INHOUD DEEL 1. BASISBEGRIPPEN VAN KOSTPRIJSCALCULATIE 1

Transcriptie

1 Voorwoord Lijst van tabellen Lijst van figuren v xxi xxvii DEEL 1. BASISBEGRIPPEN VAN KOSTPRIJSCALCULATIE 1 HOOFDSTUK 1. De techniek van kostprijscalculatie 3 1. Inleiding 3 2. Probleemstelling bij kostencalculatie: uitgangsvoorbeeld 3 3. Begrip kostprijs Definitie van het begrip kostprijs Bepaling van de prestatie Bepaling van de kostensoorten 6 a. Onderscheid tussen kosten en uitgaven 6 b. Samenstellende elementen van de kostprijs Waardering van de kosten 10 a. Werkelijke versus toelaatbare kosten 10 b. Kostprijscalculatie op basis van de werkelijke kosten (historische kostprijscalculatie) 10 c. Kostprijscalculatie op basis van de toelaatbare kosten (standaardkostprijscalculatie) 11 d. Aanschaffingswaarde of vervangingswaarde Vaste en variabele kosten Definities Grafische voorstelling 14 ix

2 4.3 Gevolgen voor de standaardkostprijs Capaciteitsgrenzen en budgetperiode Directe en indirecte kosten Bijkomende gegevens voor het uitgangsvoorbeeld Definities Kostprijsfiche voor type I en II Capaciteitsbezettingsverschil Marginale of differentiële kosten Integrale kostprijs versus partiële kostprijs Besluit 26 HOOFDSTUK 2. Specifieke waarderingsproblemen Inleiding Waardering van het materiaalverbruik Hoeveelheidsbepaling Prijsbepaling Vergelijking van de verschillende voorraadwaarderingssystemen Waardering van de afschrijvingen Bepalende factoren Levensduur Afschrijvingsritme Afschrijvingsbasis: aanschaffingswaarde of vervangingswaarde Residuwaarde Rente op eigen en vreemd vermogen Besluit 37 x

3 DEEL 2. HISTORISCHE KOSTPRIJSCALCULATIE EN RESULTAATBEPALING 39 HOOFDSTUK 3. Kostprijscalculatie en resultaatbepaling bij massaproductie Inleiding Kenmerken van massaproductie Kostprijscalculatie bij massaproductie Waardering van de goederen in bewerking Het begrip equivalente eenheden Voorbeeld 1: er is geen beginvoorraad goederen in bewerking 43 a. Stap 1: basisvergelijking in fysieke eenheden 44 b. Stap 2: berekenen van equivalente eenheden 45 c. Stap 3: totale ingezette kosten 46 d. Stap 4: berekenen van een kost per equivalente eenheid 46 e. Stap 5: waarde eindvoorraad en totale fabricagekostprijs afgewerkte producten 46 f. Conclusie Voorbeeld 2: er is een beginvoorraad goederen in bewerking 47 a. Stap 1: basisvergelijking in fysieke eenheden 48 b. Stap 2: berekenen van equivalente eenheden 49 c. Stap 3: totale ingezette kosten 50 d. Stap 4: gemiddelde kost per equivalente eenheid 50 e. Stap 5: waarde eindvoorraad en totale fabricagekostprijs afgewerkte producten Voorraadwaarderingssysteem: FIFO, LIFO i.p.v. gemiddelde waarde Voorraadwaardering goederen in bewerking in de praktijk Kostprijs van de geproduceerde goederen versus kostprijs van de verkochte goederen Resultaatbepaling over de periode Besluit 56 HOOFDSTUK 4. Kostprijscalculatie en resultaatbepaling bij productie op order Inleiding Kenmerken van productie op order 57 xi

4 3. Probleemstelling Belang van kostprijscalculatie bij productie op order Voorcalculatie: standaardkostprijscalculatie Schatten van de directe kosten Schatten van de indirecte kosten Voorgecalculeerde kostprijs van de orders Nacalculatie: werkelijke kostprijs Werkelijke directe kosten Werkelijk toegerekende indirecte kosten Nagecalculeerde kostprijs van de orders Capaciteitsbezettingsverschil Resultaatbepaling over de periode Besluit 69 HOOFDSTUK 5. Gemeenschappelijke producten, bijproducten, uitval en afval Inleiding Gemeenschappelijke producten (joint products) Probleemstelling 71 a. Chemiebedrijf 71 b. Chemiebedrijf plus Definitie gemeenschappelijke producten Verdeling van gemeenschappelijke kosten 73 a. Mogelijkheden 73 b. Fysische hoeveelheden 73 c. Verkoopwaarde op het split-off moment 74 d. Nettoverkoopwaarde 75 e. Constant brutomargepercentage 76 f. Geen allocatie van de gemeenschappelijke kosten Joint costs bij beslissingscalculaties Bijproducten Probleemstelling Definitie bijproducten Kostprijscalculatie van bijproducten Uitval Probleemstelling: motorfietsenfabrikant Definitie uitval Kostprijscalculatie van opnieuw te bewerken uitval (reworked units) 83 xii

5 4.4 Kostprijscalculatie van tweedekwaliteitsproducten (spoilage) Afval Probleemstelling: motorfietsenfabrikant plus Definitie afval Kostprijscalculatie van verkoopbaar afval (scrap) Kostprijscalculatie van niet-verkoopbaar afval (waste) Integraal schema resultaatbepaling en kostprijscalculatie Besluit 89 HOOFDSTUK 6. Full costing versus direct costing Inleiding Probleemstelling Definities Resultaatbepaling en kostprijscalculatie Resultaatbepaling en kostprijscalculatie: uitgewerkt voorbeeld Situatie 1: verkoop = productie Situatie 2: verkoop < productie Situatie 3: verkoop > productie Besluit 98 DEEL 3. HET GEBRUIK VAN KOSTENINFORMATIE BIJ HET NEMEN VAN BELEIDSBESLISSINGEN 99 HOOFDSTUK 7. Belangrijke begrippen bij beslissingscalculaties Inleiding Relevante kosten en relevante opbrengsten Differentiële kosten, incrementele kosten Opportuniteitskost Contributiemarge Korte termijn versus lange termijn 105 xiii

6 HOOFDSTUK 8. Break-evenanalyse Inleiding Probleemstelling Methodes om het break-evenpunt te bepalen Definitie Basisvergelijking Contributiemargemethode Grafische methode Toepassingsmogelijkheden van de break-evenanalyse Veiligheidsmarge Capaciteitsbenutting in het break-evenpunt Winstobjectief (voor en na belastingen) Sensitiviteitsanalyse Impliciete veronderstellingen van de break-evenanalyse Lineair opbrengstenverloop Lineair kostenverloop Alle kosten zijn op te delen in vaste en variabele kosten Geen onderscheid tussen productie en verkoop Enkel volume beïnvloedt de kosten en de opbrengsten Constante productmix Besluit 123 HOOFDSTUK 9. Speciale orders met lage verkoopprijs Inleiding Probleemstelling Onderbezetting of volledige bezetting Onderbezetting Integrale kostprijs bij normale bezetting Integrale kostprijs bij werkelijke bezetting Variabele kostprijs (direct costing) Welke methode hanteren? Voorwaarden voor het aanvaarden van een speciaal order met een verkoopprijs onder de integrale kostprijs Onderbezetting Eenmalig order Gescheiden markten 132 xiv

7 5.4 Geen bijkomende investeringen Volledige bezetting Besluit 135 HOOFDSTUK 10. De make-or-buy beslissing Inleiding Probleemstelling Situatiegebonden Situatie 1: de vrijgekomen capaciteit wordt niet benut Situatie 2: de vrijgekomen capaciteit wordt benut Situatie 3: Vervanging van de machine Kwalitatieve factoren Besluit 144 HOOFDSTUK 11. De verkoopprijsbeslissing Inleiding Probleemstelling Beïnvloedende factoren bij de verkoopprijsbeslissing Inleiding Marketingstrategie Kostprijs van een product Marktvorm Verkoopprijs van de concurrenten Vraag naar het product Andere factoren Besluit Verkoopprijsbepaling gebaseerd op de kostprijs (cost-based pricing) Cost-plus pricing 153 a. Definitie 153 b. Kostenbasis 153 c. Opslagpercentage Target return pricing Evaluatie van de prijsbepaling op basis van kosten Afnemergerichte prijsbepaling (buyer-based pricing) Definitie 159 xv

8 5.2 Evaluatie van afnemergerichte prijsbepaling (buyer-based pricing) Prijsbepaling op basis van de prijs van de concurrentie (competition-based pricing) Prijsvolgerschap (going rate pricing) 161 a. Definitie 161 b. Evaluatie van prijsvolgerschap (going rate pricing) Sealed-bid pricing 162 a. Definitie 162 b. Evaluatie van sealed-bid pricing Besluit 163 HOOFDSTUK 12. De productmixbeslissing en de theory of constraints Inleiding Probleemstelling De optimale productmix De optimale productmix bij één knelpunt Nieuwe probleemstelling Nieuwe oplossing: contributie per eenheid knelpuntfactor De optimale productmix bij verschillende capaciteitsbeperkingen Nieuwe probleemstelling Nieuwe oplossing: lineaire programmering Lineaire programmering: opbouwen van het model Lineaire programmering: grafische voorstelling Lineaire programmering: oplossing door trial-and-error Schaduwprijzen Theory of constraints (TOC) Situatieschets Het doel van een onderneming TOC maatstaven Uitgewerkt voorbeeld: de productmixbeslissing onder TOC Goldratt s ongoing improvement plan Besluit 182 xvi

9 HOOFDSTUK 13. De investeringsbeslissing Inleiding Probleemstelling: rationalisatie-investering Stappen in het investeringsbeslissingsproces Inleidende begrippen uit de financiële wiskunde Tijdswaarde van het geld Samengestelde interest Beoordelingsmethoden bij investeringen Vooraf Gemiddeld boekhoudkundig rendement 189 a. Definitie en beslissingscriterium 189 b. Voorbeeld 190 c. Voor- en nadelen Terugverdienperiode (payback) 191 a. Definitie en beslissingscriterium 191 b. Voorbeeld 192 c. Voor- en nadelen Netto contante waarde (net present value) 193 a. Definitie en beslissingscriterium 193 b. Voorbeeld 194 c. Voor- en nadelen 196 d. Bepaling van het minimumrendement Interne rendementsgraad (internal rate of return) 196 a. Definitie en beslissingscriterium 196 b. Voorbeeld: trial-and-error 197 c. Voorbeeld: annuïteitentabel 198 d. Voor- en nadelen Uitbreiding van de probleemstelling Vooraf Belastingeffecten Huidige en toekomstige verkoopwaarde van activa 201 a. Nieuwe probleemstelling: vervangingsinvestering 201 b. Nieuwe oplossing Veranderend netto bedrijfskapitaal 204 a. Nieuwe probleemstelling: uitbreidingsinvestering 204 b. Nieuwe oplossing Sensitiviteitsanalyse Besluit 206 xvii

10 DEEL 4. STRATEGISCHE KOSTEN- EN WINST GEVENDHEIDS- ANALYSE 207 HOOFDSTUK 14 Activity-based costing Probleemstelling Rationele versus irrationele verdeling van de indirecte kosten Keuze van de verdeelsleutel bij toerekening van de indirecte kosten Stappen Vorming van homogene kostenmassa s Berekening van de toeslagen Tekortkomingen van de traditionele kostprijscalculatie Kostprijsbepaling op basis van activiteiten Algemeen model Identificatie van de activiteiten Bepaling van de kosten van de activiteiten Bepaling van de cost drivers van de activiteiten Bepaling van het volume van de cost drivers Bepaling van de kost per eenheid cost driver voor elke activiteit Berekening van de eenheidskostprijs per product of dienst Kostenhiërarchie Soorten cost drivers Winstgevendheidsanalyse op basis van activity-based costing Besluit 223 HOOFDSTUK 15 Time-driven activity-based costing Inleiding Tekortkomingen van ABC ABC in complexe omgevingen ABC in dynamische omgevingen Gebrekkig inzicht in de capaciteitsbezetting De techniek van time-driven activity-based costing Identificatie van de middelengroepen en hun activiteiten Bepaling van de kosten van de middelengroepen Bepaling van de praktische capaciteit van elke middelengroep Berekening van de kost per tijdseenheid 229 xviii

11 3.5 Bepaling van de benodigde tijdseenheden voor elke activiteit per transactie Berekening van de kost per transactie Tijdsvergelijkingen Begrippen Toepassing op het uitgangsvoorbeeld: loonadministratie personeel Voordelen van TDABC Winstgevendheidsanalyse op basis van time-driven activity-based costing Besluit 236 DEEL 5. STRATEGISCHE KOSTENBEHEERSING 239 HOOFDSTUK 16 Kostenbeheersing door middel van activity-based management en kaizen costing Van kostencalculatie naar kostenbeheersing De rol van kostenstandaarden Principes van continue verbetering Innovatie versus kaizen De rol van managers in kaizen Kostenbeheersing via activity-based management Het gebruik van TDABC bij continue verbetering 252 HOOFDSTUK 17 Kostenbeheersing van nieuwe producten door middel van target costing Inleiding Design to cost : kostenbeheersing van toekomstige producten Target costing Kenmerken van target costing Target costing heeft een marktgerichte focus Target costing vereist samenwerking van diverse disciplines in de onderneming 259 xix

12 4.3 Het target costing systeem is geen kostprijssysteem maar wel een kostenbeheersingsysteem Target costing legt vooral de nadruk op de directe kosten Target costing werkt proactief Target costing levert een duidelijk kostenreductieobjectief op De target cost is een verbintenis Target costing concentreert zich op de ontwerpfase van een product Target costing methodes Aftrekmethode Optelmethode Toewijzing van de target cost naar deelobjecten Target costing hulpmiddelen Value engineering Target cost matrix en value control chart Cost tables Het gebruik van ABC bij target costing Target costing en samenwerking met leveranciers Toepassingen van target costing 272 BIJLAGE 277 LITERATUUR 283 xx