Richtlijn Behandeling van astma bij kinderen
|
|
- Antoon Willemsen
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Richtlijnen Richtlijn Behandeling van astma bij kinderen 3 controversiële behandelopties Bart L. Rottier, Hettie M. Janssens, Johan C. de Jongste, Marianne L. Brouwer, Elianne J.L.E Vrijlandt en Nicole Boluyt Gerelateerde artikelen: Ned Tijdschr Geneeskd. 2012;156:A4379 en A4595 In het kader van evidencebased richtlijnontwikkeling door de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde zijn de 3 belangrijkste controversen in de astmabehandeling bij kinderen door middel van systematisch literatuuronderzoek uitgezocht en beoordeeld op kwaliteit van bewijs volgens GRADE ( Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation ). Ondanks een lage kwaliteit van het bewijs heeft deze methode toch geleid tot duidelijke, zij het zwakke, aanbevelingen, waarbij de overwegingen die daarbij een rol spelen duidelijk zijn gemaakt. Bij jonge kinderen met ernstig en/of frequent piepen wordt in eerste instantie een onderhoudsbehandeling met een inhalatiecorticosteroïd (ICS) geadviseerd. Bij een slechte inhalatietechniek kan als alternatief voor ICS een leukotrieenreceptorantagonist (LTRA) gegeven worden. Inhalatiecorticosteroïden met extrafijne deeltjes worden niet specifiek als eerste keus geadviseerd bij jonge kinderen. Wanneer de astmacontrole ondanks gebruik van ICS onvoldoende is, wordt geadviseerd om de dosis ICS te verdubbelen, nadat ongunstige omgevingsfactoren zijn uitgesloten. Bij opnieuw onvoldoende effect wordt een combinatiepreparaat (ICS + langwerkende luchtwegverwijder) bij kinderen > 4-6 jaar voorgeschreven. Beatrix Kinderziekenhuis/Universitair Medisch Centrum Groningen, afd. Kinderlongziekten en kinderallergologie, Groningen. Drs. B.L. Rottier en dr. E.J.L.E Vrijlandt, kinderartsen-pulmonologen. Sophia Kinderziekenhuis/Erasmus MC, afd. Kinderlongziekten, Rotterdam. Dr. H.M. Janssens en prof.dr. J.C. de Jongste, kinderartsen-pulmonologen. Canisius Wilhelmina Ziekenhuis, afdeling Kindergeneeskunde, Nijmegen. Drs. M.L. Brouwer, kinderarts-pulmonoloog. Emma Kinderziekenhuis/Academisch Medisch Centrum, Amsterdam. Dr. N. Boluyt, kinderarts. Contactpersoon: drs. B.L. Rottier (b.l.rottier@umcg.nl). Voor de behandeling van astma bij kinderen bestaan een aantal nationale en internationale richtlijnen, waarin soms verschillende aanbevelingen worden gedaan. Bij intermitterende, milde symptomen van astma wordt alleen zo nodig toediening van kortwerkende β-agonisten geadviseerd (stap 1). Wanneer de symptomen van astma hiermee onvoldoende onder controle zijn, wordt onderhoudsbehandeling met inhalatiecorticosteroïden (ICS) gestart (stap 2). Voor beide stappen is de effectiviteit (en veiligheid) in voldoende mate aangetoond en hierover bestaat er geen controverse. De Sectie Kinderlongziekten (SKL) van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) heeft in 2007 een consensusrichtlijn uitgebracht. Over een aantal aanbevelingen was veel discussie. Voor stap 2 werd in de richtlijn een voorkeur uitgesproken voor kleinedeeltjes- ICS boven andere ICS bij kinderen jonger dan 6 jaar, op basis van klinische data bij volwassenen, longdepositiestudies bij kinderen, in-vitromodelstudies en fysische wetmatigheden. Ook was de positie van de leukotrieenreceptorantagonist (LTRA) als monotherapie bij jonge kinderen (< 6 jaar) in stap 2 controversieel. De meeste discussie, zowel internationaal als binnen de SKL, betrof stap 3: het ophogen van de dosis ICS bij onvoldoende astmacontrole met een normale dosis ICS, toevoegen van een langwerkende luchtwegverwijder, of toevoegen van een LTRA. Verscheidene internationale richtlijnen adviseren bij kinderen vanaf 5 jaar als eerste keus het toevoegen van NED TIJDSCHR GENEESKD. 2012;156:A4389 1
2 een langwerkende luchtwegverwijder aan een normale dosis ICS. In het kader van evidencebased richtlijnontwikkeling door de NVK is nadien de literatuur over enkele controversen in de astmabehandeling bij kinderen systematisch uitgezocht. In dit artikel bespreken wij het proces van de totstandkoming van de Richtlijn Behandeling van astma bij kinderen; 4 controversiële vragen. Het antwoord op 1 vraag is eerder in dit tijdschrift beschreven; dit artikel beschrijft de overige 3 vragen. De aanbevelingen gelden voor huisartsen en kinderartsen in algemene en academische ziekenhuizen. De volledige tekst is te vinden op de website van de NVK ( Richtlijnen/BehandelingvanAstma.aspx). 1 TABEL 1 Vooraf gedefinieerde relevante uitkomstmaten voor het beoordelen van onderzoek naar de behandeling van kinderen met astma, in afnemende mate van belangrijkheid. uitkomstmaat 1 percentage symptoomvrije dagen 2 ernstige astma-exacerbaties (ziekenhuisopnames, bezoek aan de Eerste Hulp en/of prednisonkuren) 3 kwaliteit van leven 4 bijwerkingen 5 longfunctie (FEV 1 en MEF 75-25) 6 luchtwegontsteking (fractie stikstofmonoxide in de uitademingslucht (FeNO)) 7 kosten FEV1 = geforceerd expiratoir volume in 1 s; MEF = maximale expiratoire flow op 75-25% van de vitale capaciteit. Totstandkoming De richtlijn is opgesteld door een kernwerkgroep van een kinderarts-pulmonoloog en epidemiologen van het Dutch Cochrane Centre. De klankbordgroep werd gevormd door de SKL, en bestond uit kinderartsen-pulmonologen en algemeen kinderartsen uit alle academische en een groot aantal algemene ziekenhuizen in Nederland. Bij alle leden van de SKL werd nagegaan wat de 3 meest controversiële aanbevelingen uit de consensusrichtlijn waren betreffende astmabehandeling bij kinderen. Deze controversen werden vervolgens omgezet in vragen die aanleiding waren voor systematisch literatuuronderzoek. De kernwerkgroep formuleerde vooraf de belangrijkste uitkomstmaten voor onderzoek. Deze staan weergegeven in tabel 1. De systematische literatuuroverzichten voor de 3 vragen werden door het Dutch Cochrane Centre gemaakt in samenwerking met de kernwerkgroep. Om de methodologische kwaliteit van de studies te beoordelen werd gebruikgemaakt van de nieuwe, ook door het CBO geadopteerde, GRADE( Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation )-methode. Voor een uitgebreide beschrijving van GRADE verwijzen we naar het Cochrane-rapport (te vinden op en het artikel over de GRADE-methode in dit tijdschrift. Met de SKL werden de aanbevelingen voor de praktijk geformuleerd, gebaseerd op het literatuuronderzoek en overige overwegingen. Omdat de 3 uitgangsvragen niet de gehele behandeling van astma beslaan, maar het wel de wens was om zo helder en specifiek mogelijke aanbevelingen voor de praktijk te geven, berusten de aanbevelingen deels op bewijs uit de literatuur en deels op consensus. De conceptrichtlijn werd na een commentaarronde in de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) aangepast en daarna geaccordeerd door het bestuur van de NVK. Commentaar op de conceptversie van de richtlijn is aangeleverd door vertegenwoordigers van de Artsen Jeugdgezondheidszorg Nederland, het Nederlands Huisartsen Genootschap en de Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose. Hieronder volgt een samenvatting van de literatuur, een vergelijking van de aanbevelingen van de richtlijn uit 2007 met de richtlijn uit 2011, zoals ook weergegeven in tabel 2, en de overige overwegingen en de aanbevelingen die voortvloeiden uit de antwoorden op de 3 uitgangsvragen (tabel 3). Hieruit blijkt dat de aanbevelingen uit 2007 werden aangepast na het toepassen van de GRADE-methodologie, vooral door het expliciteren van overige overwegingen om tot een aanbeveling te komen. Daarnaast konden enkele nieuwe studies worden beoordeeld. LTRA of ICS De 1e controverse betrof de volgende vraag: zijn LTRA effectiever en veiliger dan ICS bij jonge kinderen met recidiverend piepen door virale luchtweginfecties? Hoewel het bekend is dat LTRA bij oudere kinderen (> 6 jaar) met astma minder effectief zijn dan inhalatiecorticosteroïden, zou bij jonge kinderen met piepen op basis van al dan niet virale luchtweginfecties er mogelijk wel een voordeel zijn van LTRA vergeleken met ICS. Inmiddels is duidelijk dat virale luchtweginfecties de uitlokkende factor zijn bij 90% van de kinderen met piepen. Er werden 2 gerandomiseerde klinische trials (RCT s) gevonden waar budesonide werd vergeleken met de LTRA montelukast bij jonge kinderen met recidiverend piepen. Het aantal symptoomvrije dagen en het aantal ziekenhuisopnames verschilde niet significant tussen de 2 groepen, hoewel de aantallen te klein zijn voor definitieve uitspraken. Ook werden er geen significante verschillen gevonden in het aantal orale glucocorticoïdkuren, groei, kwaliteit van leven en bijwerkingen. In 1 studie hadden kinderen in de budesonidegroep 24,5% minder exacerbaties waarvoor additionele astmamedicatie nodig was dan in de LTRA-groep: 1,23 2 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2012;156:A4389
3 versus 1,63 (p = 0,034) per persoon per jaar. De conclusie is dat LTRA niet aangetoond effectiever of veiliger zijn dan ICS bij jonge kinderen met recidiverend piepen. Extrafijne of normale deeltjes De 2e controverse betrof de vraag of ICS met extrafijne deeltjes effectiever en veiliger zijn dan ICS met normale deeltjes bij jonge kinderen met astma. De extrafijne deeltjes zouden vooral bij jonge kinderen (< 6 jaar) een betere depositie in de perifere luchtwegen geven, waardoor de helft van de gebruikelijke dosering volstaat. Er werden 7 gerandomiseerde studies gevonden: 2 met extrafijn beclometason dipropionaat en 5 met ciclesonide. Ciclesonide is geregistreerd vanaf 12 jaar, wordt eenmaal daags gedoseerd en is een prodrug, die ter plaatse in het longweefsel wordt geactiveerd. Hierdoor zou er minder kans op bijwerkingen zijn. Klinische studies naar de effectiviteit en veiligheid van beclometason dipropionaat bij jonge kinderen ontbreken. De beschikbare studies werden uitgevoerd bij kinderen ouder dan 5 jaar en vinden geen significante of klinische relevante verschillen tussen beclometason dipropionaat en fluticason. De studies naar de effectiviteit en bijwerkingen van ciclesonide zijn non-inferiority -studies met een surrogaat uitkomstmaat, namelijk het geforceerd expiratoir volume in 1 s (FEV1). Non-inferiority werd in al deze studies aangetoond ten opzichte van budesonide en fluticason. Bijwerkingen, zoals orofaryngeale candidiasis en heesheid, werden niet minder vaak gezien met ciclesonide. Systemische bijwerkingen werden onderzocht aan de hand van een surrogaatmarker: cortisoluitscheiding in 24 uursurine. Voor een effect op de lengtegroei was de follow-upduur van 12 weken te kort. De conclusie is dat bij de behandeling van astma bij jonge kinderen ICS met extrafijne deeltjes niet bewezen effectiever of veiliger is dan behandeling met andere ICS. Klachten ondanks ICS-gebruik De vraag die als 3e controverse opleverde, was: wat is bij kinderen met astma die ondanks het gebruik van ICS nog klachten hebben de meest effectieve en veilige behandeling? Er werden 7 RCT s gevonden, waarvan 5 studies zijn samengevat in een Cochrane-review. De kinderen werden gerandomiseerd tussen ofwel verdubbelen van de ICSdosering ofwel het toevoegen van een langwerkende luchtwegverwijder aan ICS. Slechts 1 studie keek ook naar het effect van toevoegen van een LTRA aan ICS. De Cochrane-review laat zien dat voor de relevante uitkomsten de resultaten voor de groep die ICS met een langwerkende luchtwegverwijder gebruikten (in de teller van het relatieve risico (RR)) versus de dubbel-ics-groep (de noemer) niet significant verschillend zijn: voor exacerbaties waarvoor orale glucocorticoïdkuren nodig waren, was het RR: 1,5 (95%-BI: 0,65-3,48) en voor ziekenhuisopnames was het RR: 2,21 (95%-BI: 0,74-6,64). Groei was significant beter in de langwerkende-luchtwegverwijder-ics-groep dan de dubbel-ics-groep met een gemiddeld verschil van 1,2 cm/jaar (95%-BI: 0,72-1,70). Recent werden er 2 relevante, methodologisch sterke studies gepubliceerd. De studie van Lemanske et al. vergeleek alle 3 de behandelingen, maar wel in een populatie met ook milde klachten en bovendien moest er bij longfunctie TABEL 2 Verschillen in aanbevelingen tussen de richtlijnen Behandeling van astma bij kinderen uit 2007 en 2001 behandeling consensus 2007 richtlijn 2011 ICS of LTRA? kleinedeeltjes-ics? verdubbelen ICS of LABA of LTRA toevoegen? bij jonge kinderen (< 6 jaar) en uitsluitend klachten bij virusinfecties LTRA als alternatief bij jonge kinderen (< 6 jaar) kan de voorkeur worden gegeven aan ICS met extrafijne deeltjes voeg LABA toe indien er sprake is van reversibiliteit en verdubbel ICS of voeg LTRA toe bij tekenen van luchtwegontsteking (verhoogd FeNO indien gemeten) bij jonge kinderen (< 6 jaar) met piepen op basis van (virale) luchtweginfecties worden LTRA niet als eerste keus geadviseerd; alleen als alternatief bij een slechte inhalatietechniek ICS met extrafijne deeltjes worden niet specifiek als eerste keuze geadviseerd bij jonge kinderen verdubbel als eerste stap de dosis ICS; bij onvoldoende effect wordt een combinatiepreparaat ICS en LABA (bij kinderen >4-6 jaar) voorgeschreven; deze keuze van medicatie is onafhankelijk van reversibiliteit of FeNO ICS = inhalatiecorticosteroïd; LABA = langwerkende luchtwegverwijder; LTRA = leukotrieenreceptorantagonist; FeNO = fractie stikstofmonoxide gemeten in de uitademingslucht. NED TIJDSCHR GENEESKD. 2012;156:A4389 3
4 sprake van reversibiliteit zijn. Bijna alle kinderen (98%) vertoonden een verschillende respons op de 3 mogelijke behandelingen. De proportie patiënten met beste respons op de langwerkende luchtwegverwijder was 52% versus 32% voor ICS (p = 0,004) en 34% (p = 0,02) voor LTRA. De behandelduur was relatief kort, 16 weken, wat onvoldoende is om veiligheid aan te tonen. Bovendien was de primaire uitkomstmaat een samengestelde maat, waarin 1 van de 3 een surrogaatuitkomst betrof, namelijk een toename van de FEV1 van 5% of meer. Uitgangswaarden van de fractie van stikstofmonoxide in de uitademingslucht (FeNO) en longfunctie (FEV1) waren geen voorspellers van de respons op ICS of een langwerkende luchtwegverwijder. De studie van Verberne is een Nederlandse studie waarbij het verdubbelen van de dosis ICS vergeleken werd met het toevoegen van een langwerkende luchtwegverwijder. Het percentage symptoomvrije dagen verschilde niet significant tussen de beide groepen: 0,4% (95%-BI: -9,1-9,9; p = 0,93). Exacerbaties werden gezien bij 9 kinderen uit de fluticasongroep en bij 13 in de fluticason-salmeterolgroep. Het aantal ernstige exacerbaties was te gering om verschillen aan te tonen, maar de 2 ernstige exacerbaties waren beide in de groep die langwerkende luchtwegverwijder kreeg. Er waren geen significante verschillen in longfunctie tussen beide groepen en er was geen verschil in bijwerkingen en groei. Subgroepanalyse op basis van FEV1 en FeNO lieten geen verschil in behandeleffect zien. Er bestaat onzekerheid over de veiligheid van langwerkende luchtwegverwijders. De bovengenoemde studies waren niet opgezet om hier een uitspraak over te kunnen doen en de betrouwbaarheidsintervallen zijn te groot om klinisch relevante verschillen in ernstige astma-exacerbaties uit te kunnen sluiten. Daarom is recent besloten tot het uitvoeren van een grote multinationale studie naar de veiligheid van langwerkende luchtwegverwijders met 6200 kinderen. De huidige onzekerheid over de veiligheid van langwer- TABEL 3 Conclusies en aanbevelingen uit de richtlijn Behandeling van astma bij kinderen van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde voor 3 controversiële behandelopties. 1. Zijn leukotrieenreceptorantagonisten (LTRA) effectiever (en veiliger) dan inhalatiecorticosteroïden (ICS) bij jonge kinderen (< 6 jaar) met recidiverend piepen op basis van virale luchtweginfecties? Conclusie bewijs Er zijn geen aanwijzigen dat LTRA effectiever en veiliger zijn dan inhalatiecorticosteroïden bij jonge kinderen met recidiverend piepen. (zeer lage kwaliteit bewijs). Aanbeveling behandeling van jonge kinderen met piepen Bij jonge kinderen (< 6 jaar) met niet-ernstig intermitterend piepen (zonder andere klachten) hoeft in het algemeen geen onderhoudsmedicatie voorgeschreven te worden. (consensus) Bij jonge kinderen met ernstige klachten (leidend tot opname, orale steroïdkuren of SEH-bezoek) en/of frequente klachtenepisodes (3 of meer per jaar), en/of een positieve familie-anamnese voor astma en/of sensibilisatie voor inhalatieallergenen wordt geadviseerd om een onderhoudsbehandeling met ICS te geven. (consensus) Bij een slechte inhalatietechniek kan als alternatief voor ICS een LTRA gegeven worden. Indien na 6 weken tot 3 maanden de behandeling met ICS of LTRA niet effectief is, blijkend uit onveranderde symptomen, dient staken van deze behandeling te worden overwogen. (zwakke aanbeveling) 2. Zijn ICS met extrafijne deeltjes effectiever (en veiliger) dan ICS met normale deeltjes bij (jonge) kinderen met astma? Conclusie bewijs Er zijn geen aanwijzingen uit gerandomiseerd klinisch onderzoek dat ICS met extrafijne deeltjes effectiever (en veiliger) zijn dan ICS met normale deeltjes. Bij kinderen onder de 6 jaar zijn geen klinische studies gedaan. (zeer lage kwaliteit bewijs) Aanbeveling keuze ICS ICS met extrafijne deeltjes worden niet specifiek als eerste keuze geadviseerd bij (jonge) kinderen. (zwakke aanbeveling) Van belang is om bij het individuele kind de optimale toedieningsvorm vast te stellen en een hierbij een passend ICS voor te schrijven in een adequate startdosering. (consensus) 3. Wat is bij kinderen met astma die ondanks het gebruik van ICS nog klachten hebben de meest effectieve en veilige behandeling? Aanbeveling Stap 3 astmabehandeling Wanneer er ondanks het gebruik van ICS in een adequate startdosering nog symptomen zijn, wordt in eerste instantie de therapietrouw geëvalueerd, de inhalatietechniek gecontroleerd, eventuele allergische rinitis behandeld, de diagnose astma heroverwogen en blootstelling aan prikkels (allergeen/ nietallergeen) geëvalueerd. (consensus) Vervolgens wordt geadviseerd om de dosis ICS te verdubbelen. Indien na 6 weken tot 3 maanden onvoldoende verbetering optreedt wordt een combinatiepreparaat ICS en langwerkende luchtwegverwijder (bij kinderen >4-6 jaar) voorgeschreven, waarbij tot de laagst mogelijke effectieve ICS-dosering wordt getitreerd (in elk geval tot de startdosis). Het streven moet zijn om de langwerkende luchtwegverwijder weer te staken zodra er enige tijd (bijvoorbeeld 6 maanden) een goede astmacontrole is geweest. (zeer lage kwaliteit bewijs/ zwakke aanbeveling) Wanneer er bijwerkingen zijn, of bij kinderen < 4-6 jaar, kan in plaats van een langwerkende luchtwegverwijder een LTRA worden voorgeschreven. (zeer lage kwaliteit bewijs / zwakke aanbeveling 4 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2012;156:A4389
5 kende luchtwegverwijders, al dan niet in combinatie met ICS, bij kinderen heeft de doorslag gegeven voor het advies om in eerste instantie de dosering ICS te verhogen. Van ICS zijn de langetermijnbijwerkingen goed bekend. De meeste zorg betreft effecten op lengtegroei. Op de uiteindelijke volwassen eindlengte blijkt op groepsniveau geen invloed van behandeling met ICS aantoonbaar te zijn. Omdat groeistoornissen bij individuele sterke gevoeligheid voor ICS mogelijk zijn, wordt vervolgen van lengtegroei in de kinderartsenpraktijk wel aangeraden. Tot slot hebben eenvoud en kosten een rol gespeeld: het werd eenvoudiger geacht om de ICS-dosis op te hogen dan om een nieuw middel voor te schrijven; een dubbele ICS-dosering is over het algemeen ook goedkoper dan een combinatiepreparaat van ICS met een langwerkende luchtwegverwijder. Er is slechts 1 studie die naar het effect van toevoegen van een LTRA kijkt; meer studies zijn nodig om de plaats van LTRA in stap 3 te bepalen. Beschouwing Voor de 3 meest controversiële aanbevelingen uit de consensusrichtlijn van 2007 is de literatuur waarop die berustte opnieuw systematisch onderzocht; nu werd deze beoordeeld op methodologische kwaliteit volgens GRADE. Het vooraf formuleren van voor de patiënt relevante uitkomstmaten heeft ertoe bijgedragen dat de aanbeveling voor kleinedeeltjes-ics is aangepast. Het bewijs berust namelijk niet op klinische studies met relevante uitkomstmaten. Het gebrek aan bewijs voor leukotrieenreceptorantagonist en bij kinderen jonger dan 6 jaar en het feit dat ICS bij oudere kinderen bewezen effectiever zijn dan LTRA heeft een rol gespeeld in de aanbeveling om in eerste instantie voor ICS in plaats van een LTRA te kiezen. In stap 3 was voor de relevante uitkomstmaten symptoomvrije dagen en exacerbaties geen duidelijk voordeel van het toevoegen van langwerkende luchtwegverwijders aan ICS ten opzichte van een dubbele dosis ICS, maar konden klinisch relevante verschillen in ernstige astma-exacerbaties niet worden uitgesloten. Op de longfunctie werd wel een verbetering gezien met langwerkende luchtwegverwijders, maar longfunctie werd vooraf als minder relevante uitkomstmaat beoordeeld. De kwaliteit van het bewijs was over het algemeen zeer laag (zie tabel 3), ondanks het feit dat het allemaal RCT s betrof die in de GRADE-methode met een hoog bewijsniveau starten. Redenen om volgens de GRADE-methodologie tot een lager bewijsniveau te komen waren: beperkingen in onderzoeksopzet (bias); indirectheid (patiëntenpopulatie komt niet overeen met de praktijk, uitkomstmaten niet klinisch relevant); imprecisie (betrouwbaarheidsintervallen die de neutrale waarde omvatten) en sponsoring door de farmaceutische industrie, waarbij coauteurs werkzaam waren bij de sponsor. Omdat bewijs van hoge kwaliteit voor relevante uitkomstmaten vaak ontbreekt, speelt een aantal overige overwegingen een rol om tot aanbevelingen te komen. In de praktijk moeten keuzes worden gemaakt, ook bij gebrek aan goed bewijs. Binnen GRADE worden deze overwegingen geëxpliciteerd: daarin worden de balans tussen gunstige en ongunstige factoren, waarden en voorkeuren van de patiënt en kosten meegewogen. Voor stap 3 hebben de onzekerheid over de veiligheid van langwerkende luchtwegverwijders, gebruikersgemak en kosten een rol gespeeld. Deze overwegingen hebben ondanks een slechte kwaliteit van het bewijs toch tot duidelijke aanbevelingen geleid, hoewel de sterkte van de aanbevelingen zwak is (zie tabel 3). Dit betekent dat toekomstig onderzoek de aanbevelingen zou kunnen veranderen. Er is dus behoefte aan onafhankelijke, goed opgezette klinische trials bij kinderen met astma. Hierbij is het van belang dat de studiepopulatie overeenkomt met de kinderen die in de praktijk voor astma behandeld worden, dat naar relevante uitkomstmaten wordt gekeken en dat de follow-upduur lang genoeg is om eventuele bijwerkingen uit te kunnen sluiten. Pas dan kunnen beter onderbouwde, sterke aanbevelingen voor de behandeling van kinderen met astma gegeven worden. Belangenconflict: drs. B.L. Rottier ontving vergoeding van GSK for het geven van lezingen en van TEVA Pharma voor een werkbezoek; dr. H.M. Janssens:ontving vergoedingen van Teva Pharma, AstraZeneca, Philips respironics, Vectura en Ablynx voor consultancy, zij heeft een beurs aangevraagd bij Philips respironics; prof.dr. J.C. de Jongste ontving een vergoeding voor het geven van voordrachten bij de TRENDS-cursus van GSK. Financiële ondersteuning: de richtlijn is gefinancierd door de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). Aanvaard op 26 februari 2012 Citeer als: Ned Tijdschr Geneeskd. 2012;156:A4389 > Meer op Literatuur 1 Richtlijn behandeling van astma bij kinderen. Vier controversiële vragen. Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde. Sectie kinderlongziekten; NED TIJDSCHR GENEESKD. 2012;156:A4389 5
Astma monitoring & E-health anno 2012. TRENDS XXII, Garderen
Astma monitoring & E-health anno 2012 TRENDS XXII, Garderen Eric de Groot, ISALA Zwolle Rijn Jöbsis, MUMC + Maastricht Leerdoelen monitoring astma Mate van astmacontrole staat centraal Eén ideaal instrument
Nadere informatieRichtlijnen worden transparanter met de GRADEmethode
Zorg Richtlijnen worden transparanter met de GRADEmethode Nieuwe methode maakt overwegingen bij aanbevelingen expliciet Nicole Boluyt, Bart L. Rottier en Miranda W. Langendam Gerelateerde artikelen: Ned
Nadere informatieRichtlijn Behandeling van astma bij kinderen 4 controversiële vragen
Richtlijn Behandeling van astma bij kinderen 4 controversiële vragen Sectie Kinderlongziekten (SKL) Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) Gefinancierd door Stichting Kwaliteitsgelden Medisch
Nadere informatieAfbakening. Casus A Wim van Wanten. Medicamenteuze therapie bij Astma. Leerdoel. Medicamenteuze therapie
DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: Medicamenteuze therapie bij Astma GEEN BELANGENVERSTRENGELING Jos Dirven, huisarts Renswoude, kaderhuisarts astma-copd Riccardo Fornaro, huisarts Hoensbroek, kaderhuisarts
Nadere informatieAstma bij kinderen. Quirine van Dellen Kinderarts OLVG
Astma bij kinderen Quirine van Dellen Kinderarts OLVG Inhoud diagnose stellen medicamenteuze behandeling monitoring primaire preventie Definitie diagnose astma is een klinische diagnose, gesteld op herkenning
Nadere informatieAfbakening. Casus Wim van Wanten Medicamenteuze therapie bij Astma. Leerdoel. Medicamenteuze therapie
DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: Medicamenteuze therapie bij Astma GEEN BELANGENVERSTRENGELING Riccardo Fornaro, huisarts Gezondheidscentrum Hoensbroek Noord, kaderhuisarts astma-copd KADERHUISARTS SCHAKEL
Nadere informatieAstma; moeilijk of ernstig?! Marianne van Nieuwamerongen Physician Assistant longziekten
Astma; moeilijk of ernstig?! Marianne van Nieuwamerongen Physician Assistant longziekten Astma Chronische ontstekingsreactie van de luchtwegen die samengaat met de neiging van het luchtwegsysteem om sneller
Nadere informatieHet piepende kind. Nascholing huisartsen. 20 mei 2014. Annejet Plaisier. kinderarts
Het piepende kind Nascholing huisartsen 20 mei 2014 Annejet Plaisier kinderarts Incidentie van wheezing bij kinderen 18 16 Kinderen in % 14 12 10 8 6 4 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 MAS-90 Leeftijd
Nadere informatieErnstig astma bij volwassenen
Richtlijnen Ernstig astma bij volwassenen Els J.M. Weersink, Gert-Jan Braunstahl en Albert C. Roldaan De richtlijn Diagnostiek en behandeling van ernstig astma geeft aanbevelingen over de diagnostiek en
Nadere informatieCasusschetsen astma/copd
Casusschetsen astma/copd 7 augustus 2000 Casusschets 1 Mevr. N, is een 26 jarige adipeuze Surinaamse vrouw die sinds 1994 in Nederland woonachtig is. Sinds haar komst naar Nederland heeft zij in wisselende
Nadere informatieDe behandeling van lage rugpijn met ruggordels en medicatie
Samenvatting 163 De behandeling van lage rugpijn met ruggordels en medicatie Lage rugpijn is een veelvuldig voorkomend probleem in geïndustrialiseerde landen. De kans dat iemand gedurende zijn leven een
Nadere informatiePiepjes en Pufjes. 8 september 2014
Piepjes en Pufjes 8 september 2014 NHG standaard: Astma bij kinderen Patrick Bindels Huisarts Praktijk Buitenhof Hoofd afdeling Huisartsgeneeskunde Erasmus MC Rotterdam Nieuwe ontwikkelingen bij astma
Nadere informatieCHAPTER 8. Dutch summary / Nederlandse samenvatting
CHAPTER 8 Dutch summary / Nederlandse samenvatting Dutch summary / Nederlandse samenvatting 119 ACHTERGROND Astma is een aandoening van de luchtwegen en wordt gekenmerkt door een piepende ademhaling,
Nadere informatieBijsluiter gebruik astma (kinderen) indicatoren in de huisartsenpraktijk. Fenna Schouten Versie 3
Bijsluiter gebruik astma (kinderen) indicatoren in de huisartsenpraktijk Fenna Schouten f.schouten@nhg.org 09-02-2017 Versie 3 Inhoud Overzicht van de indicatoren... 2 Populatie... 2 Monitoring... 2 Beschrijving
Nadere informatieConsensus based methodiek
Bijlage 9 Methode ontwikkeling Bij elke module staat aangegeven volgens welke methodiek deze is uitgewerkt: Consensus based methodiek Evidence based methodiek (EBRO) Evidence based methodiek (GRADE) Consensus
Nadere informatieBijlage II. Wetenschappelijke conclusies en redenen voor de wijziging van de voorwaarden van de vergunningen voor het in de handel brengen
Bijlage II Wetenschappelijke conclusies en redenen voor de wijziging van de voorwaarden van de vergunningen voor het in de handel brengen 5 Wetenschappelijke conclusies Algehele samenvatting van de wetenschappelijke
Nadere informatieRegionaal formularium astma / COPD
Regionaal formularium astma / COPD Dr. V. van der Meer, huisarts / kaderarts astma COPD Drs. R. Roelofsen, huisarts / kaderarts i.o. astma COPD Welk middel en device kiest u? Mw. A, 40 jaar Astma, nieuw
Nadere informatieASTMA PROTOCOL CELLO. Leiden
ASTMA PROTOCOL CELLO Leiden Mei 2011 1 Inleiding Dit protocol omvat uitleg ziektebeeld, diagnose, doelstellingen, niet medicamenteuze therapie, medicamenteuze therapie en schema dosering inhalatiemiddelen.
Nadere informatieBijsluiter gebruik astma-indicatoren in de huisartsenpraktijk. Fenna Schouten Versie 3
Bijsluiter gebruik astma-indicatoren in de huisartsenpraktijk Fenna Schouten f.schouten@nhg.org 09-02-2017 Versie 3 Inhoud Overzicht van de indicatoren... 3 Populatie... 3 Monitoring... 3 Behandeling...
Nadere informatieAstma bij kinderen. Toelichting. Regionale Transmurale Afspraak Zuidoost Brabant. Symptomen en lichamelijk onderzoek
Regionale Transmurale Afspraak Zuidoost Brabant Astma bij kinderen Toelichting Inleiding Het doel van deze samenwerkingsafspraak is een afstemming van het beleid rondom diagnostiek en behandeling van kinderen
Nadere informatieAstma monitoring & E-health anno 2013. TRENDS XXIII, Garderen
Astma monitoring & E-health anno 2013 TRENDS XXIII, Garderen Eric de Groot, ISALA Zwolle Rijn Jöbsis, MUMC + Maastricht Leerdoelen monitoring astma Mate van astmacontrole staat centraal Eén ideaal instrument
Nadere informatieHET GAAT OM EEN KLEINE GROEP PATIËNTEN DIE VEEL AANDACHT VRAAGT EN NODIG HEEFT
A S T M A E N C O P D I N T E R V I E W HET GAAT OM EEN KLEINE GROEP PATIËNTEN DIE VEEL AANDACHT VRAAGT EN NODIG HEEFT Longarts Els Weersink: Therapietrouw ondergeschoven kindje Ernstig astma: behandeling
Nadere informatieAstma. Chronos, 14 juni 2016. Regien Kievits, kaderarts astma/copd
Astma Chronos, 14 juni 2016 Regien Kievits, kaderarts astma/copd Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven
Nadere informatieZorginstituut Nederland. > Retouradres Postbus 320, 1110 AHDiemen
2014024 > Retouradres Postbus 320, 1110 AHDiemen Aan de Geschillencommissie van Stichting Klachten en Geschillen Zorgverzekeringen (SKGZ) T.a.v. mevrouw mr. Postbus 291 3700 AG ZEIST 0530. Eekholt 4 1112
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Duizeligheid is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Tot 30% van de thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ervaart enige vorm van duizeligheid.
Nadere informatieInstructie geeft lucht
Instructie geeft lucht Spiegelbijeenkomst 15 april 2015 Miriam Stoks, apotheker Brenda Spanbroek, longverpleegkundige Robbert Behr, kaderhuisarts astma-copd Inleiding Workshop: - Therapietrouw bij astma
Nadere informatieEvidence based richtlijnontwikkeling (EBRO) training voor patiënten. Ton Kuijpers, Epidemioloog
Evidence based richtlijnontwikkeling (EBRO) training voor patiënten Ton Kuijpers, Epidemioloog Guru based medicine Inhoud Voorbeeld van een wetenschappelijk onderzoeksdesign (RCT) Mate van bewijs Conclusies
Nadere informatieGediagnosticeerd astma bij kinderen in de huisartspraktijk: hoe zeker is de diagnose?
65 Gediagnosticeerd astma bij kinderen in de huisartspraktijk: hoe zeker is de diagnose? Marinka Pouwelse, Victor van der Meer, Maria van den Boogaard. Cindy Hugen, Peter Merkus, Lisette Van Den Bemt Disclosure
Nadere informatieJolet, 2 jaar oud, heeft bij verkoudheden last van hoesten, slijm opgeven en benauwdheid. Vooral s nachts zit zij vol, maar ze piept niet.
Astma bij kinderen Casusschetsen Mrt 00 Casusschets 1 Jolet, 2 jaar oud, heeft bij verkoudheden last van hoesten, slijm opgeven en benauwdheid. Vooral s nachts zit zij vol, maar ze piept niet. Vraag 1:
Nadere informatieWat is astma? Wat is astma? Basis Cursus Astma bij Kinderen. Dilemma s bij behandeling van kinderen met astma
Basis Cursus Astma bij Kinderen Wat is astma? Anneke Landstra Mariëlle Pijnenburg Maarten Kuethe Wim van Aalderen Wat is Normale luchtweg Matig/ernstig astma gezond fataal astma Dilemma s bij behandeling
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Kinderen met astma die daar regelmatig klachten van hebben, krijgen vaak het advies van een arts om dagelijks medicijnen te gebruiken. Die medicijnen zijn meestal corticosteroïden
Nadere informatieSamenvatting. Hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2
Samenvatting 125 Samenvatting Hoofdstuk 1 Gedurende de laatste 20 jaar is binnen de IVF de aandacht voornamelijk uitgegaan naar de verbetering van zwangerschapsresultaten. Hierdoor is er te weinig aandacht
Nadere informatieHet aanleren van inhaleren bij patiënten met astma en COPD: kan het beter?
Het aanleren van inhaleren bij patiënten met astma en COPD: kan het beter? een onderzoek naar verschillende manieren van inhalatie-instructie voor het aanleren van correct gebruik van inhalatiemedicatie
Nadere informatieSamenvatting Samenvatting
Samenvatting Samenvatting Binnen het domein van hart- en vaatziekten is een bypassoperatie de meest uitgevoerde chirurgische ingreep. Omdat bij een hartoperatie het borstbeen wordt doorgesneden en er meestal
Nadere informatie2014140443 v20: FK Achtergrondinformatie Astma Pagina 1 van 16
2014140443 v20: FK Achtergrondinformatie Astma Pagina 1 van 16 5 10 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 1 juli 2016 van de registratiehouders die
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder
Nadere informatieNieuwe medicatie voor astma / COPD
Nieuwe medicatie voor astma / COPD Waarom nieuwe middelen? Betere werkzaamheid Mindere bijwerkingen Minder frequente toedieningen Nieuw inhalatie-apparaat Goedkoper Met de tijd meegaan; wil niet achter
Nadere informatieDubbeldiagnose. Paul Bresser, longarts Anaïs van Essen-Rubingh, huisarts
Dubbeldiagnose Paul Bresser, longarts Anaïs van Essen-Rubingh, huisarts Quiz 1 COPD is een aandoening van Jonge mensen Oudere mensen Beiden Quiz 2 Astma is een aandoening van Jonge mensen Oudere mensen
Nadere informatieAanvraag tot opname. Verwijzend specialist
Aanvraag tot opname Personalia patiënt(e) Naam (evt. meisjesnaam) Voorletters en voornaam Geslacht M Geboortedatum Burger service nummer Woonadres: straat en nummer Postcode / plaats / Telefoon / mobiel
Nadere informatieWorkshop RTA astma bij kinderen
Workshop RTA astma bij kinderen Kindercarroussel Klankbordgroep kindergeneeskunde 7 maart 2017 Nicolien de Bie en Marianne Faber Quiz via Kahoot Pak je smartphone Ga naar kahoot.it Enter pin: Geef een
Nadere informatieWERKAFSPRAKEN ASTMA BIJ KINDEREN TUSSEN 1 E EN 2 E LIJN
WERKAFSPRAKEN ASTMA BIJ KINDEREN TUSSEN 1 E EN 2 E LIJN REGIO ZUIDWEST-FRIESLAND EN NOP BEGRIPPEN Episodisch expiratoir piepen (< 6 jaar) Astma (> 6 jaar) SABA ICS Episodisch (twee of meer episodes in
Nadere informatiebut no statistically significant differences
but no statistically significant differences Astma is een chronische aandoening, die niet te genezen is. Met de passende zorg kunnen symptomen tot een minimum worden gereduceerd en zou een astma patiënt
Nadere informatieHuisarts en longarts ernstig astma
Huisarts en longarts ernstig astma lentebries 6 maart 2019 Els JM Weersink, Pulmonologist Department of pulmonology Location AMC Amsterdam University Medical Centers The Netherlands Casus mevrouw 60 jaar
Nadere informatieAstma bij kinderen Achtergronden bij casusschetsen
Astma bij kinderen Achtergronden bij casusschetsen Mrt 00 Inleiding Het programma is gemaakt door de werkgroep Astma bij kinderen, bestaande uit Paul Brand, Robert Jan Kars, Ruurd Jan Roorda en Olaf Schwantje.
Nadere informatieConflict van belangen
Steroïden en luchtwegverwijders: aparte inhalers of één langwerkend combinatiepreparaat? - een studieprotocol - Baretta H.J. 1, Metting E.I. 1, van Boven J.F. 1, Flokstra-de Blok B.M.J. 1, van der Molen
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 121 Nederlandse samenvatting Patiënten met type 2 diabetes mellitus (T2DM) hebben een verhoogd risico op de ontwikkeling van microvasculaire en macrovasculaire complicaties. Echter,
Nadere informatieSamenvatting en Discussie
101 102 Pregnancy-related thrombosis and fetal loss in women with thrombophilia Samenvatting Zwangerschap en puerperium zijn onafhankelijke risicofactoren voor veneuze trombose. Veneuze trombose is een
Nadere informatieFORMULIER IV voor het beoordelen van een PATIËNT-CONTROLEONDERZOEK Versie oktober 2002, geldig t/m december 2005 Evidence-Based RichtlijnOntwikkeling Formulier IV: beoordeling patiënt-controleonderzoek
Nadere informatieAan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG. Datum 13 maart 2015 GVS rapport 15/04 dulaglutide (Trulicity )
> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG 0530.2015030019 Zorginstituut Nederland Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus
Nadere informatieSummary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae
Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae 9 SAMENVATTING Hoofdstuk 1 bevat een korte inleiding over het diagnostische proces en er worden twee van de meest gebruikte diagnostische beeldvormende
Nadere informatieAstma bij Kinderen. Adembenemend 2015 Hans Berg, Regien Kievits
Astma bij Kinderen Adembenemend 2015 Hans Berg, Regien Kievits Wat wil je weten? Astma is meest voorkomende chronische ziekte bij kinderen Prevalentie: 8 10 % van alle kinderen Standaarden: NHG- en Zorgstandaard
Nadere informatie- 172 - Prevention of cognitive decline
Samenvatting - 172 - Prevention of cognitive decline Het percentage ouderen binnen de totale bevolking stijgt, en ook de gemiddelde levensverwachting is toegenomen. Vanwege deze zogenaamde dubbele vergrijzing
Nadere informatieAstma Controle en ziektelast Paul de Vries
Astma Controle en ziektelast Paul de Vries S&B 20-2 en 21-3-2017 Belangenverstrengeling Cohaesie Haringvliet Cahag Doel Inzicht in relatie astmacontrole en ziektelast Wat te doen bij onvoldoende controle?
Nadere informatieNurse versus physician-led care for the management of asthma
TRAM onderzoek Nurse versus physician-led care for the management of asthma Maarten C Kuethe1, Anja A P H Vaessen-Verberne1, Roy G Elbers2, Wim MC Van Aalderen3 1. Paediatrics, AMPHIA Hospital, Breda,
Nadere informatieSuccesvol behandelen van astma bij kinderen: 10 tips
Stand van zaken Succesvol behandelen van astma bij kinderen: 10 tips Paul Brand en Johan de Jongste Astma is de meest voorkomende chronische ziekte bij kinderen. De aandoening kan in principe effectief
Nadere informatieNHG-standaarden Astma bij volwassenen en COPD
Richtlijnen NHG-standaarden Astma bij volwassenen en COPD Roeland M.M. Geijer, Mariska K. Tuut, Johannes C.C.M. in t Veen, Berna D.L. Broekhuizen, Niels H. Chavannes en Ivo J.M. Smeele* + Gerelateerd artikel
Nadere informatieChapter 11. Nederlandse samenvatting
Chapter 11 Nederlandse samenvatting Chapter 11 Reumatoïde artritis (RA) is een chronische aandoening die wordt gekenmerkt door ontstekingen van de gewrichten. Symptomen die optreden zijn onder andere pijn,
Nadere informatieINFORMATIE SPECIAAL VOOR HUISARTSEN
INFORMATIE SPECIAAL VOOR HUISARTSEN Inhoud Het Allergie-Netwerk, Samen naar betere allergiezorg 4 Doel van het Allergie-Netwerk 5 Wat betekent dit voor u? 6 www.allergie-netwerk.nl 7 Allergeenspecifieke
Nadere informatieAcetylcysteine bij ouderen met COPD. Reduceert acetylsteine exacerbaties?
Home no. 3 Juni 2018 Eerdere edities Verenso.nl Acetylcysteine bij ouderen met COPD. Reduceert acetylsteine exacerbaties? Critical Appraisal of Topics Mariëlle Winters mariellewinters@gmail.com Aanleiding
Nadere informatiebehandeling volgens de KNGF-richtlijn bij mensen met artrose aan de heup en/of knie.
Samenvatting De primaire doelstelling van het onderzoek was het onderzoeken van de lange termijn effectiviteit van oefentherapie en de rol die therapietrouw hierbij speelt bij patiënten met artrose aan
Nadere informatieVerstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen
Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen Congres Focus op Onderzoek, 22 juni 2015 Gerda de Kuijper, AVG/senior senior onderzoeker CVBP/UMCG Dederieke Festen AVG/senior onderzoeker
Nadere informatieEvidence based richtlijnontwikkeling (EBRO) training voor patiënten. Margriet Moret - Hartman, methodoloog
Evidence based richtlijnontwikkeling (EBRO) training voor patiënten Margriet Moret - Hartman, methodoloog Inhoud 1. Evidence Based Richtlijnontwikkeling 2. Voorbeeld van een wetenschappelijk onderzoek
Nadere informatieAchtergronden casusschetsen astma/ copd
Achtergronden casusschetsen astma/ copd 7 augustus 2000 Inleiding Dit Interline programma is gemaakt voor groepen die (meer dan) een jaar geleden het longproject hebben gevolgd. Het is gedeeltelijk een
Nadere informatieNederlandse samenvatting
147 Nederlands samenvatting Wat is COPD? Chronic obstructive pulmonary disease (COPD) is een ziekte waarbij er een blijvende vernauwing van de luchtwegen in de long optreedt, die voornamelijk veroorzaakt
Nadere informatieDICK BIJL, ARTS N.P., EPIDEMIOLOOG INTERNATIONAL SOCIETY OF DRUG BULLETINS (ISDB)
Minder medicijnen is vaak beter. DICK BIJL, ARTS N.P., EPIDEMIOLOOG INTERNATIONAL SOCIETY OF DRUG BULLETINS (ISDB) Even voorstellen Arts n.p. en epidemioloog, oud-huisarts 22 Jaren gewerkt bij het Geneesmiddelenbulletin:
Nadere informatieHet voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis
Samenvatting Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Hoofdstuk 1 bevat de algemene inleiding van dit proefschrift. Dit hoofdstuk
Nadere informatieBegeleiding Nieuwe Medicatie
Begeleiding Nieuwe Medicatie Doelstellingen: De gezondheid van de patiënt verbeteren De therapietrouw verbeteren De efficiëntie van de behandelingen verbeteren Arts en apotheker versterken elkaars informatie
Nadere informatieVijf gedragsthema s lopen als een rode draad door de begeleiding van de patiënt met astma/copd:
Praktijkondersteuning bij COPD en astma Doel van praktijkondersteuning is het ophogen en/of verdieping van kennis bij de patiënt en het daaraan verbonden zelfmanagement 1. De begeleiding richt zich in
Nadere informatieOntwikkelen van een Cochrane Systematic Review over interventies
Ontwikkelen van een Cochrane Systematic Review over interventies 22 en 23 Maart 2016 Bestemd voor personen die in het kader van de Cochrane Collaboration een systematische review over interventies gaan
Nadere informatieIn deze folder informeren wij u over wat astma inhoudt en welke behandelingsmethoden er zijn.
Wat is astma? In deze folder informeren wij u over wat astma inhoudt en welke behandelingsmethoden er zijn. Wat is astma? Astma is een chronische ziekte van de luchtwegen. Chronisch wil zeggen: langdurig.
Nadere informatieHet Pufff... boekje. Máxima Medisch Centrum www.mmc.nl
Het Pufff... boekje Máxima Medisch Centrum www.mmc.nl Locatie Eindhoven: Locatie Veldhoven: Ds. Th. Fliednerstraat 1 de Run 4600 Postbus 90 052 Postbus 7777 5600 PD Eindhoven 5500 MB Veldhoven Deze informatie
Nadere informatieResultaten: medisch-inhoudelijk
Hoofdstuk 4: Resultaten: medisch-inhoudelijk 4.1 Inleiding In het voorgaande hoofdstuk zijn de beleidsmatige resultaten van het onderzoek beschreven. Hiermee werden de eerste drie doelstellingen van het
Nadere informatieHoofdstuk 14: Nederlandstalige samenvatting 1
Hoofdstuk 14: Nederlandstalige samenvatting 153 De zorg voor kinderen met astma kent vele aspecten, dit proefschrift behandelt enkele hiervan. In hoofdstuk 1 werden de doelen van dit proefschrift opgesomd,
Nadere informatieNieuwe richtlijnen voor de diagnostiek en behandeling van astma bij kinderen in de tweede lijn
Nieuwe richtlijnen voor de diagnostiek en behandeling van astma bij kinderen in de tweede lijn New guidelines for asthma management in pediatrics E.J. van de Griendt 1, M.K. Tuut 2, prof. dr. P. Bindels
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Dit proefschrift richt zich op statinetherapie in type 2 diabetespatiënten; hiervan zijn verschillende aspecten onderzocht. In Deel I worden de effecten van statines op LDLcholesterol en cardiovasculaire
Nadere informatieWorkshop voor apothekers en huisartsen Behandeling van COPD anno 2007
Workshop voor apothekers en huisartsen Behandeling van COPD anno 2007 Voorbeeld Programma Maken van de ingangstoets Bespreking leerdoelen l en inleiding idi Presentatie van regionale voorschrijfcijfers
Nadere informatieAan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ s GRAVENHAGE
> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ s GRAVENHAGE 2731.2013089824 Zorginstituut Nederland Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen
Nadere informatieAlain Van Meerhaeghe, Service de Pneumologie et GERHPAC, Hôpital Vésale, CHU-Charleroi ; Laboratoire de médecine factuelle de l ULB
Ernstig COPD: wat is de meerwaarde van een triple therapie met een inhalatiecorticosteroïd, een langwerkend bèta-2-mimeticum en een langwerkend anticholinergicum? Singh D, Papi A, Corradi M, et al. Single
Nadere informatieUw brief van Uw kenmerk Datum 11 januari 2008 Farmatec/FZ februari 2008
Aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ 'S-GRAVENHAGE Uw brief van Uw kenmerk Datum 11 januari 2008 Farmatec/FZ-2825521 20 februari 2008 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting De levensverwachting van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) is gemiddeld 13-30 jaar korter dan die van de algemene bevolking. Onnatuurlijke doodsoorzaken zoals
Nadere informatieNHG-Standaard Astma bij volwassenen
M27 NHG-Standaard Astma bij volwassenen Derde herziening Smeele I, Barnhoorn MJM, Broekhuizen BDL, Chavannes NH, In t Veen JCCM, Van der Molen T, Muris JW, Van Schayck O, Schermer TRJ, Snoeck-Stroband
Nadere informatieNHG-Standaard Astma bij kinderen
M24 NHG-Standaard Astma bij kinderen Derde herziening Bindels PJE, Van de Griendt EJ, Grol MH, Van Hensbergen W, Steenkamer TA, Uijen JHJM, Burgers JS, Geijer RMM, Tuut MK Huisarts Wet 2014;57(2):70-80.
Nadere informatieAstma en Longrevalidatie
Astma en Longrevalidatie Dominique Vaessen, verpleegkundig specialist longziekten 24 mei 2016 Isala Inhoud Astma Astma en longrevalidatie Longrevalidatie in Nederlands Astmacentrum Davos pagina 2 Astma
Nadere informatieLongfunctieonderzoek bij kinderen (aankruisen wat van toepassing is) Flowvolume onderzoek/spirogram. Histamineprovocatietest
Informatie Longfunctieonderzoek bij kinderen Longfunctieonderzoek bij kinderen (aankruisen wat van toepassing is) Flowvolume onderzoek/spirogram Reversibiliteit Bodybox Inspanningstest Histamineprovocatietest
Nadere informatieCover Page. Author: Kruis, Annemarije Title: The effectiveness of integrated disease management in COPD patients Issue Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/29980 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Kruis, Annemarije Title: The effectiveness of integrated disease management in
Nadere informatieBijlage II. Wetenschappelijke conclusies en redenen voor een positief advies
Bijlage II Wetenschappelijke conclusies en redenen voor een positief advies 13 Wetenschappelijke conclusies Samenvatting van de wetenschappelijke beoordeling van Flutiform en verwante namen (zie bijlage
Nadere informatieen COPD. NHG-Standaard Astma bij volwassenen (derde herziening).
Astma bij volwassenen (derde herziening) NHG-Werkgroep Astma bij volwassenen en COPD NHG-Standaard M27 Belangrijkste wijzigingen Luchtwegobstructie is aanwezig bij een FEV 1 /FVC-ratio (na bronchusverwijding)
Nadere informatieAstma/ COPD versie 2009 achtergronden casusschetsen
Astma/ COPD versie 2009 achtergronden casusschetsen Voor: begeleider/presentator Voorstel wijzigingen bij herziening werkafspraak kunnen op de laatste pagina worden genoteerd. Interline januari 2010 INTERLINE
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Zowel beleidsmakers en zorgverleners als het algemene publiek zijn zich meer en meer bewust van de essentiële rol van kwaliteitsmeting en - verbetering in het verlenen van
Nadere informatieDit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest.
Samenvatting 152 Samenvatting Ieder jaar krijgen in Nederland 16.000 mensen een hartstilstand. Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrond van dit proefschrift. De kans om een hartstilstand te overleven is met
Nadere informatieRapport. Medicatie bij Astma en COPD. Voorschrijven en gebruik in de eerste lijn
Rapport Voorschrijven en gebruik in de eerste lijn Colofon Auteurs Anke Lambooij, apotheker, Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik dr. Joost de Metz, Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik Rob
Nadere informatieSummery. Effectiviteit van een interventieprogramma op arm-, schouder- en nekklachten bij beeldschermwerkers
ummery amenvatting Effectiviteit van een interventieprogramma op arm-, schouder- en nekklachten bij beeldschermwerkers 207 Algemene introductie Werkgerelateerde arm-, schouder- en nekklachten zijn al eeuwen
Nadere informatieOnderwijsmateriaal voor toetsgroepen
COPD: Inhalatiemiddelen bij COPD kritisch bekeken 1. Toelichting In dit onderwijsmateriaal, gebaseerd op de herziene NHG-Standaard COPD (juli 2007), de CBO-richtlijn medicamenteuze therapie van COPD (2007)
Nadere informatieVerstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen
Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen Congres Focus op Onderzoek, 22 juni 2015 Gerda de Kuijper, AVG/senior senior onderzoeker CVBP/UMCG Dederieke Festen AVG/senior onderzoeker
Nadere informatieAstma behandelplan Kindergeneeskunde.
Astma behandelplan Kindergeneeskunde www.nwz.nl Inhoud Uw vragen 2 Hoe werken de medicijnen? 3 Tips 3 Groene zone 4 Oranje zone 5 Rode zone 6 Afbouwschema Ventolin/Salbutamol/Airomir 100 mcg na opname
Nadere informatieLiteratuuronderzoek. Systematische Review Meta-Analyse. KEMTA Andrea Peeters
Literatuuronderzoek Systematische Review Meta-Analyse KEMTA Andrea Peeters Waarom doen? Presentatie 1. Begrippen systematische review en meta-analyse 2. Hoe te werk gaan bij het opzetten van een review
Nadere informatieSamenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO)
Home no. 1 Februari 2018 Themanummer Cardiovasculair Eerdere edities Verenso.nl Samenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO) Geen bewijs voor effectiviteit van preventieve cardiovasculaire medicatie
Nadere informatieChapter 10 Samenvatting
Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 De laatste jaren is de mortaliteit bij patiënten met psychotische aandoeningen gestegen terwijl deze in de algemene populatie per leeftijdscategorie is gedaald. Een belangrijke
Nadere informatiePrestatie Resultaatsbeloning Doelmatig Voorschrijven van Geneesmiddelen. Huisartsenovereenkomst 2020
Prestatie Resultaatsbeloning Doelmatig Voorschrijven van Geneesmiddelen Huisartsenovereenkomst 2020 Achtergrond Doel Toelichten van de resultaatbeloning op doelmatig voorschrijven van geneesmiddelen voor
Nadere informatieSAMENVATTING bijlage Hoofdstuk 1 104
Samenvatting 103 De bipolaire stoornis, ook wel manisch depressieve stoornis genoemd, is gekenmerkt door extreme stemmingswisselingen, waarbij recidiverende episoden van depressie, manie en hypomanie,
Nadere informatie