Betekenisvolle leertaken als ruggengraat voor het onderwijs Oriëntatie op het het 4C/ID-model

Transcriptie

1 Betekenisvolle leertaken als ruggengraat voor het onderwijs Oriëntatie op het het 4C/ID-model Inleiding Het 4C/ID-model (Vier-Componentenvoor Instuctional Design) is een ontwerpmodel voor curricula dat ontwikkeld is op de Open Universiteit door Jeroen van Merirenboer e.a. Het model is gebaseerd op het principe van de 'hele taak'-benadering. Dit houdt in dat leerlingen optimaal leren door te werken aan leertaken en opdrachten die overeenkomen met de complexe taken die een beroepsbeoefenaar in een praktijksituatie uitvoert. De vraag die centraal staat is: welke complexe taak of vaardigheid moet een beroepsbeoefenaar beheersen in een praktijksituatie en hoe kan een leerling dit het beste leren? Het 4C/ID-model is een ontwerpmodel voor competentiegerichte opleidingsprogramma's. Het is bedoeld als basis voor concrete ontwikkeling van opleidingsprogrammering, ontwikkeling van leeromgevingen en didactische invullingen. Het model biedt een denk- en uitvoeringskader en kan flexibel worden ingezet bij herontwerptrajecten, zowel als diagnose-instrument bij verbetertrajecten van onderwijsprogrammering als bij volledig of gedeeltelijk herontwerp van opleidingsarrangementen. Het model kan gemakkelijk gecombineerd worden met andere onderwijsmodellen en didactische concepten. Het 4C/ID-model is gebaseerd op leerpsychologische inzichten. Onderliggende theorieën zijn de Cognitive Load Theory en de Self Determination Theory. De Cognitive Load Theory is een wetenschappelijk onderbouwde theorie over leren, die uitgaat van de cognitieve structuur van de hersenen. Uitgangspunt in deze theorie is de beperkte capaciteit van ons werkgeheugen en de implicaties daarvan voor leren, instructie en ontwerp van opleidingen De Self Determination Theory zoomt met name in op het belang van intrinsieke motivatie op leren. De drie essentiële factoren die van invloed zijn op intrinsieke motivatie zijn direct of indirect verweven in dit model. Uitgangspunten van het 4C/ID-model Centraal uitgangspunt van het 4C/ID-model is de gedachte dat het oude systeemdenken in aparte vakken moeten worden losgelaten. Waar het traditionele denken uitgaat van het principe van delen naar geheel, waarbij de vakken leidend zijn voor de inrichting van het curriculum, gaat het 4C/ID-model uit van geheel naar delen. Daarbij zijn niet meer de vakgebieden leidend maar authentieke, betekenisvolle taken yyyy 1

2 Van delen naar geheel Van geheel naar delen Vakken dominant voor inrichting curriculum Betekenisvolle taken/opdrachten dominant voor inrichting curriculum Het 4C/ID-model geeft handvatten voor het ontwerpen van onderwijs gericht op de ontwikkeling van complexe vaardigheden (competentiegericht onderwijs) en kenmerkt zich door drie fenomenen: 1. Integratie van kennis, vaardigheden en houdingen (in plaats van compartimentering: strikt onderscheid van de genoemde componenten). Dit leidt ertoe dat dit model een centrale rol toekent aan levensechte leertaken waardoor integratie kan plaatsvinden. 2. Betekenisvolle gehelen staan centraal (in plaats van fragmentatie: opsplitsen van complexe kennis in kleine eenheden). Het gaat in het onderwijs vooral om het vermogen de eenheden waaruit de gehelen zijn opgebouwd te integreren en coördineren bij de uitvoering van nieuwe taken. 3. Het gericht-zijn van onderwijsmethoden op gebruik van het geleerde in nieuwe probleemsituaties (in plaats van te lijden onder de 'transferparadox'). De transferparadox is het verschijnsel dat onderwijsmethoden die het beste werken om een specifiek leerdoel te bereiken veelal niet de beste methoden zijn om transfer te bewerkstelligen. Een goed onderwijsmodel richt zich op geïntegreerde, algemene leerdoelen die transfer van het geleerde mogelijk maken. De 4 componenten van het model Het 4C/ID-model is qua naamgeving gerelateerd aan vier kenmerkende componenten die dit model typeren: Ondersteunende informatie LEERTAAK J ust-in-time informatie Deeltaakoefeningen Component 1: Leertaken 23-4-yyyy 2

3 De centrale component van het 4C/ID-model wordt gevormd door de leertaken. Dit zijn taken die zijn gebaseerd op reële situaties uit de beroepspraktijk. Elke leertaak omvat bij voorkeur een hele beroepstaak en wordt in een betekenisvolle context uitgevoerd. Leertaken zijn taken die in de beroepspraktijk voorkomen en die dienen als basis voor het verwerven van de vereiste, onderliggende competenties. Leertaken dienen derhalve een beroep te doen op de combinatie van kennis, vaardigheden en attitude. Leertaken zijn authentiek, integratief en gericht op transfer Leertaken worden in zgn. taakklassen gerangschikt volgens het principe van oplopende complexiteit. Taakklassen zijn logische clusters van beroepshandelingen waarin een aantal leertaken met dezelfde complexiteit worden ondergebracht. Taakklassen hoeven niet (geheel) te worden gevuld met realistische leertaken voor gebruik in de binnenschoolse simulatiesituatie, maar kunnen worden bijvoorkeur ingevuld met reële taken in de BPV. Component 2: Ondersteunende informatie Ondersteunende informatie betreft alle overkoepelende kennis die is nodig bij het uitvoeren van leertaken binnen eenzelfde taakklasse. Ondersteunende informatie vormt de kennisbasis voor het uitvoeren van leertaken binnen een taakklasse door het aanbrengen algemene, funderende kennis. Het gaat daarbij om zowel conceptuele kennis ( de theorie ) als om aanpakkennis (stappenplan, stroomdiagram, vuistregels). Naast theoretische kennis gaat het bij ondersteunende informatie dus ook over probleemoplos- en redeneerprocessen die belangrijk zijn. Ondersteunende informatie in de zin van funderende, conceptuele kennis en algemene aanpakkennis wordt doorgaans voorafgaande aan de uitvoering van de leertaken aangeboden. Tot de ondersteunende informatie behoort cognitieve feedback door de docent op de aanpak van de beroepsproblemen binnen de leertaken. Cognitieve feedback wordt doorgaans in reflectiebesprekingen achteraf gegeven. Component 3: Just in Time informatie JIT- informatie is alle informatie die nodig is voor de directe uitvoering van een afzonderlijke leertaak. In tegenstelling tot de ondersteunende informatie, waar het mn funderende informatie betreft, gaat het bij JIT-informatie over toepassingsgerichte kennis die tijdens het uitvoeren van leertaken wordt aangeboden cq verworven. Leren is het meest effectief als de relevante informatie precies wordt aangeboden op het moment dat de leerling die nodig heeft en bovendien in de juiste omvang: just in time en just enough!! JIT-informatie grijpt meestal terug naar de eerder verworven ondersteunende informatie door deze informatie meer specifiek te maken. Component 4: Deeltaakoefeningen In deeltaakoefeningen worden handelingen geoefend die beroepsbeoefenaars geacht worden automatisch uit te voeren bij regelmatig terugkomende activiteiten. Deeltaakoefeningen verwijzen naar het afzonderlijk trainen van die routineaspecten van een complexe vaardigheid waarvoor een hoog niveau van automatisering gewenst of vereist is. Deelnemers krijgen in de extra training de gelegenheid om deze routineaspecten net zo lang te oefenen totdat zij ze snel, foutloos en bijna zonder nadenken kunnen uitvoeren. Vroeger werd dit ook wel vaardigheidsonderwijs genoemd. Ook deeltaakoefeningen worden aangeboden tijdens werken aan een leertaak en wordt daarmee gekoppeld aan een betekenisvolle context yyyy 3

4 Taakklasse Ondersteunende informatie (conceptuele kennis en aanpakkennis) JIT 1 Leertaak 1 DT-oef J IT 2 Leertaak 2 DT-oef JIT 3 Leertaak 3 DT-oef 23-4-yyyy 4

5 Kenmerken van het model Om het 4C/ID-model effectief te kunnen toepassen worden een aantal methodischedidactische principes benoemd als zijnde kenmerkend voor het werken met dit model. Geleidelijke toename van complexiteit en moeilijkheid van de leertaken Toename van complexiteit duidt ook op een concentrische opbouw van leertaken. Dit houdt in dat gedurende de opleiding de complexiteit van de context waarin de leertaken binnen een taakklassen moeten worden uitgevoerd, toeneemt. Elke taakklasse staat voor een zeker complexiteitsniveau. Scaffolding Scaffolding heeft betrekking op afnemende begeleiding en ondersteuning voor de leertaken op eenzelfde nivo van complexiteit Inductie als centraal leerproces Toepassing van het 4C/ID-model gaat uit van de omkering van traditionele instructiewijze: van deductief (theorie gevolgd door illustratieve voorbeelden) naar inductief (op basis van voorbeelden komen tot theorievorming). Leerlingen veralgemeniseren en theoretiseren vanuit hun concrete ervaringen en voorbeelden van hoe experts handelen. Vanuit deze gedachte nemen uitgewerkte voorbeelden (modeling examples) een prominente plaats in, vooral in het begin van een taakklasse en een leertaakcyclus. Essentieel hierbij is dat via een casus goed wordt gedemonstreerd hoe de leertaken in de taakklasse adequaat kunnen worden uitgevoerd, waarbij de rol van expert noodzakelijk is. Zoomlensprincipe Kenmerkend voor het toepassen van het model is ook het zogenaamde zoomlensprincipe. Met de hele taak als uitgangspunt wordt van deze hele taak continu in- en uitgezoomd op afgebakende subdelen (logisch bij elkaar horende clusters van beroepshandelingen) Variatieprincipe In het licht van het streven naar een hoge mate van transfer gaat het model tevens uit van een grote variatie aan uitvoeringsvormen of contexten waarin leertaken met eenzelfde complexiteit worden uitgevoerd. Beoordeling en assessment Voortvloeiend uit de principes van het 4C/ID-model kunnen ook een aantal uitgangspunten mbt beoordeling en examinering benoemd worden. Performance-assesment Het model gaat uit van het toetsen van het vermogen om betekenisvolle beroepstaken uit te voeren in de praktijk. De focus van beoordeling is gelegen in het meten van toepassingsvaardigheden (perfomance-assesment). Dit in tegenstelling competentieassesment, waarbij expliciet competenties worden gemeten. Competenties in het model worden als onderliggend aan de uitvoering beschouwd. Integrale beoordeling Het model gaat primair uit van beoordeling van het resultaat of het proces van integrale leertaken. Alleen bij aangetoonde noodzakelijk worden ondersteunende informatie, JIT en deeltaakoefeningen separaat getoetst yyyy 5

6 Beoordeling als logische voortzetting van de onderwijsinrichting (curriculum) Het ligt voor de hand om de gekozen structuur van de onderwijsinrichting (taakklassen en leertaken) door te zetten in de beoordeling en examinering, zodat voor deelnemers en beoordelaars een drempelloos geheel ontstaat: De laatste leertaken in een taakklasse, waarbij geen ondersteuning meer gegeven wordt, kunnen dienst doen als (formatieve) test- of beoordelingstaken. Het resultaat bepaalt dan of een leerling meer taken (met meer of minder ondersteuning) nodig heeft op hetzelfde niveau van complexiteit, dan wel een uitvoeringsniveau bereikt heeft dat het wenselijk maakt om verder te werken in een volgende taakklasse, met moeilijkere/complexere taken Het doortrekken van dit uitgangspunt betekent dat examinering plaats kan vinden middels beoordeling van de laatste leertaken in de meest complexe taakklasse(n) van de opleiding. Er is dan sprake van summatieve taakklasse(n) en summatieve leertaken Door toepassing van het bovenstaande ontstaat consistentie is tussen formatieve en summatieve toetsing: door gebruik te maken van dezelfde systematiek ontstaan een vloeiende overgang van formatief naar summatief beoordelen Voordelen van het model Het ontwerpen aan de hand van dit model en het uivoeren van dit ontwerp in de praktijk kent uit onderzoek en ervaring een aantal aspecten waardoor het een uitstekend toepasbaar is in het (middelbaar beroeps)onderwijs. Het ontwerpresultaat is een curriculum dat herkenbaar (voor werkveld, leerlingen en docenten) transparant en overzichtelijk is. Ondanks dat er een heroverweging en herpositionering van vakinhouden en vakidentiteit plaatsvindt (van leidend naar ondersteunend) wordt de rol van de docent als expert erkend. Het model kan toegepast worden met nodige vrijheid en is niet gebonden aan bepaalde onderwijsvormen (PGO, projectonderwijs e.d) Het model leent zich uitstekend om digitale middelen in te zetten als ondersteuning van het leren Het concept kent een grote mate van herkenning bij werkveld, leerlingen en docenten De veranderingen die door dit model noodzakelijk zijn kunnen rekenen op een groot draagvlak, mn door de gefundeerde beantwoording van de waarom-vraag Het model heeft een sterk integratief karakter. Principes van het model hebben implicaties en zijn richtinggevend voor andere facetten van een opleiding (beoordeling, begeleiding, organisatie), waardoor een gefragmenteerde vernieuwing van het onderwijs wordt voorkomen. Toepassing van het model is vooral geschikt voor beroepsopleidingen met duidelijke beroepstaken. Dit maakt het model het uitstekend toepasbaar voor het MBO. De opzet van het model komt vrijwel naadloos overeen met de structuur van de nieuwe kwalificatiedossiers van het MBO yyyy 6

7 Het model heeft een middenpositie als het gaat over visie op CGO. Het zoeken naar balans wordt door veel docenten en ontwikkelaars als positief ervaren. Ed Urlings Maart yyyy 7