Onderzoek naar de effectiviteit van de ASERAG-methode

Transcriptie

1 Onderzoek naar de effectiviteit van de ASERAG-methode Een participatieve interventie gericht op SOA en HIV/AIDS preventie onder asielzoekers Dr. Geeske ten Wolde Dr. Marloes Martens Drs. Eliane Vrolings Dr. Inge de Weerdt

2 Onderzoek naar de effectiviteit van de ASERAG-methode Een participatieve interventie gericht op SOA en HIV/AIDS preventie onder asielzoekers ResCon, research & consultancy Amsterdam, oktober 2008 Projectnummer: 07/09

3 Dankwoord Ruim een jaar geleden is het onderzoek naar de effectiviteit van de ASERAG methode van start gegaan. Voor alle partijen een grote uitdaging. Velen hebben bijgedragen aan het slagen van dit project. Het onderzoek is zeer voorspoedig verlopen, vooral dankzij de hulp van vele, zeer betrokken personen. We willen graag een aantal van hen in het bijzonder en met naam noemen en hen bedanken voor hun betrokkenheid, enthousiasme, tijd en inzet, vaak temidden van hun eigen drukke agenda en andere werkzaamheden. In willekeurige volgorde: De contactpersonen van MOA van de in het onderzoek participerende asielzoekerscentra voor het goed verlopen van de gehele dataverzameling op de centra: Mirjanne Kessels, Susan Goedhart, Annet Jongsma, Anja Brouwer, Esther Marx, Freze de Vries, Anneke van Esch, Mirjam Schouten en Cis Honer. De geraadpleegde experts voor het werven van participerende centra, het in gang gezet krijgen van de onderzoeksprocedure, voor informatie rondom ASERAG, MOA, asielzoekers, en voor het opstellen van de vragenlijsten: Renny Polstra, Fetzen de Groot, Herman Schaalma, Bram Tuk, Lami Joseph Kamara, Erik Akum, Mirjanne Kessels, Léon van der Meij, Simone Goosen, Chris Schouten, Marjo Taal en Iris Shiripinda. En tot slot natuurlijk alle asielzoekers die hebben meegewerkt aan het onderzoek, vaak in tijden van onzekerheid en onrust. Allemaal bedankt voor jullie medewerking! Inge de Weerdt Geeske ten Wolde Marloes Martens

4 Inhoudsopgave Management samenvatting 1 Hoofdstuk 1 Inleiding 4 Hoofdstuk 2 Achtergrondinformatie Medische Opvang Asielzoekers (MOA) en de participatie van asielzoekers met MOA De ASERAG-methode 7 Hoofdstuk 3 Onderzoek onder MOA-medewerkers Opzet van het onderzoek Vraagstelling Methode en respons Analyse Achtergrondkenmerken Resultaten Betrokkenheid van MOA-medewerkers Betrokkenheid met de ASERAG-methode Waardering voor participatieve voorlichtingsmethode Belangrijke factoren bij de implementatie v/d ASERAG-methode Samenvatting en conclusie 30 Hoofdstuk 4 Onderzoek onder peers Opzet van het onderzoek Vraagstelling Methode en respons Analyse Achtergrondkenmerken Resultaten Motivatie en werkzaamheden voor ASERAG Ondersteuning van de organisatie ASERAG Effecten van ASERAG op eigen kennis en voorlichtingsvaardigheden Gepercipieerde effecten van ASERAG op het bereik van de voorlichting Samenvatting en conclusies 43

5 Hoofdstuk 5 Deelonderzoek naar de effectiviteit v/d ASERAG-methode bij asielzoekers Inleiding Methode Resultaten Stand van zaken op de voormeting Condoomgebruik Uitvoeren van een HIV-test Kennis over SOA en HIV/AIDS Risicoperceptie Overzicht van alle variabelen Relatie met achtergrondkenmerken Informatiebehoefte rond SOA en HIV/AIDS Bereik, waardering en gepercipieerde effectiviteit van de ASERAG-methode Bereik van de ASERAG-methode Waardering en gepercipieerde effectiviteit van de ASERAG-methode Gepercipieerde effectiviteit van de ASERAG-methode Gemeten effectiviteit van de ASERAG-methode Traditionele effecten Realistische effecten Samenvatting en conclusie 75 Hoofdstuk 6 Integrale samenvatting, conclusie en aanbevelingen 79 Referenties 89 Bijlage 1 Vragenlijst MOA medewerkers 90 Bijlage 2 Suggesties en opmerkingen naar aanleiding van de vragenlijst MOA medewerkers 101 Bijlage 3 Puntsgewijze samenvatting interview met peer educators ASERAG 104 Bijlage 4 Vragenlijst peer educators ASERAG 109 Bijlage 5 Puntsgewijze samenvatting van open interviews asielzoekers in azc Rotterdam ter voorbereiding op vragenlijst 121 Bijlage 6 Totale vragenlijst voor-, tussen- en nameting 125

6 Management samenvatting SOA/HIV-bestrijding is een belangrijk thema binnen de dienstverlening aan asielzoekers. MOA-stichtingen (Medische Opvang Asielzoekers) en GGD-en maken hiervoor gebruik van het basispakket voor SOA/HIV-bestrijding voor de medische opvang asielzoekers, ontwikkeld door SOA Aids Nederland en de MOA-stichtingen. Dit pakket bestaat uit verschillende hulpmiddelen die bedoeld zijn om de uniformiteit en de kwaliteit van activiteiten op dit terrein verder te verbeteren. In aanvulling hierop hebben ASERAG, GGD Groningen en MOA Noord Nederland de ASERAG-methode ontwikkeld. In 2004 besloot de Bestuurscommissie MOA de ASERAG-methode op te nemen in het basispakket en landelijk in te voeren. De ASERAG-methode is een participatieve benadering van SOA en HIV/AIDS preventie bestaande uit theatervoorstellingen door en voor asielzoekers in combinatie met training van peer-educators en HIVcontactpersonen. Het doel van de ASERAG-methode is het overbrengen van de SOA en HIV/AIDS boodschap aan hoogrisicogroepen en gemeenschappen op een manier die sociaal en cultureel gezien correspondeert met de behoeftes, wensen en verwachtingen van asielzoekers. Onderzoek naar de effectiviteit van deze methode heeft nog niet plaatsgevonden. GGD Nederland en SOA AIDS Nederland hebben daarom ResCon gevraagd onderzoek uit te voeren naar de effectiviteit van de ASERAG-methode. Om de effectiviteit te onderzoeken, zijn drie deelonderzoeken uitgevoerd: 1) onderzoek onder de medewerkers van MOA naar de toegevoegde waarde en randvoorwaarden voor structurele inbedding van deze aanpak; 2) onderzoek onder de door ASERAG opgeleide peers naar hun mening over en ervaringen met de participatieve methode en de gepercipieerde effecten daarvan voor zichzelf en 3) een effectonderzoek onder asielzoekers waarbij ondermeer onderzocht is wat de waardering is voor en effecten zijn van de participatieve methode op kennis, attitude, risicoperceptie en gedrag van asielzoekers met betrekking tot SOA en HIV/AIDS. Er is noodzaak om gerichte en effectieve preventieactiviteiten te ontwikkelen, want uit dit onderzoek komt naar voeren dat asielzoekers een belangrijke risicogroep vormen. Zo hebben zij op de voormeting weinig kennis over SOA en HIV/AIDS. Bijvoorbeeld, 50% weet niet dat SOA niet vanzelf over kan gaan en zegt meer dan 55% niet te weten dat je geen risico loopt als je naar een openbaar zwembad gaat. Daarentegen denken zij wel dat zij niet vatbaarder zijn voor de ziekte dan anderen en denken zij dat de ziekte goed te vermijden valt. Ook kwam naar voren dat zo n 50% van mening is geen HIV-test te hoeven doen, omdat ze het toch niet hebben of omdat ze een vaste partner hebben. Aan de ene kant weten zij niet goed hoe SOA wordt opgelopen en aan de andere kant denken zij geen groot risico te hebben op het krijgen van SOA en HIV/AIDS. Met de inzet van ASERAG is nu geprobeerd een methode te ontwikkelen waarmee deze risicogroep gericht benaderd kan worden. 1

7 Waardering voor ASERAG Vrijwel iedereen is enthousiast over ASERAG; dit geldt zowel voor MOAmedewerkers, peers als asielzoekers zelf. Alle MOA-medewerkers die mee hebben gedaan met het onderzoek kennen de voorlichtingsmethode en zijn er positief over. Ongeveer de helft heeft ook met de methode gewerkt. Wel blijkt het voor veel medewerkers moeilijk om de ASERAGmethode in hun werkzaamheden in te passen. Het ontbreekt met name, zo lijkt het, aan goede randvoorwaarden (training, meer intervisie en gebrek aan vaardigheden om meer betrokkenheid van asielzoekers zelf te realiseren). MOAmedewerkers vinden de ASERAG-methode niet voor alle asielzoekers even geschikt, belangrijke factoren volgens hen zijn cultuur, taboe, taal, motivatie, de drukte rondom asielprocedure en/of inburgering en hoe lang mensen in Nederland zijn. Ook de peer-educators waarderen de ASERAG-methode en bijbehorende training over het algemeen goed. Zij zeggen veel geleerd te hebben van ASERAG. In de training hebben peer-educators behoefte aan een verdieping in kennis over SOA, HIV/AIDS, informatie over hoe mensen gemotiveerd kunnen worden om mee te doen aan de georganiseerde activiteiten en hoe het bereik van de activiteiten vergroot kan worden. Een belemmerende factor is de taal waarin de training wordt aangeboden. Ruim een derde van de peer-educators vond de taal waarin ze de training hadden gevolgd een probleem. De peereducators die een taalbarrière ervaren hebben, hebben als gevolg daarvan minder goed begrepen wat er in de training is verteld. De waardering voor de ASERAG-methode onder asielzoekers is zeer goed te noemen. De gesprekken met de peer-educators werden betiteld als heel prettig en heel duidelijk. Verder zeggen de meeste asielzoekers (in veel gevallen meer dan 80%) dat zij de activiteiten van ASERAG ook heel erg gewaardeerd hebben en er veel van hebben opgestoken. Bovenal is de gepercipieerde effectiviteit (de effectiviteit zoals deze door asielzoekers zelf wordt ingeschat) zeer goed: 92% is bijvoorbeeld meer overtuigd van de voordelen van condoomgebruik door de voorlichtingsactiviteiten van ASERAG over SOA en HIV/AIDS. Ook zegt 56% vaker een condoom te zijn gaan gebruiken naar aanleiding van de ASERAGactiviteiten. Daarnaast geeft 49% aan zich naar aanleiding van de ASERAGactiviteiten te hebben laten testen, en is 24% dat van plan te gaan doen. Deze hoge percentages komen overeen met wat MOA-medewerkers denken te hebben bereikt met hun voorlichting; zij zeggen ruim de helft (54%) van de asielzoekers te hebben bereikt. Effectiviteit van ASERAG Voor het vaststellen van de effecten van de ASERAG methode is gekeken naar verschillen tussen wel en niet bereikte asielzoekers. Daarbij blijkt dat er positieve effecten zijn op kennis, attitude en intentie ten aanzien van het laten uitvoeren van een HIV-test. De verwachting was dat er ook effecten gevonden zouden worden op houding, intentie en gedrag gerelateerd aan condoomgebruik. Dit was echter niet het geval. Evenmin was er een effect gevonden op risicoperceptie. 2

8 Aanbevelingen De ASERAG-methode lijkt een effectieve manier om asielzoekers voor te lichten over het thema SOA en HIV/AIDS. Voortzetting van de activiteiten gegeven de resultaten van het onderzoek ligt voor de hand. Om de effectiviteit verder te vergroten, kunnen de volgende aanbevelingen geformuleerd worden: 1) Verbetering van ondersteuning aan professionals MOA-medewerkers zijn erg enthousiast over de ASERAG-methode. Deze wordt echter nog niet door iedereen ingezet, onder andere doordat zij meer ondersteuning nodig hebben. Het is daarom belangrijk om professionals extra training te geven en daarbij ook aandacht te besteden aan het aanleren van meer vaardigheden om asielzoekers te betrekken bij hun activiteiten. 2) Verbetering van de training en ondersteuning aan peer-educators Ook de training en ondersteuning aan peers kunnen verder worden verbeterd, zowel qua inhoud als intensiteit. 3) Meer intervisie Uit het onderzoek komt naar voren dat meer intervisie (uitwisseling van ervaringen) zowel onder peers, als met MOA-medewerkers en andere begeleiders/voorlichters, positief zouden kunnen bijdragen aan verdere ontwikkeling (en effectiviteit) van de methode. De behoefte aan verdere ondersteuning daarbij is bij alle betrokkenen groot. Soa Aids Nederland en/of GGD Nederland zouden een belangrijke rol in dit kader kunnen spelen. 4) Voorlichtingsmateriaal Voor asielzoekers geldt dat het voorlichtingsaanbod in het algemeen, meer dan nu het geval is, verder gedifferentieerd moet worden naar eigen taal (en cultuur). Daarbij zou ook meer en beter bezien kunnen worden wat de bijdrage van illustraties/visualisering is. Dit is een conclusie die niet alleen getrokken kan worden uit het onderzoek onder MOA-medewerkers, maar ook onder peerseducators, alsmede onder de uiteindelijke doelgroep (asielzoekers). Op deze manier wordt voorkomen dat bijvoorbeeld door peers delen van de training, die in het algemeen prima aanslaan, niet begrepen wordt. 3

9 Hoofdstuk 1 Inleiding In april 2002 is ASERAG (Asylum Seekers/Refugees AIDS Groep) opgericht in Groningen door een groep asielzoekers en vluchtelingen. ASERAG is een humanitaire, non-profit vrijwilligersorganisatie die geen onderscheid maakt naar afkomst en/of geloof. Bijna alle leden van de organisatie zijn vrijwilligers en hebben diverse achtergronden. Zij zetten zich allen in voor het bestrijden van de verdere verspreiding van SOA s, HIV/AIDS en ander, hiermee samenhangend, leed. De activiteiten van ASERAG zijn begonnen met het indienen van een projectvoorstel bij de GGD Groningen in Dit voorstel kwam als een reactie op de beangstigende statistieken die gepubliceerd waren door gemeentelijke gezondheidsdienst Groningen en de medische opvang asielzoekers (MOA) Noord-Nederland: 60% van alle geregistreerde HIV-besmettingen in Noord- Nederland waren asielzoekers of vluchtelingen. Doordat de oprichters zelf asielzoekers waren, realiseerden zij zich des te meer welke bedreiging dit voor de (publieke) gezondheid kon hebben. Daarom werd besloten om in te grijpen met een methode die sociaal en cultureel correspondeert met de wensen en behoeften van asielzoekers. Aangezien de asielzoekers zelf het beste weten wat de wensen en behoeften van de asielzoeker zijn, werd besloten om asielzoekers te trainen tot zogenaamde peer-educators en HIV-contactpersonen. Een aantal asielzoekers werd getraind in het overbrengen van de boodschap; bewustzijn creëren over de gevaren van SOA en HIV/AIDS en de preventie van een verdere verspreiding. Deze manier van voorlichting werd gecombineerd met het gebruik van theater waarin dezelfde boodschap naar voren komt (Kamara, 2007; In 2003 en 2004 is deze participatieve manier van voorlichting succesvol gebleken. ASERAG heeft destijds in samenwerking met de GGD Groningen en MOA Noord-Nederland een onderzoek uitgevoerd in de asielzoekerscentra in Friesland, Groningen en Drenthe. Dit onderzoek toonde positieve uitkomsten (KLeinjan, 2003). Na het succes in de noordelijke provincies van Nederland heeft de bestuurscommissie MOA beaamd dat deze participatieve manier van voorlichten over SOA en HIV/AIDS de voorkeur heeft boven traditionele manieren van voorlichting en derhalve toegestemd de ASERAG-methode te implementeren in de overige asielzoekerscentra in Nederland. In 2005 is daarom het project Involving asylum seekers as a Stepping Stone in the fight against AIDS in alle MOA-regio s gestart in samenwerking met Soa Aids Nederland met financiering van het AIDS Fonds. Het project, kortweg Stepping Stone genoemd, vindt in nauwe samenwerking plaatst met het project SOA/HIV-bestrijding asielzoekers , een vervolg op het Basispakket voor SOA/HIV-bestrijding voor de MOA s, waarin allerlei materialen, methodieken, trainingen en hulpmiddelen voor SOA/HIV-bestrijding te vinden zijn (ASERAG, 2005). 4

10 Uit het eerdere onderzoek onder de noordelijke provincies in Nederland kwamen positieve uitkomsten naar voren, echter ontbreken harde cijfers. Deze cijfers zijn wel nodig om inzet van personeel en financiering van toekomstige activiteiten op dit terrein in de toekomst te kunnen verantwoorden. GGD-Nederland en Soa Aids Nederland hebben daarom ResCon gevraagd een onderzoek uit te voeren dat antwoord moet geven op de vraag wat de effectiviteit van de ASERAG-methode is. Om de effectiviteit grondig te onderzoeken, zijn drie deelonderzoeken uitgevoerd: - een onderzoek onder MOA-medewerkers; - een onderzoek onder peer-educators; - een onderzoek onder asielzoekers van zes asielzoekerscentra. De resultaten van deze drie deelonderzoeken worden in dit rapport beschreven. Allereerst wordt in hoofdstuk 2 achtergrondinformatie gegeven over de ASERAGmethode. Hoofdstuk 3 beschrijft het onderzoek onder de MOA-medewerkers, waarna in hoofdstuk 4 wordt ingegaan op het onderzoek onder de peereducators. Hoofdstuk 5 behandelt het onderzoek onder de asielzoekers van de zes asielzoekerscentra. Als laatste biedt 6 een integrale samenvatting, conclusies en aanbevelingen. 5

11 Hoofdstuk 2 Achtergrondinformatie 2.1 Medische Opvang Asielzoekers (MOA) en de participatie van asielzoekers De MOA is verantwoordelijk voor de preventie medische zorg voor asielzoekers en de toegeleiding van asielzoekers naar de eerstelijnszorg, zoals de huisarts en de verloskundige. Het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA) koopt de MOA-zorg in bij samenwerkingsverbanden van GGD-en, die hiervoor tot 1 januari 2009 zogenaamde MOA-stichtingen hebben opgericht. Uitgangspunt in de zorg voor asielzoekers is dat alle asielzoekers kwalitatief dezelfde zorg krijgen als Nederlandse burgers (Goosen, 2006). De MOA verzorgt tot 1 januari 2009 voorlichting aan asielzoekers, waaronder voorlichting op het gebied van reproductieve gezondheid en de preventie van SOA en HIV/AIDS. Er wordt individuele voorlichting gegeven indien daar tijdens verpleegkundige intake, inloopspreekuur, periodiek geneeskundig onderzoek of in het kader van infectieziektebestrijding aanleiding toe bestaat. Daarnaast biedt MOA groepsvoorlichting en andere gezondheidsbevorderende activiteiten. Voor de seksuele voorlichting aan zowel jongeren als volwassenen, kunnen medewerkers van MOA gebruik maken van verschillende draaiboeken en materialen (Goosen, 2006). Een van deze materialen is het Basispakket SOA/HIV bestrijding voor de Medische Opvang Asielzoekers. De verschillende onderdelen in het basispakket zijn bedoeld als hulpmiddelen bij de SOA/HIV bestrijding gericht op asielzoekers. In het basispakket zit weer een draaiboek dat een beschrijving bevat van de taakverdeling van de SOA en HIV/AIDS bestrijding bij asielzoekers. Ook bevat het handvatten voor het uitvoeringsbeleid, informatie over materialen en methodieken, informatie over deskundigheidsbevordering en trainingen, informatie over landelijke en regionale netwerken, informatie waar kennis over SOA/HIV te vinden is, diverse hulpmiddelen en nieuwe ideeën die toegepast kunnen worden om de kwaliteit van de SOA/HIV-bestrijding te verbeteren (Stichting SOA bestrijding & Landelijk Service Bureau Medische Opvang asielzoekers, 2005). Na consultatie van de Nederlandse Vereniging van Aidsbehandelaren besloot de MOA in 2005 over te gaan tot een actief voorlichtingsbeleid ten aanzien van het ondergaan van een HIV-test. Hierbij dient wel rekening te worden gehouden met het tijdelijk verblijf van de asielzoeker en met de dilemma s die daardoor kunnen ontstaan. Eén van de uitgangspunten van gezondheidsbevordering is dat als mensen hun invloed op hun eigen gezondheid kunnen vergroten, dit een positief effect heeft op hun gezondheid en welzijn. Participatie is een belangrijk middel om de invloed op de gezondheid te vergroten. Medewerkers van MOA en COA en eventuele andere organisaties spreken met elkaar en met asielzoekers af waar asielzoekers wel en niet over mee kunnen beslissen. Asielzoekers in een 6

12 asielzoekerscentrum (AZC) leven in omstandigheden waarin hun mogelijkheden beperkt zijn. Het is echter wel degelijk mogelijk om hen tijdens het verblijf in het AZC te betrekken bij de bevordering van hun gezondheid. Zij kunnen op verschillende manieren invulling geven aan participatie: - behoeften en prioriteiten op het gebied van gezondheidsbevordering aangeven; - gezondheidsbevorderende activiteiten en acties (mee) ontwikkelen, uitvoeren en evalueren; - meebeslissen over specifieke onderwerpen; - deelnemen aan gezondheidsbevorderende activiteiten. Het onderzoek werd uitgevoerd in een context van onzekerheid voor wat betreft (de organisatie van) de gezondheidszorg voor asielzoekers. Het COA zei eind 2007 het contract met GGD Nederland voor preventieve zorg en toegeleiding voor asielzoekers op, met een opzegtermijn van twee jaar. Per 31 december 2008 loopt naast het contract voor de preventieve zorg ook het contract met verzekeraar VGZ voor de curatieve zorg af. In de loop van 2008 werd duidelijk dat de preventieve zorg voor asielzoekers zal worden belegd bij GGD en. In de specificatie voor de uitvoering van de preventieve zorg (Perceel A), wordt uitgegaan van de kwaliteit en de inhoud van de preventieve taken van de MOA. Op het moment van schrijven van dit rapport is er echter nog geen overeenkomst tussen COA en GGD-Nederland. 2.2 De ASERAG-methode Het voornaamste doel van de ASERAG-methode is om de SOA en HIV/AIDS boodschap aan groepen en gemeenschappen met een verhoogd risico over te brengen op een manier die sociaal en cultureel gezien correspondeert met de behoeftes, wensen en verwachtingen van asielzoekers zonder daarbij te discrimineren op het gebied van ras, religie, opvattingen of politieke overtuiging. Via toepassing van de ASERAG-methode wordt getracht SOA- en HIV-infecties onder asielzoekers terug te dringen. Hierbij opgestelde subdoelen zijn: - vergroten van kennis over veilig vrijen; - toename van condoomgebruik; - toename van SOA/HIV-tests. In het onderzoek wordt de ASERAG-methode gebruikt voor asielzoekers in de centrale opvang in Nederland en vindt plaats in samenwerking met MOAmedewerkers. Ook de GGD-en in de regio worden bij de activiteiten in hun werkgebied betrokken en verzocht de implementatie van de ASERAG-methode te ondersteunen. Waarom de ASERAG-methode? De kracht van de ASERAG-methode is het direct betrekken van de doelgroep bij de voorlichting en activiteiten om zo de boodschap voor veilig vrijen over te brengen. Op die manier correspondeert de voorlichting met de sociaal-culturele behoeftes en wensen van de doelgroep. Daarnaast zorgt het direct betrekken van de doelgroep voor een beter begrip. Het gebruik van een theaterstuk 7

13 gecombineerd met het trainen van peer-educators en HIV-contactpersonen zorgt ervoor dat dezelfde informatie veel mensen met verschillende achtergronden in een korte tijd bereikt. Talenten en vaardigheden van individuele asielzoekers worden door het theaterstuk en de trainingen versterkt. Daarnaast worden ook de kennis en vaardigheden van het personeel van de MOA en/of GGD verder uitgebreid en wordt de relatie tussen de asielzoekers, MOA en GGD versterkt. Werken met asielzoekers van verschillende afkomst en achtergronden geeft mensen de gelegenheid tot een multiculturele communicatie over en weer en een groter begrip voor verschillen in opvattingen, normen en culturele praktijken. Door dezelfde methode op verschillende gebieden en met verschillende groepen te gebruiken, zullen nieuwe ideeën ontstaan en zal duidelijk worden welke acties als best practices verder gebruikt kunnen worden in de strijd tegen AIDS. De ASERAG-methode bestaat uit twee onderdelen. Enerzijds worden zogenaamde peer-educators en HIV-contactpersonen in asielzoekerscentra geworven, getraind en begeleid om zo voorlichting te kunnen geven aan andere asielzoekers. Daarnaast worden er verschillende activiteiten op de asielzoekerscentra opgezet en georganiseerd waarin ook dezelfde voorlichting over veilig vrijen en andere informatie over SOA en HIV/AIDS aan bod komt. Voorbeelden van activiteiten zijn: een theaterstuk door de ASERAG theatergroep uit Noord-Nederland, een bingo, een voetbalwedstrijd, een muziekdag en een informatiemarkt. Peer-education Een voorbeeld van participatie van asielzoekers is peer education, zoals die onder andere door ASERAG wordt ingezet. Peer education is het overdragen of delen van gezondheidsinformatie, waarden en gedragingen door leden van gelijke leeftijd-, van gelijke status- of gelijke etnische groepen. Voorham (2003) heeft beschreven hoe de ideale peer-educator eruit moet zien. Een effectieve peer-educator moet in staat zijn bij zijn doelgroep een wij-gevoel te creëren. De peer-educator moet, vergeleken met de doelgroep, een iets hogere status hebben, maar niet te hoog, want hij moet voor de doelgroep haalbaar na te streven zijn; hij is een rolmodel. In kleding, uiterlijk en taalgebruik mag hij niet uit de toon vallen, want hij moet bij de groep horen. Verder moet de peer-educator geloofwaardig zijn en blijk geven van voldoende deskundigheid over het onderwerp. De peer-educator zal ondersteund moeten worden door een professionele organisatie met betrekking tot de inhoud van de voorlichting. Elke peer-educator vervult een brugfunctie tussen de doelgroep en de voorlichtende instantie en moet zich derhalve zowel in de doelgroep als in de opdrachtgevers kunnen inleven. Tot slot moet een peer-educator betrokkenheid hebben bij het onderwerp. Dit zorgt voor de motivatie voor het geven van voorlichting (Hamming et al., 2005). Ten Dam (1997) onderscheidt zeven voorwaarden voor mensen om te participeren, bijvoorbeeld als peer-educator: - Er moet iets aan de hand zijn. - De persoon moet er iets mee te maken hebben. - De persoon moet zichzelf in staat achten er iets aan te doen. - De persoon moet effect verwachten van zijn inbreng. 8

14 - De persoon moet persoonlijk gemotiveerd zijn, bijvoorbeeld er bij willen horen. - De persoon moet gesteund (of in ieder geval niet tegengewerkt) worden door de sociale omgeving. - De persoon moet een organisatie- en werkvorm vinden die bij hem past.* Peer-educator De taak van de peer-educators is het onderwerp SOA/AIDS, veilige seks en condoomgebruik op alle mogelijke manieren onder de aandacht te brengen van, doorgaans, asielzoekers in hun eigen AZC. De doelstelling is het stimuleren van het vergroten van bewustwording en kennis over dit onderwerp in de verschillende centra. Voorbeelden van door hen georganiseerde activiteiten zijn (ASERAG, 2007): - het organiseren van een voetbalwedstrijd of bingo en het uitdelen van condooms en/of informatie tijdens de pauze en aan het eind; - het organiseren van een ontmoeting met een HIV-positieve asielzoeker, die vertelt hoe het is om HIV-positief te zijn; - het ophangen van posters in het AZC met teksten, die betrekking hebben op veilige seks; - het organiseren van een informatiemarkt in het centrum over SOA en HIV/AIDS, veilige seks en geboorteregeling; - het verzamelen van (kranten)artikelen over SOA en HIV/AIDS. Het maken van een soort krant die in het centrum verspreid wordt. HIV-contactpersonen De HIV-contactpersonen hebben als taak om individuele gesprekken met asielzoekers in hun eigen centrum te voeren over problemen of vragen over allerlei soorten onderwerpen, die te maken hebben met SOA en HIV/AIDS. De opdracht van de HIV-contactpersoon is naar de problemen van de asielzoeker te luisteren, hem of haar proberen te helpen het probleem te structureren en indien nodig advies te geven. De HIV-contactpersoon dient als brug tussen de asielzoeker en de gezondheidszorg. Als tijdens een gesprek met de HIVcontactpersoon een asielzoeker besluit dat hij/zij een HIV-test wil laten doen, dan praat de contactpersoon met het MOA personeel en hoeft de asielzoeker hier niet zelf nog een keer zijn verhaal te vertellen, maar kan er rechtstreeks een afspraak met de huisarts gemaakt worden. De huisarts is verantwoordelijk voor de uiteindelijke counseling. Locaties waar men zich kan laten testen is bij de MOA, GGD en SOA-poliziekenhuizen. * In 2004 hebben in de AZC s Zuidlaren en Zweeloo drie MOA-medewerkers en twee GGD-medewerkers kennis opgedaan over peer education op het gebied van SOA-preventie en met elkaar gedeeld. Zij hebben het werkdocument Peer-education bij SOA-preventie door de MOA en GGD opgesteld waarin veel praktische tips staan beschreven rondom peer education voor asielzoekers. Dit document wordt aangeraden aan diegenen die met peer-educators (gaan) werken 9

15 Training De peer-educators en HIV-contactpersonen binnen de ASERAG-methode zijn als volgt opgeleid. De training voor de peer-educators en HIV-contactpersonen duurde twee dagen en bevatte de volgende onderdelen (ASERAG, 2007): - feiten en kennis over AIDS in de wereld; - basiskennis over de anatomische aspecten van de geslachtsorganen; - Nederlandse gezondheidszorg betreffende SOA en HIV; - medische basiskennis; - seksueel gedrag met betrekking tot risicofactoren; - voorkomen van een SOA/HIV besmetting; - culturele aspecten van SOA en HIV; - basis communicatieve vaardigheden; - strategieën tot gedragsverandering; - vaardigheden voor HIV counseling. Ervaring met de ASERAG-methode In is door studenten van het Saxion College in Deventer een onderzoek gedaan naar op welke manier de MOA invulling geeft aan SOA en HIV bestrijding bij asielzoekers (Albers et al., 2006). Zijdelings is tevens de ervaring van MOA-medewerkers met het Stepping Stone project van ASERAG onderzocht. Uit dit onderzoek bleek dat de meerderheid van de geïnterviewde respondenten bekend is met ASERAG. Ondanks de bekendheid met ASERAG wordt er door de respondenten in de interviews ook een aantal obstakels genoemd waardoor de ASERAG-methode niet volledig benut kan worden. Zaken die genoemd worden, zijn de beperkte financiële ruimte en de moeilijkheid continuïteit te waarborgen gezien de doorstroom van asielzoekers binnen en tussen de asielzoekerscentra. Naast deze obstakels wordt ook veel positieve feedback gegeven. Men is erg te spreken over het theater: het staat dicht bij de mensen, is herkenbaar en erg toegankelijk. Kanttekening hierbij is wel dat het zich wellicht te veel op specifieke bevolkingsgroepen onder asielzoekers richt (Afrikanen). Verder wordt aangegeven dat er zowel onder asielzoekers als collega s positieve reacties zijn gegeven op de activiteiten van ASERAG in de centra en dat bijvoorbeeld het theater een duidelijke meerwaarde heeft, omdat het een nieuwe manier is om asielzoekers op dit onderwerp te attenderen. Het inzetten van peer-educators heeft volgens de respondenten het voordeel dat er geen of een kleinere taalbarrière is. Verder spreekt het praktische karakter de respondenten aan en merken zij dat de peer-educators zelf veel kennis hebben én opdoen door de training. Tot slot zijn de peer-educators beter in staat dan de MOA medewerkers om direct contact te maken met de andere asielzoekers, omdat het lotgenoten zijn. 10

16 Hoofdstuk 3 Onderzoek onder MOA-medewerkers 3.1 Opzet van het onderzoek Vraagstelling De ASERAG-methode kan niet worden uitgevoerd zonder medewerking van een professionele organisatie. Daarom heeft er een inventariserend onderzoek onder MOA-medewerkers plaatsgevonden Dit is gedaan om er achter te komen hoe zij tegen de participatieve voorlichtingsmethode aankijken. De hoofdvraagstelling voor dit onderzoek onder MOA-medewerkers luidt als volgt: Wat is de toegevoegde waarde van een aanpak gericht op actieve participatie door asielzoekers in vergelijking met een aanpak zonder participatie en wat zijn randvoorwaarden voor structurele inbedding van de participatieve aanpak? Deze hoofdvraagstelling is onderverdeeld in de volgende subvraagstellingen: - Op welke wijze worden preventieactiviteiten rond het thema SOA en HIV- AIDS nu uitgevoerd? Inventarisatie van gebruikte methoden (zowel de ASERAG-methode als alle andere activiteiten rond dit thema), taakverdeling, tijdsinvestering, doelgroepen etcetera. - Wat is de door de medewerkers gepercipieerde effectiviteit van de uitgevoerde activiteiten rond dit thema in relatie tot het doel? Zijn er neveneffecten? - Wat is de toegevoegde waarde van de ASERAG-methode in vergelijking met activiteiten waarbij geen participatieve aanpak wordt gehanteerd? - Welke bevorderende en belemmerende factoren spelen bij de uitvoering van de participatieve activiteiten een rol? Wat zijn voorwaarden voor goede uitvoering en structurele inbedding van deze activiteiten? - Zijn er binnen de functie/het werk voldoende mogelijkheden om uitvoering aan deze participatieve activiteiten te geven? - Vindt men zich voldoende toegerust (kennis en vaardigheden) om de participatieve activiteiten op kwalitatief goede wijze uit te voeren? Heeft men behoefte aan extra ondersteuning of begeleiding daarbij? Zo ja, welke? - Vindt men de ASERAG-methode voor alle doelgroepen even geschikt? Is het mogelijk om met één aanpak alle verschillende doelgroepen (binnen de groep asielzoekers ) te bedienen? Methode en respons Het onderzoek is gefaseerd opgepakt. In de voorbereidende fase zijn er interviews gehouden met experts op dit gebied in het veld van Soa Aids Nederland, regionale GGD-en, GGD Nederland en MOA. Op basis van deze 11

17 interviews, eerdere onderzoeken en andere achtergrondinformatie over SOA en HIV/AIDS-preventie bij asielzoekers is een concept vragenlijst opgesteld. Deze concept vragenlijst is vervolgens voorgelegd aan twee personen van GGD- Nederland en Soa Aids Nederland, om aan de hand van hun opmerkingen de lijst aan te passen voor een pretest. De prestest is afgenomen onder zeven medewerkers van MOA en met hun opmerkingen, suggesties en antwoorden is de vragenlijst definitief gemaakt. De vragenlijst is terug te vinden in bijlage 1. De vragenlijst is online geprogrammeerd met behulp van een online enquête tool en vervolgens zijn MOA-medewerkers per mail, met hierin een link naar de online vragenlijst, uitgenodigd om aan dit onderzoek deel te nemen. Er zijn zes MOA regio s met in totaal 50 centra. Per regio werden at random 4 centra geselecteerd. In de totaal 24 (4 centra x 6 regio s) centra zijn de volgende medewerkers aangeschreven: GVO-functionarissen (N=19), sociaal verpleegkundigen AGZ (N=19), sociaal verpleegkundigen JGZ (N=40), sociaal geneeskundigen AGZ (N=12), sociaal geneeskundigen JGZ (N=27) en praktijkverpleegkundigen (N=78). In totaal hebben 198 medewerkers van MOA een uitnodiging per mail voor het onderzoek ontvangen. Om het belang van dit onderzoek te onderstrepen en de respons te verhogen, is dit verzoek tot deelname aan het onderzoek namens GGD-Nederland en Soa Aids Nederland verstuurd. Bovendien zijn onder de personen die de vragenlijst geheel hebben ingevuld, tien cadeaubonnen van 20 euro verloot. Van de uitgenodigde personen (n=198) hebben 89 mensen de vragenlijst bruikbaar ingevuld. Dit is een responspercentage van 45.0%. De responspercentages per regio zijn als volgt: - regio Noord-Holland en Flevoland: 55.9%; - regio Oost: 45.5%; - regio Noord-Nederland: 44.8%; - regio Zuid-Holland en Utrecht: 42.9%; - regio Limburg: 35.3%; - regio Brabant en Zeeland: 13.3%. Ook is gekeken naar de responspercentages per functie: - GVO-functionaris: 68 % - Praktijkverpleegkundigen: 53.0 % - Sociaal geneeskundigen AGZ: 58.0 % - Sociaal geneeskundigen JGZ: 26.0 % - Sociaal verpleegkundigen AGZ: 53.0 % - Sociaal verpleegkundigen JGZ: 28.0 % Analyse De gegevens zijn ingevoerd en verwerkt met behulp van het statistische programma SPSS. De onderzoeksgroep wordt beschreven aan de hand van de antwoordfrequenties. Ook zijn er chi-kwadraattoetsen uitgevoerd om te kijken of er verschillen zijn tussen de verschillende groepen. 12

18 3.1.4 Achtergrondkenmerken De achtergrondkenmerken van de respondenten (n=89) zijn weergegeven in tabel 3.1. Daaruit blijkt dat 84.3% vrouw is en 15.7% man. De leeftijd loopt uiteen van 25 jaar tot en met 61 jaar en is gemiddeld 46.1 jaar (SD: 8.64). Medewerkers uit alle zes MOA-regio s hebben de vragenlijst ingevuld: 29.2% uit regio Noord-Nederland, 21.3% uit regio Noord-Holland en Flevoland, 16.9% uit regio Oost, 13.5% uit regio Zuid-Holland en Utrecht, 12.4% uit de regio Brabant en Zeeland en 6.9% uit regio Limburg. De meerderheid van de respondenten (91.0%) is in dienst van de MOA, één persoon is in dienst van de GGD en zeven personen zijn in dienst van zowel MOA als de GGD. Gemiddeld werkt men 27.4 uur per week (range: 12 uur 38 uur per week). Bijna de helft van de respondenten (46.1%) heeft een functie als praktijkverpleegkundige, 14.6% is GVO-functionaris, 12.4% is sociaal verpleegkundige JGZ, 11.2% is sociaal verpleegkundige AGZ, 7.9% is sociaal geneeskundige JGZ en 7.9% is sociaal geneeskundige AGZ. Het aantal jaren dat men in dienst is in deze functie varieert van minder dan een jaar tot 19 jaar. Gemiddeld is men 8.3 jaar werkzaam in deze functie. Omdat het aantal jaren dat men werkzaam is nogal uiteenloopt (van minder dan een jaar tot en 19 jaar) is onderzocht of het aantal dienstjaren van invloed is op de antwoorden die men heeft gegeven. Wanneer er sprake is van een significante samenhang is, dan wordt deze vermeld bij de beschrijving van de resultaten. Er is geen samenhang gevonden tussen de leeftijd van betrokkenen en de gegeven antwoorden. Ook is bij diverse vragen, daar waar dit interessant is, bekeken of er verschillen zijn tussen de respondenten met verschillende functies. Omdat deze groepen nogal ongelijkmatig verdeeld zijn qua grootte, is het niet mogelijk significante verschillen vast te stellen. 13

19 Tabel 3.1 Achtergrondkenmerken respondenten Kenmerk % Geslacht Man 15.7 Vrouw 84.3 Gemiddelde leeftijd (range jaar) 46.1 jaar Werkgever MOA 91.0 GGD 1.1 Zowel MOA als GGD 7.9 Gemiddeld aantal contract uren per week (range: uur) 27.4 uur Functie Praktijkverpleegkundige 46.1 GVO-functionaris 14.6 Sociaal verpleegkundige JGZ 12.4 Sociaal verpleegkundige AGZ 11.2 Sociaal geneeskundige JGZ 7.9 Sociaal geneeskundige AGZ 7.9 Gemiddeld aantal jaren in dienst N= jaar 3.2 Resultaten Betrokkenheid van MOA-medewerkers Aard van de betrokkenheid De MOA medewerkers is gevraagd naar hun betrokkenheid bij de voorlichting over veilig vrijen en SOA en HIV/AIDS preventie aan asielzoekers op het asielzoekerscentrum/centra waar zij werken. Allereerst is de respondenten gevraagd welke activiteiten tot hun takenpakket behoren. In tabel 3.2 wordt daarvan een overzicht gegeven. Daaruit blijkt dat de taken uitdelen van schriftelijke informatie, individuele voorlichting, doorverwijzen naar GGD of huisarts en toegeleiding van HIV geïnfecteerden naar curatieve zorg door een meerderheid van alle MOA medewerkers (n=89) worden gedaan: respectievelijk door 91.0%, 85.4%, 79.8% en 60.7%. In de tabel zijn de taken ook per functie weergegeven. Zo is te zien dat er bepaalde taken zijn die bij bepaalde functies horen. Voor alle GVO-ers behoren groepsvoorlichting, schriftelijke informatie, lessen in een Internationale Schakel Klas (ISK) en ontwikkelen van activiteiten of methoden op het gebied van SOA en HIV/AIDS preventie tot hun takenpakket. Alle sociaal verpleegkundigen AGZ geven individuele voorlichting, delen schriftelijke informatie uit en verwijzen door naar GGD of huisarts. Ook alle sociaal verpleegkundigen JGZ geven individuele voorlichting, maar zij verwijzen tevens door naar huisarts of GGD. Verder valt op dat het voornamelijk GVO-functionarissen zijn die collectieve preventieactiviteiten organiseren en begeleiden in de asielzoekerscentra. 14

20 Tabel 3.2 Takenpakket MOA medewerkers GVO functionari s Sociaal Verpleegkundige AGZ Sociaal Verpleegkundige JGZ Sociaal geneeskundige AGZ Sociaal geneeskundige JGZ Praktijk Verpleeg Kundige Totaal % - SOA/HIV test counseling Toegeleiding van HIV geïnfecteerden naar curatieve zorg Begeleiding van HIV geïnfecteerden Begeleiding van zwangere vrouwen met HIV of SOA Individuele voorlichting: veilig vrijen en bespreekbaar maken van mogelijkheid tot testen - Groepsvoorlichting (mondeling) Uitdelen van schriftelijke informatie Organiseren en begeleiden van collectieve preventie-activiteiten (bijv. informatiemarkt en groepsvoorlichting) - Lessen over veilig vrijen, SOA en HIV/AIDS in ISK Ondersteuning van peer-educators en HIV contact-personen Coachen en trainen van medewerkers/collega s op gebied van SOA, HIV/AIDS preventie (deskundigheidsbevordering) - Bron- en contactopsporing Doorverwijzen naar GGD of huisarts Ontwikkeling van (voor in uw setting) activiteiten of methoden op gebied van SOA en HIV/AIDS preventie - Registratie of dossiervoering van SOA en HIV/AIDS onderzoek Anders* N=13 N=10 N=11 N=7 N=7 N=41 N=89 * Andere taken die zijn genoemd: contact met HIV vereniging (2x), adviseren van COA, adviseren over hygiëne en leefbaarheid, opstellen maatregelen bij opsporing, bestrijding en preventie van infectieziekten, coördineren van de aangiften van aangifteplichtige ziekten volgens richtlijnen, verzamelen van epidemiologische gegeven en op beperkte schaal verricht van onderzoek, taken rond HIV/SOA medicatie, fungeren als aanspreekpunt, doen van SOA testen verstrekken condoom, overleg met HIV poli, screening en up tot date blijven wat betreft informatie over dit onderwerp (alle 1x). 15

21 Tijdsbesteding De respondenten is tevens gevraagd hoeveel uur per maand men bezig is met het geven van individuele voorlichting, groepsvoorlichting en/of -activiteiten, organisatie en planning en ontwikkeling van nieuwe methoden of activiteiten rondom voorlichting over veilig vrijen en SOA/HIV preventie in asielzoekerscentra. In de tabel 3.3 zijn de resultaten weergegeven. Tabel 3.3 Tijdsbesteding in gemiddeld aantal uren rondom SOA en HIV/AIDS preventie Gemiddeld aantal uren per maand besteed aan: Individuele voorlichting Groepsvoorlichting en activiteiten Organisatie en planning Ontwikkeling nieuwe activiteiten en methoden GVO-functionaris (n=13) Sociaal verpleegkundige AGZ (n=10) Sociaal verpleegkundige JGZ (n=11) Sociaal geneeskundige AGZ (n=7) Sociaal geneeskundige JGZ (n=7) Praktijkverpleegkundige (n=41) Alle MOA medewerkers Gemiddeld wordt 4 uur per maand besteed aan individuele voorlichting. De sociaalverpleegkundigen zitten hierboven; zij geven gemiddeld 12.8 uur voorlichting. Groepsvoorlichting wordt gedaan in gemiddeld 2.3 uur, met een uitschieter bij GVO-functionarissen (8.8 uur). GVO-functionarissen en sociaalverpleegkundigen AGZ besteden de meeste tijd aan voorlichtingsactiviteiten (respectievelijk 26.9 en 25.7 uur). Tot slot is uit de tabel af te lezen dat bij de meeste medewerkers, GVO-functionarissen uitgezonderd, de focus vooral op individuele voorlichting ligt. Voorlichtingsmomenten Voorlichting aan asielzoekers kan op allerlei verschillende momenten worden gegeven, zoals tijdens het spreekuur, op afspraak, maar bijvoorbeeld ook spontaan. De respondenten is gevraagd op welke momenten zij vooral voorlichting geven. In tabel 3.4 zijn de resultaten weergegeven. 16

22 Tabel 3.4 Voorlichtingsmomenten Afspraak n.a.v. vragen van asielzoeker 84.3 Afspraak n.a.v. risicogedrag van asielzoekers 70.8 Afspraak n.a.v. doorverwijzing van collega 68.5 Afspraak n.a.v. (mogelijke) symptomen van een SOA of HIV 67.4 Afspraak op eigen initiatief 66.3 Tijdens het spreekuur 62.9 Spontaan, wanneer daartoe aanleiding is ( in de wandelgangen ) 62.9 Tijdens door collega s georganiseerde activiteiten of bijeenkomsten 49.4 N.a.v. risicovolle situatie of incidenten (bijv. ronselactiviteiten in omgeving van azc) 46.1 Tijdens door mijzelf georganiseerde activiteiten of bijeenkomsten 37.1 Ander moment* 18.0 N=89 * Andere voorlichtingsmomenten die genoemd zijn: intake- of vervolggesprekken (8x), op school (2x), preventief medisch onderzoek (1x), voorlichting over anticonceptie (1x), tijdens zwangerschapsbegeleiding (1x), na contact met HIV-poli (1x) % Een ruime meerderheid van de voorlichting vindt plaats naar aanleiding van vragen van de asielzoekers (84.3%). Maar ook op andere momenten, zoals naar aanleiding van risicogedrag van asielzoekers (70.8%), doorverwijzingen van collega s (68.5%), (mogelijke) symptomen (67.4%), maar ook op eigen initiatief (66.3%), tijdens het spreekuur (62.9%) en spontaan (62.9%) geeft een meerderheid van de MOA medewerkers voorlichting. Er zijn significante verschillen tussen de verschillende functies en voorlichtingsmomenten. Zo geven alle praktijkverpleegkundigen voorlichting op het spreekuur, tegen 8 % van de GVO-functionarissen (p=<.05). Ook geeft 39 % van de GVO-functionarissen aan dat zij voorlichting geven naar aanleiding van risicogedrag tegen 78 % van de praktijkverpleegkundigen (p=<.05). Besproken onderwerpen Tot slot is de MOA medewerkers gevraagd of men vindt dat er (gemiddeld genomen) te veel, te weinig of voldoende aandacht aan bepaalde onderwerpen van voorlichting wordt besteed. De resultaten zijn te zien in tabel 3.5a. 17

23 Tabel 3.5a Mate van aandacht voor diverse voorlichtingsonderwerpen Te veel aandacht % Precies genoeg aandacht % Te weinig aandacht % Voorlichting over HIV/AIDS Voorlichting over SOA s Veilig vrijen Seksuele gezondheid in het algemeen Preventie van ongewenste zwangerschappen N=89 Hoewel een meerderheid van alle MOA medewerkers vindt dat er aan alle onderwerpen genoeg aandacht wordt besteed, vindt ook een aanzienlijke groep respondenten (variërend van 27.0% tot 41.6%) dat er aan bepaalde onderwerpen te weinig aandacht wordt besteed: vooral preventie van ongewenste zwangerschappen en seksuele gezondheid in het algemeen verdienen meer aandacht volgens hen. Voor GVO-functionarissen ziet het er als volgt uit. Tabel 3.5b Mate van aandacht voor diverse voorlichtingsonderwerpen volgens GVO-functionarissen Te veel aandacht % Precies genoeg aandacht % Te weinig aandacht % Voorlichting over HIV/AIDS Voorlichting over SOA s Veilig vrijen Seksuele gezondheid in het algemeen Preventie van ongewenste zwangerschappen N=89 Gebruik trainingen en draaiboeken MOA-medewerkers kunnen bij hun werkzaamheden gebruik maken van diverse draaiboeken. Ook kunnen zij bepaalde trainingen volgen. In het onderzoek is gevraagd welke draaiboeken gebruikt worden en welke trainingen gevolgd zijn. Daarnaast is geïnventariseerd of er behoefte is aan meer trainingen en/of materialen. In tabel 3.6 is weergegeven welke trainingen door de respondenten gevolgd zijn. Er moet wel worden opgemerkt dat de groepsvoorlichting en training van ASERAG en Renny Polstra over hoe te werken volgens de Stepping Stone met ASERAG alleen is aangeboden aan GVO-functionarissen en sociaalverpleegkundigen. Dit is een draaiboek hoe de participatieve methode 18

24 ingevoerd zou moeten worden; hoe bijvoorbeeld acteurs geworven kunnen worden. Tabel 3.6 Trainingen rondom SOA en HIV/AIDS preventie % Bespreekbaar maken van seksualiteit gerelateerd aan SOA/HIV, veilig seksueel contact en condoomgebruik 42.3 Groepsvoorlichting volgens draaiboek voorlichting SOA/HIV preventie 19.1 Training/instructies van ASERAG en Renny Polstra over hoe te werken volgens Stepping Stone met ASERAG 19.1 HIV therapie bij asielzoekers: Medische, verpleegkundige en sociale aspecten 14.6 Train de trainer 9.0 Methodiek voor het ontwikkelen van ketenrichtlijnen gezondheidszorg asielzoekers (voor HIV positieve asielzoekers) 5.6 Een andere training 31.8 N=89 N.B. Meerdere antwoorden mogelijk. Relatief de meeste respondenten hebben de training Bespreekbaar maken van seksualiteit gerelateerd aan SOA/HIV, veilig seksueel contact en condoomgebruik bijgewoond (39.3%). Ongeveer een vijfde heeft de training Groepsvoorlichting volgens draaiboek voorlichting SOA/HIV preventie en de training van ASERAG (en Renny Polstra) over hoe te werken volgens Stepping Stone met ASERAG bijgewoond. Er is ook een relatief grote groep (34.8%) van de respondenten die aangeeft (tevens) een andere training te hebben gevolgd. Trainingen die daarbij genoemd zijn, zijn bijvoorbeeld training over seksuele voorlichting aan jonge asielzoekers (Rutgersstichting en Pharos), Girl Power (Rutgers Nisso Groep), tropentraining (Koninklijk Instituut voor de Tropen), bijscholing infectieziekten (MOA), trainingen bij de GGD (welke precies is onbekend), trainen van VETC-ers en diverse trainingen met betrekking tot gesprekstechnieken en presenteren worden genoemd. Een kwart van de respondenten heeft geen van bovenstaande trainingen bijgewoond. Iets minder dan de helft (47.2%) van de respondenten wenst (nog meer) of andere trainingen. Het zijn vooral de sociaal verpleegkundigen JGZ (72.7%, n=11), praktijkverpleegkundigen (58.5%, n=41) en GVO-functionarissen (46.2%, n=13) die meer training(en) willen. In tabel 3.7a is te zien op welk gebied men graag (nog meer) training wenst. 19

25 Tabel 3.7 Gewenste trainingen door MOA-medewerkers % Totaal GVO* PVK* Weerbaarheid (van bijv. jongeren) Bespreekbaar maken van moeilijke onderwerpen Participatieve voorlichtingsmethoden in het algemeen Empowerment Communicatie en ondersteuning (van bijv. peer-educators en HIVcontactpersonen) Het geven en verzorgen van trainingen (bijv. aan peer-educators en HIVcontactpersonen) Anders** N=47 * GVO = GVO-functionaris; PVK = Praktijkverpleegkundigen ** Andere gewenste trainingen die genoemd zijn: voorlichting geven specifiek aan jongeren/pubers (3x), Train de trainer (2x), inhoudelijke training over (ontwikkelingen op gebied van) SOA en HIV/AIDS (2x), Intervention Mapping (1x). Te zien is in tabel 3.7 dat 83.3% van de respondenten training wil over het thema weerbaarheid. Andere thema s die door de meerderheid genoemd worden zijn: het bespreekbaar maken van moeilijke onderwerpen (71.4%), participatieve voorlichtingsmethoden (66.7%) en empowerment (61.9%). GVO-functionarissen willen het liefst training over weerbaarheid, participatieve voorlichtingsmethoden in het algemeen en communicatie en ondersteuning. Van de praktijkverpleegkundigen kiest 75% de training weerbaarheid. In het onderzoek is verder ingegaan op de vraag welke draaiboeken MOA medewerkers kennen en gebruikt hebben (zie tabel 3.8). Tabel 3.8 Gebruikte draaiboeken door GVO-functionarissen Gebruikt % Niet gebruikt % Ken ik niet % Basispakket SOA en HIV bestrijding voor de MOA Draaiboek Wijzer in de liefde Draaiboek voorlichting SOA/HIV preventie Draaiboek voor SOA/HIV preventie vóór en dóór asielzoekers (Stepping Stone van ASERAG) Een ander draaiboek* N=89 * Andere draaiboeken: Lang leve die liefde (5x), onbekend draaiboek/zelf gemaakt materiaal (2x), informatiemarkt/tentoonstelling SOA/AIDS (2x), RIVM (1x), VETC Draaiboek (1x), screening van mensen uit hoogendemisch gebied (1x) en draaiboek voor theater van ASERAG (1x) 20