Raamleerplan. Volksmuziek. Volkszang. Deeltijds Kunstonderwijs studierichting muziek. oktober

Transcriptie

1 Onderwijssecretariaat van Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap Ravensteingalerij 3 bus Brussel tel. 02/ fax 02/ info@ovsg.be Volksmuziek Volkszang Raamleerplan Deeltijds Kunstonderwijs studierichting muziek oktober

2 Inhoudstafel 1. Inleiding 2. Doelstellingen 3. Gebruik van het leerplan 4. Materiële uitvoerbaarheid 5. Leerplan 6. Evaluatie 7. Bibliografie oktober

3 1. Inleiding Zingen is iets van alle tijden en van iedereen. De zangtechnische basis van folkzang is dan ook dezelfde als bij klassieke zang of jazz. Wat folkzang specifiek maakt, is dat de volksmuziek grotendeels berust op een mondelinge traditie. Partituren zijn niet altijd voorhanden en vaak slechts nadien gemaakt om de lange traditie niet verloren te laten gaan. Daarom zullen de folkzangers geoefend worden in het vlot overnemen van een melodie. Het auditieve wordt hierdoor sterk benadrukt. Een folkzanger leert om een heel eigen interpretatie te brengen van een volksmelodie. Hij/zij leert typische versieringen zingen en toepassen in een folksong. Hierbij is er ruimte voor eigen creativiteit: een stemmenarrangement maken, eigen composities, improvisatie, Het ontdekken en gebruiken van de natuurstem, het swingend zingen, goed articuleren en zaalprojectie zijn maar enkele stemtechnische aspecten van de folkzanger. In de folkmuziek wordt veel samen gemusiceerd. Er zal dan ook geoefend worden op het samen zingen, al dan niet meerstemmig. Hierbij zal er altijd aandacht zijn voor de individuele klankkleur van elke zanger. oktober

4 2. Algemene doelstellingen De leerlingen leren zowel de volksmuziek van bij ons als de volksmuziek uit ruimere Europese tradities kennen en zingen. Het repertoire omvat voornamelijk traditionele muziek. De leerlingen worden gemotiveerd en gestimuleerd tot het samen musiceren. De leerlingen leren zowel imiteren, variëren als improviseren om ten volle deel uit te maken van het folkgebeuren. De leerlingen leren het traditionele lied uit Vlaanderen en andere gebieden kennen en bouwen zo een volksliedrepertoire uit, zodanig dat deze liederen verder blijven leven. 3. Gebruik van het leerplan Dit leerplan is een graadsleerplan. Het leerplan is onderverdeeld in drie kolommen: o doelstellingen, o leerinhouden, o methodologische wenken. Het leerplan is ingedeeld in een aantal hoofdstukken 4. Materiële uitvoerbaarheid Het betreft de minimale materiële vereisten die noodzakelijk zijn voor een goede uitvoering van het leerplan. lokaal In het lokaal bevindt zich het nodige standaard didactisch materiaal: een tafel stoel(en) aangepast aan de leerlingen in functie van het bespelen van hun instrument muziekstaander(s) spiegel (wenselijk) begeleidingsinstrument(en) (wenselijk) bord (wenselijk) materiaal per leerlingengroep De leerlingen staan zelf in voor de nodige accessoires die bij hun instrument horen. (voetensteun, rietjes, ) oktober

5 5. Leerplan Lagere graad sectie jongeren / volwassenen Doelstellingen Leerinhouden Methodologische wenken De lagere graad is een initiatiegraad waarin de leerling kennis maakt met de basistechniek. Twee hoofdelementen uit de algemene muzikale opleiding dienen het leerproces permanent te vergezellen: de sensibilisering van de leerling en de ontwikkeling van zijn muzikaliteit. Leerlingen staan ervoor open om hun specifieke klank te leren ontdekken en deze in muzikale taal om te zetten. ATTITUDEVORMING: regelmaat / dagelijkse studie inoefening / verbetering / afwerking regelmatig naar (volks)muziek luisteren LICHAAM / ADEMHALING / STEMAPPARAAT: goede zanghouding: in balans staan soepelheid / ontspanning leren kennen van de typen ademhaling: - flankenademhaling - buikademhaling - middenrifademhaling aanvang tot economisch gebruik van de adem toepassen van de juiste ademhaling om de goede steun van de toon te verkrijgen beknopte kennis van de werking van het stemapparaat zorg voor stemhygiëne (o.a. opwarmen van de stem) STEMTECHNIEK: algemene basis-zangtechniek articulatie van klinkers en medeklinkers aandacht voor het specifieke klankidioom van een taal of van een dialect bewustmaken van de resonantieruimten door fysieke ervaring en het zichzelf beluisteren specifiek voor folkzang / niet-klassieke stemplaatsing: vooraan plaatsen van de klank, projectie uitbouwen van de natuurstem, vanuit de spreekstem, en indien nodig de spreekstem verbeteren verbinding adem en stemaanzet ontspanningsoefeningen strottenhoofd / zoemoefeningen aanvang openhouden van de keelholte articulatieoefeningen glissandotechniek eerste confrontatie met vreemde talen tessituur uitbreiden aandacht woord-toonverhouding verschil legato-staccato d.m.v. aangepaste oefeningen oktober

6 correcte intonatie van een lied a capella zingen a capella zingen: om meer zelfstandigheid qua intonatie, ritmiek, frasering en expressie te bereiken, is het nodig de leerling a capella te laten zingen. De gevreesde psychologische hinder ontstaat pas door de gewoonte om steeds met begeleiding te zingen. Dit kan echter tot een ongezonde afhankelijkheid leiden. Er bestaat een ruime, oorspronkelijke en waardevolle literatuur voor zang a capella vooral op het gebied van het oude volkslied dat vaak hoge vocale en muzikale eisen stelt REPERTOIRE: opbouw van een elementair repertoire van volksliederen en folksongs eenvoudige melodieën voorkeur voor het traditionele lied uit Vlaanderen ruimte voor eigen inbreng in het repertoire HARMONIE: bewust worden van de harmonie (mineur/majeur, kleur, fysieke beleving, ) MUZIKALITEIT: samen met de leerkracht de volksmuziek leren interpreteren GEHOORTRAINING: actief gehoor ontwikkelen: - op het gehoor nazingen - aandacht voor geheugenwerk SAMENZANG: eenvoudige meerstemmigheid analyse van het repertoire (tekst en muziek): respect ontwikkelen voor het tempo en het karakter van elk werk nauwkeurige uitvoering van de maatsoorten en ritmen beleving van metrum en ritme aanvoelen van zinsbouw en structuur muziek laten beluisteren achtergrond van een lied toelichten aandacht voor de mimische expressie het voorzingen door de leraar (toonvorming, kleurschakering, frasering, interpretatie, uitvoering van versieringen enz.) oefenen op het overnemen van een melodie besef van toonafstanden loskomen van de partituur bourdon, canon zingen met begeleiding van (volks)instrumenten, solo of in groep oktober

7 Middelbare graad Doelstellingen Leerinhouden Methodologische wenken Bevestiging en uitbreiding van de verworvenheden uit de lagere graad in een evenwichtige verhouding tussen de technische en muzikale aspecten. Aandacht voor esthetiek en stijl. Opleiding van folkzangers met een zekere scholing. De leerlingen worden erop voorbereid om zelfstandig aan het folkgebeuren te kunnen deelnemen. ATTITUDEVORMING: parate kennis en kunde van de leerinhouden van de lagere graad inzet volharding verwerven van doeltreffende studietechnieken instudering afwerking uitvoering LICHAAM / ADEMHALING / STEMAPPARAAT: verder uitdiepen en bewaken van de aandachtspunten van de lagere graad STEMTECHNIEK: idem lagere graad vertrekkend vanuit de natuurstem, uitbreiding van de tessituur, met aandacht voor de klankkleur intens gebruik van de resonanties in alle registers mixen van de vocalen in de uitersten van de stem eenvoudige versieringen leren zingen en zelf maken bij een bestaande melodie articulatie van klinkers en medeklinkers, tekstuitspraak, ook bij het zingen in andere talen correcte meerstemmige intonatie stemflexibiliteit gevoeliger maken REPERTOIRE: idem lagere graad andere Europese zangtradities verkennen en leren kennen opbouwen van een persoonlijk en veelzijdig repertoire zingen van grotere intervallen oktober

8 HARMONIE: idem lagere graad bewust worden van andere toongeslachten (oude modi, zigeunertoonladders, ) MUZIKALITEIT: leerlingen leren zelfstandig volksmuziek interpreteren: - zonder instrumentale begeleiding (a capella) juist zingen - aandacht voor sfeer, karakter, tempo - aandacht voor klank- en kleurdifferentiaties, dynamiek - een eigen interpretatie van een bestaand volkslied/ folksong maken inzicht in de mogelijkheden en de karakteristiek van de eigen stem: - stemgebruik: eigen vocale grenzen verkennen en eventueel verleggen (= durf) - kennismaking met de specificiteit van andere stemsoorten en types GEHOORTRAINING: idem lagere graad kritische beschouwing op (eigen) intonatie SAMENZANG / SAMENSPEL: meerstemmig zingen: - homofoon - polyfoon samenwerken met andere (folk)muzikanten zelf een melodische tweede stem of een baslijn schrijven en/of zingen aandacht voor podiumpresence, het schrijven van bindteksten, aanzet tot improvisatie (rond een melodie of een tekst) geleerde melodieën zelf noteren ervaren van reine intervallen (boventonen) werken rond een centraal thema oktober

9 Hogere graad Doelstellingen Leerinhouden Methodologische wenken Het beëindigen van de hogere graad betekent de voltooiing van de muziekstudies in het DKO. Daarom dient de leerling de grootst mogelijke onafhankelijkheid te verwerven inzake de toepassing van de opgedane kennis, kunde en vaardigheid zodat hij in staat is om zijn repertoire zelfstandig uit te breiden en deel te nemen aan de muzikale activiteiten van zijn voorkeur. ATTITUDEVORMING: parate kennis en kunde van de leerinhouden van de middelbare graad ontwikkeling van zelfstandigheid: - hygiëne van de stem - studiemethodiek - interpretatie - groepswerking LICHAAM / ADEMHALING / STEMAPPARAAT: verder uitdiepen en bewaken van de aandachtspunten van de middelbare graad STEMTECHNIEK: idem middelbare graad studie van het zingen van melismatische melodieën vlugge trillers en moeilijkere versieringen zingen met versterking: ervaring met micro en monitorboxen REPERTOIRE: idem middelbare graad opbouw van een paraat persoonlijk en veelzijdig repertoire stimuleren tot creatief omgaan met het repertoire HARMONIE: idem middelbare graad melodielijn maken op bestaande tekst zelf meerstemmige arrangementen maken en uitvoeren oktober

10 MUZIKALITEIT: leerlingen kunnen zelfstandig volksmuziek interpreteren: - expressie - uitdiepen van interpretatie - bewuste aandacht voor esthetiek en stijl - inzicht in verschillende uitvoeringspraktijken podiumtechniek - aanpassen van het stemgebruik en de articulatie aan de akoestiek van de ruimte - zingen voor publiek - podiumvastheid en zelfzekerheid - hoe staan / bewegen op een podium (présence) verzorgen van bindteksten - aandacht voor de zanger/zangeres als spil van de folkgroep - benutten van de podiumruimte - projecteren van de klank in een ruimte - kennis maken met de technische aspecten van een theateroptreden, begrippen van regie GEHOORTRAINING: idem middelbare graad SAMENZANG / SAMENSPEL: groepswerking: - o.a. ontwikkeling van reflexen: van de folkzanger(es) wordt verwacht dat hij/zij reageert op de impulsen die uitgaan van de medemuzikanten oktober

11 6. Evaluatie Lagere graad sectie jongeren / volwassenen het repertoire omvat 4 werken en voldoet aan onderstaande criteria: 1 verplicht werk minstens 1 lied a capella een belangrijk aandeel van de liederen wordt in het Nederlands gezongen gebruik van verschillende stijlen er wordt zoveel mogelijk uit het geheugen gezongen Middelbare graad het repertoire omvat 6 werken en voldoet aan onderstaande criteria: 1 verplicht werk minstens 1 lied a capella minstens 1 meerstemmig lied solozang (sololied of voorzang) zowel Nederlandstalige als anderstalige liederen gebruik van verschillende stijlen er wordt zoveel mogelijk uit het geheugen gezongen het examen kan een vorm van samenzang aannemen waaruit blijkt dat de leerling zowel een melodie als een tegenmelodie kan zingen (liefst met een medestudent of met de leerkracht) Hogere graad het repertoire omvat 7 werken en voldoet aan onderstaande criteria: 1 verplicht werk minstens 1 lied a capella solozang (sololied of voorzang) zowel Nederlandstalige als anderstalige liederen gebruik van verschillende stijlen er wordt zoveel mogelijk uit het geheugen gezongen het examen kan een vorm van samenzang aannemen waaruit blijkt dat de leerling zowel een melodie als een tegenmelodie kan zingen (liefst met een medestudent of met de leerkracht) het examen kan als concert georganiseerd worden oktober

12 7. Bibliografie Deze repertoirelijst is niet limitatief en kan naar eigen inzicht verder worden aangevuld. 66 Two-Part exercises, Z.Kodaly ( Boosey & Hawkes ) Aloeëtte liedboek, J.van der Linden ( uitg. De Notenboom, 1982 ) Chants Populaires des Flamands de France, E.de Coussemaker ( Gent, 1856 ) Chants populaires flamands, Lootens en Feys ( Brugge, 1879) En rijen is plezant, M.De Sterck ( uitg. Van Halewyck ) Encyclopedie van het levende Vlaamse Volkslied ( 2 delen ), L.Gelber ( Aurelia Books, 1983 ) Het Antwerps Liedboek ( nieuwe uitgave lannoo nv Tielt, 2004 ) Het Oude Nederlandsche Lied ( 3 delen ), Fl. Van Duyse ( Antwerpen-Den Haag, 1903 ) Het Vlaamse volkslied in Europa ( 2 delen ), A.Boone s.j. ( lannoo nv Tielt, 1999 ) Honderd oude Vlaamsche liederen, J.Bols ( Namen, 1897 ) Iepersch Oud-Liedboek, A.Blyau en M.Tasseel ( Brussel, 1962 ) Kinder-Volksliedjes uit de Vlaamse Gewesten, L.Van Doren ( Brussel, 1964 ) Nederlandsche Gedenk-Clanck, A.Valerius ( Haarlem, 1626 ) Nederlandse Strijdzangen, T.Willink/ Noorduijn ( Willink/Noorduijn BV Culemborg,1977 ) Oude Vlaemsche Liederen, J.Fr.Willems (Gent, 1848 ) Oudkempische Volksliederen en Dansen, T.Peeters ( Brussel, 1952 ) The Penguin Book of Christmas Carols, E.Poston ( Penguin Books, 1965 ) Tricinia, Z.Kodaly ( Boosey & Hawkes ) Volksliederen, P.Heyns ( NV De Nederlandsche Boekhandel, Antwerpen, 1941 ) oktober