Monitor daklozen en harddrugsverslaafden. Apeldoorn M. van Zwieten. S. Biesma. B. Bieleman. metingen

Transcriptie

1 Monitor daklozen en harddrugsverslaafden Apeldoorn 2008 metingen M. van Zwieten S. Biesma B. Bieleman

2

3 MONITOR DAKLOZEN EN HARDDRUGSVERSLAAFDEN APELDOORN 2008 METINGEN November 2008 INTRAVAL Groningen-Rotterdam

4 COLOFON St. INTRAVAL Postadres: Postbus BT Groningen Kantoor Groningen: Kantoor Rotterdam: St. Jansstraat 2C Goudsesingel 184 Telefoon Telefoon Fax Fax November 2008 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Tekst: Opmaak: Druk: Opdrachtgever: M. van Zwieten, S. Biesma, B. Bieleman M. van Zwieten Repro GMW Gemeente Apeldoorn ISBN-13:

5 INHOUDSOPGAVE Pagina Resultaten 1 1. Kenmerken 3 2. Overlap 4 3. Omvangschattingen 5 Bijlage 1 Politie 9 Bijlage 2 Verslavingszorg 13 Bijlage 3 Maatschappelijke opvang 23 Bijlage 4 Overige instellingen 29 Bijlage 5 Overlap 35

6

7 RESULTATEN In dit hoofdstuk wordt aan de hand van registratiegegevens aandacht besteed aan de omvang en kenmerken van de doelgroepen daklozen en harddrugsverslaafden. Om de verschillende doelgroepen te onderscheiden wordt gebruik gemaakt van de definities van dak- en thuislozen, harddrugsverslaafden en zichtbare alcoholverslaafden die in matrix 1.1 staan vermeld. Deze definities sluiten aan bij landelijk gehanteerde omschrijvingen en zijn tevens gebruikt bij vergelijkbare doelgroepenanalyses die onder andere in Enschede, Almelo en Hengelo hebben plaatsgevonden. Aangezien de definities zo zijn geformuleerd dat ze in de praktijk toepasbaar zijn, wordt gesproken over werkdefinities. Matrix 1.1 Werkdefinities doelgroepen Doelgroep Werkdefinitie Dakloos Personen die: regelmatig buiten slapen, of regelmatig in een nachtopvang slapen, of een wisselende slaapplaats hebben, of bij familie of vrienden slapen op niet structurele basis 1. Thuisloos Harddrugsverslaafd Alcoholverslaafd (zichtbaar) Daklozen worden overigens eveneens als thuisloos beschouwd 2 Personen die wel een slaapplaats hebben: maar die toch regelmatig gebruik maken of afhankelijk zijn van dagopvang, 24-uurs opvang en dagbestedingprojecten, of bij familie of vrienden slapen op structurele basis, zich daar niet thuis voelen, niet in staat zijn om duurzame sociale relaties aan te gaan en zich een stabiel leef- en werkmilieu te verschaffen. Nadrukkelijk wordt nog thuis wonen bij de ouders niet als thuisloosheid beschouwd, tenzij er sprake is van opnieuw thuis wonen. Deze personen worden níet als dakloos beschouwd. Personen die gedurende het afgelopen half jaar: minimaal 3 dagen per week harddrugs gebruiken, of minimaal 2 dagen per week harddrugs gebruiken zodanig dat zij er de volgende dag in hun normale functioneren door worden belemmerd, of dagelijks methadon krijgen verstrekt. Personen die gedurende het afgelopen half jaar: meer dan vijf glazen alcohol per dag drinken op 20 dagen of meer per maand en zichtbaar op straat aanwezig zijn waardoor zij overlast kunnen veroorzaken. Registraties Voor een nadere bepaling van de omvang en samenstelling van de doelgroepen zijn, met behulp van idents (eerste twee letters van de achternaam en geboortedatum) geanonimiseerde gegevens verzameld bij: politie; Iriszorg; Tactus verslavingszorg; Leger des 1 Op structurele basis wil zeggen dat een persoon ergens voor onbepaalde tijd verblijft of dat de verblijfsperiode bekend is. Op niet-structurele basis wil zeggen dat onbekend is hoelang een persoon mag blijven. Bij structurele inwoning kan huur worden betaald, maar dit hoeft niet. 2 Personen die tijdelijk geen dak boven hun hoofd hebben, worden niet tot de daklozen gerekend. Dit geldt bijvoorbeeld voor degenen die tijdelijk geen dak boven hun hoofd hebben (frictiedakloosheid) in verband met: het verlaten van het ouderlijk huis; verhuizing; door een crisis uit huis gezet worden of door een crisis tijdelijk worden opgevangen; of door relatieproblemen een nieuw onderkomen nodig hebben en deze naar verwachting op korte termijn kunnen krijgen. Resultaten 1

8 Heils; RIBW; Horeb en GGNet. De gegevens geven inzicht in het bereik van de instellingen, de overlap tussen de instellingen en de achtergrondkenmerken van de geregistreerden. Op basis van deze gegevens is het, met behulp van de capture-recapture methode, tevens mogelijk om de omvang van in ieder geval de harddrugsverslaafden en daklozen te schatten. Er zijn gegevens opgevraagd over de jaren 2006 en Deze jaren worden vergeleken met de jaren 2004 en 2005 die in het vorige rapport van de monitor staan beschreven. Daar waar mogelijk zal tevens een vergelijking worden gemaakt met de gegevens over 1999 die tijdens het onderzoek uit 2000 zijn opgevraagd. Dit is echter maar beperkt mogelijk, omdat de gegevens over de jaren 2004 tot en met 2007 niet op dezelfde wijze zijn aangeleverd als tijdens het eerste onderzoek. Ontwikkelingen en aanpassingen in de registratiesystemen en betere inzichten in de registratiegegevens maakt een goede vergelijking moeilijk. Politiegegevens Om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de in de politiebestanden voorkomende harddrugsverslaafden, alcoholisten en daklozen zijn gegevens opgevraagd uit twee verschillende registratiesystemen. Ten eerste zijn gegevens verkregen uit het Herkenningssyteem (HKS). Het gaat hierbij om kwantitatieve informatie over verdachten met de gevarenclassificatie 'harddrugsgebruiker' die in de periode door de politie zijn aangehouden. Tevens zijn gegevens opgevraagd uit het Bedrijfsprocessensysteem (BPS). In het BPS wordt een groot deel van de politieactiviteiten uitgebreid en gedetailleerd vastgelegd. Voor alle vier jaren is op handmatige wijze op grond van de beschrijving van de aard van de situatie en de beschrijving van de verdachte nagegaan of een verdachte dakloos is en/of er een relatie met drugs, alcohol kan worden gelegd. Overige instellingen IrisZorg is een instelling voor verslavingszorg en maatschappelijke opvang, die in januari 2007 is ontstaan uit een fusie tussen Arcuris, De Grift en Passade maatschappelijke opvang. GGNet is een instelling voor geestelijke gezondheidszorg waarbinnen ook de OGGZ valt. De Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) omvat alle activiteiten op het gebied van de geestelijke volksgezondheid, die worden uitgevoerd niet op geleide van een vrijwillige, individuele hulpvraag. De RIBW Oost-Veluwe biedt en ontwikkelt begeleiding op maat in wonen, zorg en welzijn voor mensen met psychiatrische en/of psychosociale problemen. Horeb is een christelijke therapeutische woon- en leefgemeenschap in Beekbergen waar (ex-)verslaafden uit geheel Nederland verblijven. Tactus Verslavingszorg biedt hulp aan mensen die in de problemen komen door alcohol, drugs, medicijnen, gokken en/of eten. Leeswijzer Allereerst wordt ingegaan op enkele kenmerken van de personen uit de gegevens van de instellingen. Vervolgens wordt een overzicht van de overlap tussen de verschillende bestanden gegeven. Het hoofdstuk wordt afgesloten met omvangschattingen van de opiaatverslaafden en de daklozen. In de bijlagen 1 tot en met 4 wordt uitgebreider op de ontvangen gegevens van de instellingen ingegaan. 2 INTRAVAL - Monitor daklozen en harddrugsverslaafden Apeldoorn 2008

9 1. Kenmerken Uit de ontvangen registratiegegevens zijn voor de afzonderlijke bestanden onder meer enkele kenmerken af te leiden. Gekeken is naar de gemiddelde leeftijd en het geslacht van de personen die bij de instellingen bekend zijn. In alle vier jaren is de laagste gemiddelde leeftijd 22 jaar. De hoogste gemiddelde leeftijd is 57 jaar in 2004 en 58 jaar in zowel 2005, 2006 als 2007 (tabel 1.1a en tabel 1.1b). De jongste groep is met name bekend bij de outreachende hulpverlening, terwijl de afdeling van IrisZorg in Beekbergen onderdak biedt aan de oudste groep. Zowel bij het Woonhuis als bij de OGGZ staan alleen mannen geregistreerd in de aangeleverde bestanden. Ook wanneer naar de andere bestanden wordt gekeken blijkt het hier met name te gaan om mannen. Tabel 1.1a Aantallen en kenmerken geregistreerden in de verkregen bestanden, 2004 en Aantal Gem. Leeftijd % man % niet elders bekend Aantal Gem. Leeftijd % man % niet elders bekend Politie: HKS Politie: BPS n.b n.b. 34 Tactus: drugs Tactus: alcohol IrisZorg: Slaaphuis IrisZorg: Beekbergen RIBW: Woonhuis Leger des Heils n.b n.b. 83 GGNet: OGGZ Outreachende Hulpverlening Personen die bekend zijn bij het Opvang- en Adviescentrum, de Methadonverstrekking en/of de Behandeling en Begeleiding van Tactus verslavingszorg vanwege drugsgebruik. 2 Personen die bekend zijn bij het Opvang- en Adviescentrum en/of de Behandeling en Begeleiding van Tactus verslavingszorg vanwege alcoholgebruik. 3 Alleen personen die tien nachten of meer gebruik hebben gemaakt van het Slaaphuis. Tabel 1.1b Aantallen en kenmerken geregistreerden in de verkregen bestanden, 2006 en Aantal Gem. Leeftijd % man % niet elders bekend Aantal Gem. Leeftijd % man % niet elders bekend Politie: HKS Politie: BPS n.b n.b. 33 Tactus: drugs Tactus: alcohol IrisZorg: Slaaphuis IrisZorg: dagopvang IrisZorg: Beekbergen Leger des Heils OGGZ Outreachende Hulpverlening , 2, 3 Zie tabel 1.1a 4 Alleen personen die tien dagen of meer gebruik hebben gemaakt van de dagopvang. Resultaten 3

10 Het aantal daklozen dat tien nachten of meer gebruik heeft gemaakt van het Slaaphuis is tussen 2004 en 2007 gedaald van 145 in 2004 naar 116 in Tevens is er een afname te zien in het aantal harddrugsverslaafden dat in het HKS van de politie voorkomt: van 127 in 2004 naar 95 in Overlap Voor elk jaar zijn de door de instellingen verstrekte gegevens met elkaar gekoppeld en verwerkt in één geanonimiseerd databestand. Personen die in het totale bestand meerdere keren voorkomen zijn vervolgens slechts één keer meegenomen. Wat overblijft is voor ieder jaar een geanonimiseerd bestand met unieke personen en de contacten die zij hebben gehad met politie, verslavingszorg, hulpverlening en/of maatschappelijke opvang. In totaal gaat het in 2004 om unieke personen en in 2005 om unieke personen, terwijl het in 2006 en 2007 respectievelijk en personen betreft. In tabel 1.2 is weergegeven hoeveel personen bij één of meerdere instellingen voorkomen. Hieruit blijkt dat in alle vier jaren het merendeel (87% in 2004, 88% in 2005, 85% in 2006 en in 2007) bij één instelling bekend is. Tabel 1.2 Bekendheid naar aantal instellingen, N % N % N % N % Bekend bij één instelling Bekend bij twee instellingen Bekend bij drie instellingen Bekend bij vier instellingen Totaal Vervolgens is per jaar gekeken naar de overlap tussen de verschillende voorzieningen (zie bijlage 5 voor een overzicht per jaar). Daaruit komen de volgende bevindingen naar voren: - Het deel van de harddrugsverslaafden uit het HKS dat ook geregistreerd staat bij het OAC van Tactus is toegenomen van 17% in 2004 naar 29% in Het percentage van de cliënten van de methadonverstrekking dat tevens bekend is bij het OAC is toegenomen van 27% in 2004 naar 61% in Van de dak- en thuislozen en verslaafden die voorkomen in het BPS is respectievelijk 36% en 42% in 2006 en 2007 bekend bij de dagopvang van IrisZorg. - In alle jaren komt slechts een klein deel van de cliënten van de Horeb voor in de registratie van de politie. - Het percentage pashouders van het OAC dat eveneens gebruik heeft gemaakt van de nachtopvang in het Slaaphuis ligt in 2005, 2006 en 2007 aanzienlijk lager dan in 2004: 42% in 2004 tegenover respectievelijk 19%, 20% en 21% in de volgende jaren. Overlap unieke personen 2004, 2005, 2006 en 2007 Ten slotte is gekeken naar de overlap tussen de vier jaren. Wanneer de vier geanonimiseerde databestanden met unieke personen aan elkaar zijn gekoppeld, blijken in totaal over alle vier jaren unieke personen op enig moment geregistreerd te staan bij één of meer instellingen. Uit tabel 1.3 is op te maken dat de samenstelling verandert. Van de personen die in 2007 bekend zijn bij één of meerder instellingen, waren er 577 nog niet bekend in 2004, 2005 of INTRAVAL - Monitor daklozen en harddrugsverslaafden Apeldoorn 2008

11 Tabel 1.3 Aantallen geregistreerde unieke personen per jaar en de overlap, Tevens is gekeken naar het aantal unieke personen dat in meer dan twee jaren bekend is bij één of meer instellingen. Uit tabel 1.4 blijkt dat er 386 unieke personen zijn die in alle vier jaren staan geregistreerd. Tabel 1.4 die in meer dan twee jaren staan geregistreerd 2004, 2005 en , 2006 en , 2005, 2006 en Omvangschattingen Met behulp van de registraties van de politie (BPS) en de maatschappelijke opvang (Slaaphuis) is een omvangschatting mogelijk van het aantal daklozen in Apeldoorn. Daarnaast kan met behulp van de registraties van de politie (HKS) en de drugshulpverlening (Tactus) een omvangschatting worden gemaakt van de populatie opiaatverslaafden. Daklozen Voor de jaren 2004, 2005, 2006 en 2007 kan met behulp van de capture-recapture methode de omvang van de populatie daklozen in Apeldoorn worden geschat. Voor het maken van deze schatting zijn uit het BPS-bestand van de politie de personen geselecteerd waarbij uit de omschrijving duidelijk naar voren komt dat zij dakloos zijn. Uit het bestand van het Slaaphuis zijn alleen die personen meegenomen, waarbij in de registratie staat aangegeven dat zij tien nachten of meer hebben doorgebracht in de voorziening. 3 Uit figuur 1.1 blijkt dat het aantal daklozen dat bekend is bij het Slaaphuis het hoogst is in 2004, namelijk 145 personen. Vervolgens is dit aantal gedaald naar respectievelijk 100, 115 en 116 in 2005, 2006 en Het aantal daklozen dat voorkomt in het BPS-bestand van de politie is in 2007 het hoogst (107), terwijl het in 2004, 2005 en 2006 gaat om achtereenvolgens 83, 93 en 89 daklozen. Het aantal daklozen dat bekend is bij zowel de politie als bij het Slaaphuis, oftewel de overlap tussen beide bestanden, is het kleinst (30) in 2005 en het hoogst (47) in Hiervoor is gekozen omdat van deze personen bekend is dat zij dakloos zijn. Personen die minder dan tien nachten in het Slaaphuis hebben doorgebracht hoeven niet per definitie dakloos te zijn, het zou hierbij kunnen gaan om thuislozen of om personen in een (tijdelijke) crisissituatie. Resultaten 5

12 Door het aantal personen dat bekend is bij de politie en het aantal personen dat bekend is bij het Slaaphuis samen te nemen en de overlap daarvan af te trekken, kan het minimum aantal daklozen worden bepaald. Dit minimum aantal is in 2004 het hoogst (191). In de daaropvolgende jaren betreft het respectievelijk 163, 172 en 176 daklozen. Figuur 1.1 Minimum aantal daklozen, Minimum Slaaphuis Politie Overlap De omvangschatting van het aantal daklozen komt op basis van de beschikbare gegevens in 2004, 2005 en 2006 uit op respectievelijk 325, 310 en 320 (tabel 1.5). De schatting voor 2007 ligt beduidend lager (264). De lagere omvangschatting in 2007 wordt met name veroorzaakt doordat vergeleken met overige jaren de overlap tussen de bestanden groot is (47). Tabel 1.5 Omvangschatting aantal daklozen 2004, 2005, 2006 en 2007 Slaaphuis Politie (BPS) Overlap Minimum Schatting Met behulp van de gegevens uit het onderzoek van 2000 zijn tevens omvangschattingen gemaakt van het aantal daklozen in de jaren 1997, 1998 en Het aantal daklozen lijkt sinds 1997 vrijwel onveranderd, de omvangschattingen voor de jaren 1997, 1998 en 1999 liggen met 317, 318 respectievelijk 315 op ongeveer hetzelfde niveau als in 2004, 2005 en 2006 (tabel 1.6). De omvangschatting in 2007 wijkt enigszins af van voorgaande jaren. 6 INTRAVAL - Monitor daklozen en harddrugsverslaafden Apeldoorn 2008

13 Tabel 1.6 Schatting daklozen 1997, 1998, 1999, 2004, 2005, 2006 en 2007 Minimum Schatting Opiaatverslaafden Voor de jaren 2004, 2005, 2006 en 2007 kan met behulp van de capture-recapture methode tevens de omvang van de populatie opiaatverslaafden in Apeldoorn worden geschat. Voor het maken van deze schatting zijn uit het HKS-bestand van de politie de personen met gevarenclassificatie harddrugsverslaving die woonachtig zijn in Apeldoorn of Beekbergen geselecteerd. Uit het bestand van Tactus zijn alleen die personen meegenomen, waarbij in de registratie staat aangegeven dat zij als eerste of tweede middel heroïne of methadon gebruiken. Het aantal opiaatverslaafden dat een proces-verbaal voor een misdrijf heeft ontvangen is het hoogst in 2004, namelijk 127 personen (figuur 1.2). Vervolgens is dit aantal gedaald naar 95 in Het aantal cliënten van Tactus is in 2004, 2006 en 2007 ongeveer gelijk (respectievelijk 157, 159 en 161), terwijl het in 2005 gaat om 171 opiaatverslaafden. Het aantal opiaatverslaafden dat bekend is bij zowel de politie als bij Tactus, oftewel de overlap tussen beide bestanden, is het kleinst (29) in 2004 en het hoogst (40) in Door het aantal personen dat bekend is bij de politie en het aantal personen dat bekend is bij Tactus samen te nemen en de overlap daarvan af te trekken, kan het minimum aantal opiaatverslaafden worden bepaald. Dit minimum aantal neemt af van 255 in 2004 tot 219 in Figuur 1.2 Minimum aantal opiaatverslaafden, Minimum TACTUS Politie Overlap Op basis van de beschikbare gegevens komt de omvangschatting van het aantal opiaatverslaafden dat in 2004 op enig moment in Apeldoorn aanwezig is geweest uit op 688 (tabel 1.7). De schattingen voor 2005, 2006 en 2007 liggen beduidend lager, namelijk op Resultaten 7

14 achtereenvolgens 453, 564 en 432. De hogere omvangschatting in 2004 wordt met name veroorzaakt doordat vergeleken met overige jaren de overlap tussen de bestanden klein is (29), terwijl het aantal harddrugsverslaafden in het HKS-bestand van de politie groot is (127). Tabel 1.7 Schatting opiaatverslaafden Tactus Politie (HKS) Overlap Minimum Schatting Met de gegevens van het onderzoek van 2000 is een schatting van het aantal opiaatverslaafden gemaakt voor de jaren 1997, 1998 en De schatting op basis van de gegevens van Tactus en de politie komt voor 1997, 1998 en 1999 op respectievelijk 513, 463 en 499 (tabel 1.8). Deze schattingen komen overeen met de schattingen voor de jaren 2005, 2006 en Het lijkt er dan ook op dat de schatting voor 2004 met 688 een eenmalige uitschieter is. Hier is sprake van een registratie effect. Tabel 1.8 Schatting opiaatverslaafden 1997, 1998, 1999, 2004, 2005, 2006 en 2007 Minimum Schatting INTRAVAL - Monitor daklozen en harddrugsverslaafden Apeldoorn 2008

15 BIJLAGE 1 POLITIE Van de politie zijn onder meer geanonimiseerde gegevens verkregen uit het Herkenningssysteem (HKS) van de politie. Het gaat hierbij om kwantitatieve informatie over verdachten die in 2004 en/of 2005 en/of 2006 en/of 2007 door de politie zijn aangehouden met de gevarenclassificatie 2 (harddrugsverslaafd). Daarnaast zijn gegevens ontvangen uit het Bedrijfsprocessensysteem (BPS). In het BPS wordt een groot deel van de politieactiviteiten uitgebreid en gedetailleerd vastgelegd. HKS In 2004 staan in totaal 127 drugsverslaafden (unieke personen), die afkomstig zijn uit Apeldoorn (108) en Beekbergen (19), bij de politie geregistreerd in het HKS voor het plegen van misdrijven in Apeldoorn (tabel 1). Het totaal aantal drugsverslaafden dat in 2005 voorkomt in het HKS ligt een stuk lager (106). Hiervan zijn 82 afkomstig uit Apeldoorn en 24 uit Beekbergen. In 2006 betreft het 112 drugsverslaafden die bij de politie staan geregistreerd (104 uit Apeldoorn en acht uit Beekbergen), terwijl het in 2007 gaat om 95 bij de politie geregistreerde drugsverslaafden (82 woonachtig in Apeldoorn en 13 in Beekbergen), het laagste aantal van de afgelopen vier jaar. In de verdeling naar leeftijd van de drugsverslaafden uit Apeldoorn en Beekbergen is een verschuiving te zien. In 2004 en 2005 behoort respectievelijk 43% en 50% tot de leeftijdscategorie jaar, terwijl het percentage dat in 2006 en 2007 binnen deze groep valt lager ligt: 37% in 2006 en 34% in Het percentage dat tussen de 40 en 59 jaar is, is daarentegen toegenomen. Zowel in 2004 als in 2005 is 39% van de personen tussen de 40 en 59 jaar, terwijl het in 2006 en 2007 gaat om respectievelijk 45% en 48%. De gemiddelde leeftijd is in de loop van de jaren toegenomen: 38 jaar in 2004; 39 jaar in 2005; 40 jaar in 2006; en 41 jaar in Voor alle jaren geldt dat het merendeel van de verdachten met gevarenclassificatie twee een man is. Tabel 1 Verdachten in het HKS met gevarenclassificatie harddrugsverslaafd woonachtig in Apeldoorn en Beekbergen, n % n % n % n % Geslacht Man Vrouw Totaal Leeftijd jaar jaar jaar jaar jaar of ouder Totaal Bijlagen 9

16 Overlap unieke personen 2004, 2005, 2006 en 2007 Voor de jaren 2004 tot en met 2007 zijn de geanonimiseerde databestanden met unieke personen aan elkaar gekoppeld. Uit tabel 2 blijkt dat de overlap tussen twee jaren kleiner wordt naarmate er over een langere periode wordt gekeken. Zo is de overlap tussen 2004 en , terwijl de overlap tussen het jaar 2004 en het jaar bedraagt. De overlap is het grootst tussen 2004 en Tabel 2 Aantallen geregistreerde per jaar en de overlap, Tevens is gekeken naar het aantal personen dat in meer dan twee jaren voorkomt als harddrugsverslaafde in het HKS van de politie. Uit tabel 3 blijkt dat er 13 unieke personen zijn die in zowel 2004, 2005, 2006 als in 2007 staan geregistreerd. Tabel 3 die in meer dan twee jaren bij de politie staan geregistreerd in 2004, 2005 en in 2005, 2006 en in 2004, 2005, 2006 en BPS Voor de jaren 2004, 2005, 2006 en 2007 is op handmatige wijze nagegaan of meldingen in het BPS betrekking hebben op één van de doelgroepen van dit onderzoek. Wanneer uit de beschrijving blijkt dat het om een verslaafde of dakloze gaat zijn de gegevens ingevoerd. Uiteindelijk heeft dit in 2004 geleid tot 168 personen die behoren tot één van de doelgroepen en in 2005 tot 140 personen (tabel 4). In 2006 gaat het om 186 personen, terwijl het in personen betreft. Tabel 4 Verslaafden en daklozen in het BPS, (n=168) 2005 (n=140) 2006 (n=186) 2007 (n=179) n % n % n % n % Drugs Alcohol Dakloos Bijlagen

17 Overlap unieke personen 2004, 2005, 2006 en 2007 Voor de jaren 2004 tot en met 2007 zijn de geanonimiseerde databestanden met unieke personen aan elkaar gekoppeld. Na koppeling van de vier jaren blijven 483 personen over. De overlap tussen het jaar 2006 en het jaar 2007 is het grootst (tabel 5). Tabel 5 Aantallen geregistreerde per jaar en de overlap, Vervolgens is gekeken naar het aantal personen dat in meer dan twee jaren voorkomt in het BPS van de politie. Uit tabel 6 blijkt dat 14 personen (3%) in alle jaren voorkomen. Tabel 6 die in meer dan twee jaren bij de politie staan geregistreerd die in drie jaren staan geregistreerd in het BPS: in 2004, 2005 en in 2005, 2006 en die in alle vier jaren staan geregistreerd in het BPS: in 2004, 2005, 2006 en Overlap HKS en BPS De personen die in beide systemen van de politie voorkomen, zijn ook met elkaar vergeleken. Uit tabel 7 blijkt dat de overlap tussen de twee bestanden van 2004 en 2005 gering is. In 2004 komen 30 personen zowel in het HKS als in het BPS voor, in 2005 geldt dit voor 37 personen. Het aantal personen dat in 2006 en 2007 zowel in het HKS als in het BPS voorkomt is achtereenvolgens 16 en 31 Hieruit blijkt dat het niet per definitie hoeft voor te komen dat overlastveroorzakers ook crimineel zijn en visa versa. Tabel 7 Overlap HKS en BPS, n % n % n % n % Alleen HKS Alleen BPS HKS en BPS Totaal Bijlagen 11

18 12 Bijlagen

19 BIJLAGE 2 VERSLAVINGSZORG Van Tactus, instelling voor verslavingszorg, zijn over de jaren 2004, 2005, 2006 en 2007 geanonimiseerde gegevens ontvangen van cliënten met een drugsverslaving en van cliënten die vanwege problematisch alcoholgebruik contact met Tactus hebben gehad. De gegevens zijn verkregen van het opvang en adviescentrum (OAC), de methadonverstrekking en de behandeling en begeleiding. De volgende gegevens zijn opgevraagd: eerste twee letters achternaam; geboortedatum; geslacht; eerste en tweede middel; de frequentie van het gebruik; en de woonsituatie. In 2004 en 2005 staan in totaal respectievelijk 513 en 560 unieke personen geregistreerd bij één of meerdere afdelingen van Tactus. Het aantal personen dat in 2006 en 2007 bekend is bij Tactus is achtereenvolgens 541 en 576. Ten opzichte van 2004 is er sprake van een toenemend aantal cliënten. Tabel 1 Cliënten Tactus N % N % N % N % man vrouw Totaal cocaïne heroïne methadon cannabis overige drugs alcohol Totaal Methadonverstrekking OAC Behandeling en begeleiding In alle vier jaren is het merendeel van de cliënten bij één afdeling van Tactus bekend (87% in 2004, 87% in 2005, 83% in 2006 en 82% in 2007), terwijl slechts 1% bekend is bij zowel de methadonverstrekking als het OAC als de Behandeling en Begeleiding. Overlap unieke personen 2004, 2005, 2006 en 2007 De geanonimiseerde databestanden van de jaren 2004 tot en met 2007 zijn vervolgens aan elkaar gekoppeld. Er zijn 391 personen die zowel in 2004 als in 2005 voorkomen in de registratie van Tactus, terwijl de overlap tussen 2004 en is. De overlap tussen twee jaren blijkt dus kleiner te worden naarmate er over een langere periode wordt gekeken. (tabel 2). Bijlagen 13

20 Tabel 2 Aantallen geregistreerde per jaar en de overlap, Ook is gekeken naar het aantal unieke personen dat in meer dan twee jaren staat geregistreerd bij Tactus verslavingszorg. Uit tabel 3 blijkt dat er 184 unieke personen zijn die in alle vier jaren voorkomen in de registratie. Tabel 3 die in meer dan twee jaren bij Tactus staan geregistreerd 2004, 2005 en , 2006 en , 2005, 2006 en Drugsverslaafden Hieronder wordt ingegaan op de gegevens van de drugsverslaafden die door Tactus verslavingszorg zijn aangeleverd. Achtereenvolgens zal worden ingegaan op de gegevens van het Opvang- en Adviescentrum, de Methadonverstrekking en de Behandeling en Begeleiding. Het Opvang- en Adviescentrum Het aantal drugsverslaafden dat bij het Opvang- en Adviescentrum staat geregistreerd is toegenomen van 50 in 2004 naar 104 in 2007 (tabel 4). Van de geregistreerde personen is in alle vier jaren het overgrote deel man (94% in 2004, 91% in 2005, 84% in 2006 en 84% in 2007). Het percentage vrouwen, is toegenomen van 6% in 2004 naar 16% in Tussen 2004 en 2007 is een verschuiving te zien in de leeftijdsverdeling. In 2004 valt ruim twee vijfde (44%) binnen de leeftijdscategorie jaar, terwijl dit percentage in 2007 een stuk lager ligt (22%). Daarentegen is het percentage van de drugsverslaafden tussen de 40 en 59 jaar toegenomen van 46% naar 74%. De gemiddelde leeftijd in de vier jaren is achtereenvolgens 41 jaar, 42 jaar, 44 jaar en 45 jaar. Nagegaan is welk middel het voornaamste probleemmiddel is van de cliënten van het OAC. Het percentage bij wie het gebruik van cocaïne staat geregistreerd als eerste middel is tussen 2004 en 2007 afgenomen (26% in 2004, 24% in 2005, 15% in 2006 en 12% in 2007). De afname van het percentage cocaïnegebruikers gaat gepaard met een toename van het aantal heroïnegebruikers. Het absolute aantal cocaïnegebruikers dat bekend is bij het Opvang- en Adviescentrum is in alle vier jaren nagenoeg gelijk. Het deel dat heroïne als voornaamste probleemmiddel heeft, is toegenomen van 70% in 2004 naar 81% in Het aantal geregistreerde cliënten van het OAC dat over een eigen woonruimte beschikt of op kamers woont is toegenomen van 30% in 2004 naar 46% in Het percentage van de cliënten dat gebruik maakt van opvang voor dak- of thuislozen is in alle vier jaren ongeveer 14 Bijlagen

21 gelijk (8% in 2004, 13% in 2004, 13% in 2006 en 11% in 2007). Het aantal dat een zwervend bestaan leidt is in 2004, 2005, 2006 en 2007 respectievelijk 18%, 19%, 17% en 13%. Tabel 4 Tactus: Drugsverslaafden bekend bij OAC, N % N % N % N % man vrouw Totaal jaar jaar jaar jaar jaar of ouder Totaal cocaïne heroïne anders Totaal eigen woonruimte op kamers bij familie of vrienden opvang dak- of thuislozen kosthuis/pension zwervend ouderlijk huis anders onbekend Totaal Naast het hoofdmiddel is tevens gekeken naar het geregistreerde bijmiddel. Bij de heroïne gebruikers is cocaïne meestal het tweede middel, gevolgd door alcohol. In 2004, 2005, 2006 en 2007 staat bij achtereenvolgens 37%, 37%, 30% en 31% cocaïne als tweede middel geregistreerd. Het percentage dat alcohol als tweede middel gebruikt is respectievelijk 20%, 19%, 16% en 16% - Overlap unieke personen 2004, 2005, 2006 en 2007 De geanonimiseerde databestanden van het OAC over de jaren 2004 tot en met 2007 zijn aan elkaar gekoppeld (tabel 5). Onder de 104 personen die in 2007 bij het OAC staan geregistreerd bevinden zich 26 nieuwe cliënten. De overige personen zijn bekend in 2004, 2005 en/of Tabel 5 Aantallen bij het OAC geregistreerde unieke personen per jaar en de overlap, Bijlagen 15

22 Uit tabel 6 blijkt dat er 27 unieke personen zijn die in alle vier jaren voorkomen in de registratie. Tabel 6 die in meer dan twee jaren bij het OAC van Tactus staan geregistreerd 2004, 2005 en , 2006 en , 2005, 2006 en Methadonverstrekking Tactus heeft gegevens aangeleverd van de cliënten die deelnemen aan het methadonprogramma van de instelling. Uit tabel 7 blijkt dat het aantal deelnemers aan het methadonprogramma in 2004, 2005, 2006 en 2007 ongeveer gelijk is (respectievelijk 156, 162, 151 en 153). Van de geregistreerde personen is 86% man. In alle jaren valt de grootste groep in de leeftijdscategorie jaar. Het percentage dat binnen deze categorie valt is toegenomen van drie vijfde (60%) in 2004 naar drie kwart (74%) in Het deel van de drugsverslaafden dat tussen de 30 en 39 jaar is, is afgenomen van een derde (34%) in 2004 naar een kwart (24%) in De gemiddelde leeftijd is in jaar en jaar, terwijl dit in 2006 en jaar is. Iemand moet heroïne gebruiken of hebben gebruikt om in het methadonprogramma mee te mogen doen. In alle vier jaren is bij het merendeel van de cliënten heroïne dan ook het eerste middel (respectievelijk 82%, 83%, 83% en 84%). Wanneer naar het tweede middel dat staat geregistreerd wordt gekeken blijkt respectievelijk 54%, 38%, 40% en 37% geen andere middelen te gebruiken. Het percentage dat cocaïne als tweede middel gebruikt is respectievelijk 30%, 34%, 34% en 31% Het percentage van de geregistreerde drugsverslaafden dat over eigen woonruimte beschikt of op kamers woont is toegenomen van 41% in 2004 naar 47% in Het aantal drugsverslaafden dat een zwervend bestaan leidt is 12% in 2004, 11% in 2005, 9% in 2006 en 9% in Tabel 7 Tactus: drugsverslaafden bekend bij methadonvertrekking, N % N % N % N % man vrouw Totaal jaar jaar jaar jaar jaar of ouder Totaal cocaïne heroïne methadon anders Totaal Bijlagen

23 eigen woonruimte op kamers bij familie of vrienden opvang dak- of thuislozen kosthuis/pension zwervend ouderlijk huis anders onbekend Totaal Overlap unieke personen 2004, 2005, 2006 en 2007 De geanonimiseerde databestanden van de methadonverstrekking over de jaren 2004 tot en met 2007 zijn aan elkaar gekoppeld (tabel 8). Van de 153 personen die in 2007 bij de methadonverstrekking staan geregistreerd zijn er 11 niet bekend in 2004, 2005 en/of Tabel 8 Aantallen bij de methadonverstrekking geregistreerde unieke personen per jaar en de overlap, Uit tabel 9 blijkt dat er 109 unieke personen zijn die in alle vier jaren voorkomen in de registratie van de methadonverstrekking. Tabel 9 die in meer dan twee jaren bij de methadonverstrekking van Tactus staan geregistreerd 2004, 2005 en , 2006 en , 2005, 2006 en Behandeling en begeleiding Het aantal drugsverslaafden dat bij behandeling en begeleiding van Tactus staat geregistreerd is toegenomen van 131 in 2004 naar 165 in 2007 (tabel 10). Van de geregistreerde personen is in alle vier jaren het merendeel man. Het percentage van de drugsverslaafden dat vrouw is, is echter toegenomen van een vijfde (20%) in 2004 naar ruim een kwart (27%) in In 2004 en 2005 is de gemiddelde leeftijd 32 jaar, terwijl dit in 2006 en 2007 is afgenomen naar respectievelijk 29 en 28 jaar is. De gemiddelde leeftijd ligt bij behandeling en begeleiding ook beduidend lager dan bij het opvang- en adviescentrum en de methadonverstrekking van Tactus. Hierbij kan worden opgemerkt dat bij een toenemend aantal van de geregistreerden bij behandeling en begeleiding cannabis het hoofdmiddel is (48% in 2004, 47% in 2005, 53% in 2006 en 56% in 2007). In alle vier jaren staat bij bijna een Bijlagen 17

24 kwart cocaïne als hoofdmiddel genoteerd (respectievelijk 24%, 25%, 24% en 22%). Het percentage van deze cliënten bij wie heroïne als hoofdmiddel staat geregistreerd is afgenomen van 17% in 2004 naar 6% in Bij het opvang- en adviescentrum en de methadonverstrekking daarentegen staat heroïne het vaakst vermeld als hoofdmiddel. Het aantal geregistreerde personen dat gebruik maakt van opvang voor dak- en thuislozen, in een kosthuis of een pension woont of een zwervend bestaan leidt is in alle vier jaren gering. Het merendeel beschikt over een eigen woonruimte, woont in het ouderlijk huis of woont op kamers. Overigens is het percentage van de drugsverslaafden dat een eigen woonruimte heeft afgenomen, terwijl het percentage dat in het ouderlijk huis of op kamers woont is toegenomen. In 2004 woont 13% bij de ouders, terwijl het in 2007 om 29% gaat. Tabel 10 Tactus: drugsverslaafden bekend bij Behandeling en Begeleiding N % N % N % N % man vrouw Totaal jaar jaar jaar jaar jaar of ouder Totaal cocaïne heroïne cannabis anders Totaal eigen woonruimte op kamers bij familie of vrienden opvang dak- of thuislozen kosthuis/pension zwervend ouderlijk huis anders onbekend Totaal Overlap unieke personen 2004, 2005, 2006 en 2007 De geanonimiseerde databestanden van de Behandeling en Begeleiding over de jaren 2004 tot en met 2007 zijn aan elkaar gekoppeld (tabel 11). Onder de 165 personen die in 2007 bij het OAC staan geregistreerd bevinden zich 82 nieuwe cliënten, terwijl de overige personen bekend zijn in 2004, 2005 en/of Bijlagen

25 Tabel 11 Aantallen bij de Behandeling en Begeleiding geregistreerde unieke personen per jaar en de overlap, Uit tabel 12 blijkt dat er 11 unieke personen zijn die in alle vier jaren voorkomen in de registratie van de Behandeling en Begeleiding van Tactus. Tabel 12 die in meer dan twee jaren bij de Behandeling en Begeleiding van Tactus staan geregistreerd 2004, 2005 en , 2006 en , 2005, 2006 en Alcoholverslaafden Naast gegevens over drugsverslaafden heeft Tactus eveneens gegevens aangeleverd over cliënten die vanwege problematisch alcoholgebruik contact met de instelling hebben gehad. Eerst zal worden ingegaan op de gegevens van het Opvang- en Adviescentrum, vervolgens worden de gegevens van de Behandeling en Begeleiding besproken. Opvang en Adviescentrum Bij het Opvang en Adviescentrum staan in 2004 tien alcoholverslaafden geregistreerd, in 2005 zijn dit er 17 (tabel 13). In 2006 en 2007 zijn er achtereenvolgens 13 en 15 alcoholverslaafden bekend bij het OAC. De geregistreerde personen zijn (bijna) allemaal man. In alle vier jaren valt de grootste groep in de leeftijdscategorie jaar; acht van de tien in 2004, 12 van de 17 in 2005, zeven van de 13 in 2006 en 11 van de 15 in Tabel 13 Tactus: alcoholverslaafden bekend bij OAC, N % N % N % N % man vrouw Totaal jaar jaar jaar jaar jaar of ouder Totaal Bijlagen 19

26 eigen woonruimte op kamers bij familie of vrienden opvang dak- of thuislozen kosthuis/pension zwervend ouderlijk huis anders onbekend Totaal Overlap unieke personen 2004, 2005, 2006 en 2007 De geanonimiseerde databestanden van het OAC over de jaren 2004 tot en met 2007 zijn aan elkaar gekoppeld (tabel 14). Onder de 15 personen die in 2007 bij het OAC staan geregistreerd bevinden zich zes nieuwe cliënten. De overige personen zijn bekend in 2004, 2005 en/of Tabel 14 Aantallen bij het OAC geregistreerde unieke personen per jaar en de overlap, Uit tabel 15 blijkt dat er drie unieke personen zijn die in alle vier jaren voorkomen in de registratie. Tabel 15 die in meer dan twee jaren bij het OAC van Tactus staan geregistreerd 2004, 2005 en , 2006 en , 2005, 2006 en Behandeling en begeleiding Uit tabel 16 blijkt dat het aantal alcoholverslaafden dat bij de behandeling en begeleiding van Tactus staat geregistreerd respectievelijk 229, 250, 234 en 242 is. Tussen de 70% en 75% van de geregistreerden is man. In alle vier jaren valt ongeveer drie vijfde (respectievelijk 56%, 63%, 59% en 59%) in de leeftijdscategorie jaar. De gemiddelde leeftijd ligt een stuk hoger dan bij de drugsgebruikers van behandeling en begeleiding; in alle vier jaren is de gemiddelde leeftijd 46 jaar. Van de geregistreerde alcoholverslaafden beschikt in 2004 ruim een kwart over eigen woonruimte (78% in 2004, 76% in 2005, 77% in 2006 en 76% in 2007). 20 Bijlagen

27 Tabel 16 Tactus: alcoholverslaafden bekend bij Behandeling en Begeleiding, N % N % N % N % man vrouw Totaal jaar jaar jaar jaar jaar of ouder Totaal eigen woonruimte op kamers bij familie of vrienden opvang dak- of thuislozen kosthuis/pension zwervend ouderlijk huis anders onbekend Totaal Overlap unieke personen 2004, 2005, 2006 en 2007 De geanonimiseerde databestanden van de Behandeling en Begeleiding over de jaren 2004 tot en met 2007 zijn aan elkaar gekoppeld (tabel 17). Onder de 242 personen die in 2007 bij de Behandeling en Begeleiding staan geregistreerd bevinden zich 95 nieuwe cliënten, terwijl de overige personen in 2004, 2005 en/of 2006 bekend zijn. Tabel 17 Aantallen bij Behandeling en Begeleiding geregistreerde unieke personen per jaar en de overlap, Uit tabel 18 blijkt dat er 47 unieke personen zijn die in alle vier jaren voorkomen in de registratie. Tabel 18 die in meer dan twee jaren bij de Behandeling en Begeleiding van Tactus staan geregistreerd 2004, 2005 en , 2006 en , 2005, 2006 en Bijlagen 21

28 22 Bijlagen

29 BIJLAGE 3 MAATSCHAPPELIJKE OPVANG IrisZorg is een instelling voor verslavingszorg en maatschappelijke opvang, en is in januari 2007 ontstaan uit een fusie tussen Arcuris, De Grift en Passade maatschappelijke opvang. IrisZorg verleent diensten op het gebied van zorg, welzijn en wonen aan personen die (tijdelijk) ondersteuning nodig hebben om hun leven op eigen wijze vorm te geven. Hieronder worden de gegevens gepresenteerd van het Slaaphuis in Apeldoorn, van de Dagopvang en van opvangvoorzieningen in Beekbergen. Naast IrisZorg hebben het Leger des Heils en de RIBW (Het Woonhuis) eveneens gegevens aangeleverd. IrisZorg: Slaaphuis Het aantal unieke personen dat staat geregistreerd in het bestand van het Slaaphuis neemt aanzienlijk af; van 293 in 2004 tot 189 in 2007 (tabel 1). In alle vier jaren is het merendeel man; 87% in 2004 en in 2005 en 90% in 2006 en in In de leeftijdsverdeling vindt een verschuiving plaats. Het percentage van de cliënten dat in de leeftijdscategorie jaar valt, is afgenomen van 22% in 2004 naar 7% in Daarentegen is het deel van de cliënten dat ouder is dan 40 jaar toegenomen van 46% in 2004 naar 58% in De gemiddelde leeftijd neemt in de loop van de jaren toe: zowel in 2004 als in 2005 is de gemiddelde leeftijd 38 jaar, terwijl het in 2006 en 2007 achtereenvolgens 39 jaar en 43 jaar is. Tabel 1 IrisZorg: cliënten Slaaphuis, n % n % n % n % Geslacht Man Vrouw Totaal Leeftijd jaar jaar jaar jaar jaar of ouder onbekend Totaal Aantal nachten minder dan nachten meer dan 60 nachten Totaal Het percentage van de cliënten dat binnen een jaar minder dan tien nachten gebruik heeft gemaakt van het Slaaphuis neemt in de loop van de jaren af, terwijl het percentage dat tussen de tien en 60 nachten staat geregistreerd is toegenomen. In 2004 en 2005 heeft respectievelijk 51% en 62% minder dan tien nachten gebruik gemaakt van het Slaaphuis. Het percentage van de cliënten dat in 2006 en in 2007 minder dan 10 nachten staat geregistreerd bij het Slaaphuis ligt lager: 46% in 2006 en 39% in Het percentage van Bijlagen 23

30 de personen dat tussen de 10 en 60 nachten heeft doorgebracht in het Slaaphuis bedraagt in %, terwijl het in % is. In 2006 en 2007 gaat het om respectievelijk 27% en 33%. Het deel van de cliënten dat meer dan 60 nachten voorkomt in het bestand van het Slaaphuis is in de vier jaren ongeveer gelijk gebleven. Overlap unieke personen 2004, 2005, 2006 en 2007 Voor de jaren 2004 tot en met 2007 zijn de geanonimiseerde databestanden met unieke personen aan elkaar gekoppeld. De overlap tussen twee jaren wordt kleiner naarmate er over een langere periode wordt gekeken (tabel 2). Tussen 2004 en 2005 is de overlap het grootst: 121 personen die in beide jaren voorkomen. Tabel 2 Aantallen geregistreerde unieke personen per jaar en de overlap, Slaaphuis Tevens is gekeken naar het aantal unieke personen dat in meer dan twee jaren staat geregistreerd bij het Slaaphuis. Uit tabel 3 blijkt dat er 23 unieke personen zijn die in zowel 2004, 2005, 2006 als in 2007 staan geregistreerd bij het Slaaphuis. Tabel 3 die in meer dan twee jaren staan geregistreerd 2004, 2005 en , 2006 en , 2005, 2006 en IrisZorg: de dagopvang De dagopvang van IrisZorg is een voorziening die een beschermde omgeving, praktische hulp (dienstverlening), informatie en advies aan dak- en thuisloze mannen en vrouwen biedt. Er zijn vijftig plaatsen beschikbaar. De dagopvang is het hele jaar, zeven dagen per week van uur tot uur geopend. Tijdens deze openingsuren kan men een beroep doen op de verschillende diensten of hiervoor een afspraak maken. IrisZorg heeft voor de jaren 2006 en 2007 de gegevens van de dagopvang aangeleverd. Uit tabel 4 blijkt dat er in personen bekend zijn bij de dagopvang, terwijl dit er in zijn. Het merendeel van de geregistreerde cliënten is man (respectievelijk 79% en 77%). In 2006 en in 2007 valt nagenoeg de helft (48%) van de cliënten binnen de leeftijdscategorie jaar, terwijl een derde (respectievelijk 32% en 34%) tussen de 30 en 39 jaar is. Het deel van de cliënten dat minder dan tien dagen in de dagopvang heeft doorgebracht is toegenomen van een kwart (25%) in 2004 naar ruim twee vijfde (44%) in Daarentegen is het percentage dat meer dan 60 dagen in de dagopvang is geweest afgenomen van 38% naar 17%. Bijlagen 24

31 Tabel 4 IrisZorg: cliënten dagopvang, 2006 en n % n % Geslacht Man Vrouw Onbekend Totaal Leeftijd jaar jaar jaar jaar jaar of ouder onbekend Totaal Aantal dagen minder dan dagen meer dan 60 dagen Totaal IrisZorg: Beekbergen Naast de voorzieningen in Apeldoorn, biedt IrisZorg eveneens opvangvoorzieningen aan in Beekbergen. Het gaat hierbij onder meer om 24-uursvoorzieningen en meerzorgvoorzieningen. In 2004, 2005 en 2006 is het aantal personen dat gebruik heeft gemaakt van deze opvangvoorzieningen ongeveer gelijk: respectievelijk 158, 154 en 156. Het aantal personen dat staat geregistreerd ligt in 2007 met 165 hoger dan de jaren ervoor. Voor alle jaren geldt dat het overgrote deel man is (tabel 5). Daarnaast is in alle vier jaren ruim 90% van de geregistreerde personen ouder dan 40 jaar. In 2004 is de gemiddelde leeftijd 57 jaar, in 2005, 2006 en 2007 is dit 58 jaar. De ondersteunende begeleiding die men krijgt bestaat in alle vier jaren hoofdzakelijk uit dagelijkse ondersteunende begeleiding (tussen de 84% en 87%). In 2004, 2005 en 2006 gaat het daarnaast voornamelijk om huishoudelijke verzorging (73% in 2004, 68% in 2005 en 66% in 2006), terwijl hiervan in 2007 maar in 16% van de gevallen sprake is geweest. Daarentegen ligt het percentage van de cliënten dat persoonlijke verzorging heeft ontvangen in 2007 (49%) hoger dan in voorgaande jaren (39% in 2004, 38% in 2005 en 36% in 2006). Het deel van de cliënten dat verpleegkundige zorg heeft gekregen is in 2004, 2005 en 2006 een vijfde (respectievelijk 22%, 21% en 19%), terwijl het in 2007 gaat om ruim twee vijfde (42%). Bijlagen 25