Astma en kinderen: diagnostiek, preventie, behandeling en management
|
|
- Ruth de Wit
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Astma en kinderen: diagnostiek, preventie, behandeling en management Samenvatting De nieuwe richtlijnen betreffende astmabehandeling bij kinderen zijn gebaseerd op gecontroleerd wetenschappelijk onderzoek. Een gerichte anamnese en lichamelijk onderzoek vormen de basis voor het stellen van de juiste diagnose. Routine laboratorium- en röntgenonderzoek is niet zinvol. Longfunctieonderzoek kan aanvullende informatie bieden en is over het algemeen mogelijk vanaf de leeftijd van zes tot zeven jaar. Het meten van stikstofmonoxide in de uitademingslucht is een mogelijkheid om op niet-invasieve manier een indicatie te krijgen van het ontstekingsproces in de luchtwegen. Verschillende preventieve maatregelen kunnen worden genomen om de ontwikkeling van allergie en astma te voorkomen, dan wel reeds bestaande klachten te beperken. Bijvoorbeeld het geven van uitsluitend borstvoeding gedurende de eerste vier tot zes maanden en het niet roken in de directe omgeving van een kind. Van verschillende andere preventieve maatregelen staat het effect niet onomstotelijk vast. De behandeling van astma verloopt volgens een, door de ernst van het astma bepaald, stappenplan. Intermitterende klachten worden behandeld met een kortwerkende luchtwegverwijder, terwijl bij persisterend astma een indicatie bestaat voor onderhoudsbehandeling met inhalatiesteroïden. In stap drie van de behandeling kunnen drie keuzes worden gemaakt; het verhogen van de dosis inhalatiesteroïden, het toevoegen van een langwerkende luchtwegverwijder of het toevoegen van een leukotriënenreceptorantagonist. In stap vier worden de verschillende middelen gecombineerd toegepast. Kinderen die ook na stap twee niet klachtenvrij blijken, komen in aanmerking voor verwijzing naar een kinderarts. Indien het astma na behandeling volgens stap drie stabiel blijkt kan de zorg voor de patiënt weer worden overgedragen aan de huisarts. In dat geval is een gedeelde zorg volgens de regels van de Landelijke Transmurale Afspraak mogelijk. (Ned Tijdschr Allergie 2004;2:61-66) Trefwoorden - diagnostiek van astma - behandeling van astma - astma bij kinderen - stikstofmonoxide - inhalatiesteroïden Inleiding In 2002 bestond de Sectie Kinderlongziekten van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde 25 jaar. Ter gelegenheid hiervan vond een symposium plaats waarbij de aangepaste richtlijnen astmabehandeling bij kinderen werden besproken en vastgesteld. 1,2 In 1991 en 1997 werden de eerste richtlijnen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde gepubliceerd. 3-5 Waarom was het nodig om nieuwe richtlijnen vast te stellen? In de afgelopen jaren zijn nieuwe diagnostische en behandelingsmogelijkheden beschikbaar gekomen die gebaseerd zijn op de resultaten van gecontroleerd wetenschappelijk onderzoek. De richtlijnen zijn het resultaat van discussies die gevoerd zijn binnen de verschillende werkgroepen tijdens het jubileumsymposium in mei Auteur E.J. Duiverman Nederlands Tijdschrift voor Allergie 61
2 Diagnostiek Astma is een aandoening gekenmerkt door reversibele bronchusobstructie en toegenomen prikkelbaarheid. De symptomen zijn kortademigheid, hoesten en/of piepen als gevolg van een toegenomen gevoeligheid van de luchtwegen voor allergene en niet-allergene prikkels. Dit heeft als pathologisch substraat een chronische ontstekingsreactie. 6 Een gerichte anamnese en lichamelijk onderzoek vormen de basis voor een juiste diagnose. Men dient te vragen naar de aard, patroon en ernst van de symptomen, reactie op therapie, klachtenvrije intervallen, uitlokkende factoren zoals allergieën, inspanning en andere aspecifieke prikkels. Tevens dient men te vragen naar andere met astma gerelateerde factoren, zoals atopie en eczeem bij de patient en bij de eerstegraads familieleden. Longfunctieonderzoek, over het algemeen mogelijk vanaf zes tot zevenjarige leeftijd, kan aanvullende informatie opleveren. Een reversibele bronchusobstructie is een kenmerk van astma. 7 Bepaling van de bronchiale prikkelbaarheid (histaminedrempel) kan zinvol zijn bij het bepalen van de ernst van het astma en vertoont een correlatie met ontsteking van de bronchiale mucosa. Een regelmatige bepaling van de prikkelbaarheid wordt niet zinvol geacht. Laboratorium- en beeldvormend onderzoek hebben een beperkte waarde en zijn alleen geïndiceerd om andere aandoeningen dan astma uit te sluiten of te bevestigen. 8 Allergologisch onderzoek kan ondersteunend zijn bij de diagnostiek van astma gezien de bestaande sterke associatie tussen astma en atopie. 9,10 Bepaling van uitsluitend totaal IgE en/of aantal eosinofielen in perifeer bloed is weinig zinvol, gezien de overlap die tussen gezonde kinderen en kinderen met atopische constitutie met of zonder astma bestaat. 8 Hoewel allergische sensibilisatie bij jonge kinderen (jonger dan vier jaar) zeldzaam is, kan allergologisch onderzoek nuttig zijn indien uit de anamnese aanwijzingen worden gevonden voor het bestaan van een allergie. 11 Recentelijk zijn niet-invasieve methoden ontwikkeld waarmee een ontsteking in de bronchiaalboom indirect kan worden aangetoond door middel van uitademingslucht. De bepaling van stikstofmonoxide (NO) in uitademingslucht (ex- NO) lijkt veelbelovend voor de nabije toekomst. 12 Ex-NO is verhoogd bij allergisch astma en daalt dosisafhankelijk bij behandeling met inhalatiesteroïden (ICS). 13 Ex-NO kan nuttig zijn bij de differentiaal diagnostiek en bij de follow-up van astma. Preventie Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen primaire, secundaire en tertiaire preventie. Onder primaire preventie wordt het voorkómen van sensibilisatie verstaan. Secundaire preventie betreft het voorkómen van klachten als sensibilisatie is opgetreden en onder tertiaire preventie wordt het voorkómen van het recidiverend optreden van klachten verstaan. Tijdens de zwangerschap komt een kind via de moederlijke circulatie in contact met zowel inhalatie- als voedselallergenen. 14 Een veel gestelde vraag is of het zinvol zou kunnen zijn om tijdens de zwangerschap de aanstaande moeder een allergeenvrij dieet te adviseren. De conclusie van een recent Cochrane review luidt dat het niet waarschijnlijk is dat een allergeenvrij dieet tijdens de zwangerschap, bij vrouwen met een verhoogde kans op het krijgen van een kind met een atopische aandoening, het risico op het ontwikkelen van atopie bij het kind vermindert. 15 Roken tijdens de zwangerschap is geassocieerd met een aantal schadelijke effecten bij het kind op korte en lange termijn, waaronder astmatische klachten, en dient stellig te worden afgeraden. 16 De vraag of borstvoeding een beschermend effect heeft op het ontstaan van allergische aandoeningen kan niet eenvoudig worden beantwoord. Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat kinderen, die in de eerste vier tot zes maanden borstvoeding kregen, een verlaagde kans hebben op het ontwikkelen van astma, recidiverend piepen of allergische aandoeningen. 17 Andere onderzoeken laten echter tegenovergestelde resultaten zien. Kinderen van astmatische moeders, die langdurig borstvoeding kregen, hadden op zesjarige leeftijd juist een verhoogd risico op astma. 18 De richtlijn astmabehandeling bij kinderen adviseert vooralsnog om kinderen met een verhoogd risico op het ontstaan van allergie en astma gedurende vier tot zes maanden uitsluitend borstvoeding te geven. De introductie van dierlijk eiwit (ei, vlees, vis) dient men uit te stellen tot ongeveer de achtste maand. 1 Gebruik van allergeendichte matrashoezen vermindert de blootstelling aan huisstofmijtallergeen Allergeenreductie kan verder worden bereikt met gladde vloerbedekking, optimale ventilatie en het gebruik van goede luchtfilters. Gebruik van alleen matrashoezen leidt niet tot een vermindering van atopische sensibilisatie en astma in de eerste levensjaren. 22 Op dit moment zijn er weinig argumenten om bij een kind met een verhoogd risico op allergie de blootstelling aan huis- 62 APRIL-MEI NR.2
3 stofmijt al te reduceren. Bij bewezen sensibilisatie is allergeenreductie effectief en het effect op astma en rhinitisklachten is op korte termijn meetbaar. 19 De aanwezigheid van kat- en hondallergeen is niet beperkt tot alleen een omgeving waar een huisdier aanwezig is. De blootstelling aan huisdierallergeen kan worden verminderd door het dier regelmatig te wassen of het dier te verwijderen, gladde vloerbedekking, goede ventilatie en luchtfilters. De invloed van huisdieren op de ontwikkeling van astma en allergie gedurende de eerste levensjaren is niet eenduidig. Er zijn aanwijzingen dat blootstelling aan honden in de vroege jeugd beschermt ten aanzien van piepen, maar niet uiteindelijk tegen sensibilisatie. Over het effect van blootstelling aan kat-allergeen in de eerste levensjaren bestaan tegenstrijdige gegevens. Er is geen relatie gevonden tussen vroege blootstelling aan katallergeen en sensibilisatie of astma op de leeftijd van zes tot zeven jaar. 23 Er is onvoldoende reden om contacten met huisdieren in de eerste levensjaren te vermijden of juist te stimuleren teneinde de kans op allergische sensibilisatie of astma te verminderen. Bij aangetoonde sensibilisatie komt sanering echter wél in aanmerking. Crèchebezoek in de eerste levensjaren is geassocieerd met een grotere kans op luchtweginfecties, met name bij kinderen met een genetische aanleg voor allergie. 24 Kinderen hebben na crèchebezoek juist een kleinere kans op allergie en astma op de leeftijd van zes tot zeven jaar. 25 Crèchebezoek moet daarom niet ontraden worden. Er zijn overtuigende bewijzen voor de nadelige gevolgen van passief roken op luchtwegklachten, astma, longfunctie en bronchiale prikkelbaarheid bij kinderen. 16,26 In een recent onderzoek hebben Crone et al. de effectiviteit van het programma niet roken waar de kleine bij is onomstotelijk aangetoond. 27 De prevalentie van passief roken door zuigelingen daalde van 41% naar 18%. Helaas bleek het resultaat bij oudere kinderen minder goed. Blijkbaar valt het niet mee gemotiveerd te blijven. Of vaccinatie bij kinderen aanleiding geeft tot een toename van allergie en astma is niet aangetoond. Van de in het huidige vaccinatieprogramma toegepaste vaccins is niet aangetoond dat zij de ontwikkeling van allergie en astma stimuleren. Volgens de nieuwe richtlijn astmabehandeling bij kinderen is er geen enkele reden om kinderen met een verhoogd risico op allergie en astma niet te vaccineren. 1 Over toepassing van probiotica (bijvoorbeeld Lactobacillus stammen) in de voeding, teneinde het immuunsysteem van de zuigeling te beïnvloeden en allergie te voorkómen, bestaan nog onvoldoende gegevens. Het positieve advies dat Steenhuis et al. recent gaven met betrekking tot het gebruik van probiotica is gebaseerd op één enkele studie. 28 Het gunstige effect zal nog moeten worden bevestigd door meer gecontroleerde studies. Behandeling 2 De behandeling van astma verloopt volgens een stappenplan op geleide van de ernst van het astma (zie figuur 1). Van intermitterend astma wordt gesproken als minder dan eenmaal per week een kortwerkende luchtwegverwijder nodig is voor kortdurende klachten, terwijl de patiënt verder klachtenvrij is. In dit geval is er óók sprake van perioden waarin helemaal géén klachten aanwezig zijn. Er is geen indicatie voor onderhoudsbehandeling (stap één). Van persisterend astma wordt gesproken als er frequent (meer dan eenmaal per week) astmaklachten zijn, met daarnaast regelmatig exacerbaties. Er wordt een onderscheid gemaakt in mild (minder dan eenmaal per maand exacerbaties), matig (eenmaal per maand tot eenmaal per week exacerbaties) en ernstig (één of meerdere malen per week exacerbaties). In deze gevallen is er een indicatie voor onderhoudsbehandeling met inhalatiesteroïden (ICS) (stap twee tot vier) en mogelijk tevens een langwerkende luchtwegverwijder (LABA) en/of een leukotriënenreceptorantagonist (LTRA) (stap drie en vier). De startdosis ICS is volgens de huidige richtlijn, voor wat betreft dosisaerosolen, beperkt tot µgr Figuur 1. Behandeling van astma bij kinderen volgens een stappenplan. Nederlands Tijdschrift voor Allergie 63
4 A ANWIJZINGEN VOOR DE PRAKTIJK 1. Van alle bekende preventieve maatregelen lijkt het geven van uitsluitend borstvoeding gedurende tenminste vier maanden aan zuigelingen met een verhoogd risico op het ontstaan van allergie en astma, een goed advies. 2. Beginnen met een hoge dosis inhalatiesteroïden welke vervolgens bij afwezigheid van klachten wordt afgebouwd tot de minimale effectieve dosering (step down methode) is niet effectiever dan een constante lagere dosis inhalatiesteroïden. 3. Wanneer in stap twee van de behandeling de astmaklachten niet volledig onder controle zijn, dienen therapietrouw, inhalatiemethode en -techniek en de mogelijkheid van een andere diagnose overwogen te worden, voordat de dosis inhalatiesteroïden wordt verdubbeld. 4. In stap drie luidt het advies eerst de start-dosis te verdubbelen, vervolgens een langwerkende luchtwegverwijder en ten derde een leukotriënreceptorantagonist toe te voegen. De keuze wordt bepaald door persoonlijke voorkeur en hangt vaak af van bijkomende factoren. fluticason of ultrafijn-beclometason dan wel 400 µgr budesonide of beclometason. Voor de poederinhalatoren worden gelijke doseringen aanbevolen; µgr per dag. Verreweg de meeste discussie is gevoerd met betrekking tot stap drie van de behandeling. Welke behandeling de voorkeur heeft is vaak een kwestie van smaak. In eerste instantie dient de dosis ICS te worden verdubbeld. Daarna kan òf een LABA òf een LTRA worden voorgeschreven. In de richtlijn wordt een voorkeur uitgesproken voor de LABA s boven de LTRA s. Wanneer er ondanks adequate behandeling met een juiste dosis ICS, sprake is van regelmatig optredende bronchusobstructie, kan de voorkeur uitgaan naar een LABA naast een hogere dosis ICS. Bij een persisterende ontsteking zou eerder gekozen kunnen worden voor een aanvullende anti-inflammatoire behandeling met een LTRA. Ook kunnen chronische rhinitisklachten een reden zijn om te kiezen voor een LTRA. Vergelijkend onderzoek bij kinderen is dringend gewenst. In stap vier kunnen alle genoemde middelen worden gecombineerd. Daarbij is opvallend dat verder verhogen van dosis ICS niet wordt aanbevolen. Slechts in uitzonderingsgevallen zal men hiertoe moeten besluiten. Ten slotte dient te worden opgemerkt dat in geval van zowel LABAals ICS-gebruik, de voorkeur uitgaat naar een combinatietherapie (LABA-ICS). Het gemak dient daarbij niet alleen de mens, maar de combinatie blijkt een beter effect te hebben dan de twee componenten apart. Management Regelmatige controle wordt aanbevolen voor kinderen met persisterende klachten waarvoor ICS worden voorgeschreven. Aanvankelijk wordt viermaal per jaar een controle geadviseerd. Later kan de frequentie worden verlaagd. Bij controle wordt aandacht besteed aan de tussentijdse klachten en wordt lichamelijk onderzoek uitgevoerd, inclusief het meten van lengte en gewicht. Een regelmatige controle, door een gespecialiseerde verpleegkundige, van het juiste gebruik van medicatie en de gebruikte toedieningsvormen is eveneens vereist. Wanneer bij een kind met astma de klachten niet of onvoldoende onder controle zijn na stap twee van de behandeling (zie figuur 1, op pagina 63), dan is er een indicatie voor een specialistisch consult bij een kinderarts. 2 Dit geldt met name voor kinderen jonger dan vijf jaar, omdat het stellen van de juiste diagnose op deze leeftijd moeilijk is én omdat inhalatietherapie bij jonge kinderen speciale instructie en begeleiding vraagt. Conform de Landelijke Transmurale Afspraak kan de behandeling van astma in gedeelde zorg met de huisarts plaatsvinden indien het astma stabiel is. 29 Eenmaal per jaar tot anderhalf jaar zou de patiënt opnieuw door de kinderarts beoordeeld moeten worden. Longfunctieonderzoek en het meten van ex-no kunnen een indicatie geven over het beloop van het astma en de noodzakelijke behandeling. Voorlichting, instructie en educatie vormen een belangrijk onderdeel van de behandeling van astma. Deze kunnen het beste worden gegeven door de 64 APRIL-MEI NR.2
5 behandelend arts in samenwerking met een gespecialiseerde verpleegkundige. Met name bij ernstig persisterend astma is de rol van deze verpleegkundige belangrijk. Complexe problematiek verlangt speciale educatieprogramma s, welke kunnen worden uitgevoerd in (poli-)klinische astmacentra. Om tot een goede afstemming te komen tussen de verschillende echelons betrokken bij de behandeling van kinderen met astma dienen regionale c.q. lokale afspraken te worden gemaakt én te worden nagekomen. Betrokken bij de ontwikkeling van de richtlijnen (allen zijn kinderarts tenzij anders vermeld): WMC van Aalderen (Amsterdam), HG Arets (Utrecht), OH van der Baan-Slootweg (Hilversum), S van der Baan (KNO-arts, Blaricum/Utrecht), Bierlaagh (Longverpleegkundige Amsterdam), NJ van den Berg, Almere, P Bindels (Huisarts, Amsterdam), RJ de Boer (Arnhem), HJL Brackel (Eindhoven), PLP Brand (Zwolle), G Brinkhorst (Alkmaar), E Dompeling (Maastricht), EJ Duiverman (Groningen), CK van der Ent (Utrecht), EEM van Essen-Zandvliet (Hilversum), S Flikweert ((Huisarts, Nijkerk), GPJM Gerrits (Nijmegen), RW Griffioen (Amsterdam), W Hagmolen of ten Have (Almere), J Heijnens (Sittard), MH Grol (Huisarts, Amsterdam), JJE Hendriks (Maastricht), MO Hoekstra (Utrecht), CAC Hugen (Groesbeek), KE Illy (Tiel), Q Jöbsis (Maastricht), JC de Jongste (Rotterdam), CRW Korver (Haarlem), JM Kouwenberg (Den Haag), MC Kuethe (Breda), J van der Laag (Utrecht), AM Landstra (Arnhem), PJFM Merkus (Rotterdam), AF Nagelkerke (Amsterdam), HJ Neijens (Rotterdam), RF Oosterkamp (Hilversum), WJ den Ouden (Spijkenisse), PC Overberg (Hoorn), MWH Pijnenburg (Rotterdam), JGM Rijntjes (Amsterdam), RJ Roorda (Zwolle), BL Rottier (Groningen), PPM Schilte (Alkmaar), FWJM Smeenk (Longarts, Eindhoven), MJ Spaan-Groenemeijer (Hengelo), PJC van der Straaten (Delft), BJ Thio (Enschede), AAPH Vaessen-Verberne (Breda), FGA Versteegh (Gouda), EJLE Vrijlandt (Groningen), LN v Veen (Delft), A vd Wagen ((Hengelo), GJ Wesseling (Longarts, Maastricht), JL Yntema (Nijmegen), DHH vd Zwet-Fandri (Utrecht). Referenties 1. Duiverman EJ, Jöbsis Q, van Essen-Zandvliet EEM, van Aalderen WMC, Jongste JC. Richtlijn Astmabehandeling bij kinderen van kinderlongartsen (2e herziening). I. Diagnostiek en preventie. Ned Tijdschr Geneeskd 2003;147: Duiverman EJ, Brackel HJL, Merkus PJFM, Rottier BL, Brand PLP. Richtlijn Astmabehandeling bij kinderen van kinderlongartsen (2e herziening). II. Medicamenteuze behandeling. Ned Tijdschr Geneeskd 2003;147: Van der Laag JL, van Aalderen WMC, Duiverman EJ, van Essen-Zandvliet EEM, Nagelkerke AF, van Nierop JC. Astma bij kinderen; consensus van kinderlongartsen over langtermijn behandeling. I. Diagnostiek. Ned Tijdschr Geneeskd 1991;135: Van der Laag J, van Aalderen WMC, Duiverman EJ, van Essen-Zandvliet EEM, Nagelkerke AF, van Nierop JC. Astma bij kinderen; consensus van kinderlongartsen over langetermijn behandeling. II. Behandeling. Ned Tijdschr Geneeskd 1991;135: Hoekstra MO. Behandeling van astma bij kinderen; herziene richtlijnen van kinderlongartsen. Ned Tijdschr Geneeskd 1997;141: Kerrebijn KF. Consensus astma bij kinderen. Ned Tijdschr Geneeskd 1993;137: De Boeck V, de Jongste JC, Desager K. Longfunctieonderzoek bij kinderen. In: Demedts M, Decramer M, red. Longfunctieonderzoek. Leuven: Garnat; P De Vries TW, Wormmeester L, van Pinxteren-Nagler E, Bakker AJ, Brand PLP. Routinematig laboratoriumonderzoek bij kinderen, verwezen wegens recidiverend piepen en/of astma, niet zinvol. Ned Tijdschr Geneeskd 2000;144: Holt PG, Macaubus C, Stumbles PA, Sly PD. The role of allergy in the development of asthma. Nature 1999;402 (6760 Suppl):B Kay AB. Allergy and allergic diseases. First of two parts. N Engl J Med 2001;344: Kuenhi CE, Davis A, Brooke AM, Silverman M. Are all wheezing disorders in very young (preschool) children increasing in prevalence? Lancet 2001;357: Gibson PG, Henry RL, Thomas P. Noninvasive assessment of airway inflammation in children: induced sputum, exhaled nitric oxide, and breath condensate. Eur Respir J 2000;16: Pijnenburg MW, Jöbsis Q, de Jongste JC. Inflammometrie met stikstofmonoxide in uitademingslucht: een nieuw onderzoek bij longaandoeningen. Ned Tijdschr Geneeskd 2001;145: Steenhuis TJ, van Aalderen WMC, Hoekstra MO. Allergie op de kinderleeftijd een rol voor primaire preventie? Tijdschr Kindergeneeskd 2003;71: Kramer MS. Maternal antigen avoidance during pregnancy for preventing atopic diseaese in infants of women at high risk. Cochrane Database Syst Rev 2000;CD Nederlands Tijdschrift voor Allergie 65
6 16. Hofhuis W, Merkus PJFM, de Jongste JC. Nadelige effecten van passief roken op het (ongeboren) kind. Ned Tijdschr Geneeskd 2002;146: Saarinen UM, Kajosaari M. Breastfeeding as prophylaxis against atopic disease: prospective follow-up study until 17 years old. Lancet 1995;346: Wright AL, Holberg CJ, Taussig LM, Martinez FD. Factors influencing the relation of infant feeding to asthma and recurrent wheeze in childhood. Thorax 2001;56: Sporik R, Hill DJ, Thompson PJ, Stewart GA, Carlin JB, Nolan TM, et al. The Melbourne house dust mite study: longterm efficacy of house dust mite reduction strategies. J Allergy Clin Immunol 1998;101: Custovic A, Simpson BA, Simpson A, Kissen P, Woodcock A. Effect of environmental manipulation in pregnancy and early life on respiratory symptoms and atopy during first year of life: a randomised trial. Lancet 2001;358: Van Strien R. Of mite and man; Epidemiological studies on determinants and effects of exposure to housedust mite allergens. Thesis Universiteit Utrecht 2002; ISBN Koopman LP, van Strien RT, Kerkhof M, Wijga A, Smit HA, de Jongste JC, et al. on behalf of the Prevention and Incidence of Asthma and Mite Allergy (PIAMA) Study. Placebo-controlled trial of house dust mite-impermeable mattress covers: Effect on symptoms in early childhood. Am J Respir Crit Care Med 2002;166: Lau S, Illi S, Sommerfeld C, Niggemann B, Bergmann R, von Mutius E, et al. and the Multicentre Allergy Study Group. Early exposure to house-dust mite and cat allergens and development of childhood asthma: a cohort study. Lancet 2000;356: Koopman LP, Smit HA, Heijnen ML, Wijga A, van Strien RT, Kerkhof M, et al. Repiratory infections in infants: interaction of parenteral allergy, children care, and siblings. The PIAMA study. Pediatrics 2001;108: Infante-Rivard C, Amre D, Gautrin D, Malo JL. Family size, day-care attendance, and breastfeeding in relation to the incidence of childhood asthma. Am J Epidemiol 2001;153: Cunningham J, O'Connor GT, Dockery DW, Speizer FE. Environmental tobacco smoke, wheezing, and asthma in children in 24 communities. Am J Respir Crit Care Med 1996;153: Crone M, Reijneveld SA, Willemsen MC, Hira Sing RA. Parental education about passive smoking in infancy does work. Eur J Publ Health 2003;13: Kalliomaki M, Salminen S, Arvilommi H, Kero P, Koskinen P, Isolauri E. Probiotics in primary prevention of atopic disease; a randomised placebo-controlled trial. Lancet 2001;357: Geijer RMM, van Essen-Zandvliet EEM, Flikweert S, et al. Landelijke Transmurale Afspraak: Astma bij kinderen. Huisarts Wet 1998;41: Correspondentieadres auteurs: Prof. dr. E.J. Duiverman, kinderarts Academisch Ziekenhuis Groningen Afdeling kindergeneeskunde Postbus RB Groningen Tel: Fax: e.j.duiverman@bkk.azg.nl Deze bijdrage is geheel onafhankelijk van de sponsoren* die het jubileumsymposium van de Sectie Kinderlongziekten van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde op 30 en 31 mei 2002 financieel hebben ondersteund, tot stand gekomen en geeft de resultaten weer van de discussies die destijds werden gevoerd. * AstraZeneca, 3M, MSD, GlaxoWellcome, Novartis, Schering-Plough. 66 APRIL-MEI NR.2
Wat is astma? Wat is astma? Basis Cursus Astma bij Kinderen. Dilemma s bij behandeling van kinderen met astma
Basis Cursus Astma bij Kinderen Wat is astma? Anneke Landstra Mariëlle Pijnenburg Maarten Kuethe Wim van Aalderen Wat is Normale luchtweg Matig/ernstig astma gezond fataal astma Dilemma s bij behandeling
Nadere informatieAstma monitoring & E-health anno 2012. TRENDS XXII, Garderen
Astma monitoring & E-health anno 2012 TRENDS XXII, Garderen Eric de Groot, ISALA Zwolle Rijn Jöbsis, MUMC + Maastricht Leerdoelen monitoring astma Mate van astmacontrole staat centraal Eén ideaal instrument
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder
Nadere informatieHet piepende kind. Nascholing huisartsen. 20 mei 2014. Annejet Plaisier. kinderarts
Het piepende kind Nascholing huisartsen 20 mei 2014 Annejet Plaisier kinderarts Incidentie van wheezing bij kinderen 18 16 Kinderen in % 14 12 10 8 6 4 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 MAS-90 Leeftijd
Nadere informatiePiepjes en Pufjes. 8 september 2014
Piepjes en Pufjes 8 september 2014 NHG standaard: Astma bij kinderen Patrick Bindels Huisarts Praktijk Buitenhof Hoofd afdeling Huisartsgeneeskunde Erasmus MC Rotterdam Nieuwe ontwikkelingen bij astma
Nadere informatieAstma bij Kinderen. Adembenemend 2015 Hans Berg, Regien Kievits
Astma bij Kinderen Adembenemend 2015 Hans Berg, Regien Kievits Wat wil je weten? Astma is meest voorkomende chronische ziekte bij kinderen Prevalentie: 8 10 % van alle kinderen Standaarden: NHG- en Zorgstandaard
Nadere informatieWat doet kinderarts, longarts?
Astma van jong tot oud. Dr. R. Aalbers, longarts Martini Ziekenhuis, groningen Patient 1 Man, 49 jaar. Leraar. Nooit gerookt. Geen dieren. Bij H.A. bekend sinds 36 ste jaar met inspanningsastma. Vermijdt
Nadere informatieAstma monitoring & E-health anno 2013. TRENDS XXIII, Garderen
Astma monitoring & E-health anno 2013 TRENDS XXIII, Garderen Eric de Groot, ISALA Zwolle Rijn Jöbsis, MUMC + Maastricht Leerdoelen monitoring astma Mate van astmacontrole staat centraal Eén ideaal instrument
Nadere informatieAstmatische klachten bij kinderen jonger dan 6 jaar
Astmatische klachten bij kinderen jonger dan 6 jaar Afdeling kindergeneeskunde Veel kinderen hebben als baby, peuter of kleuter wel eens last van astmatische klachten, zoals een piepende ademhaling met
Nadere informatieBenauwdheid en piepen bij kinderen jonger dan 6 jaar
Benauwdheid en piepen bij kinderen jonger dan 6 jaar Afdeling kindergeneeskunde Veel kinderen hebben als baby, peuter of kleuter wel eens last van klachten als een piepende ademhaling met benauwdheid,
Nadere informatieCasusschetsen astma/copd
Casusschetsen astma/copd 7 augustus 2000 Casusschets 1 Mevr. N, is een 26 jarige adipeuze Surinaamse vrouw die sinds 1994 in Nederland woonachtig is. Sinds haar komst naar Nederland heeft zij in wisselende
Nadere informatieASTMA PROTOCOL CELLO. Leiden
ASTMA PROTOCOL CELLO Leiden Mei 2011 1 Inleiding Dit protocol omvat uitleg ziektebeeld, diagnose, doelstellingen, niet medicamenteuze therapie, medicamenteuze therapie en schema dosering inhalatiemiddelen.
Nadere informatieCurriculum vitae and List of publications
Curriculum vitae and List of publications Curriculum vitae Bert Arets werd geboren op 4 mei 1965 te Beek (L). In 1983 werd het VWO diploma behaald aan de Serviam Scholengemeenschap te Sittard. Hetzelfde
Nadere informatieAstma en Longrevalidatie
Astma en Longrevalidatie Dominique Vaessen, verpleegkundig specialist longziekten 24 mei 2016 Isala Inhoud Astma Astma en longrevalidatie Longrevalidatie in Nederlands Astmacentrum Davos pagina 2 Astma
Nadere informatieAstma & COPD Uitgangspunten LTA en locale werkafspraak: Controle-eis LTA: Diagnostiek astma/copd (door huisarts) Controle bij astma en COPD
Astma & COPD Uitgaande van de Landelijke Transmurale Afspraak (LTA) Astma & COPD van 2002 (coproductie NHG: Nederlands Huisartsen Genootschap en NVALT: Nederlandse Vereniging voor Artsen voor Longziekten
Nadere informatieWorkshop RTA astma bij kinderen
Workshop RTA astma bij kinderen Kindercarroussel Klankbordgroep kindergeneeskunde 7 maart 2017 Nicolien de Bie en Marianne Faber Quiz via Kahoot Pak je smartphone Ga naar kahoot.it Enter pin: Geef een
Nadere informatieConflict van belangen
Steroïden en luchtwegverwijders: aparte inhalers of één langwerkend combinatiepreparaat? - een studieprotocol - Baretta H.J. 1, Metting E.I. 1, van Boven J.F. 1, Flokstra-de Blok B.M.J. 1, van der Molen
Nadere informatieBenauwdheid bij kinderen jonger dan 6 jaar
Benauwdheid bij kinderen jonger dan 6 jaar Inhoudsopgave 1. Inleiding... 1 2. Kinderen met astmatische klachten... 1 3. Oorzaken piepende ademhaling... 1 4. Risicofactoren astma... 2 5. Twee soorten piep-
Nadere informatieWorkshop voor apothekers en huisartsen Behandeling van COPD anno 2007
Workshop voor apothekers en huisartsen Behandeling van COPD anno 2007 Voorbeeld Programma Maken van de ingangstoets Bespreking leerdoelen l en inleiding idi Presentatie van regionale voorschrijfcijfers
Nadere informatieAstma. Samenvatting van de herziene richtlijnen van de Sectie Kinderlongziekten van de NVK
Astma bij kinderen Samenvatting van de herziene richtlijnen van de Sectie Kinderlongziekten van de NVK Opgesteld te Hilversum op 3 oktober en 23 november 2007 Onder redactie van Prof. dr. J.C. de Jongste
Nadere informatieProbiotica als primaire preventie van atopie: een gerandomiseerde, placebogecontroleerde
Journal Scan Probiotica als primaire preventie van atopie: een gerandomiseerde, placebogecontroleerde studie Bron: Kalliomaki M, Salminen S, Arvilommi H, Kero P, Koskinen P, Isolauri E. Probiotics in primary
Nadere informatieAstma; moeilijk of ernstig?! Marianne van Nieuwamerongen Physician Assistant longziekten
Astma; moeilijk of ernstig?! Marianne van Nieuwamerongen Physician Assistant longziekten Astma Chronische ontstekingsreactie van de luchtwegen die samengaat met de neiging van het luchtwegsysteem om sneller
Nadere informatieAfbakening. Casus A Wim van Wanten. Medicamenteuze therapie bij Astma. Leerdoel. Medicamenteuze therapie
DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: Medicamenteuze therapie bij Astma GEEN BELANGENVERSTRENGELING Jos Dirven, huisarts Renswoude, kaderhuisarts astma-copd Riccardo Fornaro, huisarts Hoensbroek, kaderhuisarts
Nadere informatieRIVM rapport 260401002/2004. Astma bij peuters en kleuters: Resultaten van het PIAMA-onderzoek. A.H. Wijga, J.E. Brussee, H.A.
RIVM rapport 260401002 pag. 1 van 26 RIVM rapport 260401002/2004 Astma bij peuters en kleuters: Resultaten van het PIAMA-onderzoek A.H. Wijga, J.E. Brussee, H.A. Smit Dit onderzoek werd verricht in opdracht
Nadere informatieBenauwdheid bij kinderen jonger dan 6 jaar
KINDERGENEESKUNDE Benauwdheid bij kinderen jonger dan 6 jaar KINDEREN Benauwdheid bij kinderen jonger dan 6 jaar Veel kinderen hebben als baby, peuter of kleuter wel eens last van astmatische klachten,
Nadere informatieSamen in de lucht. Het kind met de piepende ademhaling. Guido Bothof, kinderarts i.o.
Samen in de lucht Het kind met de piepende ademhaling Guido Bothof, kinderarts i.o. Wat is een piepende ademhaling? - Ouders gebruiken piepen o.a. om moeite met ademhaling en hoorbare ademhaling aan te
Nadere informatieWorkshop Astma bij Kinderen
Workshop Astma bij Kinderen Regionale Transmurale Afspraak bij Kinderen 2011 1 Hoesten, piepen, zagen bij het jonge kind: Hein Brackel hein.brackel@cze.nl 2 Astma-controle Rene van Gent r.vangent@mmc.nl
Nadere informatieDubbeldiagnose. Paul Bresser, longarts Anaïs van Essen-Rubingh, huisarts
Dubbeldiagnose Paul Bresser, longarts Anaïs van Essen-Rubingh, huisarts Quiz 1 COPD is een aandoening van Jonge mensen Oudere mensen Beiden Quiz 2 Astma is een aandoening van Jonge mensen Oudere mensen
Nadere informatieAstma bij kinderen. Quirine van Dellen Kinderarts OLVG
Astma bij kinderen Quirine van Dellen Kinderarts OLVG Inhoud diagnose stellen medicamenteuze behandeling monitoring primaire preventie Definitie diagnose astma is een klinische diagnose, gesteld op herkenning
Nadere informatieKnelpunten en mogelijkheden
A l l e r g i e Licht astma bij kinderen Knelpunten en mogelijkheden Auteurs Tr e f w o o r d e n W. Hagmolen of ten Have, N.J. van den Berg, P.J.E. Bindels, J. van der Palen en W.M.C. van Aalderen astma,
Nadere informatieVerdiepingsmodule. Astma bij volwassenen: Aanvullende diagnostiek allergietest (Toets)
1. Toelichting Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard van oktober 2007 (tweede herziening) Allergie speelt een belangrijke rol in de pathofysiologie van astma: klachten en symptomen kunnen erdoor
Nadere informatieAfbakening. Casus Wim van Wanten Medicamenteuze therapie bij Astma. Leerdoel. Medicamenteuze therapie
DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: Medicamenteuze therapie bij Astma GEEN BELANGENVERSTRENGELING Riccardo Fornaro, huisarts Gezondheidscentrum Hoensbroek Noord, kaderhuisarts astma-copd KADERHUISARTS SCHAKEL
Nadere informatieWERKAFSPRAKEN ASTMA BIJ KINDEREN TUSSEN 1 E EN 2 E LIJN
WERKAFSPRAKEN ASTMA BIJ KINDEREN TUSSEN 1 E EN 2 E LIJN REGIO ZUIDWEST-FRIESLAND EN NOP BEGRIPPEN Episodisch expiratoir piepen (< 6 jaar) Astma (> 6 jaar) SABA ICS Episodisch (twee of meer episodes in
Nadere informatieGevaarlijk duo bedreigt varkenshouders
Gevaarlijk duo bedreigt varkenshouders De blootstelling aan zowel chemische en biologische stoffen als allergenen is in de werkomgeving vaak vele malen hoger dan in het algemene milieu. Hierdoor biedt
Nadere informatieAchtergronden casusschetsen astma/ copd
Achtergronden casusschetsen astma/ copd 7 augustus 2000 Inleiding Dit Interline programma is gemaakt voor groepen die (meer dan) een jaar geleden het longproject hebben gevolgd. Het is gedeeltelijk een
Nadere informatieJolet, 2 jaar oud, heeft bij verkoudheden last van hoesten, slijm opgeven en benauwdheid. Vooral s nachts zit zij vol, maar ze piept niet.
Astma bij kinderen Casusschetsen Mrt 00 Casusschets 1 Jolet, 2 jaar oud, heeft bij verkoudheden last van hoesten, slijm opgeven en benauwdheid. Vooral s nachts zit zij vol, maar ze piept niet. Vraag 1:
Nadere informatieProf. dr. Frans J.M. Feron arts M&G / jeugdarts
Astma bij kinderen JGZ-richtlijn Maastricht, 23 april 2013 Prof. dr. Frans J.M. Feron arts M&G / jeugdarts Inhoud presentatie: Inleiding Inhoud richtlijn: voorlichting signalering ondersteuning en begeleiding
Nadere informatieVan Fenotypes naar Medicamenteuze behandeling Ernstig astma anno Jeroen van Exsel, longarts
Van Fenotypes naar Medicamenteuze behandeling Ernstig astma anno 2018 Jeroen van Exsel, longarts Astma Astma Patients with asthma Patients with asthma Leerdoelen Achtergrond, epidemiologie astma en ernstig
Nadere informatieAstma bij kinderen. Toelichting. Regionale Transmurale Afspraak Zuidoost Brabant. Symptomen en lichamelijk onderzoek
Regionale Transmurale Afspraak Zuidoost Brabant Astma bij kinderen Toelichting Inleiding Het doel van deze samenwerkingsafspraak is een afstemming van het beleid rondom diagnostiek en behandeling van kinderen
Nadere informatieFactsheet Astma-/COPD-Monitor April 2007
Factsheet Astma-/COPD-Monitor April 7 Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding worden gebruikt (M. Heijmans, Meer dan helft astmapatiënten heeft ziekte niet onder
Nadere informatieIMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK
IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK 29 januari + 30 januari 2015 KADERHUISARTS SCHAKEL TUSSEN WETENSCHAP EN PRAKTIJK DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: GEEN BELANGENVERSTRENGELING KADERHUISARTS
Nadere informatieDe nieuwe standaarden astma en COPD. Wat is nieuw
De nieuwe standaarden astma en COPD Wat is nieuw De patiënt staat centraal Veranderingen Nieuwe definitie luchtwegobstructie Nieuwe indeling ernst astma en COPD Plaats reversibiliteitstest bij astma en
Nadere informatieAstma: de laatste ontwikkelingen S.R.J. VAN OORD LONGARTS - LANGELAND ZIEKENHUIS
Astma: de laatste ontwikkelingen S.R.J. VAN OORD LONGARTS - LANGELAND ZIEKENHUIS Longen Longen Longen Wat doen longen precies? Zuurstof opnemen Koolstofdioxide afscheiden Longblaasjes Astma: de laatste
Nadere informatieImmunotherapie met inhalatie-allergenen
Immunotherapie met inhalatie-allergenen Interne Geneeskunde Allergologie Inleiding U reageert allergisch op stuifmeel, huisstofmijt en/of huidschilfers van katten. Deze stoffen die in de lucht voorkomen,
Nadere informatieRichtlijn Behandeling van astma bij kinderen
Richtlijnen Richtlijn Behandeling van astma bij kinderen 3 controversiële behandelopties Bart L. Rottier, Hettie M. Janssens, Johan C. de Jongste, Marianne L. Brouwer, Elianne J.L.E Vrijlandt en Nicole
Nadere informatieIMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK
IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK Januari 2015 KADERHUISARTS SCHAKEL TUSSEN WETENSCHAP EN PRAKTIJK EEN NEUS VOOR ASTMA Astma, Allergie en Allergische Rhinitis Adembenemend 2015 Papendal
Nadere informatiePreventie van allergie en de allergische mars
o v e r z i c h t s a r t i k e l e n Huisartseneditie Preventie van allergie en de allergische mars Auteur Trefwoorden M.O. Hoekstra allergie, blootstelling, kinderen, preventie, therapie op maat, vermijding
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Kinderen met astma die daar regelmatig klachten van hebben, krijgen vaak het advies van een arts om dagelijks medicijnen te gebruiken. Die medicijnen zijn meestal corticosteroïden
Nadere informatieLAN zorgstandaarden en NHG standaarden astma 2013 implementeren? Inkopen?
LAN zorgstandaarden en NHG standaarden astma 2013 implementeren? Inkopen? 24-1-2013 Jean Muris, huisarts, Kaderarts astma/copd Hoofd Huisartsopleiding Maastricht jean.muris@maastrichtuniversity.nl Astma
Nadere informatieVijf gedragsthema s lopen als een rode draad door de begeleiding van de patiënt met astma/copd:
Praktijkondersteuning bij COPD en astma Doel van praktijkondersteuning is het ophogen en/of verdieping van kennis bij de patiënt en het daaraan verbonden zelfmanagement 1. De begeleiding richt zich in
Nadere informatieDeze visie is in eerste instantie geconcretiseerd binnen het dossier van de cholesterolverlagers.
Blauwe Zorg inkoop regionaal diagnostisch en therapeutisch formularium obstructieve longaandoeningen Maastricht, najaar 2016 Inleiding Dit document beschrijft de aanleiding, aanpak en geleerde lessen ten
Nadere informatieNederlandse samenvatting Liesbeth van rensen
Nederlandse samenvatting Liesbeth van rensen Wat is astma? Patiënten met astma hebben het regelmatig benauwd. Kenmerkend voor de ziekte is dat de benauwdheid gepaard gaat met een piepende ademhaling, hoesten
Nadere informatieOnderwijsmateriaal voor toetsgroepen
1. Toelichting op dit onderwijsmateriaal Deze verdiepingsmodule is gebaseerd op de NHG-Standaard M47 van oktober 2010. Voedselallergie wordt veel vaker vermoed dan dat het feitelijk voorkomt. Daarnaast
Nadere informatieJoep, en zijn vermoeide ouders
Casus 1 Joep 1 Joep, en zijn vermoeide ouders Joep is 3 maanden oud en komt met zijn jonge ouders op het spreekuur. Ouders zien er vermoeid en gespannen uit. Joep huilt veel en is moeilijk te troosten,
Nadere informatiedubbeldiagnose Workshop deel 1 Dhr. R Indeling workshop POH - HA overleg
Disclosure belangen spreker dubbeldiagnose Geen belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder 2 Indeling workshop Workshop deel 1 inventariseren vragen in de zaal + casus plenair NHG standpunt over dubbeldiagnose
Nadere informatieHet Pufff... boekje. Máxima Medisch Centrum www.mmc.nl
Het Pufff... boekje Máxima Medisch Centrum www.mmc.nl Locatie Eindhoven: Locatie Veldhoven: Ds. Th. Fliednerstraat 1 de Run 4600 Postbus 90 052 Postbus 7777 5600 PD Eindhoven 5500 MB Veldhoven Deze informatie
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Disclosure belangen spreker Geen belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Dubbeldiagnose Indeling workshop inventariseren vragen in de zaal + casus plenair NHG standpunt over dubbeldiagnose - hoe de
Nadere informatieRespiratoire virussen en astma. Dr François Vermeulen Kinderlongziekten Gasthuisberg - UZ Leuven
Respiratoire virussen en astma Dr François Vermeulen Kinderlongziekten Gasthuisberg - UZ Leuven Plan Wheezing phenotypes Virussen als oorzaak van episodes van wheezing Virussen als oorzaak van astma Behandeling
Nadere informatieDe RTA COPD juni 2012. De RTA de achtergrond 6-7-2012. Uitgangspunt: de integrale gezondheidstoestand
De RTA COPD juni 2012 Afspraken tussen huisartsen en longartsen in de regio Noord Brabant Noord Oost De RTA de achtergrond Gebaseerd op de LTA De oude RTA de versie uit 2006 De nieuwe zorgstandaard COPD
Nadere informatieAstma/ COPD versie 2009 achtergronden casusschetsen
Astma/ COPD versie 2009 achtergronden casusschetsen Voor: begeleider/presentator Voorstel wijzigingen bij herziening werkafspraak kunnen op de laatste pagina worden genoteerd. Interline januari 2010 INTERLINE
Nadere informatieNurse versus physician-led care for the management of asthma
TRAM onderzoek Nurse versus physician-led care for the management of asthma Maarten C Kuethe1, Anja A P H Vaessen-Verberne1, Roy G Elbers2, Wim MC Van Aalderen3 1. Paediatrics, AMPHIA Hospital, Breda,
Nadere informatieDiagnostiek van koemelkallergie bij kinderen in Nederland
Diagnostiek van koemelkallergie bij kinderen in Nederland (B. Vlieg e.a.) Onderwerpen Wat is nieuw DBPGVP (dubbel-blinde-placebo-gecontroleerde-voedsel-provocatie) Er nog nog een richtlijn! Voedselovergevoeligheid
Nadere informatieDe meest gestelde vragen over: astma
De meest gestelde vragen over: astma De meest gestelde vragen over: astma Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 2008 Bohn Stafleu van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag
Nadere informatieIn deze folder informeren wij u over wat peuterastma inhoudt en welke behandelingsmethoden er zijn.
Wat is peuterastma? In deze folder informeren wij u over wat peuterastma inhoudt en welke behandelingsmethoden er zijn. Peuterastma is een ziekte waarbij kinderen jonger dan vier jaar in perioden, vooral
Nadere informatieAllergeenspecifieke immunotherapie
Allergeenspecifieke immunotherapie Afdeling Allergologie In deze folder vindt u informatie over een injectiekuur (immunotherapie). Behandeling van een allergie De behandeling van allergie bestaat uit een
Nadere informatieAanvraag tot opname. Verwijzend specialist
Aanvraag tot opname Personalia patiënt(e) Naam (evt. meisjesnaam) Voorletters en voornaam Geslacht M Geboortedatum Burger service nummer Woonadres: straat en nummer Postcode / plaats / Telefoon / mobiel
Nadere informatieCOPD en Comorbiditeit
COPD en Comorbiditeit Christiaan Meek Paul de Vries Machinist lv Comorbiditeit en COPD Welke comorbiditeit levert voor u problemen op bij diagnostiek en begeleiding COPD? 1 Comorbiditeit en COPD Welke
Nadere informatieBijsluiter gebruik astma (kinderen) indicatoren in de huisartsenpraktijk. Fenna Schouten Versie 3
Bijsluiter gebruik astma (kinderen) indicatoren in de huisartsenpraktijk Fenna Schouten f.schouten@nhg.org 09-02-2017 Versie 3 Inhoud Overzicht van de indicatoren... 2 Populatie... 2 Monitoring... 2 Beschrijving
Nadere informatieAstma. Chronos, 14 juni 2016. Regien Kievits, kaderarts astma/copd
Astma Chronos, 14 juni 2016 Regien Kievits, kaderarts astma/copd Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven
Nadere informatieIgG EN IgE IN DE ONTWIKKELING VAN ALLERGIE EN ASTMA, EEN STUDIE ONDER JONGE KINDEREN IN DE HUISARTSENPRAKTIJK
Binnenwerk NTvA nr. 005 PMS+CMYK CON QXP 05005 : Pagina IgG EN IgE IN DE ONTWIKKELING VAN ALLERGIE EN ASTMA, EEN STUDIE ONDER JONGE KINDEREN IN DE HUISARTSENPRAKTIJK Auteur Trefwoorden P.E.D. Eysink allergie,
Nadere informatieSuccesvol behandelen van astma bij kinderen: 10 tips
Stand van zaken Succesvol behandelen van astma bij kinderen: 10 tips Paul Brand en Johan de Jongste Astma is de meest voorkomende chronische ziekte bij kinderen. De aandoening kan in principe effectief
Nadere informatieAllergische rhinitis bij kinderen
Allergische rhinitis bij kinderen Dr. Jurjan R. de Boer KNO heelkunde Martini Ziekenhuis Epidemiologie Prevalentie allergische en niet allergische rhinitis in Nederland: 150 200 per 1000 personen/jaar
Nadere informatie1/23/2013. Index. Index. Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Orale tolerantie: Concept. Vriend of vijand?
//0 Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Orale tolerantie: Concept Tolerantie wordt gedefinieerd als de actieve non-respons van het immuunsysteem op een antigeen dat via
Nadere informatieIn deze folder informeren wij u over wat astma inhoudt en welke behandelingsmethoden er zijn.
Wat is astma? In deze folder informeren wij u over wat astma inhoudt en welke behandelingsmethoden er zijn. Wat is astma? Astma is een chronische ziekte van de luchtwegen. Chronisch wil zeggen: langdurig.
Nadere informatieHuisarts en longarts ernstig astma
Huisarts en longarts ernstig astma lentebries 6 maart 2019 Els JM Weersink, Pulmonologist Department of pulmonology Location AMC Amsterdam University Medical Centers The Netherlands Casus mevrouw 60 jaar
Nadere informatieInhalatietherapie bij COPD
Inhalatietherapie bij COPD Artikel door dr. Peter Driesen medisch diensthoofd pneumologie AZ Turnhout Wanneer aan de huisartsen gevraagd werd welk thema zij graag besproken hadden in de pneumologie werd
Nadere informatieDermatologie. Constitutioneel eczeem en (voedsel)allergie
Dermatologie Constitutioneel eczeem en (voedsel)allergie Dermatologie Veel ouders van kinderen, en ook volwassenen, denken dat een allergie de oorzaak is van eczeem. Zij komen met de vraag bij de huisarts
Nadere informatieAstma bij kinderen Achtergronden bij casusschetsen
Astma bij kinderen Achtergronden bij casusschetsen Mrt 00 Inleiding Het programma is gemaakt door de werkgroep Astma bij kinderen, bestaande uit Paul Brand, Robert Jan Kars, Ruurd Jan Roorda en Olaf Schwantje.
Nadere informatieRichtlijn JGZ-richtlijn Astma bij kinderen
Richtlijn JGZ-richtlijn Astma bij kinderen Onderbouwing Uitgangsvragen Wat is de aard van het gezondheidsprobleem? Hoe is het natuurlijk beloop? En wat zijn de gevolgen voor het dagelijkse leven van kinderen
Nadere informatieVRAGEN OVER GESTELDE VEEL COPD
VEEL GESTELDE VRAGEN OVER COPD VEEL GESTELDE VRAGEN OVER COPD Assoc. Prof. Dr. N.H. Chavannes Prof.dr. P.N.R. Dekhuijzen 2013 2013 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV, Houten Alle
Nadere informatieGediagnosticeerd astma bij kinderen in de huisartspraktijk: hoe zeker is de diagnose?
65 Gediagnosticeerd astma bij kinderen in de huisartspraktijk: hoe zeker is de diagnose? Marinka Pouwelse, Victor van der Meer, Maria van den Boogaard. Cindy Hugen, Peter Merkus, Lisette Van Den Bemt Disclosure
Nadere informatieHet klinisch effect van een voorlichtingsprogramma. om astma bij kinderen te voorkomen. Het
Onderzoek Het klinisch effect van een voorlichtingsprogramma om astma bij kinderen te voorkomen Het Prevask-onderzoek HJAM Schönberger, E Dompeling, JA Knottnerus, T Maas, JWM Muris, C van Weel, CP van
Nadere informatieThomas ontmoet een zebra Voorleesboekje voor een kind met allergie
1 Siemens Healthcare Diagnostics, de toonaangevende onderneming voor klinische diagnose, streeft er naar om artsen informatie te verschaffen die onmisbaar is voor accurate diagnoses en de nauwkeurige behandeling
Nadere informatieHuisartsen nascholing Het kind met astma
Huisartsen nascholing 28-11-2017 Het kind met astma Wat gaan we doen vanavond? Even voorstellen Uw kennis opfrissen Interactief in groepen aan de slag aan de hand van casuïstiek Aansluitend plenaire terugkoppeling
Nadere informatieMild persisterend astma: Is reguliere inhalatietherapie met corticosteroïden in combinatie met een kort werkende β2-agonist voldoende?
PERSBERICHT Mild persisterend astma: Is reguliere inhalatietherapie met corticosteroïden in combinatie met een kort werkende β2-agonist voldoende? De meeste astmapatiënten lijden aan een milde vorm van
Nadere informatieAstma Controle en ziektelast Paul de Vries
Astma Controle en ziektelast Paul de Vries S&B 20-2 en 21-3-2017 Belangenverstrengeling Cohaesie Haringvliet Cahag Doel Inzicht in relatie astmacontrole en ziektelast Wat te doen bij onvoldoende controle?
Nadere informatieVerpleegkundig consulent voor kinderen met astma. Informatie voor ouders en/of verzorgers
Verpleegkundig consulent voor kinderen met astma Informatie voor ouders en/of verzorgers Inhoudsopgave 1. Inleiding... 1 2. Wat is astma... 1 3. De verpleegkundig consulent... 1 4. Samenwerking met andere
Nadere informatieRichtlijn Diagnostiek van Koemelkallergie bij Kinderen in Nederland
Richtlijn Diagnostiek van Koemelkallergie bij Kinderen in Nederland OVERZICHT VAN DE DOOR DE NVK GEAUTORISEERDE AANBEVELINGEN Uitgangsvraag 1 Bij welke symptomen, aanwijzingen uit de (voedings)anamnese
Nadere informatieBehandeling van astma bij kinderen op geleide van bronchiale hyperreactiviteit*
Behandeling van astma bij kinderen op geleide van bronchiale hyperreactiviteit* Marianne Nuijsink, Wim C.J. Hop, Peter J. Sterk, Eric J. Duiverman en Johan C. de Jongste DOEL OPZET METHODE RESULTATEN CONCLUSIE
Nadere informatieWat is astma eigenlijk? 5 stellingen
Leerdoelen Kennis over: Moeilijk behandelbaar astma Wim Oomen & Regien Kievits 2017 Wat is astma nu precies? Reflectie over astma-zorg in eigen praktijk Verschil tussen moeilijk behandelbaar en ernstig
Nadere informatieAfdeling Longgeneeskunde. Informatie over astma
Afdeling Longgeneeskunde Informatie over astma Algemeen Bij astma is er sprake van een chronische ontsteking van de luchtwegen. Hierdoor kunnen de luchtwegen zich vernauwen. Dit kan tot de volgende klachten
Nadere informatieSamenvatting. Begripsafbakening
Samenvatting Astma en allergie zijn veel voorkomende aandoeningen met een grote invloed op de kwaliteit van leven. Vooral bij kinderen is in de laatste decennia van de twintigste eeuw een toename beschreven
Nadere informatieRegionaal formularium astma / COPD
Regionaal formularium astma / COPD Dr. V. van der Meer, huisarts / kaderarts astma COPD Drs. R. Roelofsen, huisarts / kaderarts i.o. astma COPD Welk middel en device kiest u? Mw. A, 40 jaar Astma, nieuw
Nadere informatieHuisartseneditie. nederlands tijdschrift voor allergie - huisartseneditie vol. 3 nr
Zijn er praktische richtlijnen voortgekomen uit de studies met betrekking tot preventie van allergische aandoeningen waaronder astma en astma bij kinderen? Antwoord door: dhr. dr. A.P.E. Sachs, huisarts,
Nadere informatieLonggeneeskunde De longverpleegkundige
Longgeneeskunde De longverpleegkundige 2 Inleiding U bent door de longarts doorverwezen naar de longverpleegkundige. In deze folder leest u meer informatie over astma/copd en wat de longverpleegkundige
Nadere informatieKetenzorg astma en het opzetten van een astmaspreekuur
Ketenzorg astma en het opzetten van een astmaspreekuur CAHAG POH-cursus 2017 Amsterdam, Zwolle Gijs van der Bijll, kaderarts astma/copd Disclosure belangen spreker (Potentiële) belangenverstrengeling Geen
Nadere informatieAstma controle, is er ruimte voor verbetering? Hoe goed behandelen we kinderen en volwassenen met astma in Nederland?
Astma controle, is er ruimte voor verbetering? Walter Balemans, kinderlongarts Antonius ziekenhuis, Nieuwegein CAHAG conferentie, januari 2017 Gewetensvraag Hoe goed behandelen we kinderen en volwassenen
Nadere informatieInfluenza vaccinatie van ziekenhuismedewerkers
Influenza vaccinatie van ziekenhuismedewerkers Achtergrond Het RIVM en Vernet Verzuimnetwerk B.V. hebben een onderzoek uitgevoerd onder ziekenhuismedewerkers naar de relatie tussen de influenza vaccinatiegraad
Nadere informatieDE ROL VAN DE VERLOSKUNDIGE IN DE (PRIMAIRE) PREVENTIE VAN ALLERGIE
200495 - TvV mei 17-05-2005 14:41 Pagina 29 DE ROL VAN DE VERLOSKUNDIGE IN DE (PRIMAIRE) PREVENTIE VAN ALLERGIE Allergie Caroline Dorrepaal, Mattanja Bueno de Mesquita, Suzanne Koster Samenvatting Een
Nadere informatie