Toonaarden. Grote en kleine tertstoonladders

Transcriptie

1 Toonaarden Grote en kleine tertstoonladders De meeste westerse muziek staat in een grote of een kleine toonaard. Die twee soorten toonaarden heb je al uitgebreid bekeken bij AMV. Even een herhaling. Er zijn twee soorten toonaarden: de grote tertstoonaarden en de kleine tertstoonaarden. De naam zegt het zelf: de grote tertstoonaard begint met een grote terts, de kleine heeft een kleine terts aan het begin van de toonladder. De halve tonen hebben in deze toonladders een vaste plaats. In een grote toonladder liggen ze tussen de 3 e en de 4 e en tussen de 7 e en de 8 e toontrap. In een kleine toonladder tussen de 2 e en de 3 e en tussen de 5 e en de 6 e toontrap. Bijvoorbeeld: do groot la klein Bij do groot en la klein liggen de halve tonen vanzelf op de juiste plaats. Als we op een andere noot een grote of kleine toonladder willen bouwen, moeten we er met kruisen of mollen voor zorgen dat de halve tonen tussen de juiste toontrappen komen te liggen. Als we bijvoorbeeld een grote toonladder willen bouwen op re, moeten de halve tonen tussen de 3 e en de 4 e toontrap (fa en sol) en de 7 e en de 8 e toontrap (do en re) liggen. Zonder wijzigingstekens is dit niet zo.we voegen dus wijzigingstekens toe, zodat het wel klopt. Zo klopt het niet:

2 Zo wel: Deze wijzigingstekens worden normaal gezien aan de sleutel geschreven in plaats van bij de noot zelf. Je zou voor elke toonaard zelf kunnen gaan zoeken welke kruisen of mollen er nodig zijn, maar je kan het ook allemaal samenvatten in een handige tabel: - kleine terts Groot Mi b Si b Fa Do Sol Re La Klein do sol re la mi si fa# + reine kwint Deze tabel kan je uiteraard verder zetten in beide richtingen. Uit deze tabel kan je een aantal dingen afleiden: - De kruisen en de mollen hebben een vaste volgorde. Bij de kruisen is dat fa-do-sol-re-la-mi-si, bij de mollen net het omgekeerde: si-mi-la-re-sol-do-fa. Als er twee kruisen aan de sleutel staan, zijn het de eerste twee van de kruisenreeks, als het er drie zijn de eerste drie enz. - Wanneer er een kruis bijkomt of een mol weggaat, stijgt de naam van de toonaard een kwint. In de omgekeerde richting (een mol bij of een kruis minder), dalen we natuurlijk een kwint. Je herkent hierin ook de volgorde van de kruisen. - Tussen een grote en een kleine tertstoonladder met dezelfde voortekening zit steeds een kleine terts. - Bij de kruisen is de naam van de grote toonladder telkens één noot verder dan het laatste kruis. Bijvoorbeeld: bij twee kruisen is de laatste kruis do#, één noot verder is re re groot heeft twee kruisen aan de sleutel. - Bij de mollen is de voorlaatste mol gelijk aan de naam van de grote toonaard. Bijvoorbeeld: bij twee mollen is de voorlaatste mol si b si b groot heeft twee mollen aan de sleutel. Wendingen Bij kleine toonaarden worden vaak nog extra wijzigingstekens toegevoegd. Die worden niet aan de sleutel geplaatst, maar bij de noot zelf geschreven. Vaak wordt de 7 e toontrap verhoogd. Dit noemen we de harmonische wending. Hierdoor zijn er niet langer twee, maar drie halve tonen in de toonladder: tussen de 2 e en de 3 e, de 5 e en de 6 e en de 7 e en de 8 e toontrap.

3 Bijvoorbeeld: la klein harmonisch Soms worden de 6 e en de 7 e toontrap verhoogd. Dit heet de melodische wending. Nu zijn de halve tonen tussen de 2 e en de 3 e en de 7 e en de 8 e toontrap. Bijvoorbeeld: la klein melodisch Let op! Verhogen doe je niet altijd met een kruis! Wanneer er een mol aan de sleutel staat voor de noot die je moet verhogen, moet je een herstellingsteken gebruiken. Bijvoorbeeld: re klein melodisch Andere toonladders Niet alle muziek staat in een grote of kleine tertstoonaard. Er bestaan ook nog andere toonladders. Hier vind je een overzicht van een aantal andere toonladders die regelmatig voorkomen. Pentatoniek In heel veel volksmuziek, uit veel verschillende culturen, worden maar vijf noten gebruikt. Ook een aantal popliedjes gebruiken dit systeem. De afstanden tussen de noten zijn grote secunden of tertsen. Hierdoor kunnen al deze noten tegelijk klinken, zonder vals te klinken. Er zijn verschillende mogelijkheden om een pentatonische toonladder op te bouwen.

4 Eigenlijk zie je in de voorbeelden hierboven een grote toonladder, waaruit twee noten zijn weggelaten, zodat er geen halve tonen meer zijn. Je kan ook een pentatonische ladder opbouwen op basis van een kleine tertstoonladder. Heletoonstoonladder Het woord zegt het zelf: enkel hele tonen in deze toonladder. Deze toonladder heeft 6 noten. Er zijn twee mogelijkheden: Je kan natuurlijk verder gaan en een toonladder op re maken, maar dan kom je weer op dezelfde noten uit als die van do, enkel in een andere volgorde. Muziek die deze toonladder gebruikt klnkt zweverig en dromerig. Modi Voordat de grote en de kleine tertstoonladder standaard geworden waren, werden er ook nog andere toonladders gebruikt. Eigenlijk werd op elke noot een toonladder gemaakt, zonder kruisen of mollen te gebruiken. Die op do (grote tertstoonladder) en op la (kleine tertstoonladder) hebben we uiteindelijk behouden. Hier zie je de andere toonladders, die modi genoemd worden. Ze klinken ons een beetje vreemd in de oren, omdat de halve tonen op andere plaatsen liggen dan wij gewoon zijn. Dorisch: beginnend op re. Halve tonen tussen 2-3 en 6-7.

5 Phrygisch: beginnend op mi. Halve tonen tussen 1-2 en 5-6. Lydisch: beginnend op fa. Halve tonen tussen 4-5 en 7-8. Mixolydisch: beginnend op sol. Halve tonen tussen 3-4 en 6-7. Natuurlijk kunnen deze toonladders ook op een andere noot beginnen. Dan moet je met behulp van kruisen of mollen dezelfde halve- en heletonencombinatie vormen. Bijvoorbeeld: do dorisch sol phrygisch Zigeunertoonladder In een zigeunertoonladder komt tweemaal een stap van 1,5 toon voor. Dit kan op meerdere mogelijkheden, maar meestal is dat tussen de 3 e en de 4 e en de 6 e en de 7 e toon. Je vindt door bij een kleine harmonische toonladder de 4 e toontrap te verhogen. Zigeunertoonladder op do:

6 Oefeningen In welke toonaard staan deze stukken? Air G.F. Händel Vioolsonate KV302 W.A.Mozart Eccossaise L. van Beethoven

7 Slavenkoor G. Verdi Ich hab die nacht getraumet Oudduits volkslied Welke toonladder wordt in deze stukken gebruikt? Laidronette M. Ravel

8 Nobody knows Oudduits volkslied Hongaars volkslied

9 Voiles Debussy