ONDERZOEKSRAPPORT INSTITUTIONS EN BIM

Transcriptie

1 Working Paper #13 ONDERZOEKSRAPPORT INSTITUTIONS EN BIM Sander Verstegen COPYRIGHT 2011 VISICO Center, University of Twente

2 2011 Universiteit Twente Sander Verstegen s [ONDERZOEKSRAPPORT INSTITUTIONS EN BIM ] Rapport over het onderzoek naar institutions in relatie tot BIM bij Wagemaker te Rosmalen,

3 Onderzoeksrapport Plaats en datum: Rosmalen, Status: Definitief onderzoeksrapport Auteur: Sander Verstegen Studentnummer: Civiele Techniek Universiteit Twente Tel: (+31) Opdrachtbegeleiding: Ir. Timo Hartmann (Universiteit Twente) Ing. Johan de Groot (Wagemaker) Universiteit Twente Faculteit Construerende Technische Wetenschappen Postbus AE Enschede Tel: Wagemaker Burg. Burgerslaan NH Rosmalen Tel: (073)

4 Inhoud Samenvatting... 4 Inleiding Theoretisch kader Institutional theory Resistance literatuur Kern Onderzoeksmethoden Interviews Diepte-interview Workshop Selectie quotes per institution Data en analyse Interviews Diepte-interview Workshop Aanbevelingen Suggesties voor verder onderzoek Conclusies Dankbetuiging Literatuuroverzicht Bijlagen Bijlage 1 - Beschrijving van de externe organisatie Bijlage 2 - Vragenlijst interviews Bijlage 3 - Diepte-interview met de afdelingshoofden van Advies en Engineering Bijlage 4 - Resultaten workshop per institution en per groep

5 Samenvatting De introductie van BIM, een Building Information Model dat een digitale representatie is van fysieke en functionele eigenschappen van een faciliteit, gaat in de civiele sector gepaard met aan de ene kant beloften over de vele voordelen die deze manier van werken kan bieden. Aan de andere kant bestaan er nog veel onzekerheden en meningen over hoe deze manier van werken nu het beste geïmplementeerd kan worden. In dit onderzoek heb ik de institutional theory van Scott (2001) gekoppeld aan de implementatie van BIM. Deze theorie beschrijft institutions, sociale structuren waar lastig van af te stappen is. Deze institutions bevatten een aantal elements, te weten regulative, normative en cultural-cognitive elements. Met behulp van 'ethnographic interviews' heb ik de belemmeringen die mensen zien op de implementatie van BIM geïnventariseerd en gecategoriseerd aan de hand van deze elements. Daarna heb ik een workshop gehouden met als doel om te zien of belemmeringen standhouden na een inventarisatie en discussie in en tussen groepen. In het onderzoek wordt aangetoond dat de geïnventariseerde institutions belemmerend kunnen zijn op de implementatie van BIM, maar dat deze belemmeringen bij nader inzien minder zwaar wegen dan werd aangenomen. Van de geïnventariseerde institutions blijft er slechts één volledig overeind. De andere worden na de workshop als minder of zelfs niet meer als belemmerend gezien. Vanuit de interviews en de workshop kan een aantal aanbevelingen worden gedaan. Deze aanbevelingen zijn om een BIM team op te richten, projecten van tevoren te toetsen op de mogelijke bruikbaarheid van BIM, het kijken naar sectoren waar BIM reeds is toegepast en het controleren van het implementatieproces door het aanstellen van een voorzitter van de werkgroep BIM. Concluderend geeft dit onderzoek nieuwe inzichten in de manier waarop bedrijven in de huidige civiele sector gehinderd worden in de implementatie van BIM binnen hun bedrijf. De aanbevelingen zullen de implementatie van BIM bespoedigen en remmingen wegnemen die nu nog bestaan. Hiermee zal de industrie in zijn geheel uiteindelijk een efficiëntieslag slaan waar iedere deelnemende partij beter van wordt. 4

6 Inleiding Een woord dat tegenwoordig vaak genoemd wordt in de bouwwereld is BIM, oftewel een Building Information Model. Een definitie voor BIM wordt gegeven door de National BIM Standard (NBIMS) van het National Institute of Building Sciences (NIBS) in de Verenigde Staten en luidt als volgt: A Building Information Model (BIM) is a digital representation of physical and functional characteristics of a facility. As such it serves as a shared knowledge resource for information about a facility forming a reliable basis for decisions during its life-cycle from inception onwards. (NIBS, 2007) Bij het bedrijf Wagemaker te Rosmalen is men reeds gestart met het opstellen van een implementatiestappenplan om BIM te kunnen gebruiken in het bedrijf in samenwerking met andere partijen. Het gaat hier nog om een conceptversie waarin globaal de stappen zijn uitgewerkt om uiteindelijk met BIM te werken. Daarnaast zijn er een aantal kleinschalige projecten uitgevoerd om uit te proberen hoe het werken met BIM in de praktijk uitpakt, maar een project waarin in grote mate BIM gebruikt wordt is nog niet uitgevoerd. Een probleem is echter dat er nog veel onduidelijkheid bestaat over BIM in de civiele sector. BIM staat in de civiele techniek nog in de kinderschoenen. Bedrijven zijn op dit moment bezig met het zoeken naar een voor hen juiste manier om BIM te implementeren, zo ook Wagemaker. De eerste projecten met behulp van softwarepakketten als Revit en Tekla worden inmiddels uitgevoerd. Binnen Wagemaker bestaat er nog onduidelijkheid over welke visies er leven op BIM binnen de verschillende bedrijfsniveaus en in hoeverre deze visies belemmerend zijn op de implementatie. Dit onderzoek richt zich op het inventariseren van institutions, sociale structuren welke lastig te veranderen zijn, in de verschillende bedrijfsniveaus van Wagemaker en de opgelegde belemmeringen daardoor. Voor het verzamelen van de benodigde data worden hiervoor interviews en een workshop uitgevoerd. Het doel van het onderzoek is het onderzoeken van deze institutions ten aanzien van BIM en hoe deze belemmerend kunnen zijn voor de implementatie van BIM. Een quote uit de afgenomen interviews geeft de onduidelijkheid en het verzet dat nog bestaat duidelijk weer: "Je ben zo opgevoed met dat controlesysteem en op het moment dat je begint met BIM, als je nog zoekende bent, dan zullen er best mensen zijn die daar minder voor zijn." Uit de doelstelling van het onderzoek komt één onderzoeksvraag naar voren. Deze onderzoeksvraag zal beantwoord moeten worden om de doelstelling van dit onderzoek te bereiken. De onderzoeksvraag luidt: "In hoeverre hebben institutions een belemmerend effect binnen een adviesbureau op de implementatie van BIM?" Deze onderzoeksvraag wordt beantwoord aan de hand van data uit interviews en een workshop binnen Wagemaker. 5

7 Het onderzoeksrapport is als volgt gestructureerd: in het volgende hoofdstuk worden de achterliggende theorieën van dit onderzoek over institutions en verzet gepresenteerd en behandeld. Vervolgens zijn in het hoofdstuk 'Onderzoeksmethoden' de methoden beschreven die gebruikt zijn in het onderzoek. Daarna worden de resultaten en analyse besproken. Als laatste worden aanbevelingen gedaan aan het onderzochte bedrijf en de industrie om af te sluiten met een conclusie en suggesties voor verder onderzoek. 1. Theoretisch kader De bouwwereld wordt gezien als een wereld die traditioneel is en waar veranderingen niet snel worden doorgevoerd. Sinds een aantal jaren is er een nieuwe technologie en manier van werken in opkomst, te weten BIM. Voor een adviesbureau als Wagemaker, waar civiele kunstwerken worden ontworpen en waar intensief samengewerkt wordt met andere partijen, biedt BIM in theorie een aantal voordelen (Eastman, 2008): - Visualisaties van een ontwerp zijn eerder en nauwkeuriger beschikbaar - Het is mogelijk om automatisch correcties in een ontwerp aan te brengen door parametrisch modelleren - Het is mogelijk om accurate en consistente 2D tekeningen te maken in iedere fase van het ontwerp - Verschillende ontwerpdisciplines kunnen eerder met elkaar samenwerken - Kostenschattingen zijn automatisch mogelijk tijdens de ontwerpfase - Met behulp van clash detection zijn fouten vóór de daadwerkelijke bouw op te sporen - Een ontwerpverandering kan snel doorgevoerd worden - Ontwerpproblemen kunnen in een vroeg stadium opgelost worden De voordelen van BIM zijn reeds bekend bij Wagemaker. Het is echter de overgang van de traditionele manier van bouwen naar modern werken met BIM waar nog veel onzekerheid over bestaat. In de literatuur zijn er redenen te vinden die de implementatie van BIM bemoeilijken (Eastman, 2008): - Obstakels in het samenwerken met partijen welke nog geen of weinig gebruik maken van BIM wat de implementatie van BIM bemoeilijkt - Obstakels met betrekking tot het vastleggen van verantwoordelijkheden en rechten op producties met BIM - De gang van zaken in een project is anders dan wat al jaren de standaard is De genoemde zaken zijn slechts een aantal zaken die de implementatie van BIM bemoeilijken. De opkomst van BIM in de civiele sector en de onzekerheid die bestaat bij de overgang naar een nieuwe technologie geven de noodzaak aan om belangrijke institutionele kennis op te doen. De kern van het onderzoek is het toepassen van de institutional theory van Scott (2001) op de implementatie van BIM. 6

8 In dit onderzoek zal ik gebruik maken van de institutional theory van Scott om belemmeringen op de implementatie van BIM aan te duiden. Deze theorie is met name geschikt voor deze taak, aangezien de theorie focust op de diepere en hardnekkigere aspecten van sociale structuren. Een zin die dit met name illustreert staat op de volgende pagina: It (institutional theory) considers the processes by which structures, including schemas, rules, norms, and routines, become established as authoritative guidelines for social behavior. (Scott, 2004) In het doorbreken van deze authorative guidelines zit een knelpunt bij de implementatie van BIM bij Wagemaker. Inzicht krijgen in de elementen die deze knelpunten veroorzaken is essentieel in het begrijpen van belemmeringen op de implementatie van BIM. Andere theorieën als het BIM Framework van Succar (2009) focussen meer op de regels en stappen voor implementatie dan op de slag die gemaakt moet worden in het op een andere manier werken, wat gewenning vraagt en verzet kan veroorzaken. Een verdere uitleg van de institutional theory staat in de volgende paragraaf. 1.1 Institutional theory Voor institutions bestaan volgens Scott (2001) verschillende definities: 1. Institutions are social structures that have attained a high degree of resilience 2. Institutions are composed of cultural-cognitive, normative and regulative elements that, together with associated activities and resources, provide stability and meaning to social life 3. Institutions are transmitted by various types of carriers, including symbolic systems, routines and artifacts 4. Institutions operate at multiple levels of jurisdiction, from the world system to localized interpersonal relationships 5. Institutions by definition connote stability but are subject to change processes, both incremental and discontinuous Met betrekking tot de invloed van visies op de (belemmering van) de implementatie van BIM springen twee definities eruit die van toepassing zijn op Wagemaker: - Institutions are social structures that have attained a high degree of resilience Deze definitie geeft aan dat institutions sociale structuren zijn waar lastig van af te stappen is. De implementatie van BIM zal een zekere verschuiving in het huidige werkproces van mensen veroorzaken, doordat de manier van werken en samenwerken anders wordt dan wat nu en al een lange tijd standaard is. Een voorbeeld is een centraal model waarin iedereen zijn of haar eigen werk in kan uitvoeren en elkaars werk in kan zien, in tegenstelling tot de uitwisseling van tekeningen nu. - Institutions by definition connote stability but are subject to change processes, both incremental and discontinuous In het licht van de implementatie van BIM zullen bestaande werkprocessen op de schop gaan. Elementen die tot nu toe voor stabiliteit zorgden krijgen of vereisen een andere invulling. Deze overgang kost tijd en moeite om te overbruggen. 7

9 Na het benoemen van deze definities wordt door Scott dieper ingegaan op de elementen van institutions. De lijst met definities geeft eigenschappen van institutions aan. Deze eigenschappen bestaan door de processen die ontstaan door regulative, normative en cultural-cognitive elements. De elementen ontstaan tijdens interactie en worden behouden dan wel gewijzigd door menselijk handelen. De genoemde elementen worden hieronder afzonderlijk behandeld en uitgelegd: - Regulative elements: deze elementen gaan over het formele bestuur. Volgens Scott: regulatory processes involve the capacity to establish rules, inspect others conformity to them, and, as necessary, manipulate sanctions rewards or punishments in an attempt to influence future behavior. Het gaat hierbij dan over wetten, regels, boetes en prikkels. Deze elementen zijn relatief makkelijk te onderscheiden en gemakkelijk te manipuleren, vandaar dat ze makkelijker te herkennen zijn. - Normative elements: deze elementen richten zich primair op de voorgeschreven, evaluatieve en verplichte onderdelen van het sociale leven. Normative systems bevatten zowel normen als waarden. Waarden zijn volgens Scott: conceptions of the preferred or the desirable, together with the construction of standards to which existing structures or behavior can be compared and assessed.' Normen zijn volgens Scott: (they) specify how things should be done; they define legitimate means to pursue valued ends. Normative systems define goals or objectives, but also designate appropriate ways to pursue them. Het gaat hier dan om gedeelde normen en waarden, verwachtingen en gewaardeerde identiteiten. Normative elements leggen belemmeringen op aan het sociale gedrag, maar zij zorgen er aan de andere kant ook voor dat sociale actie plaatsvindt. - Cultural-cognitive elements: deze elementen zijn volgens Scott: the shared conceptions that constitute the nature of social reality and the frames through which meaning is made. deze elementen gaan over breed gedeelde opvattingen over de aard van de wereld (culturele frames en scripts) en oorzaakgevolg relaties (institutionele logistiek). De opvattingen zijn cultureel, omdat ze breed gedeelde, sociaal geconstrueerde symbolische voorstellingen zijn. De opvattingen zijn cognitief, omdat ze belangrijke sjablonen leveren voor het inkaderen van individuele percepties en beslissingen. De overlap tussen deze elementen kan gezien worden als een continuüm (zie figuur 1.1), waarbij een overgang plaatsvindt van het bewuste naar het onbewuste, van het wettelijk verplichte naar hetgeen dat gezien wordt als normaal (Hoffman 1997, p.36). In mijn onderzoek kader ik institutions in per element. Het inkaderen van deze elementen is puur een analytische scheiding. In de praktijk vindt er overlap plaats en beïnvloeden de elementen elkaar, zoals Hoffman beschrijft. Figuur 1.1: Overgang institutions van bewust naar onbewust 8

10 1.2 Resistance literatuur De veranderingen in de institutions door de introductie van BIM zullen niet zonder slag of stoot gaan en zullen gepaard gaan met enige vorm van verzet. In de literatuur is er over het onderwerp verzet tegen verandering al veel geschreven. Het gebruikte artikel, Hartmann (2009), toont aan dat verzet niet zozeer gezien moet worden als een last, maar juist nuttig gebruikt kan worden in een implementatieproces. In mijn onderzoek speelt verzet, wat veroorzaakt wordt door geldende institutions, een belangrijke rol. In de analyse zal de theorie over resistance dan ook gebruikt worden om resultaten te koppelen aan bovenstaande literatuur. In het artikel van Hartmann (2009) wordt het concept van het verzet van gebruikers als onderdeel van het veranderingsproces tijdens implementaties van Constructie ICT belicht. Traditioneel wordt dit concept door AEC (Architectural, Engineering and Construction) onderzoekers en zogenoemde change agents in de Constructie ICT als een niet functionele en negatieve karakteristiek gezien van de personen die met de verandering om moeten gaan. Daarnaast wordt het gezien als een van de grote barrières die een wijdverspreide diffusie van Constructie ICT belemmeren. In tegenstelling tot deze negatieve klanken zien managementtheorieën verzet als een noodzakelijke en belangrijke functie van ieder veranderingsproces. Het artikel stelt voor om het concept van het verzet van gebruikers te veranderen van een eigenschap van personen die met de verandering om moeten gaan tot een belangrijk en noodzakelijk attribuut voor ieder Constructie ICT implementatie proces. 1.3 Kern Het onderzoek is toegespitst op het vinden van institutions die de implementatie van BIM belemmeren, onder andere door het houden van interviews. Daarnaast zal door het houden van een workshop worden onderzocht of de individueel gevonden belemmeringen standhouden in een groep en of de genoemde institutions daadwerkelijk als een belemmering gezien kunnen worden. De belemmerende institutions zouden in een discussie namelijk weg kunnen vallen doordat nieuwe inzichten aantonen dat de institutions niet of in mindere mate belemmerend zijn dan eerder gedacht. Indien de belemmerende institutie overeind blijft is het mogelijk om te kijken of BIM toch ingepast kan worden. In het volgende hoofdstuk wordt dieper op deze onderzoeksmethoden ingegaan. 9

11 2. Onderzoeksmethoden Het onderzoek naar visies op BIM startte ik door interviews met personen bij Wagemaker af te nemen, die in enige mate al te maken hebben gehad met BIM. Wagemaker is een adviesbureau dat gespecialiseerd is in kunstwerken in de civiele sector. Daarnaast kent Wagemaker een platte organisatiestructuur. De bestaande onzekerheid over de implementatie van BIM, in combinatie met de verschillende individuele meningen over onder andere het controleren van modellen en samenwerking met partijen maakten Wagemaker een interessant bedrijf om dit onderzoek bij uit te voeren. Een gedetailleerde beschrijving van het bedrijf en de structuur is te vinden in bijlage 1. Uit een analyse van de interviews bleek dat de belemmeringen die zij zagen op de implementatie van BIM konden worden ingedeeld in verschillende categorieën: de institutions zoals beschreven in het theoretisch kader. Deze institutions zijn verder onderzocht door een diepte-interview te houden met de afdelingshoofden van de afdelingen Advies en Engineering. Als laatste heb ik daarna een workshop georganiseerd om samen met de geïnterviewde personen de resultaten van de interviews te bespreken en te kijken welke gevonden belemmeringen nu daadwerkelijk belemmeringen zijn. Ik zal de uitvoering van de interviews, het diepte-interview en de workshop hierna verder in detail behandelen. 2.1 Interviews Allereerst zijn er interviews gehouden binnen Wagemaker. De afgenomen interviews zijn zogenaamde ethnographic interviews, waarbij de structuur van de afgenomen interviews van Spradley (1979) is afgeleid. Met behulp van deze ethnographic structuur en manier van vragen stellen was het mogelijk om data te verzamelen waarbij de personen hun eigen visie gaven vanuit hun eigen perspectief. Deze methode heeft zich in het verleden al meermaals bewezen voor het afnemen van interviews in de bouwsector (Hartmann, T., Levitt, R. E., 2010 en Hartmann, T., Fischer, M., 2009). Het doel van deze interviews was het inventariseren van de belemmeringen binnen de verschillende bedrijfsniveaus van Wagemaker op de implementatie van BIM. Bij Wagemaker is er sprake van een organisatiestructuur zoals beschreven in bijlage 1. De interviews heb ik gehouden met personen uit verschillende bedrijfsniveaus binnen Wagemaker. De bedrijfsniveaus die gebruikt werden voor het onderzoek zijn respectievelijk de directie, de disciplineleiders, het projectniveau en ICT. In totaal heb ik 10 personen geïnterviewd van wisselende leeftijd en geslacht. Meer dan 10 personen zou niet praktisch geweest zijn, gezien de korte tijd waarin ik bij Wagemaker mijn onderzoek mocht uitvoeren. De personen hadden verschillende achtergronden; sommigen waren bijvoorbeeld leidinggevend, andere waren constructeur of tekenaar. Met deze variatie in geïnterviewde personen heb ik geprobeerd een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de verschillende visies die leven binnen Wagemaker. Iedere persoon die geïnterviewd werd kreeg vragen over zijn persoonlijke visie op BIM. Hiermee kon ik globaal in kaart brengen wat de meningen over en de visies op BIM zijn op de verschillende bedrijfsniveaus. De eerder genoemde structuur en de gehele lijst met vragen is te vinden in bijlage 2. Voor iedere geïnterviewde persoon is er eenzelfde standaard vragenlijst beschikbaar, bestaande uit algemene vragen over de definitie van BIM, de implementatie van BIM, voor- en nadelen van BIM, het gebruik van BIM en de toekomst van het bedrijf onder invloed van BIM. 10

12 Naast deze algemene vragen heb ik een aantal focusvragen gesteld die per bedrijfsniveau verschilden. Bij de specifieke vragen is er sprake van een focus op onderwerpen die verbonden zijn met de verschillende niveaus. Zo focuste ik bij de directie op de koers van het bedrijf, bij de disciplineleiders op de implementatie van BIM, bij de medewerkers op projectniveau op de implicaties op hun werk van BIM en als laatste op de benodigde infrastructurele veranderingen op ICT-niveau. De informatie die met de focusvragen wordt verzameld is bedoeld om achtergrondinformatie te krijgen. Hieronder volgt een overzicht van de bedrijfsniveaus en de betreffende geïnterviewde personen. De namen van de personen zijn afgekort om de privacy van hen niet te schenden. Directie niveau: EW (Directeur) Discipline niveau: OD (Hoofd Advies) HM (Hoofd Engineering) JWA (Hoofd Bouwbegeleiding) Project niveau: HZ (Senior adviseur, Engineering) WV (Constructeur, Engineering) JDG (Constructeur & tekenaar, Advies) JvdT (Tekenaar, Advies) PP (Tekenaar, Engineering) ICT niveau: JV (Hoofd ICT) Voor de afgenomen interviews heb ik de volgende randvoorwaarden gedefinieerd en gehanteerd: Randvoorwaarden interviews: Ongeveer één uur per interview. Indien er tijd tekort is wordt geprobeerd een tweede interview in te plannen Minimaal één interview per discipline, met een voorkeur voor meerdere interviews Minimaal één interview per persoon van een discipline, met een voorkeur voor meerdere interviews met dezelfde persoon voor betrouwbaardere data Nadat ik de interviews had afgenomen heb ik deze volledig uitgetypt. Daarna heb ik de uitgeschreven interviews ingeladen in het kwalitatieve data-analyse programma NVIVO. Met behulp van dit programma kon ik per gestelde vraag zien wat de antwoorden van de verschillende personen waren. Hiermee kon ik goed vergelijken wat de potentiële belemmeringen waren op BIM op de verschillende niveaus en op de niveaus onderling. Door het overzicht van de belemmeringen kon ik duidelijk zien waar deze overeenkomen en waar ze elkaar zouden verschillen. 11

13 Het bleek dat er een aantal overeenkomstige onderwerpen waren waar de geïnterviewde personen belemmeringen zagen op de implementatie van BIM. Na analyse van deze onderwerpen kwamen de volgende institutions zoals besproken in het theoretisch kader naar voren, beschreven in de tabel op de volgende pagina: 1.Regulative 2. Normative 3. Cultural-cognitive 1. Normen 1. Kwaliteitssysteem 1. Tijdsduur verandering gedachtegoed 2. Prioriteit projecten 2. Verschil in generaties 3. Verschillen Engineering/Advies 3. Hang naar beproefde methoden 4. Samenstelling teams 5. Afhankelijkheid van partners in de bouwketen Tabel 2.1: Institutions uit de interviews Deze institutions worden hieronder kort toegelicht: 1.1 Normen Het gaat bij de institution 'Normen' over bestaande wetten en regels waaraan door Wagemaker voldaan moet worden en in hoeverre deze belemmerend zijn voor de implementatie van BIM. Normaal gesproken heeft een bedrijf geen invloed op deze opgelegde normen, maar in het geval van Wagemaker geldt dit niet. Er worden in opdracht van Rijkswaterstaat rekenregels opgesteld die daarna in de Eurocode verwerkt worden. Hierdoor heeft Wagemaker toch een zekere invloed op opgelegde normen. 2.1 Kwaliteitssysteem Het kwaliteitssysteem van Wagemaker is gebaseerd op de NEN-EN-ISO 9001:2008 norm. Deze institution gaat over een mogelijke belemmering op de implementatie van BIM door regels en processen welke ingebed zijn in dit kwaliteitssysteem. Vooral op de afdeling Engineering is controle van het werk van belang. Dit komt door de complexiteit van het technische werk en de vele overdrachtsmomenten van informatie. 2.2 Prioriteit projecten Zoals de naam van de institution aangeeft gaat deze institution over de prioriteit die wordt gegeven aan huidige projecten in geval van drukte en in welke zin deze prioriteit een belemmering kan zijn op de implementatie van BIM. 2.3 Verschillen Engineering/Advies Bij deze institution gaat het over de verschillen tussen de afdelingen Engineering en Advies en dan met name over de verschillen in kennis over BIM en een verschil in behoefte aan structuur. 2.4 Samenstelling teams Deze institution gaat over de mogelijke belemmering van de implementatie van BIM door de huidige samenstelling van de projectteams en onduidelijkheid over de toekomstige taakverdeling. 2.5 Afhankelijkheid partners in de bouwketen Wagemaker is een dienstverlenend adviesbureau. Door samenwerking met derden en onzekerheid over de rol van Wagemaker in de toekomstige bouwketen ontstaat er een mogelijke belemmering op de implementatie van BIM. 12

14 3.1 Tijdsduur verandering gedachtegoed Het kost tijd voordat personen een verandering in hun werkomstandigheden accepteren. In die zin zou volgens de interviews deze institution belemmerend kunnen zijn. 3.2 Verschil in generaties Een generatieverschil zoals dat uit de interviews naar voren kwam gaat over het meer gewend zijn van een jongere generatie om met 3d en modellen om te gaan dan de oudere generatie. Dit zou vertragend kunnen werken en wordt daarom gezien als een mogelijke belemmering. 3.3 Hang naar beproefde methoden Er bestaat het gevaar dat personen door tijdsdruk teruggrijpen naar oude en vertrouwde werkmethoden in plaats van de nieuwe methoden. Hierdoor gaat het voordeel van de nieuwe methoden verloren en kan het niet gebruiken van deze methoden belemmerend zijn voor de implementatie van BIM. Deze institutions zijn door de geïnterviewde personen meerdere malen benoemd. Deze institutions zijn gecodeerd en verwerkt in een tabel. Samen met mijn bedrijfsbegeleider heb ik de gecodeerde quotes ingedeeld per institution. Zo wordt een eventuele vertekening tegengegaan die zou kunnen ontstaan door het coderen van de institutions door één persoon. Een tabel met verschillende quotes per institution staat aan het einde van dit hoofdstuk op pagina 15. Een overzicht van het aantal quotes per persoon en per institution staat in het hoofdstuk 'Data en analyse'. In de analyse wordt dieper ingedoken op de daar beschreven aantallen. Tijdens het afnemen van de interviews is het mogelijk dat nieuwe thema s en patronen zichtbaar worden in de data (Spradley, 1979) waar ik op in kan springen bij een mogelijk tweede interview. Dit tweede interview vond plaats om deze gevonden institutions verder te onderzoeken en de gemaakte onderscheiding te bevestigen en te verstevigen. Daarvoor heb ik in overleg met mijn begeleiders een diepte-interview gehouden met de afdelingshoofden van Advies en Engineering. 2.2 Diepte-interview Het diepte-interview met de afdelingshoofden van Advies en Engineering was eveneens gebaseerd op de ethnographic interviews van Spradley (1979). Het afdelingshoofd van Bouwbegeleiding is niet meegenomen in dit interview, omdat uit de eerdere interviews naar voren kwam dat de ontwikkelingen op het gebied van BIM plaatsvonden op de afdelingen Advies en Engineering. Bouwbegeleiding staat daar als afdeling (nog) te ver buiten. De gevonden institutions zijn per stuk behandeld in het interview en ik heb gevraagd wat volgens hen de belemmeringen waren op de implementatie van BIM. Dit interview heeft één uur geduurd. Daarnaast heb ik een aantal belemmeringen uit de interviews aan hen voorgelegd om hun mening daarover vast te leggen. De bijbehorende vragenlijst is te vinden in bijlage 3. Het verschil met de eerdere interviews is dat de institutions tijdens dit interview reeds bekend zijn en op deze dieper wordt ingegaan. In de eerdere interviews was het doel om de institutions te ontdekken, in dit interview was het doel om de gevonden interviews verder uit te diepen. Daarbij moet opgemerkt worden dat mijn rol als interviewer observator was en geen BIM- specialist. Door mijn rol als observator en niet zozeer een lid van een team of organisatie kan ik neutraal de interviews analyseren. In de data-analyse wordt behandeld wat de uitkomsten zijn van dit interview. 13

15 2.3 Workshop Als laatste onderzoeksmethode is gebruik gemaakt van een workshop. Bij deze workshop waren zo veel mogelijk mensen aanwezig die meegedaan hadden aan de interviews. Door de vakantieperiode kon echter helaas niet iedereen aanwezig zijn. De directeur, het afdelinghoofd van Bouwbegeleiding, de senior adviseur van Engineering en de tekenaar van de afdeling Advies konden niet aanwezig zijn. De totale begrote duur van de workshop was twee uur, waarbij enige uitloop plaatsvond. De indeling van de workshop zag er als volgt uit: - Presentatie over huidige status onderzoek en gevonden institutions - Workshop zelf waarin belemmeringen per institution en per groep werden besproken - Groepsdiscussie over gevonden belemmeringen - Discussie over stellingen De presentatie was bedoeld om de mensen op de hoogte te stellen van het onderzoek en welke resultaten er uit de data van de interviews naar voren waren gekomen. De zeven institutions heb ik benoemd en uitgebreid behandeld met gebruik van quotes uit de eerdere interviews. De workshop zelf bestond uit het maken van twee groepen welke afzonderlijk van elkaar bespraken welke belemmeringen ze zagen per institution, waarom een bepaalde institution nu daadwerkelijk bestaat en hoe met deze institution omgegaan kan worden om de implementatie van BIM te bespoedigen. De groepen konden hun bevinding per institutie opschrijven. Daarnaast zijn de gesprekken van beide groepen opgenomen, zodat data niet verloren zou gaan als deze niet opgeschreven werd. Nadat de groepen dit proces afzonderlijk van elkaar hadden uitgevoerd hebben ze samen overlegd wat hun bevindingen waren om zo van elkaar te leren en te zien waar overeenkomsten dan wel verschillen zaten in hun visies. De belangrijkste uitkomsten hiervan zijn opgeschreven en komen in de data-analyse aan bod. Als laatste zijn er een aantal stellingen in de totale groep behandeld om de bewustwording van mogelijke belemmeringen nog verder op gang te krijgen. In overzicht en qua samenhang zien de verschillende onderzoeksmethoden er als volgt uit: Figuur 2.1: Schema onderzoeksmethoden Nu de drie methoden voor dataverzameling zijn beschreven kan worden overgegaan naar de daadwerkelijk verkregen data en de analyse daarvan. In het volgende hoofdstuk worden de bevindingen uit de data van de interviews en de workshop in detail beschreven. 14

16 2.4 Selectie quotes per institution Institutions/quotes Quote 1 Quote 2 Quote 3 Normen JV: " bijvoorbeeld RWS. Die schrijft voor dat we moeten werken volgens de RTW, dat is een tekencodeersysteem voor AutoCAD tekeningen, met de nadruk op AutoCAD tekeningen. Zo moet die tekening eruit zien, pas dan wordt hij geaccepteerd door RWS. Het BIM gebeuren zal daar niet aan voldoen." HZ: " Als het niet digitaal aan de juiste voorwaarden voldoet krijg je het niet opgeleverd. Daar zit een knelpunt." OD: " Op dit moment is er de RTW van RWS welke bepaald wat op een tekening moet staan in een bepaalde fase en wat er uitgewerkt moet zijn. Nu is iedereen gewend om in een bepaalde fase een bepaald uitwerkingsniveau te hebben met een presentatievorm in de vorm van een tekening. In contracten van RWS wordt de RTW vereist, maar ze staan wel meer open Kwaliteitssysteem Prioriteit projecten Tijdsduur verandering gedachtegoed PP: "Is het controleerbaar en als er iets wijzigt, wat voor impact heeft het dan? Dat zijn dingen waar over nagedacht moet worden." OD: "Het dagelijkse werk is nog gericht op hoe we nu aan de slag gaan. Als het druk is, dan blijft er minder tijd over om aan die ontwikkelingen te werken " HM: " Vooral het proces dat mensen anders gaan denken, dat is vooral een grote stap. In het begin ga je hetzelfde doen als je gewend bent in het nieuwe systeem. Dat duurt gewoon een tijdje." JV: " Het grootste punt dat ik zie, wat ook in die discussie naar voren kwam op 18 mei, is het controleren. De gedachte is dat alles gecontroleerd moet worden." HM: "Bij Engineering is op dit moment de valkuil dat de planning te vol zit Dat is funest voor de ontwikkelprojecten." WV: "Je zal wel om moeten, maar het zal wel strubbelingen geven bij mensen die afhoudend zijn of vasthouden aan hun huidige manier van werken." voor Revit." JDG: ". We staan ook bekend om onze kwaliteit met veel checks, regels en controles. Hoe borg je dat in een model? Dat is zo'n grote stap." OD: " Projecten gaan eigenlijk altijd voor de afweging ligt tussen het aannemen en ontwikkelen van projecten." PP: " Ik denk dat er hier wel wat conservatieve mensen zijn die daar minder voor open staan. Zij houden liever vast aan het oude. Dat vergt tijd denk ik." Verschil in generaties HZ: " Hier bij Wagemaker zitten geen oude 50ers die vastgeroest zijn." JW: "Ik denk dat we een redelijk jonge organisatie zijn als je naar de populatie kijkt. Ik denk dat dat wel van belang is voor dit soort ontwikkelingen." JvdT: " Het is misschien een cliché, maar mensen die al heel lang met AutoCAD werken zouden geen zin meer kunnen hebben om over te stappen Ik denk dat de jongere generatie nu het begin maakt."

17 Hang naar beproefde methoden Verschillen Engineering/Advies WV: "Als er echt flinke druk komt van de aannemer, dan ben ik wel bang dat mensen teruggrijpen naar oude/vertrouwde manieren van werken en het dan misschien laten varen." HM: " De opgedane (BIM) kennis zit vooral bij Advies." JV: " Als er te veel vastgehouden wordt aan bepaalde beelden hoe we met werk om moeten gaan, het kwaliteitsniveau ligt hier nou eenmaal hoog, dan wordt het een lastig en langdurend project." OD: " Engineering projecten gebeuren nog heel erg versnipperd." JDG: " Dat mensen terug kunnen grijpen naar de oude methode. Ik zeg niet dat dat niet goed is, maar dat zou een probleem kunnen zijn als je het implementeert." HM: "De aandacht licht op verschillende aspecten,maar de basis is hetzelfde. De aard van projecten op Engineering vereisen meer standaardisatie, vooral bij grote projecten met meerdere mensen met dezelfde functie. Overzicht houden is dan belangrijk. Bij Advies zitten meer projecten met van alles wat en meer communicatie en onzekerheid." Samenstelling teams Afhankelijkheid v. partners in de bouwketen Tabel B3.1 Selectie quotes per institution JDG: " Ik denk dat het voor heel veel mensen wel een verandering is. Je hele tekenaar/constructeur/projectleider hiërarchie verandert." HM: " Ik verwacht dat de partijen om ons heen nog lang niet zo ver zijn. Dan zou je in principe zelf wel bezig zijn met een efficiëntieslag, maar de partijen om ons heen niet." WV: " Er zal overlapping gaan plaatsvinden De constructeur zal meer moeten leren ontwerpen en de tekenaar zal meer gevoel moeten krijgen bij het constructieve aspect. Het zal met elkaar verweven gaan worden." JW: " Ik denk dat het grootste probleem (van de implementatie) is dat wij erg afhankelijk zijn van de klant." OD: "(BIM) vraagt dan niet alleen een aanpassing in de manier van werken, maar ook in de rol- en taakverdeling zoals deze traditioneel is ingericht in een engineeringproces." JDG: "De opdrachtgever moet dan meewerken en moet je vertrouwelijke partners vinden, dus dat je met aannemers en andere partijen een project gaat aannemen. Daar is nog geen sprake van, zeker nog niet in de civiele tak." 16

18 3. Data en analyse De opzet van dit hoofdstuk is als volgt: allereerst zal ik de interviews behandelen waarin de institutions duidelijk werden. Daarna volgt de analyse van het diepte-interview met daarin de gevonden belemmeringen per institution vanuit de interviews en het diepte-interview. Als laatste beschrijf en analyseer ik de gehouden workshop waarin gekeken wordt welke belemmeringen nu daadwerkelijk belemmeringen zijn. 3.1 Interviews Zoals eerder beschreven in het hoofdstuk Onderzoeksmethoden zal ik dieper op de resultaten van de interviews ingaan. De geanalyseerde interviews hebben als doel om de belemmeringen die worden gezien door medewerkers te inventariseren. De interviews zijn gecodeerd om zo het aantal quotes per institution te kunnen beschrijven (zie tabel 3.1 op de volgende pagina). Vanuit deze resultaten heb ik de aantallen ingedeeld aan de hand van de afdeling waar de respondenten vandaan kwamen. Om de resultaten inzichtelijker te maken heb ik de resultaten verwerkt in pie-charts zoals te zien op de volgende pagina. Op figuur 3.1 zijn de percentages per genoemde institution te zien op een bedrijfsbreed niveau. Dit bedrijfsbrede niveau houdt in dat de resultaten van iedere geïnterviewde persoon zijn meegenomen, onafhankelijk van zijn of haar afdeling. Op de figuur is duidelijk te zien dat de institutions Cultuur en Afhankelijkheid partners in de bouwketen samen uit meer dan de helft van de genoemde quotes bestaan. De twee institutions die daarop volgen zijn de Prioriteit Projecten en het Kwaliteitssysteem. In de figuren 3.2 en 3.3 zijn de resultaten te zien van de respondenten van de afdelingen Advies en Engineering. Kijkend naar de resultaten van de afdelingen Advies en Engineering valt het op dat de institution "Afhankelijkheid van partners in de keten" bij beide afdelingen de grootste is, en dus kan worden gezien als de grootste belemmeringen. Daarnaast is het grootste verschil te zien in de institution Kwaliteitssysteem. Bij Engineering als afdeling wordt meer de nadruk gelegd op het controleaspect van het geleverde werk. Met BIM gaat de traditionele manier van controleren met stempels en gekleurde stiften verloren door het werken in een digitaal model en bestaat er onzekerheid over de toepasbaarheid en de kwaliteit van een nieuwe manier van controleren. Deze nieuwe manier heeft een grotere impact op de afdeling Engineering door de aard van de projecten: op de afdeling Engineering wordt meer gewerkt aan de engineering projecten waar veel technische en specialistische kennis is vereist, in tegenstelling tot de afdeling Advies. 17

19 Aantal quotes per institution OD JWA EW WV HZ JDG JV HM JvdT PP Totaal per institution Normen Kwaliteitssysteem Prioriteit projecten Tijdsduur verandering gedachtegoed Verschil in generaties Hang naar beproefde methoden Verschillen Engineering en Advies Samenstelling teams Afhankelijkheid partners in bouwketen Totaal per persoon Tabel 3.1: Quotes per institution en per persoon Figuur 3.1: Percentage genoemde institutions bedrijfsbreed Figuur 3.2: Percentage genoemde institutions op de afdeling Advies Figuur 3.3: Percentage genoemde institutions op de afdeling Engineering 18

20 3.2 Diepte-interview Het diepte-interview heeft als doel gehad om de gevonden institutions uit de voorgaande interviews verder uit te diepen. Deze informatie heb ik gebruikt om de presentatie voor de workshop te maken. Uit het diepte-interview zijn geen nieuwe inzichten verkregen; de data zijn verder uitgebreid en geverifieerd doordat de gegeven informatie overeenkwam met de eerdere interviews. Door de eerdere interviews en het diepte-interview te combineren heb ik een overzicht gemaakt van de belangrijkste remmingen per institution. De gevonden belemmeringen zijn meningen die uit de interviews en het diepte-interview naar voren kwamen. De lijst met belemmeringen is dezelfde als degene die ik gebruikt heb voor de presentatie in de workshop om medewerkers te informeren over de resultaten van het onderzoek. Hieronder volgt een overzicht met de per institution genoemde belemmeringen uit de gecombineerde interviews en het diepte-interview: Normen Belemmering door wetten, regels en normen? - De RTW, Richtlijnen Tekeningenverkeer Waterstaat, van Rijkswaterstaat is gebaseerd op AutoCAD en in 2D tekenen - Nieuwe afsprakensystemen zijn lastig van de grond te krijgen - Klassieke organisaties als ProRail, verantwoordelijk voor het spoorwegennet in Nederland, stellen strikte voorwaarden aan tekeningen Kwaliteitssysteem Belemmering door regels of processen welke ingebed zijn in het kwaliteitssysteem? - Juridische implicaties door onduidelijkheid over verantwoordelijkheid van wijzigingen in een model - Huidig controlesysteem van tekenen voldoet niet voor BIM - Het versiebeheer bij toepassing van BIM in projecten is nog onduidelijk - De inrichting van een standaard objectenbibliotheek voor het softwarepakket Revit ligt nog niet vast door de uniekheid van gemaakte objecten Prioriteit projecten Belemmering door het druk zijn met huidige projecten? - De ontwikkelingen vinden gelijktijdig plaats naast het dagelijkse werk waardoor de ontwikkelingen in gedrang komen - In de huidige BIM-werkgroep ontbreekt een leidend persoon die deadlines stelt en zorg draagt voor vooruitgang Verschillen tussen Engineering en Advies Belemmering door verschillen tussen beide afdelingen? - De opgedane BIM-kennis zit vooral bij Advies en minder bij Engineering - Er is een grotere behoefte aan structuur bij Engineering, waardoor de onzekerheid over de toekomst van de huidige functies in de weg zit van de implementatie van BIM 19