INHOUD DEEL 1. BASISBEGRIPPEN VAN KOSTPRIJSCALCULATIE 1

Transcriptie

1 Voorwoord Lijst van tabellen Lijst van figuren v xvii xxiii DEEL 1. BASISBEGRIPPEN VAN KOSTPRIJSCALCULATIE 1 HOOFDSTUK 1. De techniek van kostprijscalculatie 3 1. Inleiding 3 2. Probleemstelling bij kostencalculatie: uitgangsvoorbeeld 3 3. Begrip kostprijs Definitie van het begrip kostprijs Bepaling van de prestatie Bepaling van de kostensoorten 6 a. Onderscheid tussen kosten en uitgaven 6 b. Samenstellende elementen van de kostprijs Waardering van de kosten 10 a. Werkelijke versus toelaatbare kosten 10 b. Kostprijscalculatie op basis van de werkelijke kosten (historische kostprijscalculatie) 10 c. Kostprijscalculatie op basis van de toelaatbare kosten (standaardkostprijscalculatie) 11 d. Aanschaffingswaarde of vervangingswaarde Vaste en variabele kosten Definities Grafische voorstelling 14 vii

2 4.3 Gevolgen voor de standaardkostprijs Capaciteitsgrenzen en budgetperiode Directe en indirecte kosten Bijkomende gegevens voor het uitgangsvoorbeeld Definities Kostprijsfiche voor type I en II Capaciteitsbezettingsverschil Marginale of differentiële kosten Integrale kostprijs versus partiële kostprijs Besluit 26 HOOFDSTUK 2. Specifieke waarderingsproblemen Inleiding Waardering van het materiaalverbruik Hoeveelheidsbepaling Prijsbepaling Vergelijking van de verschillende voorraadwaarderingssystemen Waardering van de afschrijvingen Bepalende factoren Levensduur Afschrijvingsritme Afschrijvingsbasis: aanschaffingswaarde of vervangingswaarde Residuwaarde Rente op eigen en vreemd vermogen Besluit 37 viii

3 DEEL 2. HISTORISCHE KOSTPRIJSCALCULATIE EN RESULTAATBEPALING 39 HOOFDSTUK 3. Kostprijscalculatie en resultaatbepaling bij massaproductie Inleiding Kenmerken van massaproductie Kostprijscalculatie bij massaproductie Waardering van de goederen in bewerking Het begrip equivalente eenheden Voorbeeld 1: er is geen beginvoorraad goederen in bewerking 43 a. Stap 1: basisvergelijking in eenheden 44 b. Stap 2: berekenen van de equivalente eenheden 45 c. Stap 3: totaal van de kosten 46 d. Stap 4: berekenen van een kost per equivalente eenheid 46 e. Stap 5: waarde eindvoorraad en totale fabricagekostprijs afgewerkte producten 46 f. Conclusie Voorbeeld 2: er is een beginvoorraad goederen in bewerking 47 a. Stap 1: basisvergelijking in fysieke eenheden 48 b. Stap 2: berekenen van equivalente eenheden 49 c. Stap 3: totale ingezette kosten 50 d. Stap 4: gemiddelde kost per equivalente eenheid 50 e. Stap 5: waarde eindvoorraad en fabricagekostprijs van de afgewerkte producten Voorraadwaarderingssysteem: FIFO, LIFO i.p.v. gemiddelde waarde Voorraadwaardering goederen in bewerking in de praktijk Kostprijs van de geproduceerde goederen versus kostprijs van de verkochte goederen Resultaatbepaling over de periode Besluit 56 HOOFDSTUK 4. Kostprijscalculatie en resultaatbepaling bij productie op order Inleiding Kenmerken van productie op order 57 ix

4 3. Probleemstelling Belang van kostprijscalculatie bij productie op order Voorcalculatie: standaardkostprijscalculatie Schatten van de directe kosten Schatten van de indirecte kosten Voorgecalculeerde kostprijs van de orders Nacalculatie: werkelijke kostprijs Werkelijke directe kosten Werkelijk toegerekende indirecte kosten Nagecalculeerde kostprijs van de orders Capaciteitsbezettingsverschil Resultaatbepaling over de periode Besluit 69 HOOFDSTUK 5. Gemeenschappelijke producten, bijproducten, uitval en afval Inleiding Gemeenschappelijke producten (joint products) Probleemstelling 71 a. Chemiebedrijf 71 b. Chemiebedrijf plus Definitie gemeenschappelijke producten Verdeling van gemeenschappelijke kosten 73 a. Mogelijkheden 73 b. Fysische hoeveelheden 73 c. Verkoopwaarde op het split-off moment 74 d. Nettoverkoopwaarde 75 e. Constant brutomargepercentage 76 f. Geen allocatie van de gemeenschappelijke kosten Joint costs bij beslissingscalculaties Bijproducten Probleemstelling Definitie bijproducten Kostprijscalculatie van bijproducten Uitval Probleemstelling: motorfietsenfabrikant Definitie uitval Kostprijscalculatie van opnieuw te bewerken uitval (reworked units) 83 x

5 4.4 Kostprijscalculatie van tweedekwaliteitsproducten (spoilage) Afval Probleemstelling: motorfietsenfabrikant plus Definitie afval Kostprijscalculatie van verkoopbaar afval (scrap) Kostprijscalculatie van niet-verkoopbaar afval (waste) Integraal schema resultaatbepaling en kostprijscalculatie Besluit 89 HOOFDSTUK 6. Full costing versus direct costing Inleiding Probleemstelling Definities Resultaatbepaling en kostprijscalculatie Resultaatbepaling en kostprijscalculatie: uitgewerkt voorbeeld Situatie 1: verkoop = productie Situatie 2: verkoop < productie Situatie 3: verkoop > productie Besluit 98 DEEL 3. HET GEBRUIK VAN KOSTENINFORMATIE BIJ HET NEMEN VAN BELEIDSBESLISSINGEN 99 HOOFDSTUK 7. Belangrijke begrippen bij beslissingscalculaties Inleiding Relevante kosten en relevante opbrengsten Differentiële kosten, incrementele kosten Opportuniteitskost Contributiemarge Korte termijn versus lange termijn 105 xi

6 HOOFDSTUK 8. Break-evenanalyse Inleiding Probleemstelling Methodes om het break-evenpunt te bepalen Definitie Basisvergelijking Contributiemargemethode Grafische methode Toepassingsmogelijkheden van de break-evenanalyse Veiligheidsmarge Capaciteitsbenutting in het break-evenpunt Winstobjectief (voor en na belastingen) Sensitiviteitsanalyse Impliciete veronderstellingen van de break-evenanalyse Lineair opbrengstenverloop Lineair kostenverloop Alle kosten zijn op te delen in vaste en variabele kosten Geen onderscheid tussen productie en verkoop Enkel volume beïnvloedt de kosten en de opbrengsten Constante productmix Besluit 123 HOOFDSTUK 9. Speciale orders met lage verkoopprijs Inleiding Probleemstelling Onderbezetting of volledige bezetting Onderbezetting Integrale kostprijs bij normale bezetting Integrale kostprijs bij werkelijke bezetting Variabele kostprijs (direct costing) Welke methode hanteren? Voorwaarden voor het aanvaarden van een speciaal order met een verkoopprijs onder de integrale kostprijs Onderbezetting Eenmalig order Gescheiden markten 132 xii

7 5.4 Geen bijkomende investeringen Volledige bezetting Besluit 135 HOOFDSTUK 10. De make-or-buy beslissing Inleiding Probleemstelling Situatiegebonden Situatie 1: de vrijgekomen capaciteit wordt niet benut Situatie 2: de vrijgekomen capaciteit wordt benut Situatie 3: Vervanging van de machine Kwalitatieve factoren Besluit 144 HOOFDSTUK 11. De verkoopprijsbeslissing Inleiding Probleemstelling Beïnvloedende factoren bij de verkoopprijsbeslissing Inleiding Marketingstrategie Kostprijs van een product Marktvorm Verkoopprijs van de concurrenten Vraag naar het product Andere factoren Besluit Verkoopprijsbepaling gebaseerd op de kostprijs (cost-based pricing) Cost-plus pricing 153 a. Definitie 153 b. Kostenbasis 153 c. Opslagpercentage Target return pricing Evaluatie van de prijsbepaling op basis van kosten Afnemergerichte prijsbepaling (buyer-based pricing) Definitie 159 xiii

8 5.2 Evaluatie van afnemergerichte prijsbepaling (buyer-based pricing) Prijsbepaling op basis van de prijs van de concurrentie (competition-based pricing) Prijsvolgerschap (going rate pricing) 161 a. Definitie 161 b. Evaluatie van prijsvolgerschap (going rate pricing) Sealed-bid pricing 162 a. Definitie 162 b. Evaluatie van sealed-bid pricing Besluit 163 HOOFDSTUK 12. De productmixbeslissing en de theory of constraints Inleiding Probleemstelling De optimale productmix De optimale productmix bij één knelpunt Nieuwe probleemstelling Nieuwe oplossing: contributie per eenheid knelpuntfactor De optimale productmix bij verschillende capaciteitsbeperkingen Nieuwe probleemstelling Nieuwe oplossing: lineaire programmering Lineaire programmering: opbouwen van het model Lineaire programmering: grafische voorstelling Lineaire programmering: oplossing door trial-and-error Schaduwprijzen Theory of constraints (TOC) Situatieschets Het doel van een onderneming TOC maatstaven Uitgewerkt voorbeeld: de productmixbeslissing onder TOC Goldratt s ongoing improvement plan Besluit 182 xiv

9 HOOFDSTUK 13. De investeringsbeslissing Inleiding Probleemstelling: rationalisatie-investering Stappen in het investeringsbeslissingsproces Inleidende begrippen uit de financiële wiskunde Tijdswaarde van het geld Samengestelde interest Beoordelingsmethoden bij investeringen Vooraf Gemiddeld boekhoudkundig rendement 189 a. Definitie en beslissingscriterium 189 b. Voorbeeld 190 c. Voor- en nadelen Terugverdienperiode (payback) 191 a. Definitie en beslissingscriterium 191 b. Voorbeeld 192 c. Voor- en nadelen Netto contante waarde (net present value) 193 a. Definitie en beslissingscriterium 193 b. Voorbeeld 194 c. Voor- en nadelen 196 d. Bepaling van het minimumrendement Interne rendementsgraad (internal rate of return) 196 a. Definitie en beslissingscriterium 196 b. Voorbeeld: trial-and-error 197 c. Voorbeeld: annuïteitentabel 198 d. Voor- en nadelen Uitbreiding van de probleemstelling Vooraf Belastingeffecten Huidige en toekomstige verkoopwaarde van activa 201 a. Nieuwe probleemstelling: vervangingsinvestering 201 b. Nieuwe oplossing Veranderend netto bedrijfskapitaal 204 a. Nieuwe probleemstelling: uitbreidingsinvestering 204 b. Nieuwe oplossing Sensitiviteitsanalyse Besluit 206 xv

10 BIJLAGE 207 LITERATUUR 213 xvi

11 LIJST VAN TABELLEN Tabel 1.1 Kostprijskaart motorfiets 9 Tabel 1.2 Vaste en variabele fabricagekosten van een motorfiets 14 Tabel 1.3 Tabel 1.4 Tabel 1.5 Standaardkostprijskaart per eenheid motorfiets type I en type II (bij normale bezetting) 21 Directe kostprijs voor motorfiets type I en type II (per eenheid) 21 Historische kostprijskaart per eenheid motorfiets type I en type II (bij werkelijke bezetting) 23 Tabel 1.6 Differentiële kostprijs van het bijkomende order 25 Tabel 1.7 Typologie van integrale en partiële kostprijzen 26 Tabel 2.1 Tabel 3.1 Tabel 3.2 Waardering van het materiaalverbruik volgens FIFO, LIFO, voortschrijdend gemiddelde en maandgemiddelde 31 Voorbeeld motorfiets: werkelijk geregistreerde kosten over de periode 44 Voorbeeld motorfiets: omzetting van fysieke eenheden naar equivalente eenheden 45 Tabel 3.3 Voorbeeld motorfiets: kost per equivalente eenheid 46 Tabel 3.4 Tabel 3.5 Tabel 3.6 Voorbeeld motorfiets: totale fabricagekostprijs van de afgewerkte producten en waarde van de eindvoorraad goederen in bewerking 47 Voorbeeld motorfiets: waardering van de beginvoorraad goederen in bewerking 48 Voorbeeld motorfiets: omzetting van fysieke eenheden naar equivalente eenheden 49 xvii

12 LIJST VAN TABELLEN Tabel 3.7 Voorbeeld motorfiets: overzicht van de totale ingezette kosten over de periode 50 Tabel 3.8 Voorbeeld motorfiets: gemiddelde kost per equivalente eenheid 50 Tabel 3.9 Tabel 3.10 Tabel 3.11 Tabel 3.12 Voorbeeld motorfiets: totale fabricagekostprijs van de afgewerkte producten en waarde van de eindvoorraad goederen in bewerking 51 Voorbeeld motorfiets: waardering eindvoorraad goederen in bewerking en kostprijsbepaling van de afgewerkte producten wat de diverse materialen betreft onder de FIFO-benadering 53 Voorbeeld motorfiets: kostprijs van de verkochte goederen onder FIFO, LIFO en gewogen gemiddelde 55 Voorbeeld motorfiets: winstbepaling: overzicht van de berekeningen 55 Tabel 4.1 Schatting van de directe kosten, voor elk van de orders 60 Tabel 4.2 Bepaling van het standaardtarief voor de indirecte kosten 62 Tabel 4.3 Voorgecalculeerde kostprijs van de orders, per eenheid 62 Tabel 4.4 Voorbeeld materiaalverstrekkingsbon 63 Tabel 4.5 Voorbeeld tijdsregistratiekaart voor de directe arbeid 64 Tabel 4.6 Werkelijke directe fabricagekosten 64 Tabel 4.7 Werkelijk gebruikte indirecte kosten 65 Tabel 4.8 Nagecalculeerde kostprijs van de orders 66 Tabel 4.9 Berekening capaciteitsbezettingsverschil 67 Tabel 4.10 Winstbepaling over de periode 68 Tabel 4.11 Tabel 5.1 Tabel 5.2 Winstberekening op basis van de werkelijk geregistreerde kosten per order 69 Resultaatbepaling bij een verdeling van de gemeenschappelijke kosten volgens de methode van de fysieke hoeveelheden (voorbeeld chemiebedrijf) 74 Resultaatbepaling bij een verdeling van de gemeenschappelijke kosten volgens de verkoopwaardemethode (voorbeeld chemiebedrijf) 75 xviii

13 LIJST VAN TABELLEN Tabel 5.3 Tabel 5.4 Tabel 5.5 Tabel 5.6 Tabel 5.7 Resultaatbepaling bij een verdeling van de gemeenschappelijke kosten volgens de nettoverkoopwaarde methode (voorbeeld chemiebedrijf plus) 76 Resultaatbepaling bij een verdeling van de gemeenschappelijke kosten volgens het constante brutomargepercentage (voorbeeld chemiebedrijf plus) 77 Resultaatbepaling zonder verdeling van de gemeenschappelijke kosten (voorbeeld chemiebedrijf plus) 78 Calculatie bij het nemen van de beslissing verder bewerken of niet (voorbeeld chemiebedrijf plus) 79 Vergelijking van de winst bij Alfa en Alfa Plus (voorbeeld chemiebedrijf plus) 79 Tabel 5.8 Resultaatbepaling en kostprijscalculatie van bijproducten 81 Tabel 5.9 Tabel 5.10 Tabel 5.11 Tabel 5.12 Tabel 5.13 Tabel 5.14 Resultaatbepaling van de producten Alfa Plus, Beta Plus en van het bijproduct Gamma (voorbeeld chemiebedrijf plus) 81 Resultaatbepaling en kostprijscalculatie van opnieuw te bewerken uitval (voorbeeld motorfietsenfabrikant) 84 Resultaatbepaling en kostprijscalculatie van uitval (tweedekwaliteitsproducten, voorbeeld motorfietsenfabrikant) 85 Resultaatbepaling (tweedekwaliteitsproducten, voorbeeld motorfietsenfabrikant) 85 Resultaatbepaling bij afval (scrap, voorbeeld motorfietsenfabrikant plus) 87 Resultaatbepaling bij afval (waste) (voorbeeld motorfietsenfabrikant plus) 88 Tabel 5.15 Integraal schema resultaatbepaling en kostprijscalculatie 89 Tabel 6.1 Resultaatbepaling onder full costing en direct costing 93 Tabel 6.2 Resultaatbepaling en kostprijscalculatie, in situatie 1 (verkoop = productie) 95 Tabel 6.3 Resultaatbepaling en kostprijscalculatie, in situatie 2 (verkoop < productie) 96 xix

14 LIJST VAN TABELLEN Tabel 6.4 Resultaatbepaling en kostprijscalculatie, in situatie 3 (verkoop > productie) 97 Tabel 7.1 Voorbeeld zelfbedieningsrestaurant 102 Tabel 7.2 Voorbeeld zelfbedieningsrestaurant, alternatief 1 versus Tabel 7.3 Tabel 9.1 Tabel 9.2 Tabel 9.3 Tabel 9.4 Tabel 9.5 Tabel 9.6 Tabel 9.7 Tabel 10.1 Tabel 10.2 Tabel 10.3 Tabel 10.4 Voorbeeld van de motorfiets: contributiemarge en contributie bij stuks 105 Voorbeeld motorfiets: standaardkostprijskaart (per eenheid) 126 Voorbeeld motorfiets: kostprijs per eenheid bij werkelijke bezetting 128 Voorbeeld motorfiets: resultaat bij het al dan niet aanvaarden van het speciale order, in een situatie van onderbezetting 129 Voorbeeld motorfiets: relevante gegevens bij de beslissing accepteren of niet 130 Voorbeeld motorfiets: berekening ondercapaciteitsbezettingsverschil bij niet-aanvaarding van het speciale order 131 Voorbeeld motorfiets: resultaat bij het al dan niet aanvaarden van het speciale order, in een situatie van volledige bezetting 133 Voorbeeld motorfiets: resultaat bij het al dan niet aanvaarden van het speciale order, in een situatie van volledige bezetting, met de mogelijkheid motorfietsen aan te kopen bij een dochter 134 Voorbeeld motorfiets: standaardkostprijskaart onderdeel 205, bij normale bezetting 138 Voorbeeld motorfiets: relevante kosten per eenheid bij de make-or-buy beslissing 140 Voorbeeld motorfiets: standaardkostprijskaart voor onderdeel 205 en onderdeel 306, bij normale bezetting 140 Voorbeeld motorfiets: relevante kosten bij de make-or-buy beslissing voor onderdeel xx

15 LIJST VAN TABELLEN Tabel 10.5 Voorbeeld motorfiets: make-or-buy beslissing bij vervanging van een machine 142 Tabel 11.1 Kostprijskaart motorfiets (per eenheid) 154 Tabel 11.2 Voorbeeld motorfiets: cost-plus pricing 154 Tabel 11.3 Effect van verschillende offerteprijzen op de verwachte winst 162 Tabel 12.1 Kostprijskaart motorfiets per eenheid voor type I en type II, bij normale bezetting, in EUR 167 Tabel 12.2 Contributiemarge van type I en type II 168 Tabel 12.3 Contributie per eenheid knelpuntfactor 169 Tabel 12.4 Verkoopsprognose voor het komende jaar 170 Tabel 12.5 Contributie in de hoekpunten van de zone der mogelijkheden 173 Tabel steps to success 181 Tabel 13.1 Tabel 13.2 Tabel 13.3 Investeringsvoorstellen Goliath en Wheel Horse, boekhoudkundig bekeken 190 Jaarlijkse winststijgingen bij 3 voorstellen, bij een gelijke startinvestering van ,00 euro 191 Kasstromen van de investeringsvoorstellen Goliath en Wheel Horse 192 Tabel 13.4 De terugverdienperiode bij niet-gelijke kasstromen 192 Tabel 13.5 Kasstromen bij een begininvestering van ,00 euro 193 Tabel 13.6 Kasstromen van de investeringsvoorstellen Goliath en Wheel Horse, bij een belastingvoet van 40,17 % 201 Tabel 13.7 Vervangingsinvestering: kasstromen op tijdstip Tabel 13.8 Vervangingsinvestering: kasstromen voor jaar 1 tot Tabel 13.9 Uitbreidingsinvestering: kasstroom voor jaar 1 tot en met xxi

16

17 LIJST VAN FIGUREN Figuur 1.1 Samenstellende elementen van de kostprijs 8 Figuur 1.2 Figuur 1.3 Grafische voorstelling van het verloop van de kosten in functie van het productievolume 15 Grafische voorstelling van de kost per eenheid in functie van het productievolume 16 Figuur 1.4 Verloop van de vaste kosten buiten de capaciteitsgrenzen 17 Figuur 2.1 Verloop van de boekwaarde in functie van de tijd, volgens het lineaire, degressieve en progressieve afschrijvingssysteem 33 Figuur 5.1 Schematische voorstelling van joint products 73 Figuur 8.1 Break-evengrafiek 112 Figuur 8.2 Break-evengrafiek bij verschillende verkoopprijzen 117 Figuur 12.1 Oplossing via lineaire programmering: grafische oplossing 172 Figuur 12.2 De 3 maatstaven binnen TOC 177 Figuur 12.3 Routeschema van producten P en Q 178 xxiii

18