Toll-net. Generiek didactisch format gebaseerd op het 4C/ID model. Datum 14/02/2011

Transcriptie

1 Toll-net Datum 14/02/2011 Generiek didactisch format gebaseerd op het 4C/ID model Versie 1.0 Bron Basisdocument: toll_net_efro(v2).pdf van Geraldine Clarebout en Jan Elen, K.U.Leuven en KULAK. Jeroen van Merriënboer & Paul Kirschner, Ten steps to complex learning, a systematic approach to four-component instructional design, Routledge, Rapport Rik Dalle INLEIDING Dit generisch didactisch scenario of format is een vertaalslag van de presentatie van een leeromgeving en een generisch didactisch scenario dat uitgewerkt en gepresenteerd werd door Geraldine Clarebout en Jan Elen van de K.U.Leuven op 2 februari Dit didactisch format is gebaseerd op het 4C/ID model van van Merriënboer. De uitleg in dit document moet helpen om leertrajecten te ontwerpen volgens het 4C/ID model. Dit document zal nog verder moeten uitgewerkt worden zodat leerkrachten in de communities hieraan een efficiënte hulp hebben. Alle feedback hieromtrent is zeer welkom! Het 4C/ID model van van Merriënboer is een instructional design model voor het ontwerpen van leeromgevingen gericht op het aanleren van complexe vaardigheden en (professionele) competenties die relevant en nodig zijn voor het functioneren van de lerende in zijn beroepsuitoefening of in zijn bredere leefwereld. Deze complexe vaardigheid moet dus voldoen aan een reële behoefte van de lerende om deze competenties te verwerven. De complexe vaardigheid bestaat uit samenstellende vaardigheden en wordt geleerd door het aanbieden van een aantal authentieke leertaken die gegroepeerd zijn in een significante taakklasse. Binnen een taakklasse blijft de complexiteit van de leertaken gelijk, terwijl de ondersteuning die gegeven wordt om deze leertaken aan te leren, systematisch afneemt. De ondersteunende informatie is beschikbaar gedurende het doorlopen van de hele taakklasse. De leertaken worden aangevuld met deeltaakoefeningen voor het aanleren van 1

2 geautomatiseerde vaardigheden. Om de leertaken te kunnen uitoefenen is ondersteunende informatie beschikbaar samen met procedurele informatie die just-intime dient aangeboden te worden, op het ogenblik dat de lerende die nodig heeft om de deeltaakoefening te leren uitvoeren. Het onderstaande stappenplan dient nog in een invulsjabloon gegoten te worden, maar ik stel voor dit te doen als er een consensus is over het stappenplan en in functie van de vertaalslag naar de verschillende leerdomeinen. [grijze ondertitels bij de stappen geven de plaats in de structuur van de Powerpoint presentatie van de KULeuven] Cursieve tekst bij het begin van elke stap geeft een korte uitleg over het kernbegrip binnen deze stap. Onderaan de beschrijving van de stappen geven wij soms korte voorbeelden die kunnen aangevuld worden. 2

3 SAMENVATTING Het 4C/ID model (schematisch) [Startpunt: slides 3-8] Het 4C/ID model bestaat uit 4 building blocks die bij de beschrijving van de stappen worden uitgelegd: Leertaken die gegroepeerd worden in taakklassen (taakgroepen) Ondersteunende informatie Procedurele of just-in-time informatie Deeltaakoefeningen De leeromgeving [Leeromgeving: slides 10-27] Informatie over de cursus/module: leerdoelen, de te verwerven competenties; meten van de vooruitgang in het leerproces; de sociale context (wie), virtuele groep; de verwachte voorkennis/ervaring; afspraken rond verwachtingen over cursus en cursist: studiebelasting (werktijd), werkschema: agenda, deadlines, feedback. Dit wordt opgenomen in stap 1. Beschrijving van het leertraject (cursus/module): preciseer de taakklasse, deadlines, aanpak, randvoorwaarden (individueel en in groep), studiebelasting. De taakgroepen/taakklassen: specificeer de taken, taakspecifieke hulp, evaluatie en feedback. Generieke hulpmiddelen (optioneel) op informatie - en communicatie niveau. 3

4 De leeromgeving / didactisch format STAP 1. ANALYSEER DE CURSUS OF MODULE [Leeromgeving > 1. Informatie over de cursus/module; slides 11-13] 1.1. Definieer de leerdoelen en de te verwerven competenties vanuit de gebruikersbehoeften. De leerdoelen moeten specifiek gesteld zijn om zinvolle feedback te kunnen geven Bepaal de verwachte voorkennis/ervaring Bepaal hoe de opvolging van het leerproces zal gebeuren: afgewerkte taakklassen/leertaken; kwantiteit en kwaliteit van het geleverde werk Bepaal de sociale context (wie): gebruikersprofielen; virtuele groepen Bepaal de volgende voorwaarden: Duur van de opleiding Studiebelasting (tijd) Werkschema: agenda, deadlines Feedback: wie, wanneer, hoe, voorwaarden 1.6. Giet de voorwaarden in afspraken met de cursisten (wat wordt van de cursist verwacht, wat mogen de cursisten verwachten, onder welke voorwaarden). Sommige van deze actiepunten kunnen later in het ontwerpproces uitgewerkt worden. STAP 2. ANALYSEER DE COMPLEXE VAARDIGHEID [Leeromgeving > 2. Beschrijving cursus/module-traject(en); slides 14-16] Een complexe vaardigheid is samengesteld uit deelvaardigheden. Het centrale uitgangspunt van het 4C/ID model is dat een lerende een complexe vaardigheid niet leert door elk van de samenstellende vaardigheden afzonderlijk te leren en achtereenvolgens uit te voeren. De kwaliteit van het leren ligt in het leren coördineren en integreren van de samenstellende deelvaardigheden. Het is ook essentieel dat de complexe vaardigheid op een reële activiteit slaat die essentieel is in de beroepsuitoefening of in het dagelijks functioneren van de lerende Identificeer de authentieke, complexe vaardigheid (beroepstaak) vertrekkend vanuit de behoeften van de cursist Motiveer de authenticiteit van de complexe vaardigheid voor de lerende Analyseer de complexe vaardigheid door een decompositie te maken van de complexe vaardigheid in onderliggende, samenstellende vaardigheden. Het resultaat is een hiërarchie van vaardigheden (en hun onderlinge relaties) die geleerd moeten worden om de complexe vaardigheid te kunnen uitvoeren. Voorbeelden NT2: Zichzelf presenteren in een interimkantoor. Initiatie computer en internet: Inloggen met je elektronische identiteitskaart op een website (vb. tax-on-web). 4

5 STAP 3. IDENTIFICEER DE TAAKKLASSEN (TAAKGROEPEN) [Leeromgeving > 2. Beschrijving cursus/module-traject(en); slides 17-24] Een taakklasse (taakgroep) is een groep leertaken van vergelijkbare moeilijkheidsgraad. Door de opleiding heen neemt de moeilijkheidsgraad van leertaken toe over de taakklassen heen. Het opsplitsen van de complexe beroepstaak of vaardigheid in taakklassen is van belang om de cursist toe te laten om de gehele complexe taak te oefenen in steeds moeilijker of complexere omstandigheden Bepaal de taakklassen (taakgroepen) en de volgorde van de taakklassen. Deze vormen de grote lijn van het leerproces. Een taakklasse is een verzameling van ongeveer even moeilijke taken. Belangrijk is dat de taakklassen oplopen in moeilijkheidsgraad Beschrijf de aanpak in de leertaken: Wat individueel, wat en hoe in groep. Bepaal de randvoorwaarden voor zowel individueel als voor groepswerk. Bepaal het gedeelte in contactonderwijs en het gedeelte on-line. Bepaal de deadlines. Bepaal de werkbelasting. Voorbeeld Leeropdracht 1: Taakklasse (taakgroep): verzoek formuleren Deadline: af te werken tegen xx/xx/2011 Aanpak: taken 1 tot 3 individueel, taak 4 tot 6 in kleine groep in week x. Randvoorwaarden: verplichte on-line aanwezigheid op dinsdag xx/xx/xx van.. tot.. Belasting: 4 uren. STAP 4. ONTWERP DE LEERTAKEN [Leeromgeving > 3. Taakgroepen; ; slides 5, 17-24] Leertaken zijn concrete en authentieke beroepstaken die toenemen in complexiteit. Een leertaak is een gehele taak waarvan de vaardigheid in zijn geheel geleerd wordt. Een leertaak is authentiek als die relevant is voor de reële (beroeps)praktijk (of tegemoet komt aan de behoeften van de cursist in het dagelijks functioneren in een specifieke situatie) en als de cursist in de leertaak vanaf het begin zijn kennis, vaardigheden en attitude tegelijk dient aan te wenden om de taak goed te kunnen uitvoeren Ontwerp de opeenvolgende leertaken binnen elke taakklasse. De leertaken binnen een taakklasse hebben dezelfde moeilijkheidsgraad. Zorg dat er voldoende leertaken per taakklasse (bv. 3 leertaken) zijn zodat er voldoende variatie is binnen hetzelfde niveau van moeilijkheidsgraad Bepaal de taakspecifieke hulp en ondersteuning binnen de leertaken en de wijze van afnemen van de ondersteuning (scaffolding): [de ondersteunende informatie wordt uitgewerkt in stap 5] Op informatie niveau: bijkomende verduidelijkingen, illustraties, operationele hulp,... Op communicatie niveau: aanmoedigingen, concreet advies/feedback van leerkracht of peers, Bepaal de wijze van toetsen, feedback, evaluatie op niveau van elke leertaak. Voorbeelden leertaken: uitwerken van projecten, opdrachten, beroepstaken, casussen, Uitvoering van leertaken in een echte of gesimuleerde taakomgeving. 5

6 Voorbeelden: Inhoud: tekst (met beeld), video, site, Leertaken: uitstap naar Kortrijk maken. In het station de weg naar de toeristische dienst vragen. Taakspecifieke hulp: Informatie: voorbeeldzinnen, terminologie bij wegaanduidingen. Communicatie: motivatie van cursisten en feedback van peers. Toets: uitvoering van authentieke taak; feedback over prestaties. Afnemende ondersteuning (automatiseringsopdrachten): 1 e keer: alleen de laatste stap door de cursisten laten uitzoeken en uitvoeren. 2 e keer: de laatste 2 stappen door de cursisten laten uitvoeren. 3 e keer: de laatste 3 stappen door de cursisten laten uitvoeren. Enz Laatste keer: cursist voert de opdracht volledig zelfstandig uit. STAP 5. ONTWERP DE ONDERSTEUNENDE INFORMATIE [Leeromgeving > 4. (Optioneel) Generieke hulpmiddelen; slides 6, 25-27] Ondersteunende informatie ondersteunt het leren van de niet-routine aspecten van leertaken. Ondersteunende informatie legt de link tussen wat de cursisten al weten (voorkennis), en de kennis die ze nodig hebben om niet-routinematige aspecten van de leertaken te kunnen uitvoeren. De ondersteunende informatie wordt aangeboden voor de taakklasse start en wordt zo gepresenteerd dat het de cursisten helpt om de betekenisvolle relaties te leggen tussen de nieuw aangeboden informatie en hun voorkennis. De ondersteunende informatie moet relevant zijn voor de taakklasse. De ondersteunende informatie is identiek voor alle leertaken van de betreffende taakklasse. De ondersteunende informatie voor iedere volgende taakklasse is een uitbreiding of verdieping (meer gedetailleerde kennis van het domein) van de reeds aangeboden informatie Identificeer de generieke hulpmiddelen (ondersteunende informatie) op het niveau van de taakklasse. Informatie (bijkomende verduidelijkingen, interessante informatie, voorbeelden illustraties, operationele hulp): Links websites Lexicon Woordenboek (te hanteren bij consulteren van info) Tabularium (te hanteren bij oplossen van problemen) Communicatie (sociale leercontext: aanmoedigingen, concreet advies/feedback van leerkracht of peers, ): Discussieforum: afspraken wie, hoe, feedback door coach en door peers Chat, Skype (wederzijdse steun, overleg, bij groepswerk) Webconferentie (groepswerk, synchroon) Virtual class (bijkomende uitleg, synchroon) 5.2. Verzamel of ontwerp de generieke hulpmiddelen Bepaal de mentale modellen die nodig zijn om te beginnen aan de leertaak. Mentale modellen zijn de modellen die een expert in zijn hoofd heeft over de taak die hij uitvoert, het is een onderdeel van de ondersteunende informatie Bepaal de cognitieve strategieën die moeten toegepast worden tijdens de leertaak. Dit is de 'aanpak'-kennis van een expert voor problemen die niet volgens vaste regels kunnen worden opgelost. Ook cognitieve strategieën zijn onderdeel van ondersteunende informatie Zorg dat de ondersteuning binnen een taakklasse afneemt in de opeenvolgende leertaken. 6

7 Voorbeelden: Ondersteunende informatie is de gebruikte theorie (handboeken, hoorcolleges, ). Voorbeeld ondersteunende informatie in geneeskunde opleiding: kennis van de verschillende symptomen (conceptuele kennis), kennis van de bouw van het menselijk lichaam (structurele kennis), kennis van de werking van organen (causale kennis). Voorbeeld van mentale modellen: een geoloog kijkt anders naar een rotsformatie in de bergen dan een mountainbiker. Zij hebben verschillende mentale modellen over een berg. STAP 6. ONTWERP DE PROCEDURELE (OF JUST-IN-TIME ) INFORMATIE [slide 7] Procedurele informatie of just-in-time informatie ondersteunt de cursisten bij het aanleren van routinematige vaardigheden die geoefend worden in de deeltaakoefeningen. Het gaat om taakaspecten die in elke leertaak op identieke wijze worden uitgevoerd. Het kan de vorm hebben van stap-voor-stap instructies (vb. gebruikershandleiding). Ook correctieve feedback van de docent bij het uitvoeren van de deeltaakoefening valt onder just-in-time informatie Bepaal de procedurele of just-in-time informatie door de regels en procedures te analyseren die nodig zijn voor het automatisch uitvoeren van de deeltaakoefeningen Verzamel of ontwerp de procedurele informatie. Voorbeelden: instructiefilmpjes over het uitvoeren van een taak, correctieve feedback op de taak, Demonstraties (filmpjes, ), correctieve feedback, instructies voor een taak,. STAP 7. ONTWERP DE DEELTAAKOEFENINGEN [slide 8] Deeltaakoefeningen zijn oefeningen waarin de cursisten routinematige handelingen leren ontwikkelen die nodig zijn voor het uitoefenen van een leertaak. Het gaat hier om het afzonderlijk oefenen of trainen van routinematige aspecten van een complexe vaardigheid waarvoor een hoge mate van automatisering vereist is. De cursisten dienen deze routineaspecten net zo lang te oefenen tot ze deze vlot en foutloos kunnen uitvoeren. Het is belangrijk dat cursisten pas met deeltaakoefeningen beginnen nadat een geschikte cognitieve context is gecreëerd, namelijk nadat de cursisten kennis hebben gemaakt met het routineaspect binnen de hele, betekenisvolle leertaken Ontwerp de deeltaakoefeningen voor het aanleren van herhalende vaardigheden die automatisatie vereisen, gebruik makend van de procedurele informatie. Het kan bijvoorbeeld gaan om drill en practice oefeningen. Voorbeelden: Leren rekenen op de basisschool met als leertaak het betalen in een winkel en als deeltaakoefening het oefenen van de tafels van vermenigvuldiging. Complexe vaardigheid het leren spelen op een muziekinstrument met als leertaak het spelen van muziekstukken en als deeltaakoefeningen het extra oefenen van het spelen van de toonladders. Taalleren: het leren van de vervoegingen van werkwoorden, leren van de 7

8 cijferreeksen, enz. Muziekopleiding: het lezen van verschillende notencombinaties en daarna veelvuldig herhalen om de herhalende, gecombineerde vaardigheden van het lezen en spelen van noten te oefenen. Het noten lezen wordt geoefend samen met het spelen van de noten en dit herhaalde malen. 8

9 SCHEMATISCHE VOORSTELLING VAN DE OPBOUW VAN DE TAAKKLASSEN (TAAKGROEPEN) Taakklasse 1 Leertaak 1.1 Leertaak 1.2 Leertaak 1.3 afnemende ondersteuning - Leertaken op zelfde niveau van moeilijkheid - Ondersteunende informatie (op niveau van de taakklasse) - Procedurele (just-in-time) informatie - Deeltaakoefeningen (drill and practice) Taakklasse 2 Leertaak 2.1 Leertaak 2.2 Leertaak 2.3 afnemende ondersteuning - Ondersteunende informatie - Procedurele (just-in-time) informatie - Deeltaakoefeningen (drill and practice) Taakklasse 3 Leertaak 3.1 Leertaak 3.2 Leertaak 3.3 afnemende ondersteuning - Ondersteunende informatie - Procedurele (just-in-time) informatie - Deeltaakoefeningen (drill and practice) Toenemende complexiteit van de taakklassen DE OPBOUW VAN DE TAAKKLASSEN OVER VERSCHILLENDE JAREN Bekwaam Jaar 3 Taakklasse 1.3 Taakklasse 2.3 Taakklasse 3.3 Taakklasse 4.3 Leertaak 1 Leertaak 1 Leertaak 1 Leertaak 1 Leertaak 2 Leertaak 2 Leertaak 2 Leertaak 2 Gevorderd Jaar 2 Taakklasse 1.2 Taakklasse 2.2 Taakklasse 3.2 Taakklasse 4.2 Leertaak 1 Leertaak 1 Leertaak 1 Leertaak 1 Leertaak 2 Leertaak 2 Leertaak 2 Leertaak 2 Beginner Jaar 1 Taakklasse 1.1 Taakklasse 2.1 Taakklasse 3.1 Taakklasse 4.1 9

10 Leertaak 1 Leertaak 1 Leertaak 1 Leertaak 1 Leertaak 2 Leertaak 2 Leertaak 2 Leertaak 2 ALGEMEEN SJABLOON VAN HET DIDACTISCH FORMAT (VERDER AAN TE VULLEN) TAAKKLASSE 1: Het algemeen sjabloon van het didactische format bevat de achtereenvolgend in te vullen velden tijdens het doorlopen van het stappenplan. Authenticiteit van de taakklasse: ONDERSTEUNENDE INFORMATIE: (inhoud, vorm, wijze van aanbieden, bestaand of te ontwikkelen, ) (afnemende ondersteuning van de leertaken) COGNITIEVE STRATEGIEËN: MENTALE MODELLEN: LEERTAAK 1.1: LEERTAAK 1.2: LEERTAAK 1.3: TAAKKLASSE 2: Authenticiteit van de taakklasse: ONDERSTEUNENDE INFORMATIE: (inhoud, vorm, wijze van aanbieden, bestaand of te ontwikkelen, ) (afnemende ondersteuning van de leertaken) COGNITIEVE STRATEGIEËN: MENTALE MODELLEN: 10

11 LEERTAAK 2.1: LEERTAAK 2.2: LEERTAAK 2.3: TAAKKLASSE 3: Authenticiteit van de taakklasse: ONDERSTEUNENDE INFORMATIE: (inhoud, vorm, wijze van aanbieden, bestaand of te ontwikkelen, ) (afnemende ondersteuning van de leertaken) COGNITIEVE STRATEGIEËN: MENTALE MODELLEN: LEERTAAK 3.1: LEERTAAK 3.2: LEERTAAK 3.3: 11