Overijsselse dak- en thuislozenmonitor 2010

Transcriptie

1 Overijsselse dak- en thuislozenmonitor 2010

2

3 Overijsselse dak- en thuislozenmonitor 2010

4 4 Overijsselse dak- en thuislozenmonitor 2010

5 2.1 Dreigend daklozen Inhoudsopgave De groep mensen die dreigen dakloos te raken kan worden onderverdeeld in drie subgroepen, namelijk de zelfstandig wonende verkommerden en verloederden, de ex-gedetineerden en de ex-patiënten in de klinische zorg. Hieronder worden ze nader omschreven. Zelfstandig Belangrijkste wonende bevindingen verkommerden en verloederden 6 Dit Dreigend zijn personen daklozen die min of meer zelfstandig wonen en waarbij sprake is van een ernstige multiproblematiek. Bij deze 6 groep Feitelijk speelt daklozen langdurige zorgafhankelijkheid als gevolg van een combinatie van psychiatrische problemen, verslavingsproblemen, Residentieel veelpleging daklozen en zorgmijding. Uitzetting als gevolg van huurschuld of overlast ligt vaak op de loer. 7 7 Zwerfjongeren 8 Ex-gedetineerden Conclusies 8 Hierbij gaat het om ex-gedetineerden die voorafgaande aan hun detentie wel over een eigen woonruimte beschikten. 1 Door Inleiding de detentie en de daaruit volgende maatregelen, zoals het stoppen van een uitkering of het verliezen van werk, 10 zijn zij 1.1 deze Aanleiding kwijtgeraakt. Deze groep wordt apart benoemd om onderscheid te kunnen maken met de feitelijk dak- en thuislozen, 1.2 waarvan Doelstelling sommigen veelvuldig voor kortere tijd gedetineerd zijn (geweest) Initiatiefnemers 11 Ex-patiënten 1.4 Onderzoeksgebied in klinische en doelgroepen zorg 11 Patiënten 1.5 Woonladder die na een opname bij de psychiatrie, de verslavingszorg of de gehandicaptenzorg na ontslag niet over huisvesting 1.6 Leeswijzer beschikken en een zorgvraag hebben, behoren eveneens tot de groep dreigend daklozen Dreigend dakloos 16 In 2.1 Overijssel Aanbod zijn in 2008 op enig moment minimaal 880 dreigend daklozen aanwezig geweest. Bijna twee derde (64%) 16 van 2.2 hen Aantallen is man, terwijl de gemiddelde leeftijd op 36 jaar ligt. Uit de koppeling met de gegevens van Tactus verslavingszorg 2.3 blijkt Kenmerken dat een tiende (11%) van de dreigend daklozen bij Tactus verslavingszorg staat geregistreerd. Bijna een 18 tiende 17 (8%) 2.4 komt Huisuitzettingen voor in de registraties door woningcoporaties van de politie Getroffen preventieve maatregelen 23 3 Feitelijke daklozen Feitelijk Aanbod daklozen Aantallen 25 Feitelijk 3.3 Kenmerken daklozen zijn mensen die niet beschikken over een eigen woonruimte en die voor een slaapplek tenminste 27 één nacht (in de maand) waren aangewezen op buiten slapen ofwel overnachten in de open lucht en in overdekte openbare 4 ruimten Residentieel (portieken, daklozen fietsenstallingen, stations, winkelcentra of een auto). Ook personen die binnen slapen bij passantenverblijven 4.1 Aanbod van de maatschappelijke opvang, inclusief ééndaagse noodopvang, of binnen slapen bij vrienden, kennissen 29 of 28 familie 4.2 Aantallen zonder vooruitzichten op een slaapplek voor de daaropvolgende nacht behoren tot de feitelijk daklozen Kenmerken 30 5 Het Zwerfjongeren minimum aantal feitelijk daklozen in Overijssel ligt in 2008 op zo n 780. De groep feitelijk daklozen bestaat voornamelijk 5.1 Aanbod uit mannen met een gemiddelde leeftijd van 39 jaar. Een kwart (27%) komt voor in de registratie van Tactus verslavingszorg, 5.2 Aantallen terwijl de helft (50%) bij de politie staat geregistreerd vanwege crimineel of overlastgevend gedrag Kenmerken Thuislozen Bijlage 1 Methodologische verantwoording 36 Bijlage Residentieel 2 Aantallen daklozen clienten oftewel thuislozen zijn personen die als bewoner staan ingeschreven bij instellingen voor maatschappelijke 3 Aantal opvang. uitzettingen Het gaat onder per gemeente meer om internaten, sociale pensions, particuliere woonvoorzieningen gericht 40op Bijlage semi-permanente 4 Corporaties bewoning per centrumgemeente door daklozen, commerciële pensions en kamerverhuurbedrijven waar voornamelijk daklo Bijlage zen wonen. In 2008 bestaat de groep thuislozen in Overijssel minimaal uit zo n 480 unieke personen. Het gaat hierbij voornamelijk om mannen van 42 jaar. Ruim een kwart (28%) van hen is bekend bij Tactus verslavingszorg, terwijl een vijfde (21%) in de registraties van de politie voorkomt. 5

6 Belangrijkste bevindingen De groep mensen die dreigen dakloos te raken kan worden onderverdeeld in drie subgroepen, namelijk de zelfstandig wonende verkommerden en verloederden, de ex-gedetineerden en de ex-patiënten in de klinische zorg. Hieronder worden ze nader omschreven. Hieronder Zelfstandig worden wonende belangrijkste verkommerden bevindingen en verloederden weergegeven van de monitor dak- en thuislozen Overijssel In Dit deze zijn personen tweede meting die min zijn of gegevens meer zelfstandig van de instellingen wonen en waarbij die met sprake dak- en is van thuislozen een ernstige in aanraking multiproblematiek. komen gebruikt Bij deze over groep de speelt jaren langdurige 2008 en zorgafhankelijkheid Tevens zijn de gegevens als gevolg over van huisuitzettingen een combinatie in van 2008 psychiatrische en 2009 bij problemen, de monitor verslavingsproblemen, is daarbij overigens veelpleging van belang en zorgmijding. op te merken Uitzetting dat de als omvang gevolg van de huurschuld populatie of dak- overlast en thuislozen ligt vaak alleen op de kan loer. betrokken. Het worden vastgesteld voor gemeenten die beschikken over registratiegegevens van de aanwezige dak- en thuislozen. Dit Ex-gedetineerden is het geval die gemeenten waar voorzieningen van de maatschappelijke opvang gevestigd zijn. Het gaat bovendien Hierbij gaat om het minimum om ex-gedetineerden aantallen, aangezien die voorafgaande niet alle leden aan hun van detentie doelgroepen wel over in een de registraties eigen woonruimte van de beschikten. instellingen Door de detentie voorkomen. de daaruit volgende maatregelen, zoals het stoppen van een uitkering of het verliezen van werk, zijn zij deze kwijtgeraakt. Deze groep wordt apart benoemd om onderscheid te kunnen maken met de feitelijk dak- en thuislozen, waarvan sommigen veelvuldig voor kortere tijd gedetineerd zijn (geweest). Dreigend daklozen Ex-patiënten in de klinische zorg Patiënten die na een opname bij de psychiatrie, de verslavingszorg of de gehandicaptenzorg na ontslag niet over Personen huisvesting behoren beschikken tot en de een dreigend zorgvraag daklozen hebben, behoren wanneer eveneens zij met tot een de groep huisuitzetting dreigend daklozen. te maken krijgen of omdat zij ontslagen worden uit detentie of een zorginstelling zonder dat zij uitzicht hebben op een stabiele In Overijssel woonsituatie. zijn in 2008 op Ook enig personen moment minimaal die woonbegeleiding 880 dreigend daklozen ontvangen, aanwezig maar geweest. zonder Bijna deze twee begeleiding derde niet (64%) zelfstandig van hen is man, kunnen terwijl wonen de gemiddelde worden leeftijd tot de op dreigend 36 jaar ligt. of potentieel Uit de koppeling daklozen met de gerekend. gegevens van Tactus verslavingszorg blijkt dat een tiende (11%) van de dreigend daklozen bij Tactus verslavingszorg staat geregistreerd. Bijna Het een aantal tiende dreigend (8%) daklozen komt voor in in Overijssel de registraties bedraagt van in de 2009 politie. minimaal 672, terwijl het in 2008 om minimaal 696 ging. Qua aantal is deze doelgroep met andere woorden nagenoeg onveranderd gebleven. In Enschede is een stijging te zien van het aantal dreigend daklozen, terwijl zich in de overige drie centrumgemeenten een daling voordoet in Van Feitelijk de 696 dreigend daklozen in 2008 komen 139 (20%) eveneens in het bestand van 2009 voor. Het merendeel (87; 63%) van hen behoort nog steeds tot de dreigend daklozen, terwijl 24 (3%) inmiddels residentieel dakloos Feitelijk zijn, 14 daklozen (2%) feitelijk zijn mensen dakloos die en niet eveneens beschikken 14 (2%) over tot een de eigen doelgroep woonruimte zwerfjongeren en die voor behoren. een slaapplek tenminste één Twee nacht derde (in de van maand) de dreigend waren daklozen aangewezen in 2009 op buiten behoort slapen tot deze ofwel doelgroep overnachten omdat in zij de uit open hun lucht huis en zijn in gezet. overdekte openbare In 2008 ruimten bedroeg (portieken, dit percentage fietsenstallingen, ruim de helft stations, van de dreigend winkelcentra daklozen. of een De auto). overige Ook leden personen van deze die binnen doelgroep slapen bij ontvangen passantenverblijven één of andere van de vorm maatschappelijke van woonbegeleiding. opvang, inclusief ééndaagse noodopvang, of binnen slapen bij vrienden, In 2009 kennissen bedroeg het of familie aantal zonder uitzettingen vooruitzichten 445. Dit komt op een neer slaapplek op 3,4 uitzettingen voor de daaropvolgende per corporatiewoningen. nacht behoren tot de feitelijk In geheel daklozen. Overijssel is zowel het aantal als het aandeel uitzettingen gedaald ten opzichte van 2008 (4,0 uitzettingen per corporatiewoningen). Dit geldt voor alle vier de regio s. Bijna twee derde (62%) van de uitgezette huurders (van wie geslacht en huishoudensamenstelling bekend is) is Het een minimum alleenstaande aantal man feitelijk zonder daklozen kinderen. Overijssel ligt in 2008 op zo n 780. De groep feitelijk daklozen bestaat voornamelijk Bij 12 procent uit van mannen de uitzettingen met een gemiddelde in 2009 waren leeftijd kinderen van 39 betrokken. jaar. Een kwart In 2008 (27%) was komt dit 13 voor procent. in de registratie van Tactus Het aandeel verslavingszorg, jonge uitgezette terwijl de helft huurders (50%) (tot bij 25 de jaar) politie is staat tussen geregistreerd 2008 en 2009 vanwege gedaald crimineel van 19% of overlastgevend naar 12%. gedrag. De woningcorporaties weten in beide jaren in vier van de vijf gevallen niet waarheen een uitgezette huurder vertrekt. In bijna alle gevallen wordt tot een huisuitzetting overgegaan vanwege huurschulden. Van 58% van de uitzettingen is niet bekend of de corporaties naast aanmaningen aanvullende acties ondernomen 2.3 hebben Thuislozen om uitzetting te voorkomen. Indien wel bekend proberen corporaties een uitzetting te voorkomen door een huisbezoek in combinatie met een Residentieel aanbod van daklozen een betalingsregeling oftewel thuislozen eventuele zijn personen aanvullende die als bewoner hulpverlening staan (44%), ingeschreven huisbezoek bij instellingen gecombineerd voor maatschappelijke gesprekken opvang. (20%) of Het telefonisch gaat onder contact meer om en/of internaten, het versturen sociale van pensions, aanmaningen particuliere (26%). woonvoorzieningen gericht met op semi-permanente bewoning door daklozen, commerciële pensions en kamerverhuurbedrijven waar voornamelijk daklozen wonen. In 2008 bestaat de groep thuislozen in Overijssel minimaal uit zo n 480 unieke personen. Het gaat hierbij voornamelijk om mannen van 42 jaar. Ruim een kwart (28%) van hen is bekend bij Tactus verslavingszorg, terwijl een vijfde (21%) in de registraties van de politie voorkomt. 6 Overijsselse dak- en thuislozenmonitor 2010

7 2.1 Dreigend daklozen Feitelijk 2.1 Dreigend daklozen daklozen De groep mensen die dreigen dakloos te raken kan worden onderverdeeld in drie subgroepen, namelijk de zelfstandig Feitelijk De wonende groep daklozen mensen verkommerden die zijn dreigen en personen verloederden, dakloos die te raken niet de ex-gedetineerden beschikken kan worden onderverdeeld over en een ex-patiënten eigen in drie woonruimte subgroepen, in de klinische en namelijk die zorg. voor Hieronder zelfstandig een worden wonende ze nader omschreven. verkommerden en verloederden, de ex-gedetineerden en de ex-patiënten in de klinische zorg. Hieronder slaapplek tenminste één nacht (in de maand) waren aangewezen op buiten slapen ofwel worden ze nader omschreven. overnachten Zelfstandig wonende in de open verkommerden lucht en in en overdekte verloederden openbare ruimten (portieken, fietsenstallingen, stations, Zelfstandig Dit zijn personen winkelcentra wonende die min verkommerden of meer een zelfstandig auto). en Ook verloederden wonen personen en waarbij die binnen sprake is slapen van een bij ernstige passantenverblijven multiproblematiek. van Bij deze de Dit groep zijn maatschappelijke speelt personen langdurige die min zorgafhankelijkheid opvang, of meer zelfstandig inclusief als wonen ééndaagse gevolg en van waarbij een noodopvang, combinatie sprake is van van of een binnen psychiatrische ernstige slapen multiproblematiek. problemen, bij vrienden, verslavingsproblemen, speelt veelpleging langdurige en zorgafhankelijkheid zorgmijding. Uitzetting als gevolg als gevolg van een van combinatie huurschuld van of overlast psychiatrische ligt vaak problemen, op de loer. versla- Bij deze groep kennissen of familie zonder vooruitzichten op een slaapplek voor de daaropvolgende nacht vingsproblemen, veelpleging en zorgmijding. Uitzetting als gevolg van huurschuld of overlast ligt vaak op de loer. behoren Ex-gedetineerden tot de feitelijk daklozen. Ex-gedetineerden Hierbij gaat het om ex-gedetineerden die voorafgaande aan hun detentie wel over een eigen woonruimte beschikten. Hierbij Door Het de minimum gaat detentie het aantal om en ex-gedetineerden feitelijk daaruit daklozen volgende die in maatregelen, voorafgaande Overijssel is zoals tussen aan het hun 2008 stoppen detentie en 2009 van wel gedaald een over uitkering een van eigen 846 of woonruimte het naar verliezen 623. beschikten. van werk, zijn Door zij Het deze minimum kwijtgeraakt. detentie aantal en de Deze feitelijk daaruit groep daklozen volgende wordt apart in maatregelen, Deventer benoemd is stabiel, zoals om onderscheid het in stoppen Almelo te en van kunnen Zwolle een uitkering is maken het aantal met of het de gedaald. verliezen feitelijk dak- van en werk, thuislozen, zijn Almelo zij waarvan deze telt kwijtgeraakt. relatief sommigen gezien, veelvuldig Deze gerekend groep voor wordt naar kortere aantallen apart tijd benoemd gedetineerd per om onderscheid inwoners, zijn (geweest). het te minste kunnen aantal maken feitelijk met de daklozen. feitelijk dak- en thuislozen, De gemiddelde waarvan leeftijd sommigen van de veelvuldig feitelijk daklozen voor kortere is tussen tijd gedetineerd 2008 en 2009 zijn toegenomen (geweest). van 37 naar 39 jaar. Ex-patiënten Deventer kent in de de jongste klinische populatie zorg met een gemiddelde leeftijd van 32 jaar. Ex-patiënten Patiënten Het merendeel die na in de een is man, klinische opname hoewel bij zorg zich de psychiatrie, in Almelo verhoudingsgewijs de verslavingszorg veel of de vrouwen gehandicaptenzorg onder de feitelijk na daklozen ontslag niet bevinden. over huisvesting Patiënten Het aantal beschikken die feitelijk na een en daklozen opname een zorgvraag bij met de verslavingsproblemen psychiatrie, hebben, behoren de verslavingszorg eveneens is enigszins tot of de toegenomen de groep gehandicaptenzorg dreigend van een daklozen. derde na ontslag tot twee niet vijfde. over huisvesting De opvangcapaciteit beschikken voor en een de zorgvraag feitelijk daklozen hebben, (verblijf behoren korter eveneens dan 9 tot maanden) groep bedraagt dreigend voor daklozen. heel Overijssel 315 plaatsen. In Van Overijssel de 846 zijn feitelijk in 2008 daklozen op enig in moment 2008 zijn minimaal 245 (29%) 880 ook dreigend in 2009 daklozen feitelijk dakloos. aanwezig Zij geweest. verblijven Bijna nog twee steeds derde of (64%) In van opnieuw Overijssel hen is man, in zijn de terwijl opvangvoorzieningen. in 2008 de gemiddelde enig moment leeftijd minimaal op jaar dreigend ligt. Uit de daklozen koppeling aanwezig met de geweest. gegevens Bijna van Tactus twee derde verslavingszorg (64%) Inmiddels blijkt van dat hen zijn een is 73 man, tiende (9%) terwijl (11%) feitelijk de van gemiddelde daklozen de dreigend uit leeftijd 2008 daklozen residentieel op 36 bij jaar Tactus dakloos ligt. Uit verslavingszorg de en koppeling 13 (2%) dreigend staat met de geregistreerd. gegevens dakloos geworden. van Bijna Tactus een tiende verslavingszorg (8%) Dit betekent komt voor dat blijkt in de zij dat zijn registraties een doorgestroomd tiende van (11%) de politie. naar van een de dreigend woning of daklozen woonvoorziening bij Tactus met verslavingszorg begeleiding. staat geregistreerd. Bijna Van een ruim tiende 300 personen (8%) komt (35%) voor die in de in registraties 2008 feitelijk van dakloos de politie. waren is de situatie in 2009 niet bekend. 2.2 Feitelijk daklozen Residentieel 2.2 Feitelijk daklozen Feitelijk daklozen zijn mensen die niet beschikken over een eigen woonruimte en die voor een slaapplek tenminste één Residentieel Feitelijk nacht (in daklozen maand) daklozen zijn waren mensen (ook aangewezen die wel niet thuislozen beschikken op buiten genoemd) over slapen een ofwel eigen zijn overnachten woonruimte personen in en die de die als open voor bewoner lucht een slaapplek en in staan overdekte tenminste openbare één ruimten nacht (portieken, (in de maand) fietsenstallingen, waren aangewezen stations, op winkelcentra buiten slapen of een ofwel auto). overnachten Ook personen in de open die binnen lucht slapen in overdekte bij passantenverblijven van ruimten de maatschappelijke (portieken, fietsenstallingen, opvang, inclusief stations, ééndaagse winkelcentra noodopvang, of een auto). of binnen Ook personen slapen bij die vrienden, binnen kennissen slapen of ingeschreven bij instellingen voor maatschappelijke opvang. Het gaat onder meer om internaten, openbare sociale bij familie passantenverblijven zonder pensions, vooruitzichten beschermde van op maatschappelijke een woonvormen, slaapplek voor opvang, de particuliere daaropvolgende inclusief woonvoorzieningen ééndaagse nacht noodopvang, behoren tot gericht de of feitelijk binnen op daklozen. slapen semipermanente vrienden, kennissen bewoning of familie door zonder daklozen, vooruitzichten commerciële op een slaapplek pensions voor en de kamerverhuurbedrijven daaropvolgende nacht behoren waar tot de bij voornamelijk feitelijk daklozen. daklozen wonen. Het minimum aantal feitelijk daklozen in Overijssel ligt in 2008 op zo n 780. De groep feitelijk daklozen bestaat voornamelijk In 2009 uit telt mannen Overijssel met minimaal een gemiddelde 465 residentieel leeftijd van daklozen. 39 jaar. Dit Een is een kwart stijging (27%) ten komt opzichte voor in van de 2008, registratie toen van er Tactus Het verslavingszorg, 350 minimum residentieel aantal terwijl daklozen feitelijk de helft waren. daklozen (50%) bij in Overijssel de politie ligt staat in geregistreerd 2008 op zo n vanwege 780. De groep crimineel feitelijk of overlastgevend daklozen bestaat gedrag. voornamelijk Met in uit Zwolle mannen is een met duidelijke een gemiddelde toename leeftijd van het van aantal 39 jaar. residentieel Een kwart daklozen (27%) komt te zien. voor in de registratie van Tactus Van de verslavingszorg, 350 residentieel terwijl daklozen de helft in 2008 (50%) behoort bij de politie bijna de staat helft geregistreerd (158) ook in vanwege 2009 tot crimineel deze doelgroep. of overlastgevend Zij verblijven gedrag. nog steeds of opnieuw in woonvoorzieningen. Daarnaast zijn 19 (5%) inmiddels dreigend dakloos, dit betekent dat 2.3 zij zijn Thuislozen doorgestroomd naar een eigen woonruimte met begeleiding. Twintig (6%) residentieel daklozen behoren in 2009 tot de groep feitelijk daklozen. Residentieel De overige daklozen 153 (43%) oftewel residentieel thuislozen daklozen zijn personen uit 2008 die komen als bewoner niet terug staan in de ingeschreven bestanden van bij instellingen Van hen voor is maatschappelijke huidige Thuislozen situatie opvang. met Het andere gaat woorden onder meer niet om bekend. internaten, sociale pensions, particuliere woonvoorzieningen gericht op de 2.3 semi-permanente Zo n drie kwart van bewoning de residentieel door daklozen, daklozen commerciële is man, hoewel pensions het aantal en kamerverhuurbedrijven vrouwen onder deze waar doelgroep voornamelijk tussen 2008 daklozen en wonen licht daklozen is toegenomen. oftewel thuislozen zijn personen die als bewoner staan ingeschreven bij instellingen voor maat- Residentieel schappelijke Het deel van opvang. de residentieel Het gaat daklozen onder meer dat om met internaten, verslavingsproblemen sociale pensions, kampt particuliere is enigszins woonvoorzieningen afgenomen tussen gericht 2008 op en semi-permanente 2009 (van 25% naar bewoning 21%). door daklozen, commerciële pensions en kamerverhuurbedrijven waar voornamelijk daklozen In 2008 bestaat wonen. de groep thuislozen in Overijssel minimaal uit zo n 480 unieke personen. Het gaat hierbij voornamelijk om mannen van 42 jaar. Ruim een kwart (28%) van hen is bekend bij Tactus verslavingszorg, terwijl een vijfde (21%) in de registraties van de politie voorkomt. 7

8 Zwerfjongeren Zwerfjongeren zijn jongeren tot 23 jaar die feitelijk of residentieel dakloos zijn met meervoudige problemen. Daarbij hoort de kanttekening dat jongeren die met hun ouders in de opvang verblijven niet onder deze definitie vallen. Het minimum aantal zwerfjongeren in Overijssel is tussen 2008 (230) en 2009 (245) nagenoeg gelijk gebleven. Dit betreffen jongeren tussen 14 en 23 jaar die in opvang- of woonvoorzieningen voor feitelijk of residentieel daklozen verblijven, al dan niet specifiek op zwerfjongeren gericht. Daarnaast komen enkele instellingen op een outreachende wijze in contact met zwerfjongeren. Dit betreffen er 237 in 2008 en 255 in Van hen is de woon- of verblijfsituatie niet duidelijk genoeg om ze (volgens de definitie) tot de zwerfjongeren te rekenen. Van de 230 zwerfjongeren in 2008 behoren 55 (24%) in 2009 nog steeds tot deze doelgroep. Een klein aantal is in 2009 dreigend dakloos (7; 3%), residentieel dakloos (5; 2%) of feitelijk dakloos (2; 1%) geworden. Van 161 zwerfjongeren uit 2008 is niet bekend wat hun situatie is in De gemiddelde leeftijd van de zwerfjongeren bedraagt 21 jaar. In de provincie Overijssel is het aantal meisjes en jongens onder de zwerfjongeren gelijk verdeeld. In Deventer en Almelo bevinden zich meer meisjes dan jongens onder de zwerfjongeren. Het percentage zwerfjongeren met een verslavingsproblematiek bedraagt in beide jaren een derde. Conclusies Hieronder worden de belangrijkste conclusies van de monitor weergegeven. Gunstige ontwikkelingen Al met al doen zich enkele gunstige ontwikkelingen voor. Het minimum aantal feitelijk daklozen lijkt af te nemen, terwijl het aantal dreigend daklozen en zwerfjongeren nagenoeg gelijk is gebleven. Het aantal residentieel daklozen is toegenomen. Bovendien is er sprake van enige doorstroom. Zo is een kleine 10 procent van de feitelijk daklozen doorgestroomd naar een woonvoorziening of ontvangt een vorm van begeleid wonen. Over alle doelgroepen gezien is het gebruik van opvangvoorzieningen afgenomen, terwijl het gebruik van woonvoorzieningen juist is toegenomen. Dit komt overeen met de ingezette beleidsdoelen van de verschillende gemeenten. Stedelijke kompassen Het doel van de door de centrumgemeenten gehanteerde Stedelijke Kompassen is het zoveel mogelijk onderdak brengen van dak- en thuislozen. Daarbij wordt het opschuiven op de woonladder van de straat naar opvang en van opvang naar (begeleid of beschermd) wonen gestimuleerd. Wanneer de in deze monitor weergegeven instellingen en voorzieningen worden onderverdeeld naar opvang (verblijf korter dan 9 maanden) en wonen (verblijf langer dan 9 maanden), dan blijken in personen in opvangvoorzieningen te verblijven, terwijl 575 personen gebruik maken van een woonvoorziening. In 2009 gaat het om respectievelijk 792 en 757 personen. Dit betekent dat het gebruik van opvangvoorzieningen af neemt, terwijl een groter deel van de doelgroepen inmiddels gebruik maakt van een woonvoorziening. Inspanningen corporaties De woningcorporaties werken aan het voorkomen van uitzettingen alsmede aan het weer laten instromen van daklozen in zelfstandige woningen. Een deel van de corporaties is nauw betrokken of initiator voor het realiseren van woonvoorzieningen. De waarde hiervan blijkt uit het feit dat er een toenemend aantal daklozen in dergelijke woonvoorzieningen instroomt. Het resultaat van de preventieve inspanningen komen in 2009 voorzichtig tot uitdrukking in de cijfers. In geheel Overijssel is zowel het aantal als aandeel uitzettingen licht gedaald en is het aantal uitgezette jonge huurders eveneens afgenomen. Daarentegen weten corporaties nog steeds in 80% van de uitzettingen niet waar naar toe de huurders zijn vertrokken. 8 Overijsselse dak- en thuislozenmonitor 2010

9 2.1 Dreigend daklozen Herkomst daklozen registreren Hoewel één van de doelstellingen van de monitor is om inzichtelijk te maken wat de herkomst van de dak- en De thuislozen groep mensen is, zodat die centrumgemeenten dreigen dakloos te ook raken een kan beter worden zicht onderverdeeld hebben op problematiek in drie subgroepen, in de regiogemeenten, namelijk de zelfstandig kan wonende dit inzicht verkommerden nog niet worden en gegeven. verloederden, Het komt de ex-gedetineerden nog te vaak voor en dat de de ex-patiënten gemeente van in de herkomst klinische van zorg. de Hieronder dak- en worden thuislozen nader omschreven. die in opvang- of woonvoorzieningen in de (centrum)gemeenten terecht komen niet wordt geregistreerd. Het verdient aanbeveling om dit kenmerk in de toekomst beter bij te houden. Zelfstandig wonende verkommerden en verloederden Dit zijn personen die min of meer zelfstandig wonen en waarbij sprake is van een ernstige multiproblematiek. Bij deze groep Kwalitatieve speelt langdurige informatie zorgafhankelijkheid nodig voor meer als inzicht gevolg van een combinatie van psychiatrische problemen, verslavingsproblemen, Door de beschikbaarheid veelpleging en van zorgmijding. gegevens over Uitzetting twee jaren, als gevolg kan inmiddels van huurschuld een eerste of overlast inzicht ligt worden vaak gegeven op de loer. in de ontwikkelingen die zich hebben voorgedaan. Voor het vaststellen van trends zijn echter meer dan twee metingen Ex-gedetineerden nodig. Bovendien zou het goed zijn om bij eventuele volgende metingen ook meer kwalitatieve informatie te Hierbij verzamelen. gaat het Hierdoor om ex-gedetineerden kunnen verklaringen die voorafgaande en onderbouwingen aan hun voor detentie geconstateerde wel over een ontwikkelingen eigen woonruimte worden beschikten. gegeven. Door Hierbij de moet detentie worden de gedacht daaruit aan volgende strenge maatregelen, winters waardoor zoals het gebruik stoppen van opvangvoorzieningen een uitkering of het verliezen kan toenemen van werk, of zijn zij strenger deze kwijtgeraakt. optreden door Deze de politie groep wordt waardoor apart het benoemd percentage om van onderscheid doelgroepen te kunnen dat maken voor overlastgevend met de feitelijk gedrag dak- en zorgt thuislozen, toeneemt waarvan (meer sommigen geregistreerd) veelvuldig of juist voor afneemt kortere tijd (gedrag gedetineerd wordt aangepast). zijn (geweest). Ex-patiënten in de klinische zorg Patiënten die na een opname bij de psychiatrie, de verslavingszorg of de gehandicaptenzorg na ontslag niet over huisvesting beschikken en een zorgvraag hebben, behoren eveneens tot de groep dreigend daklozen. In Overijssel zijn in 2008 op enig moment minimaal 880 dreigend daklozen aanwezig geweest. Bijna twee derde (64%) van hen is man, terwijl de gemiddelde leeftijd op 36 jaar ligt. Uit de koppeling met de gegevens van Tactus verslavingszorg blijkt dat een tiende (11%) van de dreigend daklozen bij Tactus verslavingszorg staat geregistreerd. Bijna een tiende (8%) komt voor in de registraties van de politie. 2.2 Feitelijk daklozen Feitelijk daklozen zijn mensen die niet beschikken over een eigen woonruimte en die voor een slaapplek tenminste één nacht (in de maand) waren aangewezen op buiten slapen ofwel overnachten in de open lucht en in overdekte openbare ruimten (portieken, fietsenstallingen, stations, winkelcentra of een auto). Ook personen die binnen slapen bij passantenverblijven van de maatschappelijke opvang, inclusief ééndaagse noodopvang, of binnen slapen bij vrienden, kennissen of familie zonder vooruitzichten op een slaapplek voor de daaropvolgende nacht behoren tot de feitelijk daklozen. Het minimum aantal feitelijk daklozen in Overijssel ligt in 2008 op zo n 780. De groep feitelijk daklozen bestaat voornamelijk uit mannen met een gemiddelde leeftijd van 39 jaar. Een kwart (27%) komt voor in de registratie van Tactus verslavingszorg, terwijl de helft (50%) bij de politie staat geregistreerd vanwege crimineel of overlastgevend gedrag. 2.3 Thuislozen Residentieel daklozen oftewel thuislozen zijn personen die als bewoner staan ingeschreven bij instellingen voor maatschappelijke opvang. Het gaat onder meer om internaten, sociale pensions, particuliere woonvoorzieningen gericht op semi-permanente bewoning door daklozen, commerciële pensions en kamerverhuurbedrijven waar voornamelijk daklozen wonen. In 2008 bestaat de groep thuislozen in Overijssel minimaal uit zo n 480 unieke personen. Het gaat hierbij voornamelijk om mannen van 42 jaar. Ruim een kwart (28%) van hen is bekend bij Tactus verslavingszorg, terwijl een vijfde (21%) in de registraties van de politie voorkomt. 9

10 1 Inleiding Voor u ligt de tweede editie van de Overijsselse dak- en thuislozenmonitor. Voordat wordt ingegaan op de resultaten van deze tweede meting, wordt hieronder kort ingegaan op de aanleiding en doelen van de monitor. Tevens worden het onderzoeksgebied en de doelgroepen van de monitor beschreven. Ook wordt de Woonladder verkend, een instrument dat wordt toegepast bij de beleidsvorming rond dak- en thuislozen. 1.1 Aanleiding De aanleiding voor de eerste meting van het aantal dak- en thuislozen in Overijssel voert terug naar de conferentie Niemand hoeft op straat te slapen in oktober Tijdens deze conferentie constateerden de aanwezige deelnemers van zorgpartijen, overheden en woningcorporaties dat een provinciaal overzicht van de aantallen daklozen, thuislozen en zwerfjongeren en de behoefte aan beschermende woonvormen ontbrak. Ook waren per gemeente de verschillen in bruikbare informatie groot. Het inzicht in de problematiek van dak- en thuislozen en het kennisniveau van betrokken partijen liepen hierdoor uiteen. Nadat in 2009 de eerste provinciale meting van het aantal dak- en thuislozen heeft plaatsgevonden, is besloten in 2010 een tweede meting uit te voeren. Hierdoor kunnen de eerste ontwikkelingen in de tijd worden vastgesteld. De essentie van een monitor is dan ook het periodiek, meestal jaarlijks, verzamelen van gegevens, waardoor vergelijkingen over meerdere jaren kunnen worden gemaakt. 10 Overijsselse dak- en thuislozenmonitor 2010

11 2.1 Dreigend daklozen 1.2 Doelstelling De groep mensen die dreigen dakloos te raken kan worden onderverdeeld in drie subgroepen, namelijk de zelfstandig wonende De doelen verkommerden van Overijsselse en verloederden, monitor zijn onveranderd ex-gedetineerden gebleven. en Allereerst de ex-patiënten is het doel in de van klinische de monitor zorg. een Hieronder beter worden ze beeld nader van omschreven. de problematiek te geven. Met het verschijnen van deze monitor komt informatie beschikbaar over het aantal dak- en thuislozen in veel gemeenten en de gehele provincie Overijssel. De monitor geeft een belangrijke Zelfstandig aanzet voor het wonende overbruggen verkommerden van verschillen en verloederden in bruikbare informatie tussen gemeenten. Dit zijn personen die min of meer zelfstandig wonen en waarbij sprake is van een ernstige multiproblematiek. Bij deze groep Voor een speelt goede langdurige ketensamenwerking zorgafhankelijkheid tussen zorgpartijen, als gevolg van woningcorporaties een combinatie van en overheden psychiatrische is een problemen, gedeeld inzicht verslavingsproblemen, in de problematiek veelpleging noodzakelijk. en zorgmijding. Het tweede Uitzetting doel van als gevolg deze monitor van huurschuld is dit inzicht of overlast te bieden. ligt vaak op de loer. Ex-gedetineerden De partijen verrichten veel inspanningen om te zorgen dat er in Overijssel minder mensen dakloos zijn. Hierbij Het integraal gaat het meten om ex-gedetineerden van het resultaat die van voorafgaande deze inspanningen aan hun is essentieel detentie wel om over richting een te eigen geven woonruimte aan het beschikten. voeren Door beleid. de Dit detentie is het derde en doel daaruit van volgende monitor. maatregelen, zoals het stoppen van een uitkering of het verliezen van werk, zijn zij deze kwijtgeraakt. Deze groep wordt apart benoemd om onderscheid te kunnen maken met de feitelijk dak- en thuislozen, Tot slot waarvan biedt de sommigen monitor veelvuldig input voor voor nadere kortere analyse tijd gedetineerd en debat. Wat zijn zijn (geweest). verklaringen voor bepaalde trends? Welke verbanden kunnen worden getrokken? De monitor levert een uitstekende aanleiding tot het organiseren Ex-patiënten van discussie. De in de monitor klinische draagt zorg hiermee bij aan een verdieping van zowel de analyse als het debat over de Patiënten problematiek, die na het een vierde opname doel van bij de psychiatrie, monitor. de verslavingszorg of de gehandicaptenzorg na ontslag niet over huisvesting beschikken en een zorgvraag hebben, behoren eveneens tot de groep dreigend daklozen. In 1.3 Overijssel Initiatiefnemers zijn in 2008 op enig moment minimaal 880 dreigend daklozen aanwezig geweest. Bijna twee derde (64%) van hen is man, terwijl de gemiddelde leeftijd op 36 jaar ligt. Uit de koppeling met de gegevens van Tactus verslavingszorg Vereniging blijkt dat WOON, een tiende het samenwerkingsverband (11%) van de dreigend van daklozen 19 woningcorporaties bij Tactus verslavingszorg Oost-Nederland, staat geregistreerd. initiatiefnemer Bijna een en tiende (8%) opdrachtgever komt voor voor in de deze registraties Overijsselse van dak- de politie. en thuislozenmonitor. De provincie Overijssel en de gemeenten Almelo, Deventer, Enschede en Zwolle zijn medefinancier van dit initiatief. De inhoud van de monitor is in overleg met de centrumgemeenten, provincie en ketenpartners - zoals Humanitas onder Dak Twente, Iriszorg, het Leger des Heils en Tactus Verslavingszorg - vormgegeven. 2.2 Feitelijk daklozen Veel dank is verschuldigd aan de medewerkers van gemeenten, zorgpartijen en woningcorporaties die hun gegevens Feitelijk hebben aangeleverd. daklozen zijn Zonder mensen hun die inspanningen niet beschikken was over de een totstandkoming eigen woonruimte van de en monitor die voor niet een mogelijk slaapplek geweest. tenminste één nacht (in de maand) waren aangewezen op buiten slapen ofwel overnachten in de open lucht en in overdekte openbare ruimten Onderzoeks- (portieken, en adviesbureau fietsenstallingen, intraval stations, en I&O Research winkelcentra hebben of een gezamenlijk auto). Ook de personen eerste en die tweede binnen meting slapen van bij de passantenverblijven Overijsselse van dak- de en maatschappelijke thuislozenmonitor opvang, opgezet inclusief en uitgevoerd. ééndaagse noodopvang, of binnen slapen bij vrienden, kennissen of familie zonder vooruitzichten op een slaapplek voor de daaropvolgende nacht behoren tot de feitelijk daklozen. Het 1.4 minimum Onderzoeksgebied aantal feitelijk daklozen in doelgroepen Overijssel ligt in 2008 op zo n 780. De groep feitelijk daklozen bestaat voornamelijk uit mannen met een gemiddelde leeftijd van 39 jaar. Een kwart (27%) komt voor in de registratie van Tactus verslavingszorg, De monitor presenteert terwijl de cijfers helft over (50%) de provincie bij de politie Overijssel. staat geregistreerd In Overijssel vanwege bevinden crimineel zich vier centrumgemeenten, of overlastgevend gedrag. te weten Almelo, Deventer, Enschede en Zwolle. Sinds 2001 is Nederland opgedeeld in 43 centrumgemeenten die zowel voor de maatschappelijke opvang als de verslavingszorg financieel verantwoordelijk zijn voor hun regio. Alle gemeenten behoren tot één van deze centrumgemeenten. Een deel van deze gemeenten ligt in Gelderland. 2.3 Over deze Thuislozen gemeenten zijn wel gegevens verzameld, maar deze zijn niet opgenomen in de monitor. De gegevens van deze gemeenten vindt u terug in de bijlagen. Residentieel daklozen oftewel thuislozen zijn personen die als bewoner staan ingeschreven bij instellingen voor maatschappelijke opvang. Het gaat onder meer om internaten, sociale pensions, particuliere woonvoorzieningen gericht op semi-permanente bewoning door daklozen, commerciële pensions en kamerverhuurbedrijven waar voornamelijk daklozen wonen. In 2008 bestaat de groep thuislozen in Overijssel minimaal uit zo n 480 unieke personen. Het gaat hierbij voornamelijk om mannen van 42 jaar. Ruim een kwart (28%) van hen is bekend bij Tactus verslavingszorg, terwijl een vijfde (21%) in de registraties van de politie voorkomt. 11

12 Overijsselse gemeenten 12 Overijsselse dak- en thuislozenmonitor 2010

13 2.1 Dreigend daklozen Tabel 1.1 Centrumgemeenten en bijbehorende regiogemeenten Overijssel op (CBS) Centrumgemeente Zwolle Almelo Enschede Deventer Totaal De groep mensen die dreigen dakloos te raken kan worden onderverdeeld in drie subgroepen, namelijk de zelfstandig Overijsselse gemeenten Dalfsen Almelo Borne Deventer wonende verkommerden en verloederden, de ex-gedetineerden en de ex-patiënten in de klinische zorg. Hieronder worden ze nader omschreven. Hardenberg Hellendoorn Dinkelland Olst-Wijhe Kampen Rijssen-Holten Enschede Raalte Zelfstandig wonende verkommerden en Ommen verloederden Tubbergen Haaksbergen Dit zijn personen die min of meer zelfstandig wonen en waarbij sprake is van een ernstige multiproblematiek. Bij deze Staphorst Twenterand Hengelo (Ov.) groep speelt langdurige zorgafhankelijkheid als gevolg van een combinatie van psychiatrische problemen, verslavingsproblemen, veelpleging en zorgmijding. Steenwijkerland Uitzetting als gevolg Wierden van huurschuld Hof van of overlast Twente ligt vaak op de loer. Zwartewaterland Losser Ex-gedetineerden Zwolle Oldenzaal Hierbij Totaal gaat aantal het inwoners om ex-gedetineerden die voorafgaande aan hun detentie wel over een eigen woonruimte beschikten Door de detentie en de daaruit volgende maatregelen, zoals het stoppen van een uitkering of het verliezen van werk, zijn Gemeenten buiten Overijssel Elburg Lochem zij deze kwijtgeraakt. Deze groep wordt apart benoemd om onderscheid te kunnen maken met de feitelijk dak- en thuislozen, waarvan sommigen veelvuldig voor kortere Ermelo tijd gedetineerd zijn (geweest). Zutphen Harderwijk Ex-patiënten in de klinische zorg Hattem Patiënten die na een opname bij de psychiatrie, de verslavingszorg of de gehandicaptenzorg na ontslag niet over huisvesting beschikken en een zorgvraag hebben, behoren eveneens tot de groep dreigend daklozen. Nunspeet Oldebroek Putten In Totaal Overijssel aantal zijn inwoners in 2008 op enig moment minimaal dreigend daklozen aanwezig geweest. Bijna twee derde (64%) van hen is man, terwijl de gemiddelde leeftijd op 36 jaar ligt. Uit de koppeling met de gegevens van Tactus verslavingszorg blijkt dat een tiende (11%) van de dreigend daklozen bij Tactus verslavingszorg staat geregistreerd. Bijna een tiende Totaal per centrumgemeente (8%) komt voor in de registraties van de politie. Doelgroepen In deze monitor is aandacht voor vier doelgroepen: dreigend daklozen; feitelijk daklozen; residentieel daklozen; en zwerfjongeren. De definities komen overeen met de door het Rijk en de centrumgemeenten gebruikte omschrijvingen 2.2 van de Feitelijk doelgroepen. daklozen 1 In Bijlage 1 wordt een nadere definiëring van doelgroepen gegeven, alsmede de wijze waarop de berekening van de omvang van deze groepen tot stand is gekomen. 2 Feitelijk daklozen zijn mensen die niet beschikken over een eigen woonruimte en die voor een slaapplek tenminste één nacht (in de maand) waren aangewezen op buiten slapen ofwel overnachten in de open lucht en in overdekte openbare ruimten (portieken, fietsenstallingen, stations, winkelcentra of een auto). Ook personen die binnen slapen bij passantenverblijven van de maatschappelijke opvang, inclusief ééndaagse noodopvang, of binnen slapen bij vrienden, kennissen of familie zonder vooruitzichten op een slaapplek voor de daaropvolgende nacht behoren tot de feitelijk daklozen. Het minimum aantal feitelijk daklozen in Overijssel ligt in 2008 op zo n 780. De groep feitelijk daklozen bestaat voornamelijk uit mannen met een gemiddelde leeftijd van 39 jaar. Een kwart (27%) komt voor in de registratie van Tactus verslavingszorg, terwijl de helft (50%) bij de politie staat geregistreerd vanwege crimineel of overlastgevend gedrag. 2.3 Thuislozen Residentieel daklozen oftewel thuislozen zijn personen die als bewoner staan ingeschreven bij instellingen voor maatschappelijke opvang. Het gaat onder meer om internaten, sociale pensions, particuliere woonvoorzieningen gericht op semi-permanente bewoning door daklozen, commerciële pensions en kamerverhuurbedrijven waar voornamelijk daklozen wonen. 1 Zie onder andere de Stedelijke en Regionale Kompassen van Deventer, Twente en Zwolle. In 2 Deze 2008 definities bestaat zijn voorafgaand de groep aan thuislozen de meting van 2010 in Overijssel veranderd. Er minimaal is voor gekozen uit de huidige zo n 480 definities unieke ook toe personen. te passen op de Het gegevens gaat van hierbij 2008, waardoor voornamelijk de aantallen per doelgroep van 2008 veranderd zijn ten opzichte van hetgeen in de publicatie Monitor dak- en thuislozen Overijssel 2009 staat weergegeven. om mannen van 42 jaar. Ruim een kwart (28%) van hen is bekend bij Tactus verslavingszorg, terwijl een vijfde (21%) in de registraties van de politie voorkomt. 13

14 1.5 Woonladder Met de woonladder worden de diverse gradaties in woonvormen bedoeld. Het idee van de woonladder is ontstaan vanuit het groeiende besef dat tussen de straat en het gewone rijtjeshuis een aantal treden ontbreekt. Hierdoor kunnen bepaalde groepen niet eenvoudig worden gehuisvest. De term woonladder is gelanceerd door de toemalige kamerleden Verdaas (PvdA) en Veenendaal (VVD), die begin 2005 met een initiatiefvoorstel De woonladder naar buiten traden. De woonladder kan worden voorgesteld als een traject waarin cliënten van de maatschappelijke opvang en de geestelijke gezondheidszorg kunnen opklimmen vanuit het leven op straat (het daadwerkelijk dakloos zijn) naar een bestaan waarin zelfstandig wonen mogelijk is. Dit komt goed tot uitdrukking in de notitie Iedereen Onderdak in 2007 (Verdaas en Meindertsma 2003). Een notitie die eveneens is ontstaan uit het toenemende besef dat een gewone woning niet voor iedereen is weggelegd, maar ook dat een leven op straat noch voor de betreffende personen zelf, noch voor de samenleving een oplossing is. In figuur 1.1 is weergegeven welke woonvormen in het beklimmen van de woonladder mogelijk zijn. De feitelijk daklozen uit deze monitor bevinden zich op de onderste twee treden van de woonladder, terwijl de residentieel daklozen in de derde en vierde trede zitten (langdurige opvang betreft opvang langer dan negen maanden). De potentieel daklozen bevinden zich bijna bovenaan de woonladder. Bij hen is de kans echter aanwezig dat zij zichzelf zonder begeleiding niet staande kunnen houden en daardoor het risico lopen hun woning kwijt te raken. Hoewel het doel van het landelijk, provinciaal en lokaal beleid is om dak- en thuislozen zo veel mogelijk een opwaartse beweging te laten maken op de ladder, is het voor een deel van de doelgroep niet haalbaar om bovenaan de ladder terecht te komen. Dit hoeft echter geen probleem te vormen. Zij kunnen zich prima redden in een beschermende woonvorm of in een zelfstandige woonruimte met begeleiding. Voor hen is stabilisatie op de betreffende trede het doel. Figuur 1.1 De Woonladder Omschrijving Woonvormen Zelfstandig wonen Normale woonvormen (eigen woning). Begeleid wonen Zelfstandig wonen (extern) met (beperkte) woonbegeleiding, bijvoorbeeld opstapwoningen. Beschermend wonen Langdurige opvang Laagdrempelige opvang Woonvormen met eigen kamer of wooneenheid en intensieve (groeps) begeleiding en toezicht. 24-uurs opvang, sociaal pensions, klinische opnames GGz. Nachtopvang en wisselende opvang (maatschappelijke opvang, familie, vrienden). Straat Buitenslapers - geen contact met de maatschappelijke opvang, zorgwekkende zorgmijders. 14 Overijsselse dak- en thuislozenmonitor 2010

15 2.1 Dreigend daklozen 1.6 Leeswijzer De groep mensen die dreigen dakloos te raken kan worden onderverdeeld in drie subgroepen, namelijk de zelfstandig wonende In hoofdstuk verkommerden 2 wordt ingegaan en verloederden, op aard de en ex-gedetineerden omvang van dreigend en de ex-patiënten daklozen, terwijl in de hoofdstuk klinische zorg. 3 nader Hieronder ingaat worden op ze de nader feitelijk omschreven. daklozen. In hoofdstuk 4 komen de residentieel daklozen aan bod. Hoofdstuk 5 besteedt aandacht aan de zwerfjongeren. In elk van deze hoofdstukken wordt tevens ingegaan op het aanbod aan voorzieningen voor de Zelfstandig doelgroep in wonende kwestie. In verkommerden Bijlage 1, methodologische en verloederden verantwoording, komt de onderzoeksopzet aan bod. Bijlage 2 Dit geeft zijn het personen aantal clienten die min per of meer instelling zelfstandig weer, terwijl wonen in en Bijlage waarbij 3 een sprake overzicht is van wordt een ernstige gegeven multiproblematiek. van het aantal Bij deze groep huisuitzettingen speelt langdurige per gemeente. zorgafhankelijkheid In Bijlage 4 is als ten gevolg slotte van een een overzicht combinatie opgenomen van psychiatrische van de woningcorporaties problemen, verslavingsproblemen, het onderzoek veelpleging hebben deelgenomen. en zorgmijding. Uitzetting als gevolg van huurschuld of overlast ligt vaak op de die aan loer. Ex-gedetineerden Hierbij gaat het om ex-gedetineerden die voorafgaande aan hun detentie wel over een eigen woonruimte beschikten. Door de detentie en de daaruit volgende maatregelen, zoals het stoppen van een uitkering of het verliezen van werk, zijn zij deze kwijtgeraakt. Deze groep wordt apart benoemd om onderscheid te kunnen maken met de feitelijk dak- en thuislozen, waarvan sommigen veelvuldig voor kortere tijd gedetineerd zijn (geweest). Ex-patiënten in de klinische zorg Patiënten die na een opname bij de psychiatrie, de verslavingszorg of de gehandicaptenzorg na ontslag niet over huisvesting beschikken en een zorgvraag hebben, behoren eveneens tot de groep dreigend daklozen. In Overijssel zijn in 2008 op enig moment minimaal 880 dreigend daklozen aanwezig geweest. Bijna twee derde (64%) van hen is man, terwijl de gemiddelde leeftijd op 36 jaar ligt. Uit de koppeling met de gegevens van Tactus verslavingszorg blijkt dat een tiende (11%) van de dreigend daklozen bij Tactus verslavingszorg staat geregistreerd. Bijna een tiende (8%) komt voor in de registraties van de politie. 2.2 Feitelijk daklozen Feitelijk daklozen zijn mensen die niet beschikken over een eigen woonruimte en die voor een slaapplek tenminste één nacht (in de maand) waren aangewezen op buiten slapen ofwel overnachten in de open lucht en in overdekte openbare ruimten (portieken, fietsenstallingen, stations, winkelcentra of een auto). Ook personen die binnen slapen bij passantenverblijven van de maatschappelijke opvang, inclusief ééndaagse noodopvang, of binnen slapen bij vrienden, kennissen of familie zonder vooruitzichten op een slaapplek voor de daaropvolgende nacht behoren tot de feitelijk daklozen. Het minimum aantal feitelijk daklozen in Overijssel ligt in 2008 op zo n 780. De groep feitelijk daklozen bestaat voornamelijk uit mannen met een gemiddelde leeftijd van 39 jaar. Een kwart (27%) komt voor in de registratie van Tactus verslavingszorg, terwijl de helft (50%) bij de politie staat geregistreerd vanwege crimineel of overlastgevend gedrag. 2.3 Thuislozen Residentieel daklozen oftewel thuislozen zijn personen die als bewoner staan ingeschreven bij instellingen voor maatschappelijke opvang. Het gaat onder meer om internaten, sociale pensions, particuliere woonvoorzieningen gericht op semi-permanente bewoning door daklozen, commerciële pensions en kamerverhuurbedrijven waar voornamelijk daklozen wonen. In 2008 bestaat de groep thuislozen in Overijssel minimaal uit zo n 480 unieke personen. Het gaat hierbij voornamelijk om mannen van 42 jaar. Ruim een kwart (28%) van hen is bekend bij Tactus verslavingszorg, terwijl een vijfde (21%) in de registraties van de politie voorkomt. 15

16 2 Dreigend dakloos Een aanzienlijke groep mensen in Overijssel dreigt dakloos te worden als gevolg van een huisuitzetting, ontslag uit detentie of beëindiging van verblijf in een zorginstelling. Ook personen die woonbegeleiding ontvangen, maar zonder deze begeleiding niet zelfstandig kunnen wonen worden tot de dreigend of potentieel daklozen gerekend. In dit hoofdstuk wordt in beeld gebracht hoeveel mensen dreigend dakloos zijn. 2.1 Aanbod In deze paragraaf wordt het aanbod aan voorzieningen voor dreigend daklozen weergegeven. Dit aanbod bestaat uit instellingen die begeleid wonen aanbieden (tabel 2.1). Het is daarbij niet goed mogelijk om de capaciteit aan te geven, aangezien het aantal personen dat begeleiding ontvangt van dag tot dag kan verschillen. De meeste instellingen geven aan geen minimum of maximum aantal cliënten in begeleiding te hebben. Tabel 2.1 Overzicht begeleid wonen Almelo Deventer Enschede Zwolle HODT IrisZorg HODT Leger des Heils Limor Tactus Leger des Heils EBC Tactus Zorggroep Manna Limor Limor Tactus Tactus 16 Overijsselse dak- en thuislozenmonitor 2010

17 2.1 Dreigend daklozen 2.2 Aantallen De groep mensen die dreigen dakloos te raken kan worden onderverdeeld in drie subgroepen, namelijk de zelfstandig wonende Hieronder verkommerden worden aantallen verloederden, dreigend daklozen de ex-gedetineerden (personen die en woonbegeleiding de ex-patiënten krijgen in de klinische en uitgezette zorg. Hieronder huurders) worden ze weergegeven. nader omschreven. Zelfstandig Aantal dreigend wonende daklozen verkommerden onveranderd en verloederden Dit Het zijn aantal personen dreigend die daklozen min of meer in Overijssel zelfstandig bedraagt wonen in en 2009 waarbij minimaal sprake 672, is van terwijl een ernstige het in 2008 multiproblematiek. om minimaal 696 Bij deze groep ging (tabel speelt 2.2). langdurige Het aantal zorgafhankelijkheid dreigend daklozen als in gevolg geheel van Overijssel een combinatie is met andere van psychiatrische woorden nauwelijks problemen, veranderd. verslavingsproblemen, Per centrumgemeente veelpleging zijn en wel zorgmijding. enkele ontwikkelingen Uitzetting als te gevolg zien. Zo van lijkt huurschuld het aantal of dreigend overlast ligt daklozen vaak op in Enschede loer. te stijgen, terwijl in de andere drie centrumgemeenten sprake is van een daling. Relatief gezien is het aantal dreigend Ex-gedetineerden daklozen Deventer en haar regiogemeenten in zowel 2008 als 2009 het hoogst met 1,5 respectievelijk 1,2 per Hierbij inwoners. gaat het om Het ex-gedetineerden aantal dreigend daklozen die voorafgaande in Zwolle is aan relatief hun detentie gezien in wel beide over jaren een het eigen laagst woonruimte (0,4 en 0,2 beschikten. per Door de inwoners). detentie en de daaruit volgende maatregelen, zoals het stoppen van een uitkering of het verliezen van werk, zijn zij deze kwijtgeraakt. Deze groep wordt apart benoemd om onderscheid te kunnen maken met de feitelijk dak- en thuislozen, Tabel waarvan 2.2 Aantal sommigen dreigend veelvuldig daklozen naar voor regio kortere en tijd geheel gedetineerd Overijssel, zijn 2008 (geweest). en Ex-patiënten in de klinische zorg Regio centrumgemeente Aantal Aantal per Aantal Aantal per Patiënten die na een opname bij de psychiatrie, de verslavingszorg of de gehandicaptenzorg na ontslag niet over huisvesting beschikken en een zorgvraag hebben, behoren eveneens tot de groep dreigend daklozen. inwoners inwoners Almelo 131 0,5 93 0,4 Deventer 226 1, ,2 In Enschede Overijssel zijn in 2008 op enig moment 201 minimaal 880 dreigend 0,5 daklozen aanwezig 303 geweest. Bijna 0,8 twee derde (64%) van hen is man, terwijl de gemiddelde leeftijd op 36 jaar ligt. Uit de koppeling met de gegevens van Tactus verslavingszorg blijkt dat een tiende (11%) van de dreigend daklozen bij Tactus verslavingszorg staat geregistreerd. Bijna een tiende Zwolle 138 0,4 91 0,2 (8%) Overijssel komt voor in de registraties van de 696 politie. 0, ,6 Binnen de centrumgemeente Enschede wordt de doelgroep dreigend daklozen anders geïnterpreteerd. Zo worden zelfstandig wonenden die langer dan een jaar begeleiding ontvangen niet tot deze doelgroep gerekend. 2.2 Wanneer Feitelijk de Enschedese daklozen interpretatie van de doelgroep wordt gehanteerd bevinden zich in de regio Enschede in dreigend daklozen, waarvan 163 uit Enschede zelf afkomstig zijn. 1 Feitelijk daklozen zijn mensen die niet beschikken over een eigen woonruimte en die voor een slaapplek tenminste één nacht Twee derde (in (67%, maand) 451 waren personen) aangewezen van de op dreigend buiten daklozen slapen ofwel in 2009 overnachten behoort tot in de deze open doelgroep lucht en omdat in overdekte zij uit hun openbare ruimten huis zijn (portieken, gezet. In 2008 fietsenstallingen, ligt dit percentage stations, op 56% winkelcentra (392 personen). of een auto). De overige Ook personen leden van die de binnen doelgroep slapen ontvangen bij passantenverblijven één of andere van de vorm maatschappelijke van woonbegeleiding. opvang, inclusief ééndaagse noodopvang, of binnen slapen bij vrienden, kennissen of familie zonder vooruitzichten op een slaapplek voor de daaropvolgende nacht behoren tot de feitelijk daklozen. Acht procent dreigend daklozen is daadwerkelijk dakloos geworden Een jaar nadat een kleine 700 mensen dreigde dakloos te worden, zijn in totaal 58 mensen (8%) werkelijk dakloos Het geworden. minimum Van aantal de 696 feitelijk mensen daklozen die in 2008 in Overijssel dreigend ligt daklozen in 2008 waren, op zo n komen 780. De 139 groep mensen feitelijk (20%) daklozen eveneens bestaat in het voornamelijk bestand van uit mannen 2009 voor. met Het een merendeel gemiddelde (87, leeftijd 63%) van 39 hen jaar. behoort Een kwart nog steeds (27%) tot komt de dreigend voor in de daklozen, registratie terwijl van Tactus verslavingszorg, 24 (3%) residentieel terwijl dakloos de helft zijn, (50%) 14 (2%) bij de feitelijk politie dakloos staat geregistreerd en eveneens vanwege 14 (2%) crimineel tot de doelgroep of overlastgevend zwerfjongeren gedrag. behoren (figuur 2.1). Figuur 2.1 Ontwikkelingen dreigend daklozen 2.3 Thuislozen Residentieel daklozen oftewel thuislozen zijn personen die als bewoner staan ingeschreven 87 dreigend bij instellingen daklozen voor maatschappelijke opvang. Het gaat onder meer om internaten, sociale pensions, particuliere woonvoorzieningen gericht op 24 residentieel daklozen semi-permanente bewoning door daklozen, commerciële pensions en kamerverhuurbedrijven waar voornamelijk daklozen wonen. 696 dreigend daklozen 14 feitelijk daklozen 14 zwerfjongeren In 2008 bestaat de groep thuislozen in Overijssel minimaal uit zo n 480 unieke personen. Het 557 gaat uit hierbij zicht voornamelijk om mannen van 42 jaar. Ruim een kwart (28%) van hen is bekend bij Tactus verslavingszorg, terwijl een vijfde (21%) in de 1 Intraval registraties (2010): Monitor van dak- de en politie thuisloosheid voorkomt. Enschede St. Intraval, Groningen-Rotterdam. 17

18 2.3 Kenmerken Hieronder worden enkele kenmerken van de dreigend daklozen weergegeven. Gemiddelde leeftijd is 34 jaar, twee derde is man Uit tabel 2.3 blijkt dat de gemiddelde leeftijd van de dreigend daklozen tussen 2008 en 2009 nauwelijks is veranderd; 35 jaar in 2008 tegenover 34 jaar in In 2009 zijn de dreigend daklozen in Almelo en Zwolle ongeveer even oud (36 en 35 jaar), terwijl de dreigend daklozen in Enschede en Deventer met respectievelijk 38 en 40 jaar iets ouder zijn. De meerderheid van de dreigend daklozen is man. Het percentage mannen onder de dreigend daklozen is in 2009 het hoogst in Enschede terwijl het percentage mannen in Deventer het laagst is. In Almelo, Deventer en Enschede is het percentage mannen enigszins toegenomen tussen 2008 en 2009, terwijl het in Zwolle juist is gedaald. Tabel 2.3 Kenmerken dreigend daklozen naar regio en geheel Overijssel, 2008 en Regio centrumgemeente Gem. leeftijd %man Gem. leeftijd %man Almelo Deventer Enschede Zwolle Overijssel Dreigend daklozen veroorzaken nauwelijks overlast Naast leeftijd en geslacht is tevens gekeken naar de mate waarin de dreigend daklozen worden gekenmerkt door overlastgevend gedrag, criminele activiteiten of kampen met verslavingsproblemen. Aangezien de benodigde gegevens om overlastgevend en crimineel gedrag te bepalen alleen zijn verkregen voor de regio Twente (Almelo (2009) en Enschede (2008 en 2009)), kunnen deze percentages niet voor Deventer en Zwolle worden weergegeven. Uit tabel 2.4 blijkt dat het percentage dreigend daklozen dat voor overlast zorgt in Enschede in beide jaren 1% bedraagt, terwijl het percentage dat zich met criminele activiteiten bezig houdt op respectievelijk 8% en 11% ligt. Het deel van de dreigend daklozen dat kampt met verslavingsproblemen is in Deventer toegenomen, terwijl het in de overige centrum gemeenten is gedaald of stabiel is. Tabel 2.4 Overlast, criminaliteit en verslaving feitelijk daklozen naar regio en geheel Overijssel, 2008 en 2009, in % Regio centrumgemeente Overlast Criminaliteit Verslaafd Overlast Criminaliteit Verslaafd Almelo n.b n.b Deventer n.b n.b 3 n.b n.b 18 Enschede Zwolle n.b n.b 4 n.b n.b 3 Overijssel n.b n.b 6 n.b n.b 9 18 Overijsselse dak- en thuislozenmonitor 2010

19 2.1 Dreigend daklozen 2.4 Huisuitzettingen door woningcorporaties De groep mensen die dreigen dakloos te raken kan worden onderverdeeld in drie subgroepen, namelijk de zelfstandig wonende Hieronder verkommerden wordt nader ingegaan en verloederden, op huisuitzettingen de ex-gedetineerden provincie en de ex-patiënten Overijssel. in de klinische zorg. Hieronder worden ze nader omschreven. Dakloos als gevolg van huisuitzetting Zelfstandig Huisuitzetting wonende is één van verkommerden oorzaken van en dak- verloederden en thuisloosheid. Mensen worden door woningcorporaties, particuliere Dit verhuurders, zijn personen ouders die of min partner of meer uitgezet. zelfstandig In deze wonen monitor en waarbij brengen sprake we alleen is van de een uitzettingen ernstige multiproblematiek. van corporaties in Bij beeld. deze groep speelt langdurige zorgafhankelijkheid als gevolg van een combinatie van psychiatrische problemen, verslavingsproblemen, 28 in 2008 veelpleging uithuisgezette en zorgmijding. huurders Uitzetting zijn dakloos als gevolg geworden van huurschuld of overlast ligt vaak op de loer. Vaak kunnen uitgezette huurders (tijdelijk) terecht bij vrienden of familie. Wanneer deze er niet in slagen om een Ex-gedetineerden nieuw onderkomen te vinden of te behouden, komt de maatschappelijke opvang in beeld. Hoe lang het duurt voordat Hierbij iemand gaat zich het meldt om bij ex-gedetineerden opvang is van die verschillende voorafgaande factoren aan hun afhankelijk, detentie zoals wel over de logeermogelijkheid een eigen woonruimte bij vrienden beschikten. en Door familie de en detentie financiële en de middelen. daaruit Van volgende in 2008 maatregelen, uithuisgezette zoals het huurders stoppen zijn van 34 een in 2009 uitkering bekend of het bij de verliezen in deze van monitor werk, zijn zij betrokken deze kwijtgeraakt. instellingen. Deze Van groep hen behoren wordt apart 12 tot benoemd de categorie om onderscheid feitelijk daklozen, te kunnen eveneens maken 12 met zijn residentieel feitelijk dak- dakloos, en thuislozen, terwijl waarvan zes nog sommigen steeds of alweer veelvuldig tot de voor dreigend kortere daklozen tijd gedetineerd behoren. zijn De (geweest). overige vier behoren in 2009 tot de zwerfjongeren. Ex-patiënten in de klinische zorg Patiënten 445 uitzettingen die na een door opname corporaties bij de psychiatrie, in Overijssel de verslavingszorg 2009 of de gehandicaptenzorg na ontslag niet over huisvesting Het totaal beschikken aantal uitzettingen en een zorgvraag bij woningcorporaties hebben, behoren in eveneens Overijssel tot in 2009 de groep bedraagt dreigend 445. daklozen. Dit komt neer op 3,4 uitzettingen per corporatiewoningen. Ten opzichte van 2008 betekent dit een afname. In 2008 bedroeg aandeel uitzettingen 4,0 per corporatiewoningen. Deze afname is in lijn met de landelijke trend. In Overijssel 2007 bedroeg zijn in het 2008 aantal op enig uitzettingen moment in minimaal Nederland 880 ongeveer dreigend 8.500, daklozen waarna aanwezig dit aantal geweest. daalde Bijna tot twee derde in 2008 (64%) van (bron: hen Aedes is man, bedrijfstakinformatie). terwijl de gemiddelde In leeftijd de eerste op drie 36 jaar kwartalen ligt. Uit van de 2009 koppeling is het met aantal de gegevens uitzettingen van met Tactus 15% verslavingszorg afgenomen blijkt dat ten een opzichte tiende van (11%) dezelfde van de periode dreigend in daklozen Een bij belangrijke Tactus verslavingszorg reden voor de staat afname geregistreerd. van het aantal Bijna een tiende (8%) uitzettingen komt voor door in huurachterstand de registraties van is een de politie. vroegtijdige signalering van betalingsproblemen door corporaties (bron: Aedes bedrijfstakinformatie). Kijken we naar het aantal uitzettingen op gemeenteniveau dan blijkt dat in twee gemeenten in 2009 geen 2.2 uitzettingen Feitelijk uit corporatiewoningen daklozen hebben plaatsgevonden, namelijk Tubbergen en Dinkelland. De gemeenten Almelo (71), Enschede (140), Hengelo (52), Deventer (34) en Zwolle (47) zijn gezamenlijk goed voor ruim driekwart Feitelijk (77%) van daklozen alle corporatiewoning-uitzettingen zijn mensen die niet beschikken in Overijssel. over een eigen In tabel woonruimte 2.5 is per regio en die het voor aantal een slaapplek uitzettingen tenminste 2008 één nacht en 2009 (in weergegeven. de maand) waren aangewezen op buiten slapen ofwel overnachten in de open lucht en in overdekte openbare ruimten (portieken, fietsenstallingen, stations, winkelcentra of een auto). Ook personen die binnen slapen bij passantenverblijven Tabel 2.5 Uitzettingen van de maatschappelijke per regio in Overijssel opvang, 2, inclusief absoluut ééndaagse en relatief (2008 noodopvang, en 2009) of binnen slapen bij vrienden, kennissen of familie zonder vooruitzichten op een slaapplek voor 2008 de daaropvolgende nacht behoren 2009 tot de feitelijk daklozen. Regio centrumgemeente Aantal Aantal per Aantal Aantal per uitzettingen 3 corporatiewoningen 4 woningen uitzettingen corporatie- Het minimum aantal feitelijk daklozen in Overijssel ligt in 2008 op zo n 780. De groep feitelijk daklozen bestaat voornamelijk uit mannen met een gemiddelde leeftijd van 39 jaar. Een kwart (27%) komt voor in de registratie van Tactus verslavingszorg, Almelo terwijl de helft (50%) bij 104 de politie staat geregistreerd 5,0 vanwege 86 crimineel of overlastgevend 3,8 gedrag. Deventer 78 3,9 70 3,7 Enschede 248 4, ,0 Zwolle 62 2,3 73 2, Thuislozen Overijssel 492 4, ,4 Residentieel daklozen oftewel thuislozen zijn personen die als 3,5bewoner 6 staan ingeschreven bij instellingen 3,1 voor maatschappelijke opvang. Het gaat onder meer om internaten, sociale pensions, particuliere woonvoorzieningen gericht op 2 Het totaal aantal uitzettingen per centrumgemeente betreft alleen Overijsselse gemeenten. De uitzettingen in de Gelderse gemeenten die wel de regio van de semi-permanente bewoning door daklozen, commerciële pensions en kamerverhuurbedrijven waar voornamelijk daklozen centrumgemeenten Zwolle en Deventer behoren, zijn in de bijlage opgenomen. wonen. 3 Bij de bepaling van het aantal uitzettingen per centrumgemeente is uitgegaan van de plaats van uitzetting en niet de vestigingsplaats van de betreffende woningcorporatie. 4 Voor de bepaling van het aantal huurwoningen per centrumgemeente is gebruik gemaakt van corporatiegegevens van het CFV (Centraal Fonds Volkshuisvesting). De huurwoningen van corporaties die niet hebben deelgenomen aan de inventarisatie zijn niet meegeteld. Voor centrumgemeente Deventer geldt dat gecorrigeerd In is 2008 voor het bestaat feit dat een de groot groep deel van thuislozen de uitzettingen in in Overijssel Zutphen plaatsvond minimaal (buiten Overijssel). uit zo n 480 unieke personen. Het gaat hierbij voornamelijk om 5 De mannen uitzettingen van bij de Veste 42 jaar. en woningstichting Ruim een Vechthorst kwart (28%) zijn in 2009 van wel meegenomen, hen is bekend maar in bij 2008 Tactus niet. Dit verslavingszorg, betekent dat het aantal terwijl uitzettingen een in 2009 vijfde (21%) in over een groter aantal corporatiewoningen berekend is. de registraties van de politie voorkomt. 6 Aantal uitzettingen per huurwoningen gebaseerd op publicaties van Aedes, waarbij wordt uitgegaan van uitzettingen en 2,4 miljoen ondergebrachte huishoudens bij corporaties in

20 Het aantal uitzettingen per corporatiewoningen is in de vier regio s afgenomen ten opzichte van In de regio behorende tot centrumgemeente Zwolle zijn zowel in 2008 als 2009 relatief gezien de minste uitzettingen geweest. Kleine afname aantal huisuitzettingen waarbij kinderen betrokken zijn Wat is het profiel van de uitgezette hoofdhuurder in Overijssel? In veel gevallen betreft het een man (tabel 2.6). Onder de 382 uitgezette huurders van wie het geslacht bekend is, zijn 294 mannen (77%). Bijna twee derde (62%) van de uitgezette huurders (van wie geslacht en huishoudensamenstelling bekend is) is een alleenstaande man zonder kinderen. Bij minstens 46 uitzettingen was er één (of meer) kinderen in het spel (12% 8 ). In 2008 was dit 13%. Tabel 2.6 Aantal uitgezette hoofdhuurders onderverdeeld naar samenstelling van het huishouden en geslacht in Overijssel (2008 en 2009) m v onbekend totaal m v onbekend totaal Alleenstaande zonder kind(eren) Alleenstaande met kind(eren) Gehuwd/samenwonend zonder kind(eren) Gehuwd/samenwonend met kind(eren) Anders Niet bekend Totaal Bron: Overijsselse woningcorporaties; bewerking: I&O Research Leeftijd kinderen Bij 14 van de uitgezette 46 huishoudens met kinderen is de leeftijd van de kinderen bij de corporaties bekend. Het gaat dan in totaal om 25 kinderen van wie de leeftijd bekend is. In tabel 2.7 is de leeftijdsverdeling van de kinderen weergegeven. Tabel 2.7 Leeftijdsverdeling kinderen van uitgezette huurders (2009, n=14 huishoudens met in totaal 25 kinderen) Aantal % 0-4 jr jr jr jr en ouder 5 20 Totaal Bron: Overijsselse woningcorporaties; bewerking: I&O Research 8 Gebaseerd op de uitzettingen waarbij huishoudensamenstelling bekend is. 20 Overijsselse dak- en thuislozenmonitor 2010