gedaald, o.a. door uitbetaalde ontslagvergoedingen. 5

6 Solvabiliteit Laagste Gemiddelde Hoogste Mediaan 1 0,48 0,65 0,67 0,85 2 0,29 0,73 0,67 0,90 3 0,48 0,71 0,71 0,89 4 0,45 0,72 0,69 0,84 5 0,56 0,71 0,69 0,81 0,49 0,81 0,78 0,89 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Tabel 4 Solvabiliteit Solvabiliteit ,80 1 0,67 0,66 0,68 2 0,67 0,71 0,73 3 0,71 0,70 0,68 4 0,69 0,70 0,71 5 0,69 0,70 0,70 0,78 0,79 0,77 0,75 0,70 0,65 Tabel 5 Historisch verloop gemiddelde n solvabiliteit Uit tabel 4 blijkt dat, met uitzondering van groep 5, de laagste n onder de adviesnorm van 0,5 uitkomen. In 2008 was dit nog slechts bij twee groepen het geval. Een uitschieter wordt opnieuw gevormd door groep 2: de laagste bedraagt 0,29 terwijl de hoogste 0,90 bedraagt. Het bereik is binnen deze groep het grootste. In groep 2 zijn een aantal scholen opgenomen waarvan de financiële positie in 2009 fors is verslechterd. In de ontwikkeling gedurende de kalenderjaren 2007, 2008 en 2009 is bij alle groepen geen eenduidige lijn te ontdekken. 6

7 Rentabiliteit Laagste Gemiddelde 25% Hoogste Mediaan 1-5,89% 0,64% 1,99% 18,23% 15% 2-23,22% 0,64% -1,31% 6,40% 5% 3-4,25% 0,58% 1,18% 7,19% -5% 4-4,08% 1,35% 0,98% 6,45% -15% 5-9,52% 1,06% 0,87% 13,97% -25% -12,55% 2,66% 0,73% 12,26% -35% Tabel 6 Rentabiliteit Rentabiliteit ,00% 6,00% 1 1,99% -1,30% 6,35% 2-1,31% 2,39% 3,59% 3 1,18% 1,56% 2,70% 4 0,98% 3,07% 4,21% 5 0,87% 2,99% 4,11% 0,73% 2,05% 7,49% 4,00% 2,00% 0,00% -2,00% Tabel 7 Historisch verloop gemiddelde n rentabiliteit In het jaar 2009 was het voor scholen lastig om een sluitende staat van baten en lasten te realiseren. Veel scholen eindigden het jaar met een negatief resultaat, wat ook te zien is aan de laagste n in tabel 6. Wat opmerkelijk is, is dat de gemiddelde rentabiliteit van groep 2 ook negatief uitkwam. De mediaan laat zien dat het gemiddelde in deze groep naar beneden getrokken werd door een fors lage, van een bestuur welke te maken had met hoge kosten voor een interim-directeur. Uit tabel 7 kan geconcludeerd worden dat de gemiddelde van de rentabiliteit bij elke vergelijkingsgroep afnam, met uitzondering van vergelijkingsgroep 1. Veel schoolbesturen in deze groep waren toch in staat om een positief resultaat te realiseren. 7

8 Weerstandsvermogen totaal Laagste Gemiddelde Hoogste Mediaan 105% 1 9,12% 40,02% 40,91% 86,41% 90% 2-4,90% 28,96% 34,88% 68,41% 75% 3-3,38% 27,17% 35,01% 82,05% 60% 4 13,65% 33,60% 32,87% 63,50% 45% 30% 5 8,81% 26,78% 31,90% 54,52% 15% 25,13% 64,11% 59,74% 95,73% 0% Tabel 8 Weerstandsvermogen totaal Weerstandsvermogen totaal ,91% 41,49% 48,50% 2 34,88% 40,66% 43,43% 3 35,01% 38,25% 35,57% 4 32,87% 36,35% 40,85% 5 31,90% 33,64% 35,69% 59,74% 65,11% 68,21% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% Tabel 9 Historisch verloop gemiddelde n totale weerstandsvermogen De beschreven ontwikkelingen bij bovenstaande kengetallen hebben ook zijn weerslag op het weerstandsvermogen gehad. Tabel 9 laat namelijk zien dat het gemiddelde weerstandsvermogen van alle vergelijkingsgroepen ten opzichte van voorgaande jaren daalde. De laagste bij elke vergelijkingsgroep is daarnaast onder de gangbare adviesnorm van 15% voor reguliere schoolbesturen en 35% voor schoolbesturen in groep 6 uitgekomen. Hierbij moet worden opgemerkt dat hoewel een norm van 15% lange tijd als hoog werd beschouwd, uit verschillende risicoanalyses blijkt dat daadwerkelijke risico-dekkende normen vaak rond de 20% liggen. Opmerkelijk is dat zowel in groep 2 en 3 de laagste een negatieve betreft. Wat betekenen deze negatieve n? Dit betekent dat het gehele Eigen Vermogen, zowel van de school als van de vereniging, geïnvesteerd is in de materiële vaste activa. Zelfs een deel van het zogenaamde Vreemd Vermogen (voorzieningen en kortlopende schulden) is hiervoor aangesproken. Een dergelijke geeft te kennen dat er geen buffer meer aanwezig is voor het opvangen van risico s, tenzij tot verkoop van activa overgegaan wordt 8

9 Weerstandsvermogen publiek Laagste Gemiddelde Hoogste Mediaan 1-45,18% 16,52% 15,11% 85,34% 2-12,29% 13,62% 19,16% 54,61% 3-24,90% 15,67% 15,41% 43,90% 4-7,67% 13,88% 17,49% 44,70% 5-7,39% 18,20% 21,71% 54,28% -4,13% 47,35% 40,23% 87,11% 90% 70% 50% 30% 10% -10% -30% -50% Tabel 10 Weerstandsvermogen publiek Weerstandsvermogen publiek ,11% 14,73% 22,86% 2 19,16% 20,87% 24,35% 3 15,41% 20,79% 20,77% 4 17,49% 21,55% 22,72% 5 21,71% 21,94% 24,17% 40,23% 42,38% 54,29% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Tabel 11 Historisch verloop gemiddelde n publieke weerstandsvermogen Het publieke weerstandsvermogen geeft het weerstandsvermogen weer op schoolniveau. Dit betekent dat de vermogens van het bestuur buiten beschouwing gelaten zijn. In tabel 11 is inzichtelijk gemaakt dat het gemiddelde publieke weerstandsvermogen van alle vergelijkingsgroepen boven de gangbare adviesnorm uitgekomen is. Elke groep heeft echter ook te maken met soms fors negatieve n. Uit deze negatieve n kan geconcludeerd worden dat een aantal besturen (van éénpitters tot meerpitters) geheel afhankelijk is van het vermogen van de vereniging of stichting in geval van het opdoen van een calamiteit of mee gebruikelijk voor het financieren van de diverse investeringen. 9

10 Geïnvesteerd vermogen Laagste Gemiddelde 80% Hoogste Mediaan 1 6,32% 17,50% 20,02% 57,76% 70% 2 5,90% 20,48% 22,96% 63,58% 60% 50% 3 8,47% 15,29% 19,69% 51,74% 40% 4 8,61% 17,89% 19,61% 39,88% 30% 5 10,41% 19,03% 19,72% 38,95% 20% 10% 11,31% 18,71% 28,53% 77,67% 0% Tabel 12 Geïnvesteerd vermogen Geïnvesteerd Vermogen ,02% 20,68% 18,14% 2 22,96% 22,22% 21,18% 3 19,69% 16,31% 16,50% 4 19,61% 17,59% 16,49% 5 19,72% 18,50% 18,20% 28,53% 25,95% 20,61% 30% 25% 20% 15% 10% Tabel 13 Historisch verloop gemiddelde n geïnvesteerd vermogen Het gemiddelde geinvesteerde vermogen wijkt over het algemeen niet veel af van de historische n. Alleen bij de groepen 3 en 6 werd procentueel gezien meer geinvesteerd dan in het verleden. Er is een verband te ontdekken tussen hoge n van het geinvesteerd vermogen en een laag weerstandsvermogen. Een forse investering heeft immers invloed op de vrije vermogensbuffer die resteert. Vrijwel alle schoolbesturen met de hoogste (tabel 12) van het geinvesteerd vermogen kennen een negatief publiek weerstandsvermogen. 10

11 Kapitalisatiefactor inclusief privaat vermogen Laagste Gemiddelde Hoogste Mediaan 1 41,65% 73,46% 76,68% 120,72% 2 41,82% 70,63% 75,31% 131,36% 3 45,30% 60,43% 69,16% 108,76% 4 45,11% 69,35% 69,80% 94,65% 5 38,27% 64,10% 65,39% 98,06% 63,69% 97,92% 96,59% 118,91% 150% 100% 50% 0% Tabel 14 Kapitalisatiefactor inclusief privaat vermogen Kapitalisatiefactor (incl. privaat vermogen) ,68% 77,72% 2 75,31% 70,42% 3 69,16% 67,06% 4 69,80% 68,05% 5 65,39% 61,45% 96,59% 95,14% 100% 80% 60% 40% 20% Tabel 15 Historisch verloop gemiddelde n geconsolideerde kapitalisatiefactor Uit tabel 15 kan geconcludeerd worden dat de gemiddelde van de kapitalisatiefactor bij elke vergelijkingsgroep boven de signaleringsgrens van 60% uitkomt. Zelfs de laagste n van de vergelijkingsgroepen komen allemaal boven de 35% uit, die door het ministerie als ondergrens is gesteld. De kapitalisatiefactor lijkt de conclusies rondom de weerstandsvermogens tegen te spreken. De bovenstaande kapitalisatiefactoren laten immers zien dat alle bij de VGS aangesloten schoolbesturen binnen de signaleringsgrenzen van het ministerie vallen of daar boven uitkomen. Het weerstandsvermogen liet echter zien dat veel schoolbesturen interen op de eigen vermogenspositie en dat soms zelfs het gehele eigen vermogen (plus nog een deel van de voorzieningen) aangewend is voor investeringen in materiële vaste activa. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt doordat de kapitalisatiefactor ongevoelig is voor de investeringsgraad. Meer investeren betekent een lager weerstandsvermogen, maar geen wijzigingen voor de kapitalisatiefactor. Dat is mede de reden dat VGS het kengetal kapitalisatiefactor afwijst als instrument voor normering en monitoring. 11

12 Kapitalisatiefactor exclusief privaat vermogen Laagste Gemiddelde Hoogste Mediaan 1-8,17% 53,98% 52,94% 104,16% 2 26,92% 59,57% 60,58% 102,48% 3 27,60% 49,32% 50,97% 73,39% 4 41,75% 55,33% 55,21% 72,30% 5 23,06% 57,56% 55,86% 88,08% 35,96% 69,44% 78,34% 109,36% 120% 100% 80% 60% 40% 20% -20% 0% Tabel 16 Kapitalisatiefactor exclusief privaat vermogen Kapitalisatiefactor (excl. privaat vermogen) ,94% 53,46% 2 60,58% 52,56% 3 50,97% 50,92% 4 55,21% 54,36% 5 55,86% 50,71% 78,34% 74,37% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% Tabel 17 Historisch verloop gemiddelde n publieke kapitalisatiefactor Vanuit het ministerie wordt er bij het bepalen van de kapitalisatiefactor geen onderscheid gemaakt tussen het vermogen van de school (publiek) en het vermogen van de vereniging (privaat). Het vermogen van de vereniging is echter veelal opgebouwd uit ouderbijdragen en dergelijke en staat los van gelden die door het ministerie aangewend zijn. Om deze reden geeft het een beter beeld om de kapitalisatiefactoren op schoolniveau met elkaar te vergelijken. Uit tabel 17 blijkt dan dat het gemiddelde van vrijwel elke vergelijkingsgroep onder de bovengrens van 60% uitkomt. Vergelijkingsgroepen 2 en 6 zijn hierbij een uitzondering. Eerstgenoemde groep bevat een aantal besturen met een fors publiek eigen vermogen. Voor laatstgenoemde groep is het juist gewenst een hogere buffer aan te houden, vanwege de grote risico s die deze scholen lopen op personeelsgebied. 12

13 Nawoord Vorig jaar mocht ik vanaf deze plek dankbaar concluderen dat hoewel de financiële posities wel slonken, de achterban van de VGS financieel gezond was. Dit jaar kunnen we met dezelfde conclusie komen, alleen komen we met twee jaren op rij interen op de vermogens wel dicht in de buurt van een trend De vraag kan en moet gesteld worden of dat erg is. Veel scholen (besturen met hun private vermogens laat ik liever buiten beschouwing) zijn erg en misschien wel te rijk. Interen op de vermogens is dan niet erg te noemen. Dat geldt echter alleen in de gevallen waar dit beleidsrijk gebeurt. Onderwijsorganisaties die welbewust de keuze maken om een aantal jaren negatief te draaien om zodoende in een tijd van tijdelijke leerling-dalingen hun onderwijs op peil te houden. Of die hun vermogen aanwenden om extra te investeren in kwaliteit of randvoorn. Dat is echter niet het algemene beeld. Ik denk dat ik niet overdrijf als ik zeg dat in minstens tweederde van de gevallen waarin (forse) verliezen worden geleden dit totaal niet gepland was en in minstens één-derde van de gevallen de beleidsbepalers hier pas op ongeveer de helft van het boekjaar achter kwamen. Het ontbreken van een goede begroting en een goede planning en control cyclus (control heeft niets met controleren te maken, maar met beheersen) zijn hier vaak debet aan. Maar ook wanneer die er wel zijn is dat nog geen garantie, omdat de attitude waarmee men omgaat met financiële tegenvallers vaak sterk gericht is op het onderwijs. Niet zelden zien we dat men liever euro aan niet-begroot verlies realiseert dan het wegbezuinigen van een personeelslid of het niet doorzetten van een voorgenomen investering, ook al vraagt de vermogenspositie hierom Nog niet zo lang geleden publiceerde één van onze adviseurs een interessant artikel over de vijf niveaus in het verwerken van tegenvallers en concludeerde daarin terecht dat het aanspreken van het weerstandsvermogen, wat normaal pas optie nummer vijf is, in veel gevallen als eerste en enige uitweg wordt gezien. Hierin ligt ook een taak voor besturen. Ook in een toezichthoudende rol hebben deze de taak om door (kritische) vragen te stellen zorg te dragen voor evenwicht in de beleidsvoering. Besturen stellen zich echter soms te volgend op, mede ook door een eenzijdige beeldvorming van wat besturen op hoofdlijnen zou zijn. In het licht van de governancediscussie, in het bijzonder de scheiding van bestuur en toezicht, is het noodzakelijk dat ook een toezichthouder middels een goed werkend informatiesysteem actief toeziet op de ontwikkeling van de doelenrealisatie op financieel terrein. Daarbij dient het bestuur of de directeur als gemandateerd bestuurder tijdig bevraagd te worden op de te verwachten resultaten. Financiële rechtmatigheid en doelmatigheid is immers één van de wettelijke objecten van toezicht. Het gevaar is niet denkbeeldig dat transitie van bestuur naar toezicht leidt tot (nog meer) afstand. Daar staat tegenover dat er ook bewegingen waar te nemen zijn, waarbij besturen weer op de stoel van directies dreigen plaats te nemen, omdat het financieel gierend mis gaat. Beide bewegingen, voortvloeiend uit de financiële resultaten houden dus rechtstreeks verband met het opereren als bestuur en toezichthouder. 13

14 Het bovenstaande laat onverlet dat het rondkrijgen van een exploitatie zelfs met de meeste inzet en grootste wil nog moeilijk kan zijn: hoge interimkosten door een directievacature, een leerlingdaling en te weinig personeelsverloop in combinatie met een te sterke rechtspositie om de personele inzet daarop aan te passen of een methode die qua verbruik veel te duur blijkt te zijn en die men wegens forse investeringen toch ook weer niet wil afstoten. Met de begrotingsperiode weer voor de deur is er alvast één belangrijke tip te geven: begroot op tegenvallers, niet op meevallers. Ga uit van het slechtste scenario, niet van wat beter uit zou komen. Hoe simpel het klinkt, zo moeilijk kan het zijn om als de begroting niet rond komt te denken dat er misschien toch nog wel een gezin zou kunnen verhuizen en dat er daardoor 3 leerlingen meer te begroten zijn. Het meer dan begroot besteden in geval van een meevaller blijft echter veel makkelijker dan het bezuinigen wanneer er een tegenvaller wordt gerealiseerd. Arie van Loon Unitmanager VGS Advies 14

15 Begrippenlijst Liquiditeit: de mate waarin een organisatie kan voldoen aan haar kortlopende schulden. Dit kengetal wordt gedefinieerd als: vlottende activa gedeeld door kortlopende schulden. De vlottende activa omvatten de liquide middelen (banksaldo), kortlopende vorderingen (debiteuren), kortlopende effecten en eventuele voorraden. Als minimumgetal kan voor de liquiditeit 1,80 tot 2,00 worden aangehouden. Een liquiditeitsratio van 2,00 betekent dat een organisatie op korte termijn twee keer zoveel geld heeft c.q. kan vrijmaken (door bijvoorbeeld verkoop van effecten) dan nodig is om haar korte termijn schulden af te betalen. Solvabiliteit: de mate waarin een organisatie aan al haar schulden kan voldoen. Dit kengetal wordt gedefinieerd als: eigen vermogen gedeeld door het balanstotaal. De solvabiliteitsratio laat welk gedeelte van het vermogen waarmee de organisatie haar dagelijkse activiteiten financiert van haar zelf is en dus niet (noch op korte, noch op lange termijn) terugbetaald hoeft te worden aan andere partijen. Het eigen vermogen is feitelijk de som van alle resultaten die in het verleden zijn behaald. Voor dit kengetal wordt een minimumniveau van 0,50 aangeraden. Rentabiliteit: de mate van winstgevendheid van een organisatie, in dit geval afgezet tegen de totale baten. De definitie van dit kengetal luidt: exploitatieresultaat gedeeld door de totale baten. Een rentabiliteit van 2% geeft derhalve aan dat van de totale baten 2% werd overgehouden als positief resultaat. Voor rentabiliteit kan moeilijk een advies worden vastgesteld: scholen met een lage vermogenspositie hebben een positieve rentabiliteit nodig om hun vermogen op peil te brengen (een positieve rentabiliteit betekent een positief resultaat, een positief resultaat wordt toegevoegd aan de algemene reserve, de algemene reserve is onderdeel van het eigen vermogen derhalve betekent een positieve rentabiliteit dat er vermogensopbouw plaats vindt), terwijl scholen met een te hoog vermogen juist een negatieve rentabiliteit wenselijk kunnen achten. Weerstandsvermogen: het weerstandsvermogen is de vrije vermogensbuffer die beschikbaar is voor het opvangen van eventuele calamiteiten (of de financiële consequenties hiervan). Het kengetal wordt gedefinieerd als: eigen vermogen minus materiële vaste activa, gedeeld door de rijksbijdragen. De reden dat de materiële vaste activa (inventaris en apparatuur, meubilair, leermethoden, etc.) op het resterende vermogen in mindering worden gebracht is dat het vermogen wat aangewend is voor het doen van deze investeringen ook niet meer vrij beschikbaar is: het moeten verkopen van deze activa zorgt ervoor dat er geen materialen meer zijn voor het geven van onderwijs en zou daarmee de continuïteit van de school in gevaar brengen. Het restant van deze som is het vrij beschikbare vermogen. Door dit af te zetten tegen de rijksbijdragen (op jaarbasis) wordt rekening gehouden met schoolgrootte: een vermogen van is voor een school met 100 leerlingen meer dan voor een school met 500 leerlingen, daar deze laatste nominaal grotere risico s loopt. De laatste heeft echter een veel hogere rijksbijdrage dan de eerste, waardoor het vermogen afgezet tegen de rijksbijdrage een betere diepte aan het kengetal meegeeft. Ook wordt hiermee het vergelijken van vermogensposities tussen verschillende scholen mogelijk. Het kengetal weerstandsvermogen moet feitelijk gelezen worden naast de balans: een school die weinig investeert in haar onderwijs, heeft een lage boek voor activa en zal dus een relatief hoger weerstandsvermogen hebben. Door in een (meerjaren)begroting een goede investeringsplanning op te nemen wordt dus duidelijk in hoeverre de investeringen het weerstandsvermogen zullen beïnvloeden. Hiermee wordt het weerstandsvermogen ook een indicator of bepaalde gewenste investeringen ook mogelijk zijn gegeven de financiële positie. Scholen die enkele jaren een positief resultaat hebben bereikt en daardoor hun vermogen hebben opgebouwd, kunnen gedurende volgende jaren 15

16 meer investeren of een (licht) negatief resultaat draaien. Voor besturen die de financiële positie van hun scholen willen monitoren, is het weerstandsvermogen daarmee een beter kengetal dan rentabiliteit, omdat het meer recht doet aan uit het verleden behaalde resultaten. Geïnvesteerd vermogen: het weerstandsvermogen kan onterecht positief vertekend worden, wanneer er bijna niet geïnvesteerd wordt in materiële vaste activa. Het weerstandsvermogen zal dan hoger uitvallen, terwijl de onderwijskwaliteit kan dalen, door de lage investeringsgraad. Het geïnvesteerd vermogen houdt wel rekening met de investeringsgraad en kan gedefinieerd worden als: materiële vaste activa gedeeld door de rijksbijdragen OCW. Door middel van het percentage geïnvesteerd vermogen kan een uitspraak gedaan worden over in hoeverre het weerstandsvermogen een realistisch beeld geeft van de organisatie. Kapitalisatiefactor: dit kengetal is in het najaar van 2009 geïntroduceerd door de commissie Don. Met de kapitalisatiefactor wil de commissie inzicht krijgen in dat deel van het kapitaal wat niet of inefficiënt benut wordt, men wil de totale kapitaalbehoefte in kaart brengen. De kapitalisatiefactor is gedefinieerd als totale kapitaal (exclusief gebouwen en terreinen) gedeeld door de totale baten. Als bovengrens adviseert de commissie 35% voor grote instellingen en 60% voor kleine instellingen. De maximale bovengrens bedraagt 1,5 keer de norm. Indien er sprake is van een, 1,5 keer zo groot als de bovengrens is er volgens de commissie sprake van het niet efficient benutten: Als instellingen meer kapitaal hebben dan past bij de jaarlijkse baten, wordt een deel van dat kapitaal kennelijk niet efficiënt benut: men zou immers dezelfde diensten moeten kunnen leveren met minder kapitaal. 16

17 Colofon Dit rapport is een uitgave van: VGS Advies Postbus AA RIDDERKERK T F E advies@vgs.nl I Copyright 2010: VGS Advies 17