Deel I Ethische theorieën 25

Transcriptie

1 Woord vooraf 13 Introductie 17 Deel I Ethische theorieën 25 I DE TELEOLOGISCHE TRADITIE: ARISTOTELES 27 Paul van Tongeren Introductie 27 1 Historische en systematische situering De polis in het klassieke Griekenland Van de sofisten naar Socrates en Plato Van Plato naar Aristoteles De plaats van de ethiek binnen het oeuvre van Aristoteles De boeken over ethiek De methode van de aristotelische ethiek 33 2 Grondlijnen van de ethiek van Aristoteles Teleologie; metafysica en ethiek Intermezzo: poiesis en praxis Eudaimonia of geluk Arete of deugd De arete ethike; de karakterdeugd De arete dianoetike; de intellectuele deugd Hedone of plezier 47 3 Enkele typische proeven Van klassieke naar moderne ideologische ethiek Van de brede naar de smalle moraal Heropleving van de deugdethiek 53 2 DE DEONTOLOGISCHE TRADITIE: KANT EN RAWLS 57 Thomas Mertens Introductie 57 1 Kant De historische en filosofische context van Kants ethiek Kritiek De theoretische rede De praktische rede Inleiding De goede wil als het moreel goede De vier morele verplichtingen De praktisch-metafysische implicaties De categorische rechtsimperatief 74 2 Rawls De historische context van Rawls politieke filosofie Rechtvaardigheid volgens A theory of justtce Internationale rechtvaardigheid In hoeverre is de theorie van Rawls kantiaans? 85

2 3 DE UTILISTISCHE TRADITIE: MILL 89 Frans Jacobs Introductie 89 1 Historische en systematische situering van de ethiek van Mill 90 2 Grondlijnen van Mills ethiek: utilisme Samenvatting van Utilitarianism Hoe valt het utilisme te bewijzen? Wat is volgens Mill plezier en wat zijn soorten van plezier? Welke genoegens zijn verheven boven welke andere genoegens, 100 en wie maakt dat uit? 2.5 Is het utilisme geslaagd als een sociale en politieke ethiek? Grondlijnen van Mills ethiek: liberalisme Samenvatting van On liberty Wat houdt vrijheid volgens Mill in? Wanneer kan men zeggen dat iemands gedrag alleen hemzelf aangaat? Wat houdt het schadebeginsel in; wat betekent schade? Op welk mensbeeld berust Mills vrijheidstheorie? Waarom draagt juist vrijheid bij tot geluk? 3.7 Wat maakt paternalisme kwalijk en wanneer is sprake van paternalisme? De verhouding tussen liberalisme en utilisme Schets van hedendaagse discussies over Mills utilisme die door zijn 119 liberalisme zijn geïnspireerd 4 DE METAFYSISCHE TRADITIE: LEVINAS 125 Joachim Duyndam Introductie Ethiek vanuit een fenomenologisch perspectief Aristoteles en Kant Aristoteles Kant Ervaring Fenomenologische ethiek: Levinas i Vernedering Menselijke waardigheid Vernedering en Levinas Ontsnapping Schaamte, walging Identiteit Een toepassing: zelfmoordterrorisme Transcendentie Subjectiviteit Dood Erotiek De morele ervaring i Het ik-subject en de ander als ander Uitnodiging tot verantwoordelijkheid Asymmetrie Subject-zijn is genieten Een toepassing: verslaving en ascese Verslaving vanuit Levinas 153

3 4.2.2 Ascese Zelfoffer Conclusie Levinas latere werk en sociale filosofie Radicalisering De kritiek van Derrida Levinas antwoord Plaatsvervanging Levinas sociale filosofie De ander en de derde De samenleving Een toepassing: zorg en hulpverlening Het dilemma van de zorg De ander is iedere ander De zorgrelatie als algemeen menselijke relatie Totale beschikbaarheid? VIER TYPEN VAN ETHISCHE THEORIE. EEN ENCYCLOPEDISCH OVERZICHT 173 Paul van Tongeren Introductie Encyclopedisch overzicht Vraag Handeling Antwoord Vuistregel Steekwoordsgewijs Tot slot 180 Deel II Toegepaste ethiek 181 Introductie tot deel II ETHIEK EN MILIEU 189 Martin Drenthen enjozefkeulartz Introductie De opkomst van de milieuethiek Antropocentrisme versus non-antropocentrisme De uitbreiding van de morele gemeenschap Transgenerationele ethiek Zoocentrische ethiek Biocentrische ethiek Ecocentrische ethiek Casus: De grote grazers Fascinatie met wildheid Natuurontwikkeling Weerbarstige wildheid Wildheid als grens aan ethiek? 206

4 4.3 Tussen wildernis en Arcadie Tot slot ETHIEK EN ECONOMIE 211 Toon Vandevelde Introductie De onzichtbare band Collectieve actie en vrijbuiterij De mogelijkheid van coöperatie Moraliteit Sociale normen Overheid Magie Samenwerking als lust en niet als last De beloningsstructuur Herhaalde interacties Hobbes en het slechte geweten van de econoom Markten en waarden Efficiëntie Vrijheid Solidariteit Gelijkheid Kapitalismekritiek Tot slot ETHIEK EN RECHT 239 Donen Pessers Introductie Vrede tussen vreemden Sociale plichten en rechtsplichten Wederkerigheid als gemeenschappelijke bron van de Law of love 246 en de Law of justice 3.1 De ethiek van de gift De ethiek van de wederkerigheid Recht als bemiddelende instantie tussen vreemden Recht als institutionele ethiek Het wankele evenwicht tussen de mutualiteitsmoraal en de reciprociteitsmoraal Tot slot ETHIEK EN GEZONDHEID 263 Marian Verkerk Introductie Van medische ethiek naar gezondheidsethiek Kritiek op de gezondheidsethiek Gezondheidsethiek als praktijkgebonden ethiek Gezondheidsethische kwesties Wie is de mens? Ten overstaan van wie verantwoorden wij ons? Keuzes in de zorg 275

5 3.4 Conflict van plichten Ondraaglijk lijden Palliatieve sedatie Ethiek rondom het sterfbed Tot slot ETHIEK EN MULTICULTURALITEIT 287 Sander Gnffioen en Henk Hazenbosch Introductie Aspecten van integratie Talige integratie Maatschappelijke integratie Politieke integratie Publiekrechtelijke integratie Morele integratie Religieuze integratie Casus: De rol van Chinese kerken in Nederland Chinezen in Nederland Ontstaan Chinese kerken Assimilatie, multiculturaliteit en selectieve assimilatie Chinese kerken als overbrengers van Chinese taal en cultuur Kernwaarden van de eerste en tweede generaties Casus en integratie Talige integratie Maatschappelijke integratie Politieke integratie Publiekrechtelijke integratie Morele integratie Religieuze integratie Samenvattende conclusie Tot slot 312 Deel III Tekstfragmenten 317 Fragment i 319 Fragment Fragment Fragment Fragment Fragment Fragment Fragment Fragment Fragment Fragment n 356 Fragment Fragment Fragment Fragment Fragment

6 Fragment Fragment Noten 373 Bibliografie 383 Personenregister 397 Zakenregister 399 Over de auteurs 405 Illustratieverantwoording 408