UIT speltheorie

Transcriptie

1 Speltheorie. Wat is de speltheorie (gametheorie). De speltheorie beschouwt situaties in de echte wereld waarin twee (of meerdere) partijen aan elkaar verbonden zijn via hun acties. Als de ene partij een actie (eenmalige beslissing) neemt, zal de andere partij daar effect van voelen en andersom. Meerdere spelvormen mogelijk. Binnen de speltheorie zijn er meerdere spelvormen die worden bestudeert. Een voorbeeld van een spelvorm, de chicken game, is een spel waarbij er maar een winnaar kan zijn (of twee verliezers). Een voorbeeld van een chicken game is dat twee personen met een auto in een rechte lijn op elkaar afrijden, met een constante snelheid. Diegene die uitwijkt heeft verloren. Deze, en andere spelvormen gebruiken we niet binnen de economie. Binnen de economie zijn we vooral bezig met het gevangen dilemma of spelen die daar erg op lijken. Wat is een gevangen dilemma. Van een gevangen dilemma is sprake als de twee partijen die met elkaar verbonden zijn allebei een dominantie strategie hebben (hun keuze staat los van de keuze van de ander, gezien hun eigen voordeel), en het eindresultaat (evenwicht) lager uitpakt dan het best mogelijke resultaat. Contexten waarbinnen de speltheorie vooral wordt gebruikt. Spelen met een economische context gaan over vaak over een van onderstaande situaties: - Duopolies: Concurrentievraagstukken tussen twee bedrijven (de winst van de een gaat ten koste van de ander) en toetredingsvraagstukken (een monopolist wil een nieuwe toetreder proberen uit te sluiten). - Loononderhandelingen: Vakbonden hebben het belang van werknemers voor ogen (hoogte van het loon, en de werkgelegenheid). Deze belangen conflicteren soms. Hoger loon kan leiden tot meer werkloosheid. De vakbonden zitten dan in een gevangen dilemma. Hogere lonen eisen, of doen Pagina 1 van 5

2 aan zelfbinding en rekening houden met het bedrijfsbelang. Dat laatste maakt dat er minder faillissementen zijn en werknemers hun baan behouden. Op termijn kunnen de lonen dan mogelijk weer stijgen. De opbrengstenmatrix. De opbrengstenmatrix is een overzicht van de mogelijke acties die beide partijen nemen, en het effect daarvan op hun eigen uitkomst en dat van de andere partij. De opbrengsten in de matrix geven iets weer. Wat dat is staat altijd genoteerd in de matrix zelf of er net boven of onder (winst, omzet, kosten, etc) De partij (X) die in de rijen staat lees je in de kolommen af en de partij (Y) die boven de kolommen staat, lees je in de rijen af. De vraag is de hele tijd: als partij X oplossing A kiest, wat doet dan partij Y? En andersom: als partij Y oplossing A kiest, wat doet dan partij X? Door die vraagstelling te hanteren vind je welk evenwicht er tot stand komt. Door telkens een streepje te zetten onder de keuze van een partij als de andere partij een bepaalde keuze zou maken vind je het evenwicht. Voorbeeld stappenplan: Stap 1. Uitgangsituatie: Pagina 2 van 5

3 Stap 2. als kleren voor jouw niet uitverkoopt, wat doet dan Kleed je mooi? En als kleren voor jouw wel uitverkoopt, wat doet dan Kleed je mooi? Stap 3. als Kleed je mooi niet uitverkoopt, wat doet dan Kleren voor jouw? En als Kleed je mooi wel uitverkoopt, wat doet dan Kleren voor jouw? Stap 4. Eindconclusie. Het evenwicht dat tot stand zal komen is allebei uitverkopen. Let op: beide partijen hebben een dominante strategie en komen tot een lager resultaat dan mogelijk is (als ze zouden overleggen). Bij een gevangen dilemma noemen wij dat evenwicht een Nash evenwicht. Evenwicht. Een evenwicht is de uiteindelijke opbrengst, oftewel de cel waarin de partijen in de opbrengstenmatrix na hun acties terecht komen. Het Nash evenwicht is een typisch gevangen dilemma evenwicht waarbij het eindresultaat voor beide slechter is dan mogelijk was (als ze een andere strategie hadden gevoerd). Pagina 3 van 5

4 Contexten waarbinnen de speltheorie vooral wordt gebruikt: - Duopolies: Concurrentievraagstukken tussen twee bedrijven (de winst van de een gaat ten koste van de ander) en toetredingsvraagstukken (een monopolist wil een nieuwe toetreder proberen uit te sluiten). - Loononderhandelingen: Vakbonden hebben het belang van werknemers voor ogen (hoogte van het loon, en de werkgelegenheid). Deze belangen conflicteren soms. Hoger loon kan leiden tot meer werkloosheid. De vakbonden zitten dan in een gevangen dilemma. Hogere lonen eisen, of doen aan zelfbinding en rekening houden met het bedrijfsbelang. Dat laatste maakt dat er minder faillissementen zijn en werknemers hun baan behouden. Op termijn kunnen de lonen dan mogelijk weer stijgen. Waarom partijen niet, of juist wel, met elkaar overleggen. In de economische wereld mogen bedrijven niet met elkaar overleggen over prijs of afzet. Dat heet kartelvorming. Dat heeft de overheid bij wet verboden en leeft ze na middels de NMA. Bedrijven zullen ook geen geweld gebruiken naar elkaar. Dat zet het voortbestaan van het eigen bedrijf op het spel. In de speltheorie kunnen bedrijven normaal gesproken dan ook niet overleggen. Bij loononderhandelingen zijn het de vakbonden en de werkgeversbonden die met elkaar overleggen. Dat is zelfs de normale gang van zaken. Spel theoretische problemen rondom loononderhandelingen speelt vaak zelfbinding. Zowel vakbonden als werkgevers hebben namelijk het gezamenlijke belang van het voortbestaan van het bedrijf. Woordenlijst speltheorie: Spelers: de partijen in de opbrengstenmatrix die een beslissing gaan nemen (actie uitvoeren) Gevangenendilemma: spel waarbij beide spelers een dominante strategie hebben en het eindresultaat suboptimaal is (beter had kunnen zijn volgens de opbrengstenmatrix als partijen een andere strategie hadden gevoerd). Dominante strategie: een partij kan, ongeacht wat de ander gaat doen, het beste altijd dezelfde keuze maken (het meest voordeling). Strategie of actie: de stap die een partij zet. Hetzelfde als een strategie. Evenwicht: de cel waarin de spelers terecht komen na het spelen van het spel. Pagina 4 van 5

5 Nash evenwicht: evenwicht bij een gevangen dilemma. Opbrengstenmatrix: schema met cellen waarin de keuzes van de twee partijen staan verwoord. Zelfbinding: De situatie waarbij een partij zichzelf bindt in haar actie, door rekening te houden met de andere partij (zie de context vakbonden). Vaak doet een partij dit omdat ze tegenstrijdige belangen heeft, of omdat ze op lagere termijn daarmee haar voordeel kan doen. Collectieve dwang: overheidsdwang naar partijen om op een bepaalde manier te handelen, bijvoorbeeld via wetgeving. Sociale normen: algemeen aanvaarde normen waar personen naar zullen handelen (niet) coöperatief: (niet) bereid tot samenwerken Asymmetrische informatie: de ene partij heeft meer informatie dan de andere partij Herhaald spel: Het spel wordt meermaals gespeeld en de uitkomst van het eerste spel wordt door partijen gebruikt bij een tweede spelronde. Eenmalig spel: Het spel wordt een keer gespeeld en daar rolt een uitkomst uit. Pagina 5 van 5