Stappenplan Stedelijk Kompas. Intensivering van de aanpak van dakloosheid

Transcriptie

1 Stappenplan Stedelijk Kompas Intensivering van de aanpak van dakloosheid

2 Stappenplan Stedelijk Kompas Intensivering van de aanpak van dakloosheid

3

4 Inhoudsopgave Inleiding 5 1 Het beleidskader 7 2 De doelgroep 11 3 Het aanbod 15 4 De knelpunten 18 5 De ambities 20 6 De organisatie van de meerjarenaanpak 24 7 De begroting 32 Bijlage 1 36 Bijlage 2 37

5

6 Inleiding In alle 43 regio s maatschappelijke opvang in Nederland is men hard aan de slag in de strijd tegen dakloosheid. Ook in de strijd tegen verkommering en verloedering die daar dicht tegen aan hangt. Sinds 2006 wordt hier een flinke impuls aan gegeven. Deze impuls is begonnen in de vier grote steden (de G4) in nauwe samenwerking met het ministerie van VWS en het ministerie van Financiën. In korte tijd is toen het ambitieuze Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang opgesteld. Een plan met duidelijke doelstellingen (meetbare resultaten) en praktische, doortastende werkwijzen en instrumenten (de route). Bij de start in februari 2006 in de G4 is het Plan aangeboden aan de overige 39 centrumgemeenten om een vergelijkbaar plan op te stellen. De huidige staatssecretaris van VWS heeft deze uitnodiging herhaald. Dat biedt de centrumgemeenten de uitdaging in een tijdspanne van zeven jaar ( ) ook een forse impuls geven aan de aanpak van dakloosheid. Dat kan in de eerste plaats door bij de planvorming te profiteren van de ervaringen en instrumenten van de G4. In de tweede plaats kan omdat voor deze centrumgemeenten dezelfde financiële condities gelden als voor de G4. Ook hun Plan kan voor een deel uit AWBZ-middelen gefinancierd worden als zij in nauw overleg met het Zorgkantoor een goed onderbouwd plan maken. De onderbouwing betreft vooral het aantonen van de zorgbehoefte van de doelgroep, de noodzakelijke aanpak en het aantonen van de extra benodigde middelen. De overkoepelende naam van dit Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang (in alle 43 centrumgemeenten) is Stedelijk Kompas. Het Stedelijk Kompas richt zich op het verminderen van het aantal daklozen, de doorstroming naar een zo zelfstandig mogelijk bestaan en verbetering van de kwaliteit van leven van de gehele doelgroep en het verminderen van overlast. Voor de centrumgemeenten ligt er de uitdaging om duidelijke en meetbare ambities te formuleren en een Stedelijk Kompas op maat te maken. Op maat van de eigen doelgroep van (dreigend) daklozen, de eigen knelpunten en de eigen geografische grootte. Het maken van een Stedelijk Kompas begint niet bij nul. Alle centrumgemeenten hebben al een beleid op het gebied van de maatschappelijke opvang, verslavingsbeleid en OGGz. In alle centrumgemeenten zijn al voorzieningen en is al samenwerking 1 Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht 5

7 tussen tal van actoren. Door het opstellen van een Stedelijk Kompas kan een centrumgemeente de aanpak van dakloosheid intensiveren. Hoewel de meeste centrumgemeenten al enige tijd aan de slag zijn met de planontwikkeling Stedelijk Kompas en enkele al klaar zijn, kan deze handreiking ondersteuning bieden bij het compleet maken van het Stedelijk Kompas. En spoed is geboden! Want VWS heeft 1 april 2008 bepaald als sluitingsdatum voor het indienen van het Stedelijk Kompas. Voor GSB-centrumgemeenten geldt dat als zij dan geen Stedelijk Kompas hebben ingediend, zij alsnog prestatieafspraken moeten maken voor de OGGz-middelen die vanaf 2007 aan de Brede doeluitkering Sociaal, Integratie en Veilig zijn toegevoegd. Dit stappenplan volgt de doelstelling en systematiek van het Plan van Aanpak maatschappelijke opvang van de G4 en VWS. Inmiddels zijn er ruim een jaar ervaringen opgedaan in de G4 en ook al in enkele andere centrumgemeenten. Bovendien zijn er nieuwe beleidsmatige ontwikkelingen in aantocht die van belang zijn voor de gemeentelijke regierol. Deze ervaringen en ontwikkelingen zijn zoveel mogelijk in dit stappenplan verwerkt. De hoofdstukkenindeling van dit stappenplan volgt de geadviseerde hoofdstukkenindeling van het Stedelijk Kompas, bestaande uit 7 onderdelen in 7 stappen: 1. Neem kennis van het beleidskader; 2. Onderzoek en beschrijf de doelgroep; 3. Maak het huidige aanbod helder; 4. Formuleer en prioriteer de knelpunten; 5. Formuleer de gemeentelijke of regionale ambities; 6. Stel de meerjarenaanpak op; 7. Stel de begroting vast. 6

8 1 Het beleidskader Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang Op 7 februari 2006 heeft de toenmalige staatssecretaris van VWS het Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang G4 & Rijk aan de Tweede Kamer aangeboden 2. Dit plan is er op gericht de leefomstandigheden van daklozen in de vier grote steden te verbeteren, waardoor een einde moet komen aan zwervend gedrag en daarmee gepaard gaande overlast. De G4 hebben de concrete ambitie om: Alle daklozen in traject te hebben met een trajectplan (in 2010); Voor minimaal 60% huisvesting geregeld te hebben (in 2010); Dakloosheid als gevolg van huisuitzetting tot minder dan 30% van het niveau in 2005 terug te dringen (in 2008); Dakloosheid als gevolg van detentie of afwenteling door andere instellingen (vrijwel) uit te bannen; Overlastgevend gedrag tot maximaal 75% van het huidige niveau teruggedrongen te hebben (2013). De G4 en het Rijk beogen met het Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang een persoonsgerichte, minder vrijblijvende aanpak van dakloosheid. De afgelopen jaren hebben ze met deze aanpak al resultaten geboekt. De kwaliteit van leven bij de daklozen zal stijgen wanneer zij zover als mogelijk zijn voorzien van huisvesting, inkomen, zorg en werk. Daarmee zal ook overlastgevend gedrag worden tegengegaan en wordt de veiligheid van de omgeving verbeterd. Deze meest kwetsbare groep in de samenleving zal beter in staat zijn om mee te doen. Persoonsgericht en sluitend Dakloosheid gaat vrijwel altijd gepaard met ernstige meervoudige problematiek. Behalve dakloosheid 2 Zie Kamerbrief DMO/SSO

9 is er vaak sprake van psychiatrische problematiek, verstandelijke beperkingen, schulden, verslavingsproblematiek en ontbreken van een zinvolle dagbesteding. Werken aan verbetering van de leefsituatie en het maatschappelijk functioneren van de daklozen vraagt om een meervoudige, samenhangende en sluitende aanpak. Een versnipperde benadering is weinig efficiënt en effectief gebleken. Dat geldt voor het niveau van de uitvoering van trajecten (cliëntniveau) en dat geldt ook voor het niveau van het gemeentelijk en landelijk beleid (beleidsniveau). Daarom zijn er bij het Plan van Aanpak meerdere ministeries en sectoren betrokken. Het maatschappelijk urgente probleem is alleen met vereende en samenhangende krachten op te lossen. En daar is gemeentelijke regie voor nodig 3. Het Plan van Aanpak berust op twee centrale pijlers: Een persoonsgerichte benadering met behulp van individuele trajectplannen; Een 100% sluitende samenwerking tussen alle betrokken partijen en instellingen. TIP Transparant en regionaal Bij de pijlers persoonsgerichte en sluitende aanpak kunnen twee andere uitgangspunten worden gehanteerd: Transparante (meetbare en controleerbare) aanpak: het moet duidelijk zijn hoe de aanpak en route eruit ziet en vooral wat de resultaten zijn. Regionale aanpak: de aanpak van dakloosheid is ook een zaak voor regiogemeenten, zowel bij preventie als herstel. Daarom spreken diverse gemeenten van Regionaal Kompas. Werkwijze en instrumenten Het Plan van Aanpak bevat allerlei bestaande en onlangs ontwikkelde werkwijzen en instrumenten om tot een persoonsgerichte aanpak en sluitende keten te kunnen komen. De contouren van dertien instrumenten worden in het Plan van Aanpak beschreven (zie bijlage 1). De G4 hebben een vertaalslag van het Plan van Aanpak gemaakt door een eigen Stedelijk Kompas op te zetten. In het Stedelijk Kompas omschrijft elke gemeente van de G4 goede duidelijke procedures, richtlijnen en wijze van implementatie van de instrumenten voor de gehele keten van MO. Voor de G39 zijn de dertien instrumenten uit het Plan van Aanpak beschikbaar, maar de G39 zijn vrij om te kiezen. De keuze van het instrumentarium is afhankelijk van de bestaande situatie vóór het Stedelijk Kompas, de operationalisering van de doelstellingen en de doelgroepafbakening. Naar aanleiding hiervan kan men bepalen welke instrumenten uitgewerkt moeten worden om te komen tot de persoonsgerichte en sluitende ketenaanpak. Beleid en middelen Kabinet en G4 hebben vastgesteld dat om de hierboven beschreven ambities te realiseren geen wettelijke wijzigingen nodig zijn. De regiemogelijkheden van gemeenten zijn groot genoeg en worden versterkt doordat gemeenten, waar nodig ondersteund door het Rijk, meerjarige contracten met de zorgkantoren kunnen afsluiten die op hun beurt contracten afsluiten met de door hen gefinancierde instellingen (zorgaanbieders). In de G4 is berekend dat er op verschillende terreinen intensiveringen nodig zijn. Voor de G4 gaat het om het bedrag van 175 miljoen over vier jaar: Amsterdam Rotterdam Utrecht Den Haag TOTAAL Zie voor het voeren van regie ook de handreiking Centrumgemeenten en regie. Instrumenten voor het voeren van de regie in de OGGZ, de maatschappelijke opvang en verslavingszorgbeleid (SGBO). Verwachte publicatie in december

10 Voorgaande kosten zijn nodig voor de ambities van de G4 en die komen naar verwachting voor tweederde voor rekening van de AWBZ (door uitbreiding van voorzieningen voor beschermd wonen en duurzaam verblijf) en voor een derde in het gemeentelijk domein (door uitbreiding van onder meer Activiteiten die ertoe moeten leiden dat zorgmijders in een traject komen en door uitbreiding van opvangvoorzieningen). Het kabinet heeft de G4 toegezegd de zorgkantoren in staat te stellen de op basis van de AWBZ geïndiceerde zorg (dat nodig is voor het Stedelijk Kompas) te contracteren. Ook de G4 zullen hun financiële inzet opvoeren. Een voorwaarde voor ophoging van het uitgavenniveau van rijkszijde voor deze doelgroep de komende jaren is dat de G4 hun huidige uitgavenniveau voor deze doelgroep ( 136 mln.) tenminste zullen handhaven, ook als huidige middelen door een uitbreiding van AWBZ-gefinancierde voorzieningen vrijvallen. Er vindt conform de afspraken in GSB III een aanpassing van de verdeelsleutel van de specifieke uitkering maatschappelijke opvang/verslavingsbeleid plaats in overleg tussen Rijk en centrumgemeenten. De belangrijkste conclusie uit de eerste rapportage 2006 van de monitor Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang 4 is dan ook dat de G4 nog niet in staat waren de gegevens te leveren voor de uiteindelijke opzet van de monitor om de G4 met elkaar te kunnen vergelijken. Daarvoor is registratie nodig van de ingevulde gestandaardiseerde formulieren door cliënten en hulpverleners bij het centrale meldpunt. Andere conclusies zijn: Drie van de vier steden hebben een centraal meldpunt; Het Plan heeft in de G4 na de gemeenteraadsverkiezingen een duidelijke plaats gekregen in het collegeprogramma; De G4 werken aan lokale zorgnetwerken; De G4 hebben met zorgverzekeraars een collectieve verzekering afgesloten voor inwoners met een bijstandsuitkering. Dakloze cliënten met een bijstandsuitkering kunnen daarvan gebruik maken; De G4 en de zorgkantoren hebben met de zorginstellingen overlegd over het beoogde AWBZ-aanbod. Instellingen konden offertes uitbrengen of in goed overleg voorzieningen aanbieden; De afspraak is dat wanneer de gemeente en het zorgkantoor beslissen welke voorzieningen gefinancierd worden de toewijzing van het totale aanbod altijd binnen de trajecten van de persoonsgebonden aanpak plaatsvindt ; De naar de OGGZ overhevelde AWBZ-middelen zijn vrij inzetbaar 5, ook voor het Stedelijk Kompas. VWS heeft opdracht gegeven om de besteding OGGZ-middelen in 2007 te onderzoeken (eind 2007 gereed). Medio december ontvangen de gemeenten het eindrapport Wijze van besteding door OGGz-middelen voor toeleiding door centrumgemeenten. Naar een Stedelijk Kompas In de eerder genoemde Kamerbrief geeft het kabinet aan het Plan van Aanpak in samenwerking met de VNG naar de andere gemeenten te zullen doorvertalen. Over de manier waarop is veel onduidelijkheid geweest. Deze handreiking is bedoeld om meer helderheid te geven over de mogelijkheden van de G39. De relatie met de Wmo De invoering van de Wmo geeft een impuls aan de aanpak van dakloosheid. Niet alleen valt de maatschappelijke opvang onder de Wmo (prestatieveld 7). Ook brengt de Wmo meer aandacht voor gemeentelijke regie en samenhang tussen diverse gemeentelijke beleidsterreinen als maatschappelijke opvang, werk & inkomen, openbare orde & veiligheid, volkshuisvesting en preventief jeugdbeleid (prestatieveld 2). De meeste gemeenten zijn in 2006 en 2007 hun Wmo-beleidsplan aan het opstellen. Diverse centrumgemeenten willen een directe koppeling maken tussen de invulling van de prestatievelden 7, 8 en 4 Monitor Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang, eerste rapportage 2006, het startjaar in Amsterdam, Rot-terdam, Utrecht en Den Haag (Trimbos-instituut, 2007). 5 Zie Drouven, L. en S. Schutte Handreiking besteding OGGz-middelen voor toeleiding, HHM, Enschede,

11 9 (maatschappelijke opvang, vrouwenopvang, OGGZ en verslavingsbeleid) en het Stedelijk Kompas. Daarmee kunnen ze twee vliegen in één klap slaan. Veelal noemen zij die drie laatste prestatievelden maatschappelijke zorg. De reikwijdte van deze maatschappelijke zorg is iets breder dan die van het Stedelijk Kompas. Maatschappelijke zorg is op de bredere groep mensen met multiprobleemsituaties gericht en daarmee op het breed aanpakken van maatschappelijke uitval. Het Stedelijk Kompas is gericht op het voorkomen en aanpakken van dakloosheid en dus een verbijzondering van de maatschappelijke zorg. TIP Stedelijk Kompas & Wmo Zorg voor een inhoudelijk en procesmatige verbinding tussen het Wmo-beleidsplan en het Stedelijk Kompas. Werk aan heldere samenhang en voorkom dubbel werk. Idealiter komt er eerst een Wmo-beleidsplan als beleidskader en vervolgens een Stedelijk Kompas als uitwerking van met name Wmo-prestatieveld 7. VOORBEELD Achterhoek Centrumgemeente Doetinchem heeft een regionaal OGGZ-beleidskader 2007 opgesteld dat de basis legt en de meeste bouwstenen bevat die nodig zijn voor de uitwerking van een Stedelijk Kompas in De uitvoering van het beleid zal ten slotte vastgelegd worden in een nieuw regio-naal OGGZ-convenant voor de periode vanaf

12 2 De doelgroep Daklozen Starten bij feitelijk en residentieel daklozen De doelgroep is altijd het uitgangspunt. Alle inspanningen rond het Stedelijk Kompas moeten er op gericht zijn dat de daklozen in hun leefomstandigheden er iets mee opschieten. Het is belangrijk om de doelgroep zo scherp mogelijk af te bakenen, zodat het doel en de richting van de aanpak ten behoeve van de doelgroep duidelijk wordt. Daklozentellingen bleken bijvoorbeeld in het verleden vaak onvergelijkbaar, omdat onderzoekers verschillende definities van de doelgroep hanteerden. Het Plan van Aanpak richt zich in de eerste vier jaar op twee hoofdgroepen 6 : Feitelijk daklozen Personen die niet beschikken over een eigen woonruimte en voor een slaapplek gedurende de nacht tenminste één nacht (in de maand) waren aangewezen op buiten slapen, ofwel overnachten in de openlucht en in overdekte openbare ruimten (portieken, fietsenstallingen, stations, winkelcentra of een auto) en binnen slapen: in passantenverblijven van de maatschappelijke opvang, inclusief eendaagse noodopvang, of binnen slapen bij vrienden, kennissen of familie, zonder vooruitzichten op een slaapplek voor de daarop volgende nacht. Residentieel daklozen Personen die als bewoner staan ingeschreven bij instellingen voor maatschappelijke opvang (internaten en sociale pensions, woonvoorzieningen op basis van particulier initiatief dat zich richt op semipermanente bewoning door daklozen en particuliere commerciële pensions waar voornamelijk daklozen wonen). 6 Deze definities zijn genoemd in het Plan van Aanpak van de G4 en zijn onder andere ontleend aan J. Wolf, e.a. Op achterstand, Een onderzoek naar mensen in de marge van Den Haag. Utrecht: Trimbos-instituut,

13 Uitbreiden van de doelgroep met dreigend daklozen Zelfstandig wonende verkommerden en verloederden Het Stedelijk Kompas kan zich ook een grotere doelgroep richten, namelijk op de doelgroep verkommerden en verloederden. Deze moeilijker te definiëren groep omsluit de feitelijk en residentieel daklozen, maar bestaat ook uit een groep die nog min of meer zelfstandig woont en waar sprake is van een ernstige multiprobleemsituatie. Bij deze groep speelt langdurige zorgafhankelijkheid als gevolg van een combinatie van psychiatrische problemen, verslavingsproblemen, veelpleging en zorgmijding. Die laatste groep, dus de zelfstandig wonende personen in een ernstige multiprobleemsituatie, zijn als het ware de dreigend daklozen. De G4 hebben ook deze groep in hun Plan van Aanpak opgenomen, maar hebben daarvoor een langere doorlooptijd van zeven jaar genomen. Ex-gedetineerden Als gedetineerden na detentie niet over huisvesting beschikken en een zorgvraag hebben behoren ze tot de dreigend daklozen en daarmee tot de doelgroep van het Stedelijk Kompas. Ex-patiënten in de klinische zorg Patiënten uit intramurale GGZ, verslavingszorg of gehandicaptenzorg, die na ontslag niet over huisvesting beschikken en een zorgvraag hebben behoren tot de groep dreigend daklozen. Zwerfjongeren Zwerfjongeren vallen nadrukkelijk ook onder het Stedelijk Kompas. Het kabinet heeft de wens uitgesproken extra aandacht te willen geven aan deze doelgroep. VWS heeft de opdracht gegeven tot een handreiking zwerfjongerenbeleid 7. De aanpak ten opzichte van zwerfjongeren is in het G4-Plan niet specifiek uitgelicht. Rotterdam heeft ervoor gekozen een apart plan te maken voor zwerfjongeren. VOORBEELD Zwerfjongerenbeleid Het is van belang het aantal, de aard en omvang van de problematiek van zwerfjongeren te inventariseren. Een formulering om tot een dergelijke doelstelling te komen is: Vanaf de teldatum 1 januari 2007 het aantal zwerfjongeren binnen en buiten de opvanginstellingen reduceren met een percentage van 50% voor 1 januari 2009 (SGBO, 2007). De doelgroep aanpak huiselijk geweld en vrouwenopvang De doelgroep van de vrouwenopvang en Aanpak Huiselijk Geweld behoort niet tot de doelgroep van het Stedelijk Kompas. Tellen en schatten Het is essentieel om een bij de planontwikkeling te weten hoeveel daklozen er in de regio zijn en ook wat hun zorgvragen en woonwensen zijn. Door een goed inzicht in de vraag kan de gemeente: Een meer (vraag)gerichte aanpak ontwikkelen; Na vier of zeven jaar beoordelen of de beoogde prestaties en doelen gerealiseerd zijn. De G4 hebben een schatting gemaakt van het aantal daklozen en verkommerden en verloederden in hun gemeenten. Ook de gemeenten Vlissingen, Groningen, Heerlen, Leiden, Zwolle 8 en Almere hebben in het kader van het Stedelijk Kompas een telling laten verrichten. Hier de cijfers van de G4, Zwolle en Almere: 7 T. Berg- le Clercq e.a.; Aanpak zwerfjongerenproblematiek, handreiking voor gemeenten, SGBO, Zwolle hanteert de term kwetsbare personen 12

14 Feitelijk daklozen % inw. Residentieel daklozen % inw. Verkommerden en verloederden met eigen huisvesting % inw. Verkommerden en verloederden Incl. daklozen % inw. Amsterdam , , , , Rotterdam Den Haag Utrecht TOTAAL G Zwolle Flevoland , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,78 Onvoorspelbare verschuivingen in aantallen zijn mogelijk als er migratie plaatsvindt van de ene regio naar de andere regio. Lang niet alle daklozen zijn duidelijk aan één regio gebonden. Het vraagstuk van de regiobinding en de landelijke toegankelijkheid van voorzieningen van maatschappelijke opvang is momenteel nog in onderzoek (SGBO). Het doel is te komen tot een landelijke afspraak tussen de centrumgemeenten. Woonbehoefte Om een inschatting te maken van de hoeveelheid zorg die nodig is voor de doelgroep daklozen is het mogelijk om niet alleen aantallen te meten, maar ook om de woonbehoefte (het perspectief, de prognose) van de cliënten te meten. Cliënten kunnen zelf ook inschatten welke mate van zelfstandigheid zij aankunnen in het wonen en aangeven aan welke zorg en begeleiding zij behoefte hebben. Doelgroepen op een rijtje Doelgroep Mee starten Later in plan Niet in het plan opnemen opnemen Feitelijk daklozen x Residentieel daklozen x Zwerfjongeren x Zelfstandig wonende verkommerden en verloederden x Ex-gedetineerden x Ex-klinische patiënten x Doelgroep huiselijk geweld en vrouwenopvang x VOORBEELD Zwolle Zwolle legt prioriteit bij de doelgroep daklozen (feitelijk en residentieel daklozen in een adem genoemd) en geeft aan het Stedelijk Kompas in het voorjaar 2009 aan te vullen met de doelgroep kwetsbare personen. Zwolle noemt daarbij het belang van het Stedelijk Kompas voor zwerfjongeren en de vrouwenopvang. 9 In deze kolom zijn alleen het aantal inwoners van het totale verzorgingsgebied (regio) opgenomen 10 Subdoelgroepen hier: chronisch zorgafhankelijken, zorgmijders, ex-gedetineerden zonder huisvesting, veelple-gers, jeugdigen in detentie (geringe overlap met daklozen) 13

15 TIP Onderscheid mate van maatschappelijke uitval Omdat de gehele Wmo-doelgroep en ook de term sociaal kwetsbaren nogal diffuus en onhelder is, is het handig om de groep onder te verdelen aan de hand van mate van maatschappelijke uitval: Niveau 1: Alle zelfredzame inwoners Niveau 2: Alle risicogroepen Niveau 3: Alle beginnende en lichte multiprobleemsituaties Niveau 4: Alle zware multiprobleemsituaties, verkommering en verloedering Niveau 5: Alle residentieel daklozen Niveau 6: Alle feitelijk daklozen Het Stedelijk Kompas is dus primair op de aanpak in de onderste twee niveaus gericht en in tweede instantie ook op het voorkomen van dakloosheid bij personen van het 3e en 4e niveau, dat vooral binnen het terrein van de OGGZ valt: signalering, bemoeizorg en toeleiding. Een dergelijk onderscheid in niveaus is beschreven in de handreiking OGGZ in de Wmo (Wolf, J. 2006). In : Gereedschapskist Wmo. Den Haag: Ministerie van VWS. TIP Niet alle doelgroepen tegelijk Begin het Stedelijk Kompas met de doelgroepen feitelijk daklozen en residentieel daklozen. Neem zwerfjongeren ook op in het Stedelijk Kompas. Dat is overzichtelijker en beter werkbaar. Richt de focus in ieder geval op deze groepen en verbreedt de groep zo snel mogelijk met de dreigend dak-lozen (ex-gedetineerden, ex-klinische patiënten, verkommerden en verloederden). Bepaal aan de hand van de doelgroepafbakening de doorlooptijd van het Stedelijk Kompas. 14

16 3 Het aanbod Voorzieningen voor daklozen Het aanbod in de keten van de maatschappelijke opvang is in de loop der jaren nogal veranderd. De capaciteit is stapsgewijs gegroeid, er is meer differentiatie gekomen (verschillende soorten aanbod), de kwaliteit is verbeterd (professionalisering) en er is veel meer samenwerking tussen verschillende partners. De maatschappelijke opvang werkt nauw samen met onder andere de GGZ, de verslavingszorg, de GGD, de politie en woningcorporaties. In alle centrumgemeenten is een voorzieningenaanbod opgebouwd. Voor het Stedelijk Kompas is het van belang om een helder overzicht te krijgen van het huidige aanbod. Om daartoe te komen kunnen de volgende vragen gesteld worden: Welke voorzieningen zijn er in de regio die bijdragen aan de aanpak van dakloosheid? Wat is de capaciteit van die voorzieningen en wat is de feitelijke zorgrealisatie/productie? Wie zijn verantwoordelijk voor die voorzieningen (opdrachtgevers en financiers?) Categorieën van voorzieningen Het aanbod maatschappelijke opvang is als volgt te ordenen 11 : Dagopvang Nachtopvang 24-uurs crisisopvang 24-uurs wonen 24-uurs meerzorg Begeleid wonen Ambulante thuisbegeleiding 11 Zie ook Z. Berdowski e.a.; Onderzoek budgetverdeling maatschappelijke opvang en verslavingsbeleid, Vraag middelen en bekostiging; IOO, Leiden,

17 Andere belangrijke sectoren met voorzieningen voor de opvang van daklozen zijn: Zwerfjongerenopvang 12 Dagactiviteitencentrum GGZ crisisopvang GGZ beschermd wonen Klinische verslavingszorg Semimurale verslavingszorg Ambulante verslavingszorg Opvang voor ex-gedetineerden Aanbod per subdoelgroep Een andere benadering is om per onderscheiden subdoelgroep in kaart te brengen welk aanbod er is en hoe dat georganiseerd wordt: Doelgroep Voorzieningen Aanbieder Capaciteit Productie Kosten Kosten Kosten gemeente Zorgkantoor overig Dreigend daklozen V&V Dreigen daklozen ex-detentie Dreigend daklozen ex-klinisch Recent daklozen (crisissituaties) Feitelijk daklozen Residentieel daklozen Zwerfjongeren Aanbod per OGGZ-bouwsteen De G4 hanteren een ordening aan de hand van de 12 OGGZ-bouwstenen zoals beschreven in de publicatie Kwetsbaar in de grote stad 13 : 1 Signalering en geïndiceerde preventie 2 Integrale toegang en screening 3 Maatschappelijke opvang 4 Medische basiszorg 5 Curatieve GGz/Vz 6 Beschermd wonen / langdurig verblijf 7 Begeleid (zelfstandig) wonen 8 Integrale bemoeizorg GGZ/Vz 9 Financiële hulp 10 Dagbesteding 11 Sociaal netwerk 12 Veiligheid 12 Meestal een onderdeel van de maatschappelijke opvang 13 J.Sleegers, Kwetsbaar in de grote stad, G4 Visie op een samenhangende Openbare Geestelijke Gezondheids-zorg,

18 De gemeente Utrecht (en ook enkele andere centrumgemeenten) heeft de voorzieningen als volgt geordend 14 : OGGZ-bouwsteen Voorzieningen Signalering en geïndiceerde preventie Outreachend maatschappelijk werk Ambulante jongerenhulpverlening Integrale toegang en screening Brede Centrale Toegang Maatschappelijke opvang Corporatiehotel Crisisopvang Nachtopvang Ziekenboeg Gezinsopvang Gebruiksruimte alcoholisten Medische basiszorg Heroïne op medisch voorschrift Curatieve GGz/Vz Beschermd wonen/langdurig verblijf 24-uurs opvang en hostels Beschermd wonen GGZ Beschermd wonen dubbele diagnose Klinische dubbele diagnose Duurzaam verblijf Beschermd wonen (verstandelijk gehandicapten) volwassen en jong Begeleid zelfstandig wonen Ambulante woonbegeleiding Begeleid groepswonen Pathways model Integrale bemoeizorg Zorgcoördinatie ACT-team Financiële hulp Schuldhulpverlening Dagbesteding Uitbreiding activering Sociaal netwerk Zelforganisaties Maatschappelijke steunsystemen Veiligheid 14 Zie Monitor Plan van aanpak maatschappelijke opvang, eerste rapportage: 2006, het startjaar in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag (Trimbos-instituut 2007) 17

19 4 De knelpunten Wa t g a a t n i e t g o e d? Wa t m o e t beter? In 2003 vond er een Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) maatschappelijke opvang plaats 15. De aanleiding daarvoor was dat het budget voor de maatschappelijke opvang fors toegenomen was, maar dat de problematiek van daklozen ogenschijnlijk niet afnam. De conclusies van het IBO maatschappelijke opvang waren dat het aantal aanmeldingen toenam, het aantal opnames daalde en de gemiddelde verblijfsduur langer werd. Conclusie was: de opvang is verstopt. Teveel mensen verblijven tegen hun wil op straat. Zonder voldoende zorg en ondersteuning zet de verkommering en verloedering door met het persoonlijke leed en overlast voor de omgeving als gevolg. De opvang was meer een permanente voorziening geworden met te weinig inzet op doorstroom door planmatige en persoonsgerichte begeleiding. Ook waren te weinig beschikbare woningen ten behoeve van uitstroom uit de opvang. Het toenmalige kabinet heeft toen een beleid ingezet op doorstroming. Dat is vervolgens geïntensiveerd met de opstelling van het Plan van aanpak van de G4 Bij het opstellen van het Stedelijk Kompas kan een centrumgemeente nagaan wat de specifieke knelpunten in de zorg voor daklozen in deze regio zijn, zoals (te specificeren per doelgroep): Te weinig capaciteit (opvang, woningen, GGZ, verslavingszorg, dagbesteding, schuldhulpverlening); Teveel instroom in de opvang door ontbreken van preventie en signalering van multiprobleemsituaties en uitval jeugdzorg, detentie, verstandelijke gehandicaptenzorg en GGZ; Te weinig doorstroom; Te weinig kwaliteit van bepaalde voorzieningen; Te weinig samenwerking tussen hulpverleners in de uitvoering van trajecten; Te weinig structurele samenwerking tussen voorzieningen; geen structurele samenwerking Te weinig samenwerking tussen beleidsmakers (centrumgemeente, regiogemeenten en Zorgkantoor); 15 IBO, De opvang verstopt; Interdepartementaal beleidsonderzoek

20 Te weinig beleidsregie door de centrumgemeente 16 ; Te weinig inzicht in de doelgroep (geen monitorgegevens of beleidsinformatie); Geen gezamenlijke visie tussen partners, geen draagvlak. Draagvlak bij vier groepen kernpartners Voor het gehele proces om een Stedelijk Kompas op te stellen is het van groot belang om dat samen met de vier kernpartners te doen: 1 Regiogemeenten 2 Zorgkantoor 17 3 Aanbieders van zorg- en dienstverlening, inclusief woningcorporaties 4 Cliëntorganisaties Deze partners zijn ook nodig bij de vervolgstappen: formuleren van ambities en het organiseren en uitvoeren van het plan van aanpak. Centrumgemeente Den Haag heeft bijvoorbeeld twee grote vergaderingen belegd, dat genoeg bleek te zijn om de uitvoering in gang te zetten. Of het kan volgens het Utrechts model waar iedereen tegelijkertijd is betrokken. De uitnodigende regie van de gemeente kan bewerkstelligen dat de kernpartners zich stapsgewijs conformeren aan het Stedelijk Kompas. In veel centrumgemeenten is men al langere tijd aan de slag met het verkrijgen van draagvlak, vaak al vele jaren. 16 Zie voor het voeren van regie ook de handreiking Centrumgemeenten en regie. Instrumenten voor het voeren van de regie in de OGGZ, de maatschappelijke opvang en verslavingszorgbeleid (SGBO). Verwachte publicatie in december Er zijn centrumgemeenten die het Stedelijk Kompas in coproductie met het Zorgkantoor opstellen. Andere gemeenten sluiten een convenant af met het Zorgkantoor. 19