Geneeskunde VUmc-compas. Studiegids 2009/2010

Transcriptie

1 Geneeskunde VUmc-compas Studiegids 2009/2010

2

3 Inhoudsopgave 1 Opleiding geneeskunde VUmc-compas Inleiding Doel van de opleiding Kenmerken van de opleiding Rollen van het VUmc-compas Plaats van de wetenschappelijke vorming in de opleiding Instituut voor onderwijs en opleiden (IOO) Commissies Klachtenregeling Studentenorganisaties Faculteitsvereniging MFVU Facultair studentenoverleg (FSO) Jaarvertegenwoordiging (JVC) Co-raad VUmc Stichting medisch interfacultair congres (MIC) IFMSA/VU Onderzoeksinstituten Neurosciences Campus Amsterdam (NCA) Institute MOVE Institute for Cardiovascular Research at the VU university medical center (ICaR- VU) EMGO (instituut voor extramuraal geneeskundig onderzoek) Cancer Center Amsterdam/Institute for Cancer and Immunology (CCA/V-ICI) 17 2 De opbouw van de bachelor opleiding geneeskunde Opbouw van de bacheloropleiding Onderwijsvormen in de basisweek van de bacheloropleiding Praktijkstages Toetsing Voorlopige kernboekenlijst Kwaliteitszorg College- en practicumrooster Honoursprogramma Honourssympoium 33 3 Inhoud van de bacheloropleiding geneeskunde Het eerste studiejaar Eerste semester Tweede semester Het tweede studiejaar Eerste semester Tweede semester Het derde studiejaar Eerste semester Tweede semester Examenonderdelen 40 Inhoudsopgave 5

4 4 Inhoud van de vakken 41 5 De opbouw, inhoud en organisatie van de masteropleiding geneeskunde Opbouw, inhoud en organisatie van de master Opbouw en inhoud van masterjaar Onderwijsvormen in masterjaar Werkvormen in groepjes Werkvormen individueel of in duo's, zonder begeleiding Werkvormen in het KTC in groepen van 12 of 24 studenten, onder begeleiding van KTC-docenten Toetsing in masterjaar Opbouw en inhoud masterjaar Onderwijsvormen in masterjaar Toetsing in masterjaar Opbouw, inhoud, onderwijsvormen en toetsing van masterjaar Toetsing in masterjaar Kernboekenlijst Kwaliteitszorg Inschrijfprocedures en roosters 68 6 Inhoud van de stages 69 7 Praktische regels betreffende de opleiding Advies en begeleiding Vaccinatie Hepatitis B Studie in het buitenland Tropencursus Studievoortgangscontrole Onderwijs en examenregeling/ regels en richtlijnen 76 8 Voorzieningen De universiteitsbibliotheek Digitale bibliotheek Bibliotheek medische wetenschappen Computerfaciliteiten Algemeen Blackboard Laptops Portal Printen/scannen Regels Sta-werkplekken Studenten internet en planning STIP Surfspot TOP VU-net-id VU-notebook Webmail Onderwijsruimten 80

5 8.4 MFVU-winkel Informatievoorziening Ad Valvas Service centrum geneeskunde Digidesk Draadloos netwerk Invuus & Co MEDchannel Rooster Semesterklapper Stageklapper Synaps TIS (tentamen informatiesysteem) Tracer UBVU (e-journals, e-resources & MetaLib) 83 9 Contact Co-raad Examencommissie (EC) Faculteitsvereniging MFVU Instituut voor onderwijs en opleiden (IOO) Klinisch trainingscentrum (KTC) Medische faculteit Onderwijs en studentenzaken (O&S) Professioneel gedrag Raad van bestuur Service centrum geneeskunde (SCG) 86 Inhoudsopgave 7

6 8 Geneeskunde VUmc-compas

7 1 Opleiding geneeskunde VUmc-compas 1.1 Inleiding Welkom bij de opleiding geneeskunde aan VU medisch centrum (VUmc). Dit is het vijfde jaar dat het vernieuwde onderwijsprogramma - VUmc-compas - van start gaat. Het is een goed programma en ik ben ervan overtuigd dat je wordt opgeleid tot een uitstekende dokter. Studenten hebben actief meegedacht en meegewerkt aan de ontwikkeling van het VUmc-compas. Het is een competentiegericht programma en leidt artsen op die hun werk met compassie uitvoeren. Het motto van het onderwijsprogramma is daarom: competent met compassie. VUmc-compas sluit goed aan bij jouw vooropleiding en is gebaseerd op actuele onderwijskundige inzichten. Vanaf dag 1 van je studie kom je in contact met patiënten. Daarbij leer je niet alleen alles over het afnemen van een anamnese en het stellen van een diagnose, maar je leert ook hoe je het beste kunt communiceren met een patiënt. Je leert samenwerken en je leert kritisch beoordelen. Uiteraard is er in de opleiding aandacht voor het functioneren als arts in een multiculturele samenleving. Ik wens jou veel succes en plezier met de opleiding en ik ben benieuwd naar je ervaringen! Margreeth van der Meijde, MBA Directeur instituut voor onderwijs en opleiden In deze studiegids vind je informatie over de inhoud en de opbouw van de opleiding, de onderwijsorganisatie en de voorzieningen. Het onderwijs van de opleiding geneeskunde wordt verzorgd door VUmc. Als student ben je ingeschreven bij de Vrije Universiteit. De opleiding tot arts duurt zes jaar en is opgebouwd uit een bacheloropleiding van drie jaar en een masteropleiding van drie jaar. Voor aanvullende informatie over de onderdelen in deze studiegids zie onze website en Blackboard: Doel van de opleiding Het doel van de opleiding is jou in de gelegenheid te stellen de competenties (kennis, vaardigheden en gedrag) te verwerven, die nodig zijn voor een verantwoorde beroepsuitoefening. De basis voor de competenties is een gedegen kennis van het normale functioneren van de mens en van de ziektebeelden die het gevolg zijn van het ontsporen van de normale functies. Daarnaast is er aandacht voor de maatschappelijke aspecten van de gezondheidszorg en van medisch-ethische principes, waarmee een arts dagelijks te maken heeft bij het maken van keuzes. Verder moet een arts beschikken over de juiste vaardigheden, zoals medisch-technische vaardigheden en communicatieve vaardigheden. Tenslotte moeten kennis en vaardigheden geïntegreerd worden toegepast in de patiëntenzorg. Het onderwijsprogramma is zo ingericht dat al deze aspecten op evenwichtige wijze aan bod komen Kenmerken van de opleiding Kenmerken van de artsopleiding van VU medisch centrum zijn: integratie van kennis, vaardigheden en gedrag in competenties; Opleiding geneeskunde VUmc-compas 9

8 leren in context d.w.z. - het onderwijs wordt zoveel mogelijk aangeboden in een setting, die lijkt op de latere praktijk- dit betekent dat je vanaf dag één met patiënten in contact komt; het onderwijs is gestructureerd rond studieopdrachten, oefentaken en praktijktaken; in de opleiding krijg je te maken met heel verschillende onderwijsvormen. Zo zijn er vanaf de eerste dag colleges met patiëntendemonstraties, leergroepen waarin je met medestudenten patiëntenproblemen analyseert en studieopdrachten bespreekt, die je vervolgens tijdens de zelfstudie uitwerkt. Er zijn practica waarin je vaardigheden oefent en praktijkstages waarin je deze vaardigheden leert toepassen in de patiëntenzorg. De zelfstudie staat binnen de opleiding centraal. In het eerste deel van de opleiding ligt de nadruk op het verwerven van kennis en inzicht, oefenen in een laboratoriumomgeving en toepassen in de praktijk. Geleidelijk neemt de praktijk een grotere plaats in. De mate van complexiteit van de praktijksetting neemt in de loop van de jaren toe. In de masteropleiding is er daarnaast ook een groei in zelfstandigheid. In de leerstages in het eerste masterjaar bereid je je, in het klinisch trainingscentrum (zie 1.3) in een simulatiesetting, gericht voor op de praktijk en voer je gestructureerde opdrachten uit in de praktijk. In het tweede masterjaar leer je gestructureerd in de praktijk en werk je als co-assistent onder supervisie. In het laatste jaar van de master werk je in de semi-artsstage weliswaar onder supervisie, maar in een ruime mate van zelfstandigheid. Je past dan geïntegreerd alle competenties van een arts in de praktijk toe Rollen van het VUmc-compas De opleiding is ingericht op acht rollen die een arts moet kunnen vervullen om een goede arts te zijn. Zeven van deze rollen zijn door patiënten geformuleerd en worden internationaal steeds meer gebruikt. De rol van de reflector is er door VU medisch centrum aan toegevoegd. De VUmc-arts is een medisch expert. Hij/zij beschikt over de meest actuele medische kennis en bezit de vaardigheden deze toe te passen. Hij/zij kan gegevens verzamelen en interpreteren, een probleemanalyse maken, de juiste klinische beslissingen nemen en uitvoeren. Hij/zij doet dit ethisch onderbouwd, communicatief vaardig en kosteneffectief. Als academicus levert hij/zij een wetenschappelijke bijdrage aan de gezondheidszorg. Hij/zij bevordert het onderricht aan studenten, patiënten en anderen. Hij/zij erkent het belang van levenslange scholing en vervult daarin een rolmodel. De communicator kan een effectieve relatie aangaan en onderhouden met patiënten, collega's en andere zorgverleners. Zijn/haar vermogen om helder te communiceren is van essentieel belang om hoog gekwalificeerde zorg te kunnen bieden. Hij/zij kan als reflector naar zijn/haar persoonlijke en professionele functioneren kijken en weet waar zijn/haar mogelijkheden en grenzen liggen. Hij/zij is in staat zijn/haar scholing en loopbaanontwikkeling hierop af te stemmen. De arts als samenwerker is in staat doeltreffend samen te werken met collega's, andere zorgverleners, met patiënten en patiëntengroepen. Hij/zij kan informatie overbrengen, onderhandelen, leidinggeven, consulteren en feedback geven. Elke dag neemt de arts als organisator besluiten over het te voeren beleid. Hij/zij kan prioriteiten stellen, deze uitvoeren en evalueren. Als gezondheidsbevorderaar erkent en bepleit hij/zij het belang van preventieve gezondheidszorg voor de individuele patiënt, patiëntgroepen en de maatschappij. De 10 Geneeskunde VUmc-compas

9 beroepsbeoefenaar beoefent de patiëntenzorg volgens de hoogst geldende medische en ethische standaarden en spant zich voortdurend in om deze volledig te beheersen. In alle rollen zit een opbouw gedurende de opleiding Plaats van de wetenschappelijke vorming in de opleiding Goed functioneren als arts vraagt om een goede wetenschappelijke basis voor geneeskundig handelen. De wetenschappelijke vorming is in het profiel van de VUmc-arts opgenomen ter ontwikkeling van de rol van academicus. Het programma bevat onderdelen die speciaal daar op gericht zijn: Leeronderzoek 1 1e jaar bacheloropleiding Aan het einde van het eerste semester voer je een leeronderzoek uit. Je formuleert na een literatuurstudie vraagstellingen in het brede gebied van leefstijl en gezondheid. Tijdens practica in het eerste semester verzamel je data van jezelf en anderen. De daaruit resulterende dataset wordt gebruikt om de vraagstellingen te beantwoorden. Het leeronderzoek wordt afgesloten met mondelinge presentaties en posters. Daarnaast worden schriftelijke vragen gesteld over de cursus in de 2 voor 12 toets. Leeronderzoek 2 2e jaar bacheloropleiding Het leeronderzoek in het tweede jaar is een verdieping en een uitbreiding van het leeronderzoek in het eerste jaar. De database bevat meer gegevens met een grotere diversiteit. Je kunt kiezen uit drie soorten onderzoek: kwantitatief onderzoek, kwalitatief onderzoek en fundamenteel biomedisch onderzoek. Net als in het eerste jaar wordt het leeronderzoek afgesloten met presentaties en een toets. Wetenschappelijk focusonderwijs 3e jaar bacheloropleiding Het wetenschappelijk focusonderwijs is de afsluiting van de wetenschappelijke vorming in de bacheloropleiding. Je formuleert binnen een gegeven probleemveld zelf een onderzoeksvraagstelling voor een wetenschappelijk onderzoek. Voor dat doel voer je een literatuuronderzoek uit en werkt op basis daarvan een onderzoeksprotocol uit. Dit protocol presenteer je met een poster en een mondelinge toelichting. Wetenschappelijke stage 1e of 3e jaar masteropleiding Je hebt de bacheloropleiding afgesloten met het schrijven van een onderzoeksprotocol; in deze stage voer je het onderzoek daadwerkelijk uit. Je sluit de stage af met een onderzoeksverslag dat je publiekelijk presenteert en verdedigt. De wetenschappelijke stage van 14 weken in het eerste of het derde jaar van de masteropleiding is te beschouwen als de 'proeve van bekwaamheid' op het gebied van wetenschappelijk onderzoek. Keuzeonderwijs In het kader van de persoonlijke profilering zijn 10 weken van de masteropleiding bestemd als vrije keuze. Studenten met een affiniteit voor onderzoek kunnen deze periode toevoegen aan de wetenschappelijke stage, zodat een periode van 24 weken ontstaat voor het doen van onderzoek Instituut voor onderwijs en opleiden (IOO) De organisatie van de opleiding geneeskunde is in zijn geheel ondergebracht in het IOO. Dit instituut is verantwoordelijk voor de inhoud, de onderwijskundige vormgeving, de uitvoering en de organisatie van (onder andere) de opleiding Opleiding geneeskunde VUmc-compas 11

10 geneeskunde. Het hoofd opleiding geneeskunde is onder verantwoordelijkheid van de directeur van het instituut voor onderwijs en opleiden belast met de dagelijkse leiding van de opleiding geneeskunde. Sectie onderwijs en kwaliteit (O&K). Voor het realiseren van excellente onderwijsprogramma's zijn kwaliteit en kwaliteitszorg, onderwijsinnovatie en docentprofessionalisering belangrijke thema s. De sectie ontwikkeling en kwaliteit levert input en ondersteuning op deze terreinen aan het instituut voor onderwijs en opleiding. In de sectie zijn onderwijskundigen en beleidsmedewerkers werkzaam. Zij geven advies en leveren ondersteuning op het gebied van: curriculumontwikkeling, onderwijsmethoden, toetsing, kwaliteitszorg, professionalisering van docenten, projectmanagement, beleidsontwikkeling. Sectie bedrijfsvoering. In de sectie bedrijfsvoering werken financiële deskundigen, ICT-ers, communicatie en voorlichtingsdeskundigen en beleidsmedewerkers. De sectie is verantwoordelijkheid voor personeel en organisatie, huisvesting, ICT en procesbeheer, communicatie en voorlichting, financiën en managementinformatie en -verantwoording. De organisatie van het postacademisch onderwijs wordt verzorgd vanuit PAOG cursus- en congresorganisatie. PAOG cursus- en congresorganisatie biedt ondersteuning bij de organisatie van cursussen, symposia en (internationale) congressen. Voor meer informatie zie: In het klinisch trainingscentrum (KTC) wordt gestructureerd onderwijs van de masteropleiding verzorgd. Hier vindt de praktische voorbereiding plaats van masterstudenten geneeskunde op het leren in de klinische context. Binnen het KTC is er een studielandschap voor masterstudenten met o.a collegezalen, werkgroepruimten, oefenruimten en zelfstudiezalen aanwezig Commissies De onderwijscommissie (OC) is de commissie die de kwaliteit van de opleiding geneeskunde bewaakt. Het is een wettelijk vastgestelde commissie, die bij VUmc bestaat uit een onafhankelijk voorzitter, 6 docentleden en 6 studentleden. De OC wordt ondersteund door een ambtelijk secretaris. De taken van de commissie zijn - het jaarlijks advies uitbrengen over de vaststelling en wijziging van de onderwijs- en examenregeling (de OER) - het jaarlijks beoordelen en evalueren van de onderwijs- en examenregeling o.a. aan de hand van de uitkomsten van de rapportage van de evaluaties en door de docenten opgestelde verbeterplannen. De commissie is dan ook nauw betrokken bij de ontwikkeling en uitvoering van het (nieuwe) kwaliteitszorgsysteem - het desgevraagd of uit eigen beweging advies uitbrengen aan de directeur IOO en de raad van bestuur over alle aangelegenheden betreffende het onderwijs. De examencommissie (EC) De opleiding geneeskunde kent een Examencommissie (EC). Zij is belast met het afnemen, de coördinatie en de organisatie van de examens en tentamens van de opleiding. Om deze taken uit te voeren stelt de Examencommissie regels voor de goede gang van zaken tijdens de tentamens en de in dat verband te nemen maatregelen. Tevens verleent de Examencommissie vrijstellingen, benoemt examinatoren en kan aan hen richtlijnen geven voor de beoordeling van tentamens. 12 Geneeskunde VUmc-compas

11 Toetscommissie De toetscommissie is verantwoordelijk voor de inhoudelijke en toetstechnische advisering van de examinatoren en voor de meta-evaluatie van de toetsing als geheel. Voor de samenstelling van de commissies zie Klachtenregeling De klachtenregeling is bedoeld voor klachten van uiteenlopende aard en is een aanvulling op de bestaande bezwaar- en beroepsmogelijkheden. Dat betekent dat van de klachtregeling geen gebruik kan worden gemaakt indien er al een andere regeling van toepassing is, zoals bijvoorbeeld bij inschrijvingskwesties, bij klachten die betrekking op seksuele intimidatie/discriminatie, de beoordelingen van tentamens, etc. Meer informatie vind je op Studentenorganisaties Faculteitsvereniging MFVU De medische faculteitsvereniging aan VUmc (MFVU) is de studievereniging voor alle geneeskundestudenten aan VU medisch centrum. De MFVU is met ruim 1900 leden een van de grootste studieverenigingen van de VU. De vereniging zorgt voor plezier en ontspanning buiten het studeren. Er zijn namelijk tal van commissies die feesten, borrels, het gala, toneel, reizen, filmavonden en sportactiviteiten organiseren. Als studievereniging houdt de MFVU zich natuurlijk ook actief bezig met het onderwijs. Zo zijn er diverse onderwijsgerelateerde activiteiten, zoals workshops. Verder is er ieder jaar een symposium met een wisselend thema, een ouderdag, een carrièreavond en wordt samen met de co-raad het blad Invuus & Co uitgegeven. Het bestuur probeert daarnaast elke maand een educatieve workshop te realiseren voor de leden. Bovendien onderhoudt de MFVU nauwe contacten met de verschillende organisaties die de belangen van de studenten vertegenwoordigen en behartigen. Leden van de MFVU kunnen studieboeken en medische instrumenten tegen een gereduceerd tarief kopen in de MFVU-winkel. De MFVU is altijd op zoek naar studenten die actief willen meedoen in een van de vele commissies Facultair studentenoverleg (FSO) In het facultair studentenoverleg zijn alle studentenorganisaties verenigd. Het FSO vergadert eens in de zes weken. De studentenraad, de MFVU, de IFMSA VUmc, de JVC, de co-raad en de onderwijscommissie brengen elkaar hier op de hoogte van hun activiteiten en kijken waar ze, zo nodig, hun krachten kunnen bundelen of kunnen samenwerken Jaarvertegenwoordiging (JVC) De jaarvertegenwoordiging bestaat uit studenten, die hun jaar vertegenwoordigen gedurende het lopende onderwijsjaar. Elk studiejaar is daarnaast ook vertegenwoordigd in het bestuur van de jaarvertegenwoordigingscommissie (JVCbestuur). Bij iedere onderwijscursus zijn er twee studenten, die het cohort vertegenwoordigen. Deze cursus-jvc ers vormen het centrale aanspreekpunt voor alle problemen van de Opleiding geneeskunde VUmc-compas 13

12 studenten betreffende het onderwijs van de cursus. De JVC ers inventariseren de problemen en gaan hiermee naar de betreffende docent(en) en proberen tot een oplossing te komen. Het JVC-bestuur coördineert de JVC ers. De cursus-jvc ers hebben de volgende taken: evalueren van tentamens; evalueren van het onderwijs van de cursussen; het oplossen van 'ad hoc' problemen (met boeken of rooster e.d.); verzorgen van bloemen voor patiënten. De JVC heeft een Blackboard waar alle studenten standaard voor worden aangemeld. Daar hebben studenten de mogelijkheid om vragen en opmerkingen te plaatsen. Dit forum is niet toegankelijk voor docenten om het zo laagdrempelig mogelijk te houden. Mocht je geen toegang hebben tot dit Blackboard of andere vragen hebben, stuur dan een mail naar Co-raad VUmc De co-raad is een belangenvereniging opgericht door en voor alle co-assistenten van VU medisch centrum. Het bestuur van de co-raad bestaat uit 8 actieve co-assistenten. De co-raad houdt zich vooral bezig met de kwaliteit van het onderwijs, evaluatie van de co-schappen en initieert nieuwe projecten gerelateerd aan de co-schappen. Tevens organiseert de co-raad cursussen, borrels, symposia en de uitreiking van de Jan Heijlmanprijs Stichting medisch interfacultair congres (MIC) De stichting MIC is een interfacultaire studentenorganisatie die elk jaar een landelijk congres organiseert voor studenten geneeskunde, co-assistenten en andere belangstellenden. Elk jaar opnieuw komt een onderwerp aan de orde dat actueel is, in de belangstelling staat van geneeskundestudenten en waarin het geneeskunde curriculum minder aandacht aan wordt besteed. Het negen leden tellende bestuur van de stichting wordt gevormd uit afgevaardigden van alle acht medische faculteiten in Nederland. Elk bestuurslid neemt een deel van de organisatie voor zijn/haar rekening. Te denken valt aan functies als voorzitter, secretariaat, penningmeester, gaststad, dagindeling, pr (2 bestuursleden), sponsoring en subsidie. Elk bestuurslid heeft ter ondersteuning een commissie in de stad waar hij of zij geneeskunde studeert. Kijk voor meer informatie op: IFMSA/VU IFMSA the Netherlands (IFMSA-NL) is een vereniging van medische studenten die zich inzet om Global Health -ofwel de wereldwijde gezondheid en alles wat daar invloed op heeft - onder de aandacht te brengen bij zowel medestudenten als andere groepen van de samenleving. We zijn van mening dat het voor iedereen, maar vooral voor toekomstige artsen een waardevolle toevoeging is om meer te weten over de gezondheidssituatie wereldwijd. Als arts zul je, waar je ook werkt, vast en zeker te maken krijgen met mensen (en ziekten) uit allerlei landen, culturen en (welzijn)situaties. Toenemende globalisatie is een feit: tegenwoordig is de andere kant van de wereld slechts een dagje vliegen hier vandaan; studeren, stagelopen en zelfs werken in het buitenland wordt steeds populairder. Tegelijkertijd worden veel mensen gedwongen hun eigen land te verlaten door slechte en/of onveilige omstandigheden. Met de mensen verspreiden ook gezondheidsproblemen zich over de 14 Geneeskunde VUmc-compas

13 wereld. Bedenk je eens hoe de gezondheid van de mens beïnvloed wordt door zaken als armoede, (gebrek aan) onderwijs en oorlog. Maar ook zaken als overgewicht, roken en wisselende seksuele contacten veroorzaken in veel landen enorme problemen en behoren ook tot wat genoemd wordt "Global Health". IFMSA (the International Federation of Medical Students' Associations) is een vereniging met leden over de hele wereld. IFMSA-VUmc maakt als een van de acht Nederlandse medische faculteiten deel uit van IFMSA-Nederland. Wie lid wordt van IFMSA-VUmc, kan meehelpen met het organiseren van een van de vele projecten, workshops, symposia, en stages. Ook als je zelf graag stage wilt lopen in het buitenland kun je bij IFMSA-VUmc terecht. IFMSA-VUmc heeft haar bestuurskamer in de kelder van de medische faculteit, tegenover de computerzaal (kamer BK-46). Als je meer wilt weten kun je daar langskomen of een mail sturen naar 1.4 Onderzoeksinstituten Algemeen VUmc kent vijf onderzoeksinstituten. Deze onderzoeksinstituten hebben de organisatie van een deel van het onderwijs in wetenschappelijke vorming in handen. Binnen de onderzoeksinstituten is het onderzoek rond een thema samen gebracht Neurosciences Campus Amsterdam (NCA) Het neurowetenschappelijk programma van NCA omvat het gehele onderzoeksspectrum van gen tot patiënt bij een aantal neurologische en neuropsychiatrische aandoeningen. Directeur Prof.dr.A.B. Brussaard contactpersoon Thea Laan adres VU University Amsterdam/VU University Medical Center tel fax focuscoördinator Pieter Voorn tel Institute MOVE Onderzoek bij aandoeningen aan het bewegingsapparaat kan globaal onderverdeeld worden in twee hoofdgroepen, nl. klinisch-epidemiologisch onderzoek en translationeel onderzoek. Het klinisch-epidemiologisch onderzoek vindt plaats in het EMGO Instituut en valt onder het programma Musculoskeletal disorders. Het translationeel onderzoek vindt plaats in het in 2007 opgerichte, interfacultaire onderzoeksinstituut MOVE waarin onderzoekers van het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam (ACTA), de Faculteit der Bewegingswetenschappen (FBW) en VUmc participeren. Opleiding geneeskunde VUmc-compas 15

14 Directeur Prof.dr.A de Haan lid db vanuit VUmc prof.dr. G.J. Lankhorst contactpersoon dr. K.E. Bijker adres Instituut MOVE, faculteit bewegingswetenschappe n, kamer A BT Amsterdam tel. (020) k.bijker@fbw.vu.nl focuscoördinator dr. E.E.H. van Wegen adres VUmc, afd. revalidatiegeneeskunde, PK, kamer -1 Y tel. (020) e.vanweegen@vumc.nl Institute for Cardiovascular Research at the VU university medical center (ICaR- VU) Het ICaR-VU richt zich op onderzoek van hart- en vaatziekten. Hart- en vaatziekten zijn nog steeds één van de belangrijkste doodsoorzaken en de oorzaak van veel chronische ziekte, zowel bij mannen als bij vrouwen. Directeur Prof.dr. V.W.M. van Hinsbergh directieadviseur dr. I. Vergroesen contactpersoon J.de Zeeuw adres VUmc, afd. fysiologie, kamer A126, Van der Boechorststraat BT Amsterdam tel. (020) fax (020) icar@vumc.nl profielcoördinator dr. I.Vergroesen tel. (020) i.vergroesen@vumc.nl EMGO (instituut voor extramuraal geneeskundig onderzoek) Directeur Prof.dr.ir J. Brug secretariaat mw. J. Rosier adres VUmc, kamer D450, Van der Boechorststraat BT Amsterdam 16 Geneeskunde VUmc-compas

15 tel. (020) fax (020) nl Cancer Center Amsterdam/Institute for Cancer and Immunology (CCA/V-ICI) Directeur Prof.dr.P.C. Huijgens contactpersoon dr. E.Ruhé-Hoogervorst secretariaat Y.M. Duiker adres V-ICI, kamer CCA 3.36 De Boelelaan HV Amsterdam tel. (020) / 3113 fax (020) v-ici@vumc.nl website focuscoördinator dr. E.Ruhé-Hoogervorst oncologie tel. (020) e-ruhe@vumc.nl focuscoördinator dr.g. Kuipers immunologie tel. (020) gk.kuipers@vumc.nl Opleiding geneeskunde VUmc-compas 17

16 18 Geneeskunde VUmc-compas

17 2 De opbouw van de bachelor opleiding geneeskunde 2.1 Opbouw van de bacheloropleiding Binnen de drie jaren van de bacheloropleiding komen de volgende thema's aan bod: jaar 1: de volwassen mens jaar 2: ontwikkeling van de mens: man en vrouw jaar 3: mechanismen van ziekten De semesters van de eerste twee studiejaren bestaan elk uit vier cursussen, een praktijkstage en een toetsperiode. In het derde studiejaar zijn er drie cursussen per semester. De laatste cursus van het derde jaar is een keuzevak. De basiseenheid van onderwijs in de bacheloropleiding is de week. Het programma van de week vormt inhoudelijk een geheel en gaat uit van patiëntenproblemen. Een voorbeeld van een basisweek zie je in onderstaand schema. Deze basisweek in het eerste jaar is vaak uitgebreid met enkele extra colleges. Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Dag 5 openingscollege colleges leergroep 1 practicum 2 leergroep 2 practicum 1 Slotcollege Per week is één practicum gewijd aan het aanleren van vaardigheden op het gebied van de rollen van het VUmc-compas. Het andere practicum is gericht op een verdieping en illustratie van de leerdoelen van de cursus Onderwijsvormen in de basisweek van de bacheloropleiding Het onderwijs wordt verzorgd in verschillende onderwijsvormen. Colleges In het openingscollege wordt een patiënt gepresenteerd die past bij het weekthema. Doel van deze patiëntpresentatie is het leren begrijpen van de klacht van de patiënt tegen de achtergrond van zijn persoonlijke situatie. Het verhaal van de patiënt wordt vervolgens gebruikt als casus in de leergroep. Leergroepen De leergroep bestaat uit 12 studenten en in de leergroep analyseer je een patiëntprobleem op methodische wijze. Je leert onderscheid maken tussen hoofd- en bijzaken en verband leggen met relevante literatuur of opvattingen van de meest betrokken vakgebieden. Hulpbronnen hierbij zijn literatuur en de sturing van de tutor (begeleider). Na de bespreking van een viertal studieopdrachten worden leerdoelen geformuleerd. Deze leerdoelen worden in trio's uitgewerkt. Tijdens de zelfstudie probeer je met behulp van de literatuur de studieopdrachten uit te werken. De opbouw van de bachelor opleiding geneeskunde 19

18 In de tweede bijeenkomst van de leergroep presenteer je volgens een vast stramien de resultaten van de zelfstudie. De overige studenten en de tutor stellen kritische vragen. Vier studenten houden per leergroep presentaties. Tijdens de eerste cursus van de studie wordt extra aandacht besteed aan het leren in de leergroep. In het derde jaar worden leergroepen minder intensief begeleid, maar wel door inhoudsdeskundige docenten. Er wordt dan een groter beroep gedaan op het zelfstandig in de leergroep uitwerken van casuïstiek. Practica Practica kunnen verschillende doelen hebben: illustratie van de aangeboden leerstof; verdieping van de leerstof; voorbereiding op bepaalde praktijktaken. De practica zijn kleinschalig waardoor een intensieve begeleiding mogelijk is. In de meeste gevallen moet je de practica voorbereiden. Practica vinden meestal plaats in laboratoriumruimten of ruimten die geschikt zijn voor het oefenen van klinische vaardigheden. Slotcollege Het slotcollege is, waar mogelijk, een interactief college. Hierin wordt verband gelegd tussen de patiënt, de studieopdrachten en de leerstof. De docenten gaan in op binnengekomen vragen. Bovendien geven zij aan welke ontwikkelingen er gaande zijn in het wetenschappelijk onderzoek, de geneeskunde en in de maatschappij in relatie tot het weekthema en welke betekenis die ontwikkelingen hebben voor het toekomstig functioneren als arts. Werkcolleges In het derde jaar staat het klinisch redeneren centraal. Het gaat om een lijn door de vijf themacursussen heen, waarin een aantal patiëntenproblemen wordt behandeld. De gekozen patiëntenproblemen passen bij het thema van de cursus waarin de werkcolleges vallen. Het aanleren van professioneel gedrag Wetenschappelijke studies laten zien dat problemen rond professioneel gedrag bij een arts reeds aanwezig kunnen zijn tijdens de eerste studiejaren. Daarom streeft VUmc ernaar dit gedrag vroegtijdig in de bachelorfase te signaleren en waar nodig via feedback te corrigeren. Hierbij is het van belang dat een student meerdere malen per jaar door eenzelfde beoordelaar wordt gezien en bijgestuurd, daar waar nodig. Professioneel gedrag bij studenten en artsen wordt onderscheiden in drie situaties, te weten omgaan met taken/werk (op tijd zijn, je aan afspraken houden e.d.), omgaan met anderen (communicatie, samenwerking e.d.) en omgaan met jezelf (kritisch naar jezelf kunnen kijken, reflecteren). Studenten leren professioneel gedrag door feedback tijdens leergroepen (tutor, peergroup) en practica (docent); het omgaan met rolmodellen (tutor, mentor, stage-begeleiders, universitair docenten); toetsing (in de leergroep, tijdens stages). 20 Geneeskunde VUmc-compas

19 2.1.2 Praktijkstages In de bacheloropleiding is een reeks praktijkstages gepland, waarin je kennismaakt met de feitelijke praktijk van de gezondheidszorg en je onder begeleiding vaardigheden in de praktijk kunt toepassen. Reflecteren op je eigen functioneren neemt een belangrijke plaats in bij deze onderwijsvorm. De stages bieden je bij uitstek de mogelijkheid om competenties te verwerven. Praktijkstage zorg jaar 1 Ter voorbereiding van praktijkstage 1 wordt er een inleidend college gegeven. In dit college maak je kennis met de organisatie van de zorginstellingen. Het college is voorbereid in samenwerking met de faculteit der economische wetenschappen en bedrijfskunde van de VU en zal worden gegeven door dr. M.J. Flikkema. Centraal staat de arts als organisator. Waar hebben we het over als we spreken over organisaties? Je leert over de vier verschillende manieren waarop je naar organisaties kunt kijken. Een inzicht dat je vervolgens gaat toepassen, niet alleen tijdens de stage, maar ook in het verdere verloop van de studie. De informatie van dit college is essentieel om tijdens je stage de praktijktaak van de organisator te maken. De zorgstage vindt aan het eind van het studiejaar plaats. Je doet de stage in duo s gedurende vier weken in zorginstellingen (ziekenhuizen, verpleeghuizen, revalidatiecentra en psychiatrische ziekenhuizen). Je voert praktijktaken uit zoals het analyseren van patiëntenproblemen, je observeert professioneel gedrag en je werkt mee op de afdeling als verpleeghulp. Je maakt kennis met zorg, oefent in communicatie, krijgt inzicht in de problemen van patiënten (niet de ziektes, maar de problemen die daaruit voortkomen), leert professioneel om te gaan met patiënten, collega s, taken en jezelf. De stage wordt verder voorbereid tijdens competentiegebonden practica, zoals medische communicatie, leren reflecteren en leren tillen. Praktijkstage huisartsgeneeskunde jaar 2 Tijdens de praktijkstage huisartsgeneeskunde voer je gedurende meerdere dagen, verspreid over semester 1 of 2 praktijktaken uit binnen een huisartsenpraktijk onder directe supervisie van een huisarts. Daarnaast zijn er practica waarin de stage en de praktijktaken worden besproken. Je voert de praktijktaken alleen of samen met een medestudent uit. De huisarts/docent beoordeelt de uitvoering van de taak en geeft feedback. Praktijkstage gezondheidszorg jaar 2 Als laatste onderdeel van het eerste semester richt je je met name op het geven van informatie aan derden over gezondheid. In het semester zijn enkele voorbereidende practica en trainingen opgenomen Toetsing Tijdens je studie ontvang je regelmatig feedback op je voortgang. Er zijn verschillende vormen van toetsen ontwikkeld, aangepast aan het karakter van je opleiding. Hieronder vind je beknopt de toetsen waar je mee te maken krijgt: Parate kennis toets (PAK) De opbouw van de bachelor opleiding geneeskunde 21

20 De parate kennistoets toetst essentiële kennis uit de lopende cursus en de voorafgaande cursussen binnen het semester. Essentiële kennis is de kennis die nodig is om doelmatig met een collega van een ander medisch specialisme of andere discipline te communiceren en de algemene vakliteratuur te kunnen begrijpen. Verder gaat het om kennis over problemen en aandoeningen die véél voorkomen óf levensbedreigend zijn en waar iedere arts mee in aanraking kan komen. De parate kennis toets wordt afgenomen na elke cursus. Vorm: beeldschermtoets met 40 vragen. Cursusafhankelijke toets (CAT) De cursusafhankelijke toets test naast kennis ook inzicht en toepassing over de leerstof van de cursus. De cursusafhankelijke toets wordt afgenomen na elke cursus. Vorm: papieren toets met 50 of 60 mc-items met 4 keuzes. Twee voor twaalftoets (2V12) Deze toets meet met name inzicht en toepassen van kennis bij het beantwoorden van meer complexe vraagstukken en relevante situaties uit de medische praktijk. Het gaat om analyseren en het leggen van verbanden en veel minder om memoriseren. Je mag bij deze toets informatie opzoeken ( open boek ). Deze toets gaat over de leerstof van het hele semester en wordt afgenomen in de toetsweken op het einde van het semester. Vorm: papieren toets met 10 opdrachten waaronder steeds enkele open vragen staan. Voortgangstoetsing (VGT) De voortgangstoets is een landelijke, interfacultaire toets die vanaf het derde studiejaar van de opleiding wordt afgenomen. De toets meet de voortgang in kennisontwikkeling gedurende de studie. Je krijgt feedback over je totale resultaat ten opzichte van jaargenoten, en met betrekking tot de verschillende categorieën en onderdelen van de toets. De VGT wordt vier maal per jaar afgenomen, samen met andere medische faculteiten in Nederland. Vorm: schriftelijke toets met 2, 3, 4 of 5 keuzes, totaal 200 vragen. Presentie en inspanningsverplichting (PREP) Practica bieden de mogelijkheid essentieel geachte ervaringen op te doen in het kader van de vorming tot arts. Deze toets beoordeelt de aanwezigheid en inzet tijdens de practica. In principe is een 100% aanwezigheid vereist. Een maal per semester wordt het eindresultaat van de aanwezigheid in de practica bepaald en verrekend. Beoordeling voordracht en discussie (BVD) De toets beoordeelt of je in staat bent om een presentatie te verzorgen over een vraagstelling, die is afgeleid van een studieopdracht uit de reeks opdrachten van het semester. Tevens is het de bedoeling dat je daarna een korte discussie leidt n.a.v. je presentatie met je leergroep. Naast de beoordeling van communicatieve vaardigheden worden indirect ook de vaardigheden van samenwerker en organisator beoordeeld, omdat je de prestatie moet leveren binnen het kader van je samenwerking in de leergroep. De BVD wordt globaal gesproken een maal per semester afgenomen. Professioneel gedrag in de leergroep (PGL) In de leergroep wordt je inzet en kwaliteit getoetst van verschillende taken gedurende het gehele semester. Beoordelingsaspecten zijn: - functioneren in de rollen en taken van de leergroep (voorzitter, notulist, presentator en feedbackgever); - bijdrage aan analyse van taken en formuleren van leerdoelen; - nakomen van gemaakte afspraken; - deelnemen aan procesevaluaties van de leergroepbijeenkomsten; 22 Geneeskunde VUmc-compas

21 - bijdragen aan het bevorderen van de samenwerking in de leergroep. De toets vindt plaats d.m.v. een beoordeling door de tutor met behulp van een gestructureerde beoordelingslijst. De PGL wordt een maal per semester afgenomen in jaar 1 en 2. Stationsexamen (STAT) De toets bestaat uit een reeks stations, waarin je opdrachten en handelingen dient uit te voeren. De vaardigheid wordt zoveel mogelijk direct geobserveerd en beoordeeld met gestructureerde lijsten. Een complete toets bestaat uit een circuit van 4-6 stations. Het gaat om vaardigheden zoals lichamelijk onderzoek, medisch technische vaardigheden, meer complexe sociale en affectieve vaardigheden (allerlei aspecten van gespreksvoering), cognitieve vaardigheden (integreren van anamnestische en diagnostische gegevens in een verslag). Hulpmiddelen zoals medische apparatuur, fantomen, simulatiepatiënten en proefpersonen worden hierbij gebruikt. Het stationsexamen wordt afgenomen in de toetsweken aan het eind van de studiejaren 1 tot 3. Portfolio (PTF) Het portfolio is het instrument om je competentie-ontwikkeling gedurende de studie te begeleiden en te beoordelen. Het is zo ingericht, dat je inzicht krijgt in je ontwikkeling met betrekking tot het verwerven van de competenties van het beroep van arts. Je leert je daardoor voor te bereiden op levenslang leren in de toekomstige beroepsuitoefening. Het portfolio is ontwikkelingsgericht. Het bevat een overzicht van je studieresultaten. Daarnaast schrijf je regelmatig helicopterverslagen over je ervaringen in de studie, in het licht van je ontwikkeling tot arts. De onderliggende structuur is het VUmc-profiel met de acht rollen. De vorm van de toets is een beoordeling van je mentor over je portfolio. Het mentorgesprek dat beoordelend is vindt één maal per jaar plaats aan het eind van het studiejaar. De andere gesprekken zijn ter begeleiding. Stagebeoordeling (STB) In de diverse stages word je beoordeeld op inzet en professioneel gedrag voor zover dat op dat niveau van je studie van je gevraagd kan worden. Ook hoort het schrijven van een verslag tot een van de mogelijke onderdelen van je stagebeoordeling. In de loop van de studie wordt de stagebeoordeling gevarieerder en steeds meer gericht op het beoordelen van de competenties Voor de samenstelling van de commissies, zie Voorlopige kernboekenlijst - aanschaf jaar betekent dat in dat jaar het boek aangeschaft dient te worden - in bezit van andere cohorten betekent dat dit boek aangeschaft is door de in het hokje staande cohorten (jaar: is het jaar waarin het cohort is begonnen, B1= b.v. het eerste jaar in de bachelor in , B2: begonnen in etc. ) Kernboekenlijst Bachelor jaar 1-3 en Master jaar 1-2 Begonnen met geneeskundestudie in: aanschaf jaar Jaar in in bezit van andere cohorten De opbouw van de bachelor opleiding geneeskunde 23

22 Keuze uit een van de volgende anatomieatlassen: - Agur AMR, Grant s Atlas of Anatomy. Lippincott Williams & Wilkins; (11e druk, ISBN )* - Netter FH, Atlas of human anatomy. Elsevier Health Sciences. (4e druk, ISBN )* - Tank & Gest, Atlas of Anatomy, Latin edition, LWW, 2009 (ISBN ISBN-13: ) *NB Een andere anatomieatlas kan gebruikt worden na overleg met de docent Alberts B, Essential Cell Biology. Garland Science Publishing; (3e druk ISBN ) Alberts B, e.a., Essential Cell Biology. New York: Garland Science Publishing; (ISBN: ) Bangma CH & Schroder FH, Urologie. Bohn Stafleu van Loghum; 2008 (ISBN ) Bangma CH & Schroder FH, Urologie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum; 2002 (ISBN / ) Baynes JW & Dominiczak MH, Medical Biochemistry Elsevier Health Sciences; 2009 (3e druk, ISBN ) Baynes JW & Dominiczak MH, Medical Biochemistry Elsevier Health Sciences; 2005 (2e druk, ISBN ) Beers, MH. The Merck Manual 18 th Edition. Merck; 2006 (ISBN ). Bickley LS & Szilagyi PG, Bates guide to physical examination & history taking, Lippincott Williams & Wilkins 2008 (10e druk, ISBN ) B1 B1 oudere druk B3 oudere druk B1 oudere druk M : B : B3 (eventueel oudere druk) : B : B : B : B : B : B3 24 Geneeskunde VUmc-compas

23 Bickley LS & Szilagyi PG, Bates guide to physical examination & history taking, Lippincott Williams & Wilkins / Wolters Kluwer health, 2007 (9e druk, ISBN ) Bijlsma E., e.a. Leerboek Medische genetica. Elsevier gezondheidszorg; (7e druk ISBN ) Brande, van den, JL, Kindergeneeskunde Elsevier Gezondheidszorg; 2002 (3e geheel herziene druk, ISBN ) Donkelaar, ten, HJ, Klinische anatomie en embryologie I en II. Elsevier; 2007 (3 e druk, ISBN ) Doreleijers, Th. Leerboek psychiatrie kinderen en adolescenten. De Tijdstroom: 2006 (ISBN ) Drake RL, Vogl W, Mitchell AWM, Gray's Anatomy for Students. New York: Elsevier; 2005 (ISBN ) (inclusief toegang tot de elektronische versie op het web). Engberts, DP & Kalkman-Bogerd LE, Gezondheidsrecht. Bohn Stafleu van Loghum; 2009 (ISBN ) Engberts, DP & Kalkman-Bogerd LE, Gezondheidsrecht. Bohn Stafleu van Loghum; 2006 (ISBN ) Esch, van SCM, Vries, de, H, Kreeke, van de, JJS, Recepten voor een goed gesprek Deel 1. Amsterdam: SMPVU; 2007 (4e druk, ISBN ) Esch, van SCM, Kreeke, van de, JJS, Vries de, H, Batelaan, MA, Ploeg, van der, HM, Recepten voor een goed gesprek Deel 1. Amsterdam: SMPVU; 2005 (3e druk ISBN: ) Esch, van SCM, Kreeke, van de, JJS, Recepten voor een goed gesprek Deel 2. Amsterdam: SMPVU; 2008 (3 e druk) ISBN nog niet bekend Esch, van SCM, Kreeke, van de, JJS, Recepten voor een goed gesprek Deel 2. Amsterdam: SMPVU; 2006 (2 e druk, ISBN: ) oudere druk B2 B1 B2 B1 oudere druk B1 oudere druk B2 oudere druk : B : B : B : B : B : B : B : B : B : B : B3 De opbouw van de bachelor opleiding geneeskunde 25

24 Gijs L, Gianotten W, Vanwesenbeeck, I, Seksuologie. Bohn Stafleu Van Loghum; 2009 (ISBN: ) Gijs L, Gianotten W, Vanwesenbeeck, I, Seksuologie. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum; 2004 (1 e druk, ISBN: ) Gooszen, HG, Leerboek Chirurgie. Bohn Stafleu Van Loghum; 2006 (ISBN ) (mogelijk nieuwe druk februari 2009) Graeff, de A., Hesselman GM, Palliatieve zorg, richtlijnen voor de praktijk, De Vereniging Van integrale Kanker Centra (VIKC); 2006 (ISBN ) Grundmeijer, HGLM, Reenders, K, Rutten, GEHM, Het geneeskundig proces, klinisch redeneren van klacht naar therapie. Elsevier gezondheidszorg; (3e herziene druk, ISBN: ) Grundmeijer, HGLM, Reenders, K, Rutten, GEHM, redactie. Het geneeskundig proces, klinisch redeneren van klacht naar therapie. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg; (2e herziene druk, ISBN ) Have, ten, HAMJ, Leeuwen, van, E, Meulen, ter, RHJ, Medische ethiek. Bohn Stafleu Van Loghum; 2009 (3 e druk, ISBN ) Have, ten, HAMJ, Leeuwen, van, E, Meulen, ter, RHJ, Medische ethiek. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum; 2003 (2 e druk, ISBN ) Heineman MJ, Bleker OP, Evers JLH, Heintz APM. Obstetrie en Gynaecologie, de voorplanting van de mens. Elsevier Gezondheidszorg; (6e druk, ISBN ) B2 oudere druk B2 M1 B1 B1 oudere druk B : B : B : B : B : B : B : B3 26 Geneeskunde VUmc-compas

25 Heineman MJ, Bleker OP, Evers JLH, Heintz APM. Obstetrie en Gynaecologie, de voorplanting van de mens. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg; (5de druk ISBN ) Hengeveld, MW, Balkom, van, AJLM, Leerboek psychiatrie Uitgeverij De Tijdstroom; 2005 (ISBN ) Hengeveld, MW, Balkom, van, AJLM, Probleemgeoriënteerd denken in de psychiatrie. Uitgeverij De Tijdstroom; 2005 (ISBN ) Huizing EH, Snow GB, Leerboek keel-, neus- en oorheelkunde. Bohn Stafleu Van Loghum; 2003 (ISBN ) (mogelijk nieuwe druk januari 2009) Jongh, de, TOH,Vries, de, H, Grundmeijer, HGLM, Diagnostiek van alledaagse klachten. Bohn Stafleu Van Loghum; 2005 (2e druk ISBN: ) Kaandorp CJE, Klinische probleemstellingen, Prelum; 2007 (1e druk, ISBN ) Kaptein, AA e.a. Medische psychologie. Bohn Stafleu van Loghum; 2006 (ISBN ) Kirkwood BR, Sterne JAC. Essentials of Medical Statistics. Blackwell Science; (2e druk, ISBN ) Kuks JBM, Snoek JW, Fock JM. Praktische neurologie. Van Symptoom naar diagnose. Bohn Staleu van Loghem; 2004 (ISBN ) Kumar V, Abbas A, Fausto N, Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease With STUDENT CONSULT Online Access. Elsevier Saunders; 2009 (8e druk, ISBN ) Kumar V, Abbas A, Fausto N, Robbins and Cotran, Pathologic basis of disease. Philadelphia: Elsevier Saunders; 2005 (7e druk, ISBN ) B3 B3 M1 B1 B2 B1 M1 B : B : B : B : B : B : B : B : B : B3 De opbouw van de bachelor opleiding geneeskunde 27

26 Kumar P & Clark M, Clinical medicine: a textbook for medical students and doctors. London: Baillière Tindall (6e druk ISBN ) of Elsevier Saunders, 2005 (6 e druk ISBN ) Landefeld CS, Palmer R, Johnson MA, Bree C, Lyons JW, Current Geriatric Diagnosis and Treatment. McGraw- Hill Medical, 2008 (ISBN: ) Landefeld CS, Palmer R, Johnson MA, Bree C, Lyons JW, Current Geriatric Diagnosis and Treatment. McGraw- Hill Medical, 2004 (ISBN: ) Leerdam van, FJM & HiraSing RA, Basisboek Jeugdgezondheidszorg, Maarssen: Elsevier gezondheidszorg, 2006 Lisdonk, van de, EH, Bosch, van den, WJHM, Lagro-Janssen, ALM, Ziekten in de huisartspraktijk. Elsevier gezondheidszorg, 2008 (5 e druk ISBN ) Lisdonk, van de, EH, Bosch, van den, WJHM, Lagro-Janssen, ALM, Ziekten in de huisartspraktijk. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg, 2003 (4 e druk, ISBN ) Maas, van der PJ & Mackenbach JP, Volksgezondheid en gezondheidszorg, Maarssen: Elsevier gezondheidszorg; 2008 (4e druk, ISBN / ) Maas, van der, PJ & Mackenbach JP, Volksgezondheid en gezondheidszorg. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg; 2004 (3e geheel herziene druk ISBN: ) Meer, van der J & Laar, van het, A. Anamnese en lichamelijk onderzoek; Elsevier; 2008 (5e druk ISBN ) B2 oudere druk B2 B2 oudere druk B1 B : B : B : B : B : B : B2 28 Geneeskunde VUmc-compas

27 Meer, van der J & Laar, van het, A. Anamnese en lichamelijk onderzoek; Elsevier; 2004 (3e druk ISBN: ) Meer, van der J & Stehouwer CDA, Interne Geneeskunde, Bohn Stafleu van Loghum; 2005 (13 e druk, ISBN ) Mims C et al. Medical microbiology. Mosby; 2007 (4e druk, ISBN ) Mims C et al. Medical microbiology London: Mosby; 2005 (3e druk, ISBN ) Moore KL & Persaud TVN, Before we are born: essentials of embryology and birth defects. Elsevier Saunders (6e druk, ISBN X) Olde Rikkert, M. Probleemgeoriënteerd denken in de geriatrie. Tijdstroom, 2008 (ISBN: ) Oranje Kruis Boekje. Utrecht/Zutphen: Thieme Meulenhoff; (25ste druk, ISBN ). (zie ook voor nieuwste richtlijnen). Mogelijk nieuwe druk Oranje Kruis Boekje. Thieme Meulenhoff; (24ste druk, vijfde oplage ISBN ) Pane A, Fast Facts Ophthalmology, Health Press 2006 ( ISBN ) Parham P, Immune system. Taylor & Francis ; 2009 (3e druk, ISBN ) Parham P, Immune system. Taylor & Francis Inc; 2005 (2e druk, ISBN ) Patka P, Hem, van der-stokroos HH, Haarman HJThM, Onderzoek van het bewegingsapparaat. VU Uitgeverij; 1997 (ISBN ) Peakman M, Basic and Clinical Immunology. Edinburgh: Churchill Livingstone; 1997 (ISBN ) oudere druk B2 B2 oudere druk M1 B1 oudere druk B3 B1 oudere druk B : B : B : B : B : B : B : B : B : B3 De opbouw van de bachelor opleiding geneeskunde 29