Raamleerplan. Volksmuziek. Instrument: Doedelzak. Deeltijds Kunstonderwijs studierichting muziek. oktober

Transcriptie

1 Onderwijssecretariaat van Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap Ravensteingalerij 3 bus Brussel tel. 02/ fax 02/ info@ovsg.be Volksmuziek Instrument: Doedelzak Raamleerplan Deeltijds Kunstonderwijs studierichting muziek oktober

2 Inhoudstafel 1. Inleiding 2. Doelstellingen 3. Gebruik van het leerplan 4. Materiële uitvoerbaarheid 5. Leerplan 6. Evaluatie 7. Bibliografie oktober

3 1.Inleiding De doedelzak is een instrument dat vanaf de vroege Middeleeuwen reeds een plaats kreeg in onze Vlaamse muziekcultuur. Dit vinden we trouwens terug in de zeer rijke iconografie en archieven. De laatste decennia geniet het instrument een steeds grotere belangstelling, zowel van amateurs als professionele musici. Zijn typische mogelijkheden nemen een aparte plaats in binnen ons instrumentarium. Twee millennia traditie zorgen voor het handhaven van archaïsche toonladders als bijvoorbeeld de niet tonale heptatonische toonladders. De ontwikkelingen van de laatste decennia hebben ervoor gezorgd dat dit instrument met een uitgesproken solistisch karakter ook harmonieus kan meespelen met andere traditionele en klassieke instrumenten, naast de instrumenten uit de popmuziek. De doedelzak is te horen op folkpodia, in de opera, het Eurovisiesongfestival of in filmmuziek. De doedelzak is terug van nooit weggeweest. Hiervan getuigt o.a. het opnemen van het instrument in het hoger muziekonderwijs. 2. Doelstellingen De leerlingen leren zowel de volksmuziek van bij ons als de volksmuziek uit ruimere Europese tradities kennen en spelen. De leerlingen krijgen een uitgebreid repertoire gaande van de Middeleeuwen tot eigentijdse composities. De leerlingen kunnen een onderscheid maken tussen de diverse functies van de muziek (bijvoorbeeld dansmuziek en vocale muziek). De leerlingen leren gaandeweg de aparte instrumentenfamilie van de doedelzak met haar unieke speelwijze kennen. De leerlingen leren zowel imiteren, variëren als ornamenteren. De leerlingen integreren zich ten volle in het folkgebeuren. 3. Gebruik van het leerplan Dit leerplan is een graadsleerplan. Het leerplan is onderverdeeld in drie kolommen: o doelstellingen, o leerinhouden, o methodologische wenken. Het leerplan is ingedeeld in een aantal hoofdstukken. oktober

4 4. Materiële uitvoerbaarheid Het betreft de minimale materiële vereisten die noodzakelijk zijn voor een goede uitvoering van het leerplan. lokaal In het lokaal bevindt zich het nodige standaard didactisch materiaal: een tafel stoel(en) aangepast aan de leerlingen in functie van het bespelen van hun instrument muziekstaander(s) spiegel (wenselijk) begeleidingsinstrument(en) (wenselijk) bord (wenselijk) materiaal per leerlingengroep De leerlingen staan zelf in voor de nodige accessoires die bij hun instrument horen. (voetensteun, rietjes, ) oktober

5 5. Leerplan Lagere graad sectie jongeren Doelstellingen Leerinhouden Methodologische wenken De leerlingen kunnen op basis van de leerinhouden: eenvoudige melodieën spelen met een stabiele speeldruk; enkele melodieën uit het geheugen spelen. STEMMING: de leerling leert samen met de leerkracht de bourdons stemmen HOUDING: de leerling neemt een speelhouding aan die ergonomisch verantwoord is en speelpraktisch de grootste wendbaarheid biedt natuurlijke schouderhouding linkerarm oefent een degelijke drukcontrole uit zonder de vrije beweging van de hand te belemmeren ATTITUDEVORMING: regelmaat / dagelijkse studie inoefening / verbetering / afwerking regelmatig naar (volks)muziek luisteren NOTATIE: gewone notatie TECHNIEK: speeldruk: - de leerling leert omgaan met het beheersen van speeldruk - de leerling leert de particulariteit van de doedelzak t.o.v. andere aërofonen kennen (circulair luchtsysteem) Er wordt op gelet dat het instrument aangepast is aan de leeftijd en aan de mogelijkheden van de leerling. Het is belangrijk dat de leerlingen beseffen dat doedelzak geen blaasinstrument is. Klank is het resultaat van een goed evenwicht tussen armdruk en blazen. oktober

6 - door de aanhoudende druk wordt een gelijkmatige toonkleur en intonatie bereikt de leerling leert herhaalde melodienoten spelen door middel van enkele, dubbele en driedubbele articulatie geleidelijk aan worden noten met kruisvingerzettingen (vorkgrepen) aangewend gaandeweg meer prime-afstanden integreren in het repertoire aandachtspunt : geen bijgeluidjes TOONAARDEN: de leerling leert binnen 1 octaaf alle noten van Do groot en Sol Groot spelen REPERTOIRE: aangepast repertoire bestaande uit eenvoudige traditionele melodieën en kinderliedjes TOON: constante aandacht voor de druk om en stabiele toon te verkrijgen MUZIKALITEIT: in samenwerking met de leerkracht de muziek leren interpreteren GEHOORTRAINING: constante aandacht voor de bourdon als referentie voor de intonatie naast eenvoudig van blad spelen, wordt er ook op het gehoor gespeeld aandacht voor geheugenwerk gebruik van opnameapparatuur INSTRUMENTKENNIS: kennis van de onderdelen van de doedelzak oktober

7 Lagere graad sectie volwassenen Doelstellingen Leerinhouden Methodologische wenken De leerlingen kunnen op basis van de leerinhouden: eenvoudige melodieën spelen met een stabiele speeldruk; enkele melodieën uit het geheugen spelen. STEMMING: de leerling leert samen met de leerkracht de bourdons stemmen HOUDING: de leerling neemt een speelhouding aan die ergonomisch verantwoord is en speelpraktisch de grootste wendbaarheid biedt natuurlijke schouderhouding linkerarm oefent een degelijke drukcontrole uit zonder de vrije beweging van de hand te belemmeren ATTITUDEVORMING: regelmaat / dagelijkse studie inoefening / verbetering / afwerking regelmatig naar (volks)muziek luisteren NOTATIE: gewone notatie TECHNIEK: speeldruk: - de leerling leert omgaan met het beheersen van speeldruk - de leerling leert de particulariteit van de doedelzak t.o.v. andere aërofonen kennen (circulair luchtsysteem) - door de aanhoudende druk wordt een gelijkmatige toonkleur en intonatie bereikt de leerling leert de overblaastechniek toepassen Het is belangrijk dat de leerlingen beseffen dat doedelzak geen blaasinstrument is. Klank is het resultaat van een goed evenwicht tussen armdruk en blazen. de sprong in aanvang beperken tot secunden (van g naar a ) op een accurate manier aanpassen van de druk aan de registers oktober

8 de leerling leert herhaalde melodienoten spelen door middel van enkele, dubbele en driedubbele articulatie geleidelijk aan worden noten met kruisvingerzettingen (vorkgrepen) aangewend de leerling leert eenvoudige vibratotechnieken toepassen door het openen en sluiten van hele vingergaten gaandeweg meer prime-afstanden integreren in het repertoire aandachtspunt : geen bijgeluidjes vibrato toepassen op lange noten TOONAARDEN: de leerling leert alle noten van Do groot en Sol groot tussen g en a spelen REPERTOIRE: aangepast repertoire bestaande uit eenvoudige traditionele melodieën en kinderliedjes TOON: constante aandacht voor de druk om en stabiele toon te verkrijgen GEHOORTRAINING: constante aandacht voor de bourdon als referentie voor de intonatie naast eenvoudig van blad spelen, wordt er ook op het gehoor gespeeld aandacht voor geheugenwerk gebruik van opnameapparatuur INSTRUMENTKENNIS: kennis van de onderdelen van de doedelzak oktober

9 Middelbare graad Doelstellingen Leerinhouden Methodologische wenken De leerlingen kunnen op basis van de leerinhouden: complexere melodieën spelen met een stabiele speeldruk; de aangeleerde technieken integreren in die melodieën. De leerlingen blijven uit het geheugen spelen. De leerlingen bouwen aan een repertoire. STEMMING: de leerling kan zelfstandig eigen bourdons stemmen de leerling heeft de attitude ontwikkeld om het instrument te stemmen vooraleer te spelen HOUDING: verder uitdiepen en bewaken van de aandachtspunten van de lagere graad ATTITUDEVORMING: verder uitdiepen en bewaken van de aandachtspunten van de lagere graad gelijkmatige speeldruk aanhouden om vervolgens in aangepaste volgorde de bourdons te stemmen re of do spelen zodat één hand vrij is om de bourdons te stemmen via andere grepen de stemming controleren en indien nodig verfijnen NOTATIE: idem lagere graad volwassenen TECHNIEK: idem lagere graad volwassenen nieuwe grepen: f, bes, cis en es alle overblaasnoten vanaf g inlassen van aangepaste oefeningen in een aangepast tempo (bvb: g -a -g -b -g -c -g -b -g -a -g ) versieringen: - uitbreiden van de articulatiemogelijkheden (accenten) - uitbreiden van de articulatie naar alle vingers - staccato door middel van de rappeltechniek - voorslagen (enkele en dubbele) reeds geleerd repertoire of nieuwe melodieën verrijken met versieringen oktober

10 TOONAARDEN: idem lagere graad volwassenen g mineur, c mineur g dorisch, c dorisch MAATSOORT/RITMIEK/METRIEK/TEMPO: aandacht voor de specifieke ritmiek van de volksdansen aandacht voor de metriek vanuit het danskarakter samenwerken met dansers of zelf dansen om de ritmiek en de metriek aan te voelen en zo beter te begeleiden REPERTOIRE: opbouwen van een veelzijdig repertoire, aangepast aan de mogelijkheden van de leerling TOON: idem lagere graad volwassenen MUZIKALITEIT: weergeven van het karakter van de muziek door middel van de nieuw aangeleerde versieringen en technieken ORNAMENTEREN: aanreiken van diverse technieken om te leren improviseren, ornamenteren uitgaande van een bestaande melodie GEHOORTRAINING: idem lagere graad volwassenen INSTRUMENTKENNIS: de leerling leert, samen met de leerkracht, het instrument elementair onderhouden de leerling leert zijn instrument speelklaar te maken oktober

11 Hogere graad Doelstellingen Leerinhouden Methodologische wenken De leerlingen vervolmaken zich tot veelzijdige en zelfstandige doedelzakspelers. De leerlingen kunnen zowel van blad als uit het geheugen spelen. De leerlingen hebben een uitgebreid repertoire. STEMMING: de leerling leert bewust intoneren HOUDING: verder uitdiepen en bewaken van de aandachtspunten van de middelbare graad ATTITUDEVORMING: verder uitdiepen en bewaken van de aandachtspunten van de middelbare graad NOTATIE: idem middelbare graad TECHNIEK: alle overblaasnoten, ook vanaf noten lager dan g andere versieringen zoals bvb trillers, bijters, glissandi, TOONAARDEN: idem middelbare graad MAATSOORT/RITMIEK/METRIEK/TEMPO: idem middelbare graad REPERTOIRE: idem middelbare graad TOON: idem middelbare graad reine terts, kwart, kwint op bourdon exploreren van alle mogelijke toonaarden, met of zonder bourdons oktober

12 MUZIKALITEIT: zelfstandig interpreteren van de muziek, rekening houdend met stijlperiodes en/of regionale tradities ontwikkelen van een persoonlijke speelstijl ORNAMENTEREN: zelfstandig toepassen van de verworven technieken van de middelbare graad om te leren improviseren, ornamenteren uitgaande van een bestaande melodie GEHOORTRAINING: idem middelbare graad INSTRUMENTKENNIS: idem middelbare graad de leerling heeft de attitude om zelf kleine aanpassingen/reparaties uit te voeren om het instrument speelklaar te maken en optimaal te laten klinken oktober

13 6. Evaluatie Lagere graad sectie jongeren / volwassenen het repertoire omvat 4 werken en voldoet aan onderstaande criteria: 1 verplicht werk minstens 1 werk van eigen bodem er wordt zoveel mogelijk uit het geheugen gespeeld Middelbare graad het repertoire omvat 4 werken en voldoet aan onderstaande criteria: 1 verplicht werk minstens 1 werk van eigen bodem minstens 1 dansmelodie er wordt zoveel mogelijk uit het geheugen gespeeld Hogere graad een gevarieerd programma van ongeveer 20 minuten muziek er wordt zoveel mogelijk uit het geheugen gespeeld oktober

14 7. Bibliografie Deze repertoirelijst is niet limitatief en kan naar eigen inzicht verder worden aangevuld. Bekende/onbekende kinderliedjes Dansmuziek, andere instrumentale melodieën en vocale muziek van Middeleeuwen tot nu Melodieën gekozen uit liedboeken, manuscripten en overleveringen Volksmuziek uit andere West-Europese tradities Volksmuziek uit lage landen (en Frankrijk) oktober