Risico aversie in stochastische onderhandelingsspelen IVBN bijeenkomst 7 februari 2012
|
|
- Petra Koning
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Risico aversie in stochastische onderhandelingsspelen IVBN bijeenkomst 7 februari 2012 Een coöperatief spel tussen projectontwikkelaar en vastgoedbelegger waarbij ieders aandeel van het totale rendement in relatie staat tot hun risicoprofiel. Het betreft een zoektocht naar een economisch evenwicht als antwoord op het winstverdelingsvraagstuk. ing. J.M. Huijsmans MSRE - Manager Plan- en Vastgoedeconomie bij ASR Vastgoed Ontwikkeling 1
2 Recente berichten in het fd Onderwerp risico aversie steeds actueler, relevantie van onderzoek. 31 jan 2011 Risicoaversie zet sector aan tot innovatie De ontwikkelaars van nieuwe beleggingsproducten zitten ook na de kredietcrisis niet stil. Door de onzekerheden in Zuid-Europa en de onrust op de financiële markten, proberen zij hun aanbod steeds meer toe te spitsen op het vermijden van risico s. 20 okt 2011 Hogere risico-aversie door economische ontwikkelingen Grontmij Capital Consultants evalueert ook de macroeconomische omgeving van vastgoed en infrastructuur. Uiteraard ondervinden deze de effecten van de macroeconomische schommelingen, maar minder dan de overige asset classes. 31 okt 2011 Bedrijfsobligaties: Risicoaversie regeert De rente op bedrijfsobligaties loopt op. Maar met de risico s van stijgende rente, inflatie en recessie aan de horizon kiezen beleggers liever voor veiligheid. De rendementen op bedrijfsobligaties worden steeds interessanter 2
3 9 jan 2012 Recente berichten in het fd Onduidelijkheid over de hoogte van het risicoprofiel. Verkocht als risico mijdend beleggingsproduct, de rechter beoordeelde deze echter als zeer risicovol. Het product werd verkocht als goed renderend, in goede en slechte tijden. Hoe hoog is eigenlijk de voorziening voor leegstand in de DCF berekening? Hoeveel zekerheid heb ik eigenlijk over het verwachte rendement? belegger belegger 3
4 Aanleiding onderzoek Kredietcrisis, financiering, binnenstedelijke ontwikkelopgave. sinds de kredietcrisis is ontwikkelaar nóg meer gebaat bij vroegtijdige afzet; Hoe kan ik mijn vermogensbeslag minimaliseren? ontwikkelaar de verhevigde eisen van financiering dwingt de ontwikkelaar tot een ander businessmodel; En, de ontwikkelopgave is steeds meer herontwikkeling van bestaand vastgoed in de stad, waardoor samenwerken met vastgoed eigenaren voor de hand ligt Die ontwikkelaar zal vast weer beginnen over betalen in termijnen... belegger 4
5 Inhoud presentatie 1. Speltheorie: Coöperatief en Niet coöperatief spel Theoretisch kader 2. Kwalitatieve (axioma s) & kwantitatieve toets (nutsfunctie) 3. Casestudie: Risicoprofiel en IRRverwacht bij economisch evenwicht. Toetsingscriteria casestudies Resultaten casestudie Pareto diagram 4. Uitkomsten onderzoek: Conclusies (antwoord op onderzoeksvraag) Toepassing in de praktijk, vervolg onderzoek. Antwoord op onderzoeksvraag 5
6 Centrale onderzoeksvraag?????? Welke risico s neemt de ontwikkelaar eigenlijk binnen deze samenwerking? Wat is eigenlijk mijn rendementeis als de belegger afzetzekerheid geeft? Wat is de kans dat mijn exit yield hoger uitvalt dan begroot? En het effect op mijn IRR? belegger ontwikkelaar belegger In hoeverre leidt vroegtijdige samenwerking tussen projectontwikkelaar en vastgoedbelegger tot het optimale onderhandelingsresultaat voor wat betreft het risicoprofiel en de rendementprognose? 6
7 1) Speltheorie Coöperatief versus Niet-coöperatief (kwantitatieve economie, econometrie) Speltheorie: economische wetenschap die bij uitstek geschikt is voor het berekenen van economisch evenwicht. Twee vormen worden onderscheiden: Coöperatief spel: evenwicht in uitbetalingen (bindende afspraken zijn mogelijk) Niet coöperatief spel: evenwicht in strategieën (bindende afspraken zijn niet mogelijk) Gericht op situaties waarbij partijen samenwerken, deze te modelleren, en op basis hiervan uitspraken te doen over de verdeling van de door de onderlinge samenwerking te realiseren voordelen.(=winstverdelingsvraagstuk) Nash onderhandelingsoplossing : Axiomatische - axiomatische oplossing (kwalitatieve toets) - antwoord op winstverdelingsvraagstuk (kwantitatieve toets) Nutsfunctie 7
8 2a) Nash onderhandelingoplossing Axioma s : KWALITATIEVE TOETS John Nash 2 Axioma s Voorwaarden/condities waaraan de onderhandelingsoplossing moet voldoen, deze worden vooraf geformuleerd. voorschrijvend van wat er aan de onderhandelingstafel gebeurt, zijn spelers het eens over de condities? Dan is er sprake van een overeenkomst. 1 - Het onderhandelingsresultaat moet onafhankelijk zijn van onbelangrijke alternatieven; oftewel het resultaat van een spel blijft het resultaat, zelfs wanneer andere resultaten als mogelijke overeenkomsten worden geëlimineerd. Zou ik met een andere ontwikkelaar betere deal hebben kunnen doen? 2 - Het onderhandelingsresultaat (oplossing van het spel) moet Pareto optimaal zijn; belegger 8
9 2b) Nash onderhandelingoplossing Axioma s : KWALITATIEVE TOETS 2 Pareto optimaal er is geen ander resultaat waarbij spelers allebei tegelijkertijd beter af zijn; of: resultaat dat niet gewijzigd kan worden zonder dat het voor een van de twee spelers een verlies tot gevolg heeft. Zijn de (afgetopte) huurniveaus wel marktconform? 10 jarig huurcontract en BAR van 7,5? ontwikkelaar Vilfredo Pareto regel 80% van het gevolg wordt veroorzaakt door 20% van de risico s. Criterium begrensde rationaliteit wordt niet behandeld in deze presentatie. 9
10 2c) Rendement & Risico KWANTATIEVE toets via nutsfunctie. Speltheorie: het gewogen gemiddelde van de voorkeuren van de spelers is gelijk aan het nut van het spel, vastgelegd in een nutsfunctie. Wat zijn voorkeuren bij deze samenwerking, en hoe definiëren we ze? 1 2 Risico profiel: generiek bepaald en uitgedrukt in een score voor invoer in de nutsfunctie experts, 5 van ASR VO en 5 van ASR VV, 2 projecten, via Risk Mapping methode 20 risico analyse uitgevoerd (expert judgement). Rendement (IRR), opgebouwd uit een: - risico vrij rendement en een risico premie; - risico premie: bedoeld voor systematisch risico, nietbeïnvloedbaar / marktrisico. (specifiek risico: voorziening in de kosten) Door de IRR en risico score Risk Mapping te hanteren, kunnen projecten met elkaar worden vergeleken. 10
11 2d) Kwantitatieve analyse Voorkeuren vastgelegd in Nutsfunctie Risicoclassificatie IRReis Kans IRRverwacht In hoeverre kan ik als investeerder extra verwachte opbrengst eisen, als ik een hoger risicoprofiel accepteer? 1. Een hoger risico biedt steeds minder zekerheid op het hogere rendement; 2. Het prikkelt de speler om meer risico te nemen doordat het verwachte rendement hoger is dan de rendementeis één risicoklasse lager. 11
12 3a) Casestudie Neude Risicoprofiel en IRR verwacht 12
13 3a) Casestudie Neude Risicoprofiel en IRR verwacht 13
14 3a) Casestudie Neude Risicoprofiel en IRR verwacht 14
15 3a) Casestudie Neude Risicoprofiel en IRR verwacht Economisch evenwicht 15
16 3c) Casestudie Neude 80% van het gevolg wordt veroorzaakt door 20% van de risico s 16
17 3c) Casestudie Neude 80% van het gevolg wordt veroorzaakt door 20% van de risico s 17
18 4a) Conclusie Centrale vraag: In hoeverre leidt de vroegtijdige samenwerking tot het optimale onderhandelingsresultaat voor wat betreft rendementprognose en aangegaan risico? - de eerste casestudie Neude voldeed aan alle 4 de axioma s, het betrof hier een gezamenlijke acquisitie, belangrijkste reden: de belangen liepen parallel. - het rendement bij casestudie Neude diende echter te worden gecorrigeerd: +0.7% voor de belegger en -0.7% voor de ontwikkelaar. - bij de tweede casestudie (Kalvermarkt) werd niet voldaan aan 2 van de 4 axioma s, er was geen sprake van Pareto optimaliteit, en de ontwikkelaar had met een andere belegger een betere deal kunnen maken. Belegger was reeds eigenaar. SOK uit 2007 inmiddels aangepast. (afgetopte huur losgelaten) - het rendement bij casestudie Neude diende ook hier te worden gecorrigeerd: -0.6% voor de belegger en +0.6% voor de ontwikkelaar. De vroegtijdige samenwerking leidt niet automatisch tot een economisch evenwicht, 18 het verdient de aanbeveling om een nutsfunctie en axioma s te hanteren.
19 4b) Conclusie Hoog risico aversie Laag Belegger is risico avers: de beste onzekere uitkomst van de ontwikkelaar wordt verkozen boven de zekerheid van het niet eens worden, opbrengst belegger is dan (relatief) laag. Prima, hoge IRR ontwikkelaar, maar bied mij wel condities voor zekerheid! belegger Ontwikkelaar is niet risico avers: de beste zekere uitkomst van de belegger wordt verkozen boven de onzekerheid van het niet eens worden, opbrengst ontwikkelaar is dan (relatief) hoog. 19
20 4c) Aanbevelingen Niet coöperatief spel en toetsing achteraf. - Aan de onderhandelingsfase gaat vaak een nietcoöperatief spel vooraf, bijvoorbeeld strategie hoog of laag risico. - Over de strategieën laag of hoog risico dienen de voorkeuren kenbaar te worden gemaakt, en welke absoluut niet de voorkeur heeft. Zodra partijen eruit zijn, hoofdlijnen van de samenwerking vastleggen in LOI. - De uitkomsten van dit onderzoek biedt instrumenten om achteraf te toetsen, bijvoorbeeld om vastgelopen samenwerkingtrajecten en/of onderhandelingen vlot te trekken. Bij mediation zie je de behandelde aspecten uit de speltheorie veel toegepast worden. 20
21 4d) Vervolgonderzoek Risico classificatie en Nutsfunctie als aanzet tot verder onderzoek. 1 - Een generiek en stochastisch risico classificatie systeem maakt het risico profiel snel inzichtelijk, en houdt rekening met de kans op rendement. 2 3 Van project naar portefeuille: - vervolgstap maken naar een (enkelvoudige) regressie analyse, IRR eis is afhankelijk van risico profiel als lineaire functie. Hoe scoort uw portefeuille a.g.v. een dergelijke toets? - vervolgstap: toetsing van de som van alle projectrisico premies aan portefeuille benadering CAPM methode. IRR vereist Regressie analyse Project B Project A risicoprofiel Project E Project D Project H Project G Project F Wat is de betha van uw portefeuille en wat is daarmee uw price of risk? 21
risico aversie in stochastische onderhandelingspelen
aversie in stochastische onderhandelingspelen Projectontwikkelaar Vastgoedbelegger Op zoek naar de Nash onderhandelingsoplossing, in een coöperatief spel zonder overdraagbaar nut, tussen een projectontwikkelaar
Nadere informatieJURYRAPPORT EN SAMENVATTING WINNENDE SCRIPTIE: RISICO AVERSIE IN STOCHASTISCHE ONDERHANDELINGSSPELEN DOOR JAC HUYSMANS
JURYRAPPORT EN SAMENVATTING WINNENDE SCRIPTIE: RISICO AVERSIE IN STOCHASTISCHE ONDERHANDELINGSSPELEN DOOR JAC HUYSMANS JURYRAPPORT Ongevraagd en eenzijdig benoemt Jac de jury van de IVBN Scriptieprijs
Nadere informatieTactische Asset Allocatie
Tactische Asset Allocatie Enno Veerman Volendam, 2 maart 2012 Tactische Asset Allocatie (TAA) Strategische Asset Allocatie (SAA): portefeuille samenstellen op basis van lange-termijn voorspellingen TAA:
Nadere informatieDuurzaam Vermogensbeheer
Duurzaam Vermogensbeheer Een keuzeafweging Keuze maken, afwegingscriteria Wat zijn de mogelijke afwegingscriteria bij het maken van een keuze uit de mogelijke oplossingen binnen het beleggingsbeleid. Versie:2001-11-02
Nadere informatieBeleggers in gebiedsontwikkeling
Beleggers in Incentives en belemmeringen voor een actieve rol van institutionele beleggers bij de herontwikkeling van binnenstedelijke gebieden P5 presentatie april 2015 Pelle Steigenga Technische Universiteit
Nadere informatieOnderbouwing van de rendementsverwachtingen
Onderbouwing van de rendementsverwachtingen 2013 Portfolio Management Ostrica BV Februari 2013 Rendementsverwachtingen Ostrica 2013 In dit document wordt een onderbouwing gegeven van de rendementsverwachtingen
Nadere informatiePortefeuilleprofielen
Portefeuilleprofielen Rood BANDBREEDTE van de portefeuille Laatste update: 1 oktober 2015 ROOD Minimum Maximum Tactisch Aandelen 80,00% 100,00% 95,00% Obligaties 0,00% 15,00% 0,00% Onroerend Goed 0,00%
Nadere informatie21 juni Wegwijs in Tak 23
21 juni 2017 Wegwijs in Tak 23 Inhoud Vastrentende beleggingen en obligaties Wat zijn de alternatieven? Investeren in fondsen? Tak 23: de eenvoudige investering Tips om te slagen VASTRENTENDE BELEGGINGEN
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 58700 25 oktober 2017 Besluit van de Minister van Infrastructuur en Milieu, van 9 oktober 2017, nr. IENM/BSK-2017/216399,
Nadere informatiePortefeuillekeuze voor lange-termijn beleggers met liquiditeitsrisico's. Joost Driessen 26 maart 2013
Portefeuillekeuze voor lange-termijn beleggers met liquiditeitsrisico's Joost Driessen 26 maart 2013 Illiquide assets voor lange-termijn beleggers? David Swensen, CIO Yale endowment: "Accepting illiquidity
Nadere informatie2. Spreiding verbetert effectief de verhouding tussen rendement en risico.
Beleggingsbeginselen Spoorwegpensioenfonds 1. Rendement wordt behaald door het nemen van risico. Om de ambitie van SPF waar te maken is rendement op het belegd vermogen nodig. Sparen levert onvoldoende
Nadere informatieVastgoedfinanciering in de cure-sector
Vastgoedfinanciering in de cure-sector Een onderzoek naar de potentie van financieringsconstructies voor investeringen in ziekenhuisvastgoed P4 Presentatie Simone Campman 4 oktober 2013 Inhoudsopgave Onderzoeksopzet
Nadere informatie2 Model voor beleggingsbeleid en renteafdekking
1 Inleiding Dit achtergronddocument licht toe hoe het beleggingsbeleid en de renteafdekking in de persoonlijke pensioenrekeningen beschreven in hoofdstuk 4 van de Policy Brief Pensioen en rentegevoeligheid
Nadere informatieGasgeven of uitstappen
Disclaimer De informatie in deze uiting is niet bedoeld als individueel beleggingsadvies en moet daarom worden gezien als beleggingsaanbeveling. Deze aanbeveling is opgemaakt door LYNX en/of derden en
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 34546 13 oktober 2015 Besluit van de Minister van Infrastructuur en Milieu, van 12 oktober 2015, nr. IENM/BSK-2015/ 197529,
Nadere informatieOefenopgaven Hoofdstuk 7
Oefenopgaven Hoofdstuk 7 Opgave 1 Rendement Een beleggingsadviseur heeft de keuze uit de volgende twee beleggingsportefeuilles: Portefeuille a Portefeuille b Verwacht rendement 12% 12% Variantie 8% 10%
Nadere informatieUrbanisatie-effecten en vastgoedwaardeontwikkeling: Human Capital = Capital Growth. Richard Buytendijk, MSc, MSRE
Urbanisatie-effecten en vastgoedwaardeontwikkeling: Human Capital = Capital Growth Richard Buytendijk, MSc, MSRE Research, ASR Vastgoed Vermogensbeheer Even voorstellen.. - achtergrond sociale geografie
Nadere informatieEXTRA RENDEMENTSEIS BIJ DE WAARDERING VAN MIDDELGROTE ONDERNEMINGEN
!"# $ %&'()()*+$ %&'()(,-. /,-- ) EXTRA RENDEMENTSEIS BIJ DE WAARDERING VAN MIDDELGROTE ONDERNEMINGEN Over het algemeen worden kleinere ondernemingen relatief lager gewaardeerd dan grotere ondernemingen
Nadere informatiePensioenen en Financiële planning. Congres "Grip op je vermogen" 20 april 2012 Den Haag
Pensioenen en Financiële planning Tom Steenkamp Congres "Grip op je vermogen" 20 april 2012 Den Haag Wat is belangrijk voor beleggen voor uw pensioen? 1. Keuzes moeten simpel zijn, er moeten er niet te
Nadere informatieOnderbouwing van de rendementsverwachtingen 2014
Onderbouwing van de rendementsverwachtingen 2014 Portfolio Management Ostrica BV Januari 2014 Rendementsverwachtingen Ostrica 2014 In dit document wordt een onderbouwing gegeven van de rendementsverwachtingen
Nadere informatieNieuwe inzichten voor ALM analyse naar aanleiding van de krediet crisis
Nieuwe inzichten voor ALM analyse naar aanleiding van de krediet crisis Peter Vlaar Hoofd ALM modellering APG VBA ALM congres 5 november 2009 Agenda Karakteristieken van de kredietcrisis? Hoe kunnen we
Nadere informatieStichting Pensioenfonds Ballast Nedam Deelnemersvergadering
Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Deelnemersvergadering Marjon Brandenbarg 27 september 2012 www.ingim.com Agenda Mandaat ING Markt en Performance Vooruitzichten 2 2011: Mandaat ING Door het Bestuur
Nadere informatieManagement Summary. Evaluatie onderzoek naar Peer Review voor de MfN-registermediator
Management Summary Evaluatie onderzoek naar Peer Review voor de MfN-registermediator Uitgevoerd door onderzoekers van het Montaigne Centrum voor Rechtspleging en Conflictoplossing van de Universiteit Utrecht
Nadere informatieRendement in een laagrentende omgeving
Rendement in een laagrentende omgeving FIN bijeenkomst, 9 april 2015 Hendrik Zonnenberg (Multifund B.V.) Inhoud Lage verwachte lange termijn rendementen 3 Implicaties laag renderende omgeving 6 Impact
Nadere informatieHet beleggingsbeleid van Berben s Effectenkantoor
Het beleggingsbeleid van Berben s Effectenkantoor Waarschijnlijk baseert u uw keuze voor een vermogensbeheerder op diverse gronden. Mogelijk heeft u binnen uw netwerk al goede berichten over ons vernomen.
Nadere informatieNetwork Formation Games
Network Formation Games Martijn Tennekes Department of Knowledge Engineering Faculty of Humanities and Sciences Maastricht University 26 maart 2010 1/16 Martijn Tennekes Network Formation Games Netwerken
Nadere informatieVan Leegstaand kantoor naar geliberaliseerde huurwoning
1 M. Brojerdyan-4051971 22-juni-2016 Van Leegstaand kantoor naar geliberaliseerde huurwoning Aanbevelingen aan de gemeente Amsterdam ter bevordering van transformatie van leegstaande kantoren naar geliberaliseerde
Nadere informatieGovernance Vermogensbeheer: anders denken Robert van der Meer & Martin Mlynár
Governance Vermogensbeheer: anders denken Robert van der Meer & Martin Mlynár Jaarcongres Pensioenfederatie 16 mei 2017 14:30-15:15 15:20-16:05 Martin Mlynár 06 2113 8933 +41 76 397 4200 martin.mlynar@robeco.nl
Nadere informatieToets zelf regie over beleggen
Toets zelf regie over beleggen 1. Ik herken me het best in de volgende uitspraak: A. Ik ben bang om te beleggen. Ik kan hiermee verlies lijden. B. Ik heb nog niet eerder belegd. C. Ik ben gestopt met beleggen.
Nadere informatieDe toekomstbestendigheid van de vastgoedallocatie in de portefeuille IVBN / VBA / IPD vastgoedcongres, 1 oktober 2013, Nyenrode
De toekomstbestendigheid van de vastgoedallocatie in de portefeuille IVBN / VBA / IPD vastgoedcongres, 1 oktober 2013, Nyenrode Drs. ing. Norbert Bol Drs. Tjeerd Tromp Agenda 2 Introductie onderzoek Norbert
Nadere informatieEXPERTS OP DE TOEKOMST VAN VASTGOED RESIDENTIAL INVESTMENT ATTRACTIVENESS INDEX
EXPERTS OP DE TOEKOMST VAN VASTGOED RESIDENTIAL INVESTMENT ATTRACTIVENESS INDEX OKTOBER 2018 SCHIEDAM WONINGBELEGGERS MEESTE LEVERT RENDEMENT OP Nog nooit lag het beleggingsvolume in woningen langjarig
Nadere informatieAutomatisch Sturen - De kwantitatieve meerwaarde. Centraal Beheer APF Automatisch Sturen - De kwantitatieve meerwaarde 1
Automatisch Sturen - De kwantitatieve meerwaarde Datum: 11 december 2018 Versie: definitief Centraal Beheer APF Automatisch Sturen - De kwantitatieve meerwaarde 1 Inleiding Wij zijn in de Nederlandse pensioenmarkt
Nadere informatieReken maar! t.b.v. training CFP-examen (FPSB-Nederland) Donald van As
Reken maar! t.b.v. training CFP-examen (FPSB-Nederland) Donald van As 10-12-2009 Geld (uit)lenen Typen leningen / hypotheken Annuïteitenlening: afl. + rente = constant Lineaire lening: afl. = constant
Nadere informatieInvesteringsstatuut. Van Alckmaer voor Wonen
Investeringsstatuut Van Alckmaer voor Wonen Vastgesteld op 13 maart 2015 Inhoudsopgave 1 Algemeen... 2 1.1 Inleiding... 2 1.2 Toepassingskader... 2 1.3 Positionering van het investeringsstatuut... 2 2
Nadere informatieRapport Triple A - Risk Finance B.V. terzake Vergelijking pensioenproduct met de markt voor
Rapport Triple A - Risk Finance B.V. terzake Vergelijking pensioenproduct met de markt voor Zwitserleven N.V. Inhoudsopgave 1. Management samenvatting...1 2. Zwitserleven DC Product...2 3. Beschrijving
Nadere informatieRisicoverdeling bij hervorming van het aanvullend pensioen. Roel Mehlkopf Jan Bonenkamp Casper van Ewijk Harry ter Rele Ed Westerhout
Risicoverdeling bij hervorming van het Roel Mehlkopf Jan Bonenkamp Casper van Ewijk Harry ter Rele Ed Westerhout Inhoud Hoofdstuk 2: kosten en baten nominale garanties Hoofdstuk 4: risicoverdeling tussen
Nadere informatieToets zelf regie over beleggen
Toets zelf regie over beleggen 1. Ik herken me het best in de volgende uitspraak: A. Ik ben bang om te beleggen. Ik kan hiermee verlies lijden. B. Ik heb nog niet eerder belegd. C. Ik ben gestopt met beleggen.
Nadere informatie2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE
> Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4
Nadere informatieUitgangspunten nettopensioenregeling bpfbouw
Uitgangspunten nettopensioenregeling bpfbouw Algemeen BpfBOUW biedt de nettopensioenregeling aan en voert deze samen met de BeterExcedent-regeling uit. De nettopensioenregeling is een premieovereenkomst
Nadere informatieClustering en de attractiviteit van kantoorlocaties
Clustering en de attractiviteit van kantoorlocaties Een onderzoek naar de relaties tussen het fenomeen clustering en de attractiviteit van kantoorlocaties voor zowel gebruikers als investeerders Rick van
Nadere informatieIntegraal Vastgoedrekenen. Den Haag
Integraal Vastgoedrekenen Den Haag Uw docent vandaag: Naam: Functie: Bedrijf: Jeroen de Jong Senior Gebiedseconoom http://www.linkedin.com/in/jeroencdejong/ Basisboek Vastgoedrekenen (3 e druk, 2016) Programma:
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 29303 29 oktober 2013 Besluit van de Minister van Infrastructuur en Milieu, van 28 oktober 2013, nr. IENM/BSK-2013/239467,
Nadere informatieBeleggingen in logistiek & industrieel vastgoed Inspiratiesessie Groenewout Consultants B.V.
Beleggingen in logistiek & industrieel vastgoed Inspiratiesessie Groenewout Consultants B.V. Syncreon Technology (Apple distributie/assemblage) Waalwijk - NL (ongeveer 70.000 m²) 1 Jan van den Hogen MSc
Nadere informatieDe toegevoegde financiële waarde van kantoortransformatie naar woningen
De toegevoegde financiële waarde van kantoortransformatie naar woningen Alyssa Kraag 4232437 21 Januari 2015 Introductie START Achtergrond Onderzoeksopzet FASE 1 Onderzoeksanalyse FASE 2 Literatuuronderzoek
Nadere informatieMarktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013.
Kwartaalbericht 2014 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013. Meer informatie vindt u op de website. Beleggingsrendement
Nadere informatieZorgwonen als beleggingsproduct Het ontwikkelaarsperspectief
Zorgwonen als beleggingsproduct Het ontwikkelaarsperspectief drs. ing. Bert Krikke Conferentie Scheiden van Wonen en Zorg in een vergrijzende samenleving Delft, 12 juni 2012 Introductie Strategie, advies,
Nadere informatieGrontmij Capital Consultants B.V. Onze klanten in control bij hun beleggingen in vastgoed en infrastructuur.
Grontmij Capital Consultants B.V. Onze klanten in control bij hun beleggingen in vastgoed en infrastructuur. Grontmij N.V. 2 Opgericht in 1915 Missie: Leading Europa 350 kantoren 4 business lines Planning
Nadere informatieToelichting beleggingsbeleid Triodos Bank Private Banking
Toelichting beleggingsbeleid Triodos Bank Private Banking Heeft u vragen? Neemt u dan telefonisch contact op met Triodos Bank Private Banking via 030 693 65 05. Of stuur een e-mail naar private.banking@triodos.nl.
Nadere informatieALM als basis van Zorgvuldig Beleggen
ALM als basis van Zorgvuldig Beleggen Samenhang en voorbeelden Ronald Janssen, Ortec Finance 1 Klant centraal stellen: Doelstelling Managen van de verwachtingen van onze cliënten Hoe kunnen we dat doen?
Nadere informatieTekst Nationaal regime MiFID. Bijlage. Toetstermen als bedoeld in artikel 36a, lid 2. toetsterm 1
ijlage Toetstermen als bedoeld in artikel 36a, lid 2 Nummer Termen T* toetsterm 1 Eindterm 5a: De personen zijn in staat met betrekking tot financiële instrumenten uit te leggen aan de consument waarom
Nadere informatieToenemende concurrentie op de Nederlandse hypotheekmarkt
Toenemende concurrentie op de Nederlandse hypotheekmarkt FEBRUARI 2016 www.dmfco.nl Met de toenemende beleggingen van Nederlandse pensioenfondsen in Nederlandse hypotheken kent de hypotheekmarkt nu drie
Nadere informatieSTICHTING PENSIOENFONDS CARIBISCH NEDERLAND. Performancevergelijking PCN - ABP februari 2017
STICHTING PENSIOENFONDS CARIBISCH NEDERLAND Performancevergelijking PCN - ABP 2011-2015 24 februari 2017 Inhoud Uitgangspunten Risicohouding Vergelijking strategisch beleggingsbeleid Performancevergelijking
Nadere informatieUIT speltheorie
Speltheorie. Wat is de speltheorie (gametheorie). De speltheorie beschouwt situaties in de echte wereld waarin twee (of meerdere) partijen aan elkaar verbonden zijn via hun acties. Als de ene partij een
Nadere informatieInleiding Speltheorie - 29 januari 2003, uur
Inleiding Speltheorie - 29 januari 2003, 9.30-2.30 uur Dit tentamen bestaat uit 4 opgaven. Het totaal aantal te behalen punten is 00. De waardering per opgave staat vermeld. Opgave (20 punten) Gegeven
Nadere informatieVastgoed en de lange weg omhoog. Frans Overdijk, CFRO FGH Bank N.V. 21 April 2010
Vastgoed en de lange weg omhoog Frans Overdijk, CFRO FGH Bank N.V. 21 April 2010 Vastgoed en de lange weg omhoog I. Te mooi om waar te zijn II. Vastgoedfinanciering en groei III. Zeven onbeantwoorde vragen
Nadere informatieA billion here, a billion there, and pretty soon you're talking about real money.!!!! Everitt Dirksen (US Senator)
!! A billion here, a billion there, and pretty soon you're talking about real money.!!!! Everitt Dirksen (US Senator) FINANCIERING VAN WONINGCORPORATIES Een verkenning & modelmatige doorrekening Rik van
Nadere informatieOmgekeerde erfpacht katalysator voor een duurzame woningmarkt?
Peter Oussoren en Dave Vlaming Omgekeerde erfpacht katalysator voor een duurzame woningmarkt? INHOUD Inleiding De opgave Uniciteit Anders financieren Anders bouwen Evidente voordelen Effecten Rekenvoorbeeld
Nadere informatieIntegraal Vastgoedrekenen 22 & 23 maart 2017
Integraal Vastgoedrekenen 22 & 23 maart 2017 Uw docenten: Naam: Functie: Jeroen de Jong sr. Gebiedseconoom Bedrijf: Basisboek Vastgoedrekenen (3 e druk, 2016) Naam: Functie: André Deleroi sr. Taxateur
Nadere informatieTrend toestroom jonge beleggers (<30 jaar) in België
Trend toestroom jonge beleggers (
Nadere informatieInflatie protectie: risico management of slim beleggen?
Inflatie protectie: risico management of slim beleggen? 1. Precies een jaar geleden schreven we over het inflatiefenomeen dat altijd zijn kop opsteekt na periodes van recessie. Onze conclusie was dat nieuwe
Nadere informatieBedrijfsverzamelgebouwen
Bedrijfsverzamelgebouwen Een onderzoek naar de toegevoegde waarde van bedrijfsverzamelgebouwen P5 presentatie 2 juli 2014 Student: Jeroen Ketting, 4168860 Faculteit TU Delft, Bouwkunde Afdeling: Real Estate
Nadere informatieKenmerken van een vastgoedfinanciering 13-6-2014 AGENDA. De herontwikkelingsopgave vanuit financieringsoptiek
AGENDA I. Kenmerken van een vastgoedfinanciering II. De vastgoedfinancieringsmarkt in Nederland III. Herontwikkelingsopgave De herontwikkelingsopgave vanuit financieringsoptiek IV. Financiering bij transformatie
Nadere informatieDekkingsgraad 121,8% per 30 september 2012, toename van 9,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2012.
Kwartaalbericht 2012 Samenvatting 121,8% per 30 september 2012, toename van 9,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2012. Meer informatie over de dekkingsgraad vindt u op de website. Beleggingsrendement 4,2%
Nadere informatieStichting Pensioenfonds Huntsman Rozenburg Beleggingsplan 2011
Stichting Pensioenfonds Huntsman Rozenburg Beleggingsplan 2011 April 2011 ING Investment Management / ICS Inleiding Jaarlijks stelt het Bestuur van de Stichting Pensioenfonds Huntsman Rozenburg (Huntsman)
Nadere informatieInformatiebijeenkomst
Informatiebijeenkomst Pensioenfonds PGB 1 Uw pensioen bij PGB in 2016 Informatiebijeenkomst Pensioenfonds PGB 3 - september 2015 2016 De sprekers van Pensioenfonds PGB Arnold Verplancke (bestuurslid Pensioenfonds
Nadere informatieKlant. De Beleggingsvrijheidanalyse is een analyse van de invloed van de verschillende beleggingsprofielen
Klant De Beleggingsvrijheidanalyse is een analyse van de invloed van de verschillende beleggingsprofielen die deelnemers aan de collectieve pensioenregeling hebben op het pensioen en de risico s daarvan.
Nadere informatieGevolgen CBb-uitspraak en update WACC 1. Rebel: Draft report The WACC for the Dutch TSO s and DSO s 2. Rebel: Memo Resultaten actualisatie WACC
Notitie WACC Onderwerp Bijlagen Gevolgen CBb-uitspraak en update WACC 1. Rebel: Draft report The WACC for the Dutch TSO s and DSO s 2. Rebel: Memo Resultaten actualisatie WACC Aanleiding Op 28 september
Nadere informatieNotitie Rentebeleid 2007
Notitie Rentebeleid 2007 Inhoudsopgave Inleiding 3 De positie van de nota rentebeleid 3 De werking van het marktconform percentage 3 Totaalfinanciering versus project- of objectfinanciering 4 Rentetoerekening
Nadere informatieRISICOSTANDAARDEN BELEGGINGEN 2018 CFA SOCIETY VBA NETHERLANDS
RISICOSTANDAARDEN BELEGGINGEN 2018 CFA SOCIETY VBA NETHERLANDS Het rapport CFA Society VBA Netherlands bevat de aanbevelingen van CFA Society VBA Netherlands met betrekking tot de te hanteren risicoparameters,
Nadere informatieINSTITUTIONELE BELEGGERS ALS PARTIJEN VOOR DE PUBLIEKE SECTOR
INSTITUTIONELE BELEGGERS ALS PARTIJEN VOOR DE PUBLIEKE SECTOR Onno Steenbeek APG Asset Management & Erasmus School of Economics Dag van de Publieke Financiering Driebergen, 29 september 2016 1 STELLINGEN
Nadere informatieUw spaarrekening: een lage opbrengst in ruil voor veiligheid?
Inhoudstafel Deel 1. Uw spaarrekening: een lage opbrengst in ruil voor veiligheid? 1. Hoe werkt een spaarrekening eigenlijk?............................... 1 1.1. De rente op uw spaarrekening: basisrente
Nadere informatieVermogensopbouw en beleggen. Doelen stellen, doelen halen.
Vermogensopbouw en beleggen. Doelen stellen, doelen halen. Even voorstellen Robert-John Thomson Sr. Accountmanager Intermediaire Effectendienstverlening NN Bank Jan. 2017 Heden Sr. Accountmanager Investment
Nadere informatieHoofdstuk 3: Arbitrage en financiële besluitvorming
Hoofdstuk 3: Arbitrage en financiële besluitvorming Elke beslissing heeft consequenties voor de toekomst en deze consequenties kunnen voordelig of nadelig zijn. Als de extra kosten de voordelen overschrijden,
Nadere informatieDCFA themabijeenkomst
DCFA themabijeenkomst 25 april 2013 Waarderen in crisistijd José de Wit RA RV Programma Introductie Prijs / waarde Invloed crisis op waarderen? Valkuilen bij waarderen Prijs Transactie onderhandelen over
Nadere informatieOudedagsvoorzieningen. LeefVrij
Oudedagsvoorzieningen LeefVrij Oudedagsvoorzieningen LeefVrij Uw lijfrenteverzekering komt binnenkort tot uitkering. Daar heeft u jaren premies of een koopsom voor betaald. Nu is de tijd gekomen om ervan
Nadere informatie9,6. Samenvatting door N woorden 15 oktober keer beoordeeld. Hoofdstuk 1. Begrippen
Samenvatting door N. 1514 woorden 15 oktober 2016 9,6 4 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 1 Begrippen bindende afspraak Een afspraak waar je (juridisch) niet van af kunt/niet onderuit kunt. budget
Nadere informatieVerduurzamen van monumentaal vastgoed. Rianne Koster 30 juni 2011
Verduurzamen van monumentaal vastgoed Rianne Koster 30 juni 2011 1 Agenda 1. Inleiding Triodos Bank 2. Triodos & Duurzaam Vastgoed 3. Villa Rusthoek Baarn 4. Uitgangspunten vastgoedfinanciering door Triodos
Nadere informatieGevolgen voor pensioenfondsen van Advies Commissie
INVESTMENT SOLUTIONS & RESEARCH UPDATE 31 maart 2014 Voor professionele adviseursbeleggers Gevolgen voor pensioenfondsen van Advies Commissie Jaap Hoek en Roderick Molenaar Portfolio Strategy Parameters
Nadere informatieOnderwerp: exitstrategie De Meerlanden. Datum: mei 2013 (concept)
Onderwerp: exitstrategie De Meerlanden Datum: mei 2013 (concept) 1. Vraagstelling: Door de commissie Ruimte is gevraagd een exitstrategie De Meerlanden uit te werken d.w.z. 1. verkoop aandelen De Meerlanden
Nadere informatieOEFENINGEN HOOFDSTUK 6
OEFENINGEN HOOFDSTUK 6 1 OEFENING 1 EEN INDIVIDU NEEMT EEN BELEGGING IN OVERWEGING MET VOLGENDE MOGELIJKE RENDEMENTEN EN HUN WAARSCHIJNLIJKHEDEN VAN VOORKOMEN: RENDEMENTEN -0,10 0,00 0,10 0,0 0,30 WAARSCHIJNLIJKHEID
Nadere informatieNascholing Economie: Speltheorie
Nascholing Economie: Speltheorie Jeroen Hinloopen (UvA) Aristo Amsterdam, 28 januari 2010 Programma (28 januari 2010, 10.00 11.45) Inleiding: De drie vernieuwingen in het economie examenprogramma Wat is
Nadere informatiePersbijeenkomst jaarverslag ABP 2008. Amsterdam, 11 mei 2009
Persbijeenkomst jaarverslag ABP 20 Amsterdam, 11 mei 2009 20: een bijzonder jaar Sterke positie begin 20 met dgr van 140% Volledige indexatie en volledige na-indexatie Halfjaarcijfers al minder rooskleurig
Nadere informatieCONTASSUR. POWERBEL Beleggingsopties
I. Inleiding II. Waarvoor kan u voor een nieuwe beleggingsstrategie kiezen? III. Hoe worden de patronale premies belegd en welke keuzes heeft u? IV. Welke zijn de historische rendementen sinds het ontstaan
Nadere informatieDennis Masselink Pensioennavigator
UNIFORME REKENMETHODIEK (URM) maatstaf voor de vergelijking van pensioenregelingen? Dennis Masselink Pensioennavigator 1 Navigatiemetafoor Prijsstijgingen hebben geen invloed op de hoogte van uw pensioen.
Nadere informatieSPAREN OF BELEGGEN BIJ P&V Verzeker u van een aantrekkelijk rendement
SPAREN OF BIJ P&V Verzeker u van een aantrekkelijk rendement Welke beleggingsformules het best zijn aangepast aan uw doelstellingen, bespreekt u best met uw P&V adviseur. Hij helpt u graag verder bij het
Nadere informatieBELEGGEN? BEREID U GOED VOOR
BELEGGEN? BEREID U GOED VOOR Heeft u plannen om te gaan beleggen? En overweegt u daarvoor een afspraak te maken met een vermogensbeheerder of heeft u dit al gedaan? Dan worden u bij het eerste gesprek
Nadere informatieAdvies Commissie Parameters
Advies Commissie Parameters Voorstel tot herziening van verwachte rendementen Sprenkels&Verschuren Maart 2014 Copyright 2014 Sprenkels & Verschuren. Geen enkele reproductie van het document of een deel
Nadere informatieInvesteren in winkelvastgoed en studentenvastgoed
Investeren in winkelvastgoed en studentenvastgoed Beleggen FINANCE AVENUE 2012 Herman Du Bois Wie zijn wij? Naam: Quality in Real Estate Services Dienstverlening in vastgoed 4 afdelingen WONEN Residential
Nadere informatieLeidsman. streven naar kwaliteit in vastgoed. positieve ruimtelijke ontwikkelingen beleid - markt - maatschappij
Leidsman. streven naar kwaliteit in vastgoed positieve ruimtelijke ontwikkelingen beleid - markt - maatschappij overheden - kennisbedrijven - projectontwikkelaars ontwerp - proces - opbrengst Hoe onderhandelen
Nadere informatieBeleggingsmodel Fondsen
Beleggingsmodel Fondsen De meest comfortabele manier van beleggen Steeds afgestemd op het actuele beursklimaat Keuze uit verschillende risico s en rendementen Gecombineerde beleggingsexpertise van ABN
Nadere informatiePopulair beleggingsplan
Populair beleggingsplan versie oktober 2015 1 Inhoudsopgave Waarom belegt het pensioenfonds? 4 Wat is het doel van beleggen? 4 Wat levert beleggen op? 4 Er gaan toch ook risico s gepaard met beleggen?
Nadere informatieEen gemengd woningfonds
Een gemengd woningfonds Cathelijne van den Berg 1/43 Inhoudsopgave Introductie Opzet onderzoek Literatuurstudie Onderzoeksresultaten Conclusie & aanbevelingen 2/43 Introductie Housing Woningcorporaties
Nadere informatieRisicohouding en Beleggen Bekeken vanuit de gedragseconomie
3/26/2018 1 Risicohouding en Beleggen Bekeken vanuit de gedragseconomie Landelijke LIO dag, 26 maart 2018 [Marc Kramer] 3/26/2018 2 Overzicht van deze lezing Insteek: Examenprogramma Domein Risico en Informatie
Nadere informatieDeze centrale vraag leidt tot de volgende deelvragen, die in het onderzoek beantwoord zullen worden.
Aan: Gemeenteraad van Druten Druten, 27 juli 2015 Geachte voorzitter en leden van de gemeenteraad, In de eerste rekenkamerbrief van 2015 komt inkoop en aanbesteding aan bod. Dit onderwerp heeft grote relevantie,
Nadere informatieHoofdstuk 10: Kapitaalmarkten en de prijs van risico
Hoofdstuk 10: Kapitaalmarkten en de prijs van risico In dit hoofdstuk wordt een theorie ontwikkeld die de relatie tussen het gemiddelde rendement en de variabiliteit van rendementen uitlegt en daarbij
Nadere informatiePersbijeenkomst ABP Jaarverslag 2010
Persbijeenkomst ABP Jaarverslag 2010 Joop van Lunteren, vicevoorzitter Xander den Uyl, vicevoorzitter Amsterdam, 11 mei 2011 2010: jaar van contrasten Positief: - goed rendement - dekkingsgraad op 105%
Nadere informatieRobeco Emerging Conservative Equities
INVESTMENT OPPORTUNITY oktober 2013 Voor professionals INTERVIEW MET PORTFOLIO MANAGER PIM VAN VLIET Robeco Emerging Conservative Equities Beleggen in opkomende markten met een lagere kans op grote koersdalingen.
Nadere informatie