Jaarpublicatie. Benchmark Wmo Meer kansen om mee(r) te doen

Transcriptie

1 Jaarpublicatie Benchmark Wmo 2008 Meer kansen om mee(r) te doen

2 Colofon Jaarpublicatie Benchmark Wmo 2008 Maart 2009 Samenstelling Wendy van Beek (eindredactie) Tijne Berg-Le Clerq Nelleke de Bruin Anja van Lonkhuijzen Lieke Salomé Vormgeving Berg Kleijn Communicatie Drukwerk Chevalier SGBO Korte Houtstraat 20 A-B Postbus HE Den Haag Telefoon Disclaimer Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van SGBO. Aan de totstandkoming van deze publicatie is de grootst mogelijke zorg besteed. SGBO kan echter niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele onjuistheden, noch kunnen aan de inhoud rechten worden ontleend.

3 Jaarpublicatie Benchmark Wmo 2008

4 Inhoud Inleiding 5 DEEL De benchmark Wmo 10 2 Inspiratie opdoen in de benchmark Wmo: de Oh-Wat-Mooiprijs 2008! 17 3 Benchmarkdagen, leren van elkaar 21 4 Individueel advies in de benchmark Wmo 23 5 Kwaliteit en doorontwikkeling 26 DEEL Resultaten uit de benchmark Wmo 30 7 Prestatieveld 1: Sociale samenhang en leefbaarheid 42 8 Prestatieveld 2: Jeugd 54 9 Prestatieveld 3: Informatie, advies en cliëntondersteuning Prestatieveld 4: Mantelzorg Prestatieveld 4: Vrijwilligers Prestatieveld 5 en 6: Algemene en individuele voorzieningen Prestatieveld 5 en 6: Hulp bij het Huishouden Prestatieveld 7, 8 en 9: Maatschappelijke opvang, OGGZ en verslavingsbeleid Sturen met subsidies Tevredenheidsonderzoeken Conclusie Over SGBO 125

5 Inleiding In dit boekje zijn de resultaten gebundeld van de hele benchmark Wmo De benchmark 2008 blikt terug op het jaar Per onderdeel worden de opvallendste uitkomsten genoemd en worden enkele sprekende voorbeelden genoemd uit de praktijk. Dit boekje is bedoeld voor deelnemers aan de benchmark Wmo en voor geïnteresseerden die meer willen weten over de benchmark Wmo en de uitkomsten van de metingen over het jaar SGBO heeft in 2006 samen met ongeveer 50 gemeenten dé benchmark Wmo ontwikkeld; in opdracht van de VNG en met subsidie van het ministerie van VWS. In 2007 is de benchmark volledig zelfstandig van start gegaan met 172 deelnemers en hebben wij naast de basisbenchmark verschillende modules aan kunnen bieden die dieper ingaan op de verschillende onderdelen van de Wmo. De Wmo is een kaderwet waarin enerzijds de opdracht wordt gegeven aan gemeenten om integrale verbindingen te leggen tussen de eigen beleidsopgaven en die van partners in de gemeente, en anderzijds de opdracht is opgenomen om burgers te compenseren voor individuele beperkingen, én om marktwerking te stimuleren. De spanning die zich hierbij voordoet ziet u ook terug in de Wmo benchmark. In 2007 hebben gemeenten primair aandacht besteed aan het goed regelen van de individuele voorzieningen (inclusief de hulp bij het huishouden) en hebben zij een aanzet gemaakt met de beleidsvoorbereiding voor andere prestatievelden door het opstellen van een Wmo beleidsplan. Daarom rapporteert de benchmark Wmo de resultaten over het jaar 2007 uitgebreider op het gebied van individuele voorzieningen en minder uitgebreid op de andere prestatievelden. 5

6 In de benchmark Wmo zie je terug dat gemeenten in 2007 alweer een stap verder zijn dan in Er is beleid op alle prestatievelden en er komt meer zicht op prestaties. De benchmark draagt bij aan het besef dat registratie van gegevens nodig is om informatie te krijgen en om bij te kunnen sturen. SGBO wil met de benchmark Wmo een bijdrage leveren in de verschuiving van het meten van prestaties en resultaten naar het meten van effecten. De benchmark Wmo zal zich daarom dan ook blijven ontwikkelen. Daarbij geldt dat hoe meer gemeenten deelnemen aan de benchmark, hoe effectiever de benchmark als instrument verder ontwikkeld kan worden en hoe sneller het proces van leren bij gemeenten kan verlopen. SGBO wil met de benchmark Wmo een bijdrage leveren in de verschuiving van het meten van prestaties en resultaten naar het meten van effecten Voor de komende jaren stelt SGBO zich ten doel gemeenten te faciliteren met onderzoek naar de effecten van inspanningen van gemeenten op alle prestatievelden. Zeker in het licht van de veranderingen in de AWBZ krijgen gemeenten steeds vaker de opdracht voorzieningen te organiseren die een individuele vraag moeten voorkomen of de vraag terugdringen. Voor gemeenten is het uitermate belangrijk te weten welke effecten de gekozen beleidsinterventies hebben. 6

7 Leeswijzer Deze publicatie bestaat uit twee delen. Deel 1 gaat over het product benchmark Wmo en deel 2 geeft de resultaten weer van de benchmark Wmo 2008 aan de hand van de prestatievelden van de Wmo en de verschillende onderdelen. 7

8

9 DEEL 1

10 1 De benchmark Wmo Het doel van de benchmark Wmo is drieledig: verbeteren door vergelijken; leren van elkaar; het bieden van een instrument voor de horizontale verantwoording. Meedoen aan de benchmark Wmo levert relevante informatie op voor alle negen prestatievelden van de Wmo. U krijgt zicht op uw eigen prestaties, maar vergelijkt die ook met die van andere gemeenten. De benchmark biedt u een mogelijkheid om op tijd op de juiste factoren bij te sturen. De benchmark Wmo is opgebouwd aan de hand van het model Oog op verbetering. Dit model maakt de hele beleidscyclus zichtbaar: het beleid, de organisatie, de uitvoering, de effecten en de samenhang daartussen. Waar de focus ligt, hangt af van de taken van de gemeente en de keuzes die elke gemeente maakt. In 2007 ligt het accent vooral nog bij het beleid en de organisatie en in mindere mate op de effecten van uitvoering en de samenhang omdat 2007 het eerste uitvoeringsjaar was. Benchmarken is meer dan alleen cijfers vergelijken Deelnemers aan de benchmark vullen vragenlijsten in en kunnen de eigen antwoorden vergelijken met die van andere gemeenten. Tijdens bijeenkomsten is er tijd voor uitwisseling met collega-gemeenten. Uitwisseling over de resultaten, maar ook over werkprocessen en de praktijk van alledag. Afhankelijk van het onderwerp zijn de uitwisseling en de resultaten meer van kwalitatieve aard. 10

11 Voor de prestatievelden 1 en 7, 8 en 9 is veel aandacht geweest voor beleidsontwikkeling. Gedurende het hele jaar zijn de (individuele) voorzieningen en hulp bij het huishouden een hot item geweest, variërend van het bespreken van verschillen in aantallen en uitgaven tot leren van aanbestedingen en kwaliteitsbeleid. Bij alle bijeenkomsten is aandacht voor actuele ontwikkelingen in de Wmo. Bij enkele bijeenkomsten is bijvoorbeeld de VNG gevraagd om een presentatie te houden over wat er speelt op landelijk niveau, of er zijn workshops georganiseerd over actuele onderwerpen zoals ondersteunende begeleiding. De benchmark Wmo 2008 bestond uit de volgende onderdelen: Basisbenchmark (Wmo-breed en op hoofdlijnen) Verdiepende modules: Module algemene en individuele voorzieningen Module hulp bij het huishouden Module prestatieveld 1: sociale samenhang en leefbaarheid Module mantelzorg Module vrijwilligersbeleid Module Sturen met Subsidies Module over de prestatievelden 7,8 en 9 Tevredenheidsonderzoeken Tevredenheidsonderzoek Wmo cliënten Tevredenheidsonderzoek Wmo burgers Tevredenheidsonderzoek Wmo maatschappelijke organisaties Benchmarkdagen Individuele adviesgesprekken 11

12 1.1 Eindresultaat van de benchmark Wmo Deelnemen aan de benchmark Wmo 2008 levert het volgende op: de mogelijkheid om collega-gemeenten te spreken, kennis te ver- groten en inspiratie op te doen op de benchmarkdagen; een vergelijking van de eigen antwoorden met die van gemeenten naar keuze (op de website); een individuele managementrapportage; een vergelijking in rapportvorm (kringrapport of werkdocument) met een zelf samen te stellen groep van deelnemers; in de benchmark Wmo is alle benodigde informatie voor de wettelijke horizontale verantwoording opgenomen: de prestatiegegevens en tevredenheidsmeting. SGBO zorgt ervoor dat de wettelijk benodigde informatie (alleen die informatie) aan het ministerie van VWS aangeleverd is op 1 juli 2008; en niet te vergeten een flinke dosis tips en voorbeelden van collega-gemeenten! 12

13 1.2 Waar gebruiken gemeenten de benchmark Wmo voor? Het rijk heeft aangegeven dat de gemeente zich zowel horizontaal als verticaal moet verantwoorden over het gevoerde Wmobeleid. De Benchmark Wmo maakt prestaties van gemeenten zichtbaar en maakt het vergelijken met andere gemeenten mogelijk. Dit staat te lezen in een stuk waarin B&W van een Noord-Hollandse gemeente met minder dan inwoners wordt gevraagd om akkoord te gaan met een evaluatierapport over de Wmo in Maar hoe zit het met de andere gemeenten in Nederland? Waarvoor gebruiken zij de benchmark Wmo? Gebruiken zij die inderdaad voor die doeleinden, die genoemd staan in de folder van de benchmark Wmo: leren van elkaar; verbeteren door vergelijken; bieden van een instrument voor horizontale verantwoording; verantwoording aan de gemeenteraad en de burger? Leren van elkaar Tijdens een vergadering van de Wmo-cliëntenraad gaf een beleidsmedewerker van een Gelderse gemeente een toelichting op de gemeentelijke resultaten van de benchmark Wmo Tijdens deze vergadering vertelde hij dat de benchmark Wmo vooral [is] om te leren, we vergelijken ons met andere gemeenten en leren van elkaars werkwijzen. 13

14 Verbeteren door vergelijken Er zijn ook gemeenten die de benchmark Wmo gebruiken om te verbeteren door vergelijken. Zo ook een gemeente uit Noord-Holland met minder dan inwoners. In de vierjarennota Wmo van deze gemeente kunnen we het volgende lezen: De basisbenchmark heeft een Wmo-breed karakter. Alle 9 prestatievelden komen, op hoofdlijnen, aan bod. Centraal staan de Wmo-doelen samenhang in beleid en meedoen in de maatschappij. Naast beleid, organisatie en uitvoering richt de basisbenchmark zich ook op het sturen op de effecten van het beleid. Hiermee kunnen de resultaten van [de gemeente] worden vergeleken met andere gemeenten. Op basis van deze benchmarkgegevens kan de gemeente in overleg met burgers en instellingen werken aan verbetermogelijkheden. Veel gemeenten gebruiken de benchmark Wmo voor verantwoording aan het rijk, de gemeenteraad en/of de burger. Voorbeelden van verbeteringen die voortkomen uit de benchmark zijn: het benoemen over welke informatie de wethouders en ambte- naren willen beschikken om te kunnen sturen op de uitgaven aan individuele voorzieningen; het benoemen van maximale doorlooptijden, van aanvraag tot levering of van aanvraag tot beschikking; het onderzoeken waarom er relatief weinig klachten zijn, terwijl de indruk bestaat dat er wel ontevredenheid is; het gebruiken van voorbeelden van collega-gemeenten om zelf bepaalde activiteiten voor mantelzorgers te gaan aanbieden; het in kaart brengen van alle activiteiten van maatschappelijke organisaties, waaruit blijkt dat er vaak meer initiatieven zijn op het gebied van mantelzorg-, vrijwilligersondersteuning of algemene voorzieningen die niet door de gemeente geïnitieerd worden. 14

15 Instrument voor horizontale verantwoording Deelnemen aan de benchmark Wmo betekent dat de wettelijk benodigde informatie over prestaties en tevredenheid is verzameld en (door SGBO) is aangeleverd aan het ministerie van VWS. Als gemeente heb je hier dus geen omkijken meer naar. Voor veel gemeenten is dit een reden voor deelname aan de benchmark. Zo ook voor een Gelderse gemeente met minder dan inwoners, waarin het college de raad informeert over de verantwoording Wmo 2007: De gemeente X heeft in 2007 geparticipeerd in de benchmark Wmo, uitgevoerd door SGBO. In deze benchmark Wmo is alle wettelijk benodigde informatie voor de verantwoording aan het ministerie verwerkt. Dat betekent dat de benchmarkdeelnemers uit 2007 zowel de prestatiegegevens als informatie over de tevredenheid al verzameld hebben. SGBO zal de benodigde gegevens (alleen deze gegevens en zeker geen andere benchmarkgegevens!) voor de wettelijke horizontale verantwoording direct aan het ministerie van VWS aanleveren, voor de datum van 1 juli In dezelfde gemeente hebben de resultaten van de benchmark Wmo 2007 gediend als basis voor het verantwoordingsverslag aan de raad. Dit geldt ook voor een gemeente uit Utrecht met ruim inwoners. In een brief van het college van B&W aan de gemeenteraad kunnen we lezen dat de gemeente X in het kader van de Wmo verantwoording af[legt] over haar prestaties en de tevredenheid van vragers van maatschappelijke ondersteuning. Deze gegevens heeft zij verkregen door deelname aan de benchmark Wmo van SGBO. 15

16 Tot slot heeft een Drentse gemeente met ruim inwoners de resultaten van de benchmark Wmo 2007 en van het tevredenheidonderzoek onder cliënten met individuele voorzieningen en hulp bij het huishouden gebruikt om voor haar burgers een jaarverslag op te stellen: In 2007, het eerste jaar van de Wmo, is er al veel gebeurd om de Wmo tot een succes te maken. Het Wmo verslag laat zien wat er is gebeurd. Per prestatieveld zijn de resultaten weergegeven. Ook de resultaten van het tevredenheidonderzoek huishoudelijke hulp kun u in het jaarverslag vinden. 16

17 2 Inspiratie opdoen in de benchmark Wmo: de Oh-Wat-Mooiprijs 2008! De Oh-Wat-Mooiprijs ofwel de OWM-prijs is in 2007 in het leven geroepen om bijzondere en innovatieve ontwikkelingen in het zonnetje te zetten. De trotse winnaar van de prijs in 2007 was de gemeente Kerkrade met haar sociale wijkteams. Kerkrade heeft hierdoor veel aandacht gekregen van landelijke media. In 2008 zijn weer vele mooie projecten en initiatieven benoemd, uitgevoerd op of de planning gezet. Enkele van de vele voorbeelden zijn: het bereiken van jonge mantelzorgers door het betrekken van scholieren op middelbare scholen; een project voor maatschappelijke stages waarbij scholieren het levensverhaal van ouderen optekenen; vervolgtrainingen organiseren voor scootmobielgebruikers voor een veilige deelname aan het verkeer. In 2008 zijn de gemeenten opnieuw uitgedaagd om projecten aan te dragen voor de OWM-prijs De genomineerden hebben tijdens de benchmarkdagen eind 2008 hun project gepresenteerd. Uiteindelijk kan er maar één gemeente de winnaar zijn van de OWMprijs. De jury heeft na veel afwegingen een keuze kunnen maken en presenteert vol trots de winnaar voor 2008: 17

18 De gemeente Wijk bij Duurstede met het Signaleringsnetwerk! Met het Signaleringsnetwerk wordt de deelname van de inwoners aan de Wijkse samenleving vergroot doordat stille, zorgwekkende en zorgmijdende problematiek wordt gesignaleerd en aangepakt. De mogelijkheden van elke inwoner worden maximaal benut en inwoners worden hierbij ondersteund. Een mooi project om trots op te zijn! Het Signaleringsnetwerk is de winnaar omdat het andere gemeenten inspiratie biedt voor de manier waarop de ondersteunende begeleiding per 1 januari 2009 ook georganiseerd kan worden. Zeker de inzet van vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties binnen dit project is een vernieuwend aspect. Daarnaast geeft het project zicht op het mogelijke aantal cliënten van gemeenten voor wie nog geen integraal aanbod geregeld is. Wijk bij Duurstede heeft zelf het initiatief genomen om cliënten in de eigen gemeente bij te staan in plaats van hen naar de centrumgemeente door te sturen. Wellicht is de problematiek van andere regiogemeenten ook gebaat bij deze lokale aanpak. Het Signaleringsnetwerk is gericht op de doelgroepen van prestatieveld 7, 8 en 9 van de Wmo, met als doel om de vereenzaming van inwoners van de gemeente te voorkomen en verminderen. In een later stadium is hier de OGGZ-problematiek (stille, zorgwekkende en zorgmijdende problematiek die sociaal, psychisch en/of somatisch van aard kan zijn) aan toegevoegd. Het project heeft daarnaast veel raakvlakken met de andere prestatievelden van de Wmo doordat ieder prestatieveld een signaleringsfunctie (prestatieveld 1 tot en met 4) heeft of een bijdrage levert aan het oplossen van de problematiek (prestatieveld 5 en 6). Het Signaleringsnetwerk bestaat nu ruim een jaar en heeft in deze periode 72 aanmeldingen (casussen) gehad. Een casus kan meerdere personen betreffen. 18

19 Kenmerken van het project zijn: Laagdrempelige toegang. Iedereen kan melding maken van situ- aties die zorg of aandacht nodig hebben. Denk hierbij aan buren, collega s, hulpverleners, vrijwilligers, de woningcorporaties, familie of de persoon zelf. Unieke samenwerking met vrijwilligers en professionals. Het net- werk is opgebouwd met zowel professionele als vrijwilligersorganisaties. De professionals en vrijwilligers werken nauw samen met als doel een oplossing op maat voor de problematiek, waarbij zij elkaar en elkaars expertise kunnen inschakelen. De coördinator van het signaleringsnetwerk zorgt ervoor dat de vraag bij de juiste hulpverlener/vrijwilliger terechtkomt en dat de vraag wordt opgevolgd. Lokale werkwijze. Het signaleringsnetwerk is lokaal gericht en dit blijkt zeer goed te werken. De samenwerking tussen de coördinator, de professionals en de vrijwilligers is nauw en de lijnen zijn kort. Integraal aanbod. Voor de cliënten wordt een integraal aanbod georganiseerd van zowel algemene en individuele Wmovoorzieningen als andere maatregelen (bijvoorbeeld AWBZvoorzieningen of leerplicht). Vasthoudende aanpak. Het netwerk gaat verder dan het bespreken van cliënten. De coördinator heeft direct contact met de cliënten en verzorgt de toeleiding naar de juiste hulpverlening. De aanpak is vasthoudend richting de cliënt, maar ook richting de samenwerkingspartners. Voor meer informatie over het signaleringsnetwerk kunt u contact opnemen met Margot Fonkert, te bereiken op telefoonnummer

20 Figuur 2.1 Stroomschema voor burgers en organisaties hoe te signaleren en er vervolgens mee om te gaan. Signaleringsschema Herkennende zorgwekkende/zorgmijdende problematiek waarnemen vermoeden beseffen omgaan met een signaal bespreken met collega overleggen met signaleringsnetwerk of mantelzorg besluit nemen samenwerken plan van aanpak binnen eigen organisatie bereikbaar via het Wmo-loket Figuur 2.2 Logo 20

21 3 Benchmarkdagen, leren van elkaar SGBO wil niet alleen rapporten leveren aan gemeenten maar wil ook uitwisseling stimuleren tussen gemeenten. SGBO heeft daarom de benchmarkdagen in het leven geroepen. Deze bench markdagen zijn het afgelopen jaar drie keer georganiseerd op drie verschillende locaties, Eindhoven, Utrecht en Zwolle. Per bijeenkomst zijn gemiddeld 50 gemeenten aanwezig geweest. De benchmarkdagen zijn voor deelnemers de ideale mogelijkheid om informatie uit te wisselen, ontwikkelingen te bespreken, op zoek te gaan naar het verhaal achter de cijfers en nieuwe ideeën op te doen. Benchmarkdagen: uitwisseling, inspiratie en contact met collega-gemeenten De benchmarkdagen bieden een dagvullend programma, vaak met een plenair gedeelte in de ochtend, waarna de deelnemers in de middag in groepen uit elkaar gaan voor het discussiëren over een thema of het volgen van een workshop. Onderwerpen die in 2008 aan bod zijn gekomen zijn: Actuele ontwikkelingen in de Wmo (in samenspraak met de VNG) De gevolgen van de pakketmaatregel AWBZ Bespreking van conceptrapporten van de verschillende modules en het uitwisselen van informatie tussen de gemeenten Leren van aanbesteden: uitwisselen van ervaringen voor nieuwe rondes van aanbestedingen Mini-intervisie: op zoek naar oplossingen van problemen en dilemma s in het werk Vraaggestuurd werken: Hoe moet dat? Kwaliteit bij hulp in het huishouden 21

22 Ketensamenwerking en regievoering op prestatievelden 7, 8 en 9 Omvang doelgroep prestatievelden 7, 8 en 9 Mantelzorg in beeld? Pilot Beter in Meedoen Integraliteit en interne regie Voorbeelden van ideeën die uitgewisseld zijn, variëren van heel praktisch tot strategisch. Praktische voorbeelden zijn het controleren of aanbieders van hulp bij het huishouden daadwerkelijk leveren wat zij factureren door een voorbeeldbrief van een collega-gemeente te gebruiken en alle cliënten aanschrijven met deze vraag. Dit kan een eenvoudige oplossing zijn waarbij uitgebreide maatregelen als huisbezoeken nog niet nodig zijn. Meer strategische voorbeelden zijn onder meer discussies over de beoogde effecten van het Wmo-beleid, de hoogte van tarieven, hoe om te gaan met aanbestedingen, wat willen registreren en de behoefte aan welke informatie om het beleid te bij kunnen sturen. Met de invulling van de dagen wordt zo dicht mogelijk bij de praktijk en de nieuwe ontwikkelingen aangesloten. Deelnemende gemeenten geven aan de bijeenkomsten waardevol te vinden omdat ze op de hoogte worden gehouden van de actuele stand van zaken en op een laagdrempelige manier informatie kunnen delen en ideeën kunnen opdoen. 22

23 4 Individueel advies in de benchmark Wmo Naast de benchmarkdagen die SGBO organiseert zijn de indivi duele adviesgesprekken afgelopen jaar geïntroduceerd. In deze adviesgesprekken komen verschillende elementen uit de benchmarkvisie naar voren. 23

24 1. Gemeenten kunnen leren van elkaar. Onze adviseurs nemen inhoudelijke kennis en kennis van de parktijk in andere gemeenten mee en kunnen hierdoor best practises en voorbeelden geven. 2. Gemeenten kunnen verbeteren door vergelijken. De rapporten van de benchmark geven naast de individuele prestatie van de gemeente ook de prestaties van de hele benchmark weer. De adviseur kan de prestaties toe lichten en wijzen op verbeterpunten. 3. Gemeenten kunnen verantwoorden aan de gemeenteraad en de burger. De adviseur kan gemeenten helpen met het opstellen van een oplegnotitie. Deze oplegnotitie kunnen gemeenten samen met het rapport aanbieden aan de gemeenteraad waardoor ook het verhaal achter de cijfers zichtbaar wordt. In oktober en november 2008 zijn alle Wmo-adviseurs van SGBO door het hele land getrokken om met bijna alle 172 deelnemers van de benchmark een adviesgesprek te hebben. Vaak is de adviseur van SGBO vergezeld door een collega van de BMC Groep, waar SGBO sinds begin 2008 onderdeel van uitmaakt. Insteek van de adviesgesprekken is het bieden van handvatten voor verbetering van de prestaties op het gebied van de Wmo. Het samen uitleggen en vertalen van de resultaten in de rapporten, maar vaak is ook ingegaan op de inhoud van het rapport. Voorbeelden van vragen die aan bod zijn gekomen zijn: Waar liggen de kansen voor uw gemeente? Op welk aspect kan de gemeente zich verbeteren? Wat betekenen de resultaten van de benchmarkrappporten? Wat kun je met het rapport? 24

25 Waar de nadruk op lag, was voor elke gemeente verschillend. Het blijkt dat de manier waarop gemeenten met de benchmarkrapporten omgaan heel divers is: er zijn gemeenten die de rapporten rechtstreeks naar de wethouder en de raad doorsturen; andere gemeenten voorzien de rapporten van een eigen oplegnotitie. Veel gemeenten gebruiken onderdelen van de rapporten voor het opstellen van een Wmo-jaarverslag. De adviesgesprekken worden zeer gewaardeerd door deelnemende gemeenten en ze zijn bij uitstek de gelegenheid om eens goed de tijd te nemen om naar de resultaten van de benchmark te kijken De gesprekken worden gewaardeerd omdat het de kans is om de resultaten van de benchmark Wmo een-op-een door te spreken. Hoe komt het nu dat een gemeente hier lager op scoort, is dat herkenbaar, is dat erg, wat kan ik eraan doen en wat doen andere gemeenten op dit terrein? Daarnaast is het een gelegenheid om er zelf ook eens voor te gaan zitten en uitgebreid naar de resultaten te kijken. Door de drukte van alledag is er soms weinig tijd voor reflectie. Ook komen uit de gesprekken soms knelpunten naar voren waarvoor SGBO ondersteuning kan bieden of waarover SGBO advies kan geven. Ook is er tijdens deze gesprekken input vanuit de gemeenten gegeven, wensen en behoeften voor de doorontwikkeling van de vragenlijsten en rapporten. Al deze input is verzameld en wordt gebruikt om de benchmark Wmo verder te optimaliseren. Voor de benchmark Wmo 2009 worden zeker weer adviesgesprekken gepland. 25

26 5 Kwaliteit en doorontwikkeling De Wmo is constant in beweging. Vanuit de regering komen nieuwe wetsvoorstellen die veranderingen opleveren voor de Wmo en ook vanuit gemeenten komen signalen over ontwikkelingen uit de praktijk. SGBO heeft de ambitie om de kwaliteit van de benchmark Wmo op het hoogst mogelijke niveau te krijgen en houden. Er is doorlopend aandacht voor nieuwe ontwikkelingen en signalen uit de praktijk Elk jaar worden alle signalen en ontwikkelingen verzameld en besproken en wordt het aanbod van de benchmark en de tevredenheidsonderzoeken onder de loep genomen. Vernieuwingen die in 2008 zijn doorgevoerd, zijn bijvoorbeeld de mogelijkheid om eigen vragen toe te voegen aan de tevredenheidsonderzoeken en het voeren van individuele adviesgesprekken met deelnemers aan de benchmark Wmo. SGBO wil met de benchmark Wmo een bijdrage leveren in de verschuiving van het meten van prestaties en resultaten naar het meten van effecten. De benchmark Wmo zal zich daarom dan ook blijven ontwikkelen. De benchmark Wmo moet op termijn gegevens leveren over de beleidsinspanningen, de effecten van het integrale beleid en de kansen voor gemeenten om het burgers mogelijk te maken te participeren en hen te compenseren voor beperkingen. 26

27 SGBO organiseert elk jaar een bijeenkomst waarin met deelnemers wordt gekeken naar de inhoud. Wat kan verbeterd worden? Welke vragen zijn overbodig? Zijn er nog belangrijke vragen die toegevoegd kunnen worden? Op maandag 10 november 2008 hebben wij met een aantal geïnteresseerde gemeenten gesproken over de doorontwikkeling van de basisbenchmark. Behandeld zijn zaken als de planning voor volgend jaar, de rapportages, wanneer een gemeente het goed doet op de prestatievelden en de thermometers in het basisrapport. Uit de gesprekken kwam naar voren dat de meeste gemeenten vonden dat de benchmark een goed/compleet beeld geeft van de stand van zaken. De minder goede kanten van de benchmark zijn dat vergelijking nog moeilijk is omdat situaties verschillen en er niet altijd eenduidige definities gegeven worden en vragen dus breed interpreteerbaar kunnen zijn. Definities zijn voor SGBO een constant aandachtspunt en blijven dit ook in Wat ons opvalt, is dat gemeenten de benchmark Wmo vaak als verantwoording gebruiken en wat minder vaak als verbeter- of vergelijkingsinstrument, terwijl dit bij uitstek tot de doelstellingen van de benchmark behoort. Ook blijkt dat veel vragen in de benchmark nog op het niveau van beleid en uitvoering blijven steken, terwijl we meer willen kijken naar de effecten van beleid. Sturen op effecten blijft nog een moeilijk punt maar hier blijven we aan werken. 27

28

29 DEEL 2

30 6 Resultaten uit de benchmark Wmo In deze publicatie worden de resultaten van de benchmark Wmo eerst op hoofdlijnen en vervolgens per prestatieveld beschreven. Ten slotte worden de resultaten van de onderdelen die geen prestatieveld vormen belicht. De benchmark Wmo 2008 bestond uit de volgende onderdelen: Basisbenchmark (Wmo-breed, op hoofdlijnen en inclusief de prestatiegegevens) Module algemene en individuele voorzieningen Module hulp bij het huishouden Module prestatieveld 1: sociale samenhang en leefbaarheid Module mantelzorg Module vrijwilligersbeleid Module Sturen met Subsidies Module over de prestatievelden 7,8 en 9 Tevredenheidsonderzoek Wmo cliënten Tevredenheidsonderzoek Wmo burgers Tevredenheidsonderzoek Wmo maatschappelijke organisaties 6.1 De deelnemers De benchmark Wmo 2008 telt 172 deelnemers die in totaal 179 gemeenten vertegenwoordigen. Als we de deelname aan de tevredenheidsonderzoeken door niet-benchmarkdeelnemers meerekenen, kunnen we zeggen dat ruim 300 gemeenten zijn vertegenwoordigd in onderdelen van de benchmark Wmo SGBO is er trots op dat 40% van alle gemeenten deelneemt aan de benchmark Wmo

31 De deelnemers zijn als volgt verdeeld over de verschillende gemeentegrootteklassen en regio s: Tabel 6.1 Spreiding deelnemers naar gemeentegrootte Gemeentegrootte klasse Percentage benchmark Percentage Nederland % 54% % 31% % 9% % 6% Totaal 100% 100% Gemeenten van alle grootteklassen hebben in 2008 aan de benchmark Wmo deelgenomen. De grotere gemeenten zijn wat oververtegenwoordigd in de benchmark, de kleinste gemeenten zijn daarentegen ondervertegenwoordigd. Dit is logisch, de kleinste gemeenten hebben immers minder capaciteit en moeten die capaciteit over meerdere beleidsterreinen verdelen. Bovendien zijn de kosten voor deelname wat vaker een probleem in kleine gemeenten. Tabel 6.2 Spreiding deelnemers naar regio Regio s Percentage benchmark Percentage Nederland Oost 26% 15% Noord 12% 20% Zuid 23% 24% West 39% 41% Totaal 100% 100% Relatief gezien nemen veel gemeenten uit het westen en oosten van het land deel aan de benchmark en minder gemeenten uit het noorden van het land. 31

32 6.2 De Wmo-resultaten op hoofdlijnen De basisbenchmark is Wmo-breed opgezet en geeft een overzicht op hoofdlijnen van het beleid, de organisatie, de uitvoering en de effecten van het Wmo-beleid. De basisbenchmark telt een groot aantal vragen. Deze publicatie geeft een overzicht van enkele van de belangrijkste of opvallendste uitkomsten. De resultaten zijn in meer detail terug te vinden in de kringrapporten en de managementrapportages. In onderstaande figuur zijn de totaalscores per prestatieveld weergegeven. Deze scores zijn in de rapporten van de deelnemers aan de basisbenchmark voor elk van de prestatievelden bepaald aan de hand van een selectie en weging van de uitkomsten van verschillende vragen. Figuur 6.1 Scores per prestatieveld De eerste staaf in de figuur gaat over participatie. De Wmo heeft als onderliggend doel iedereen mee te laten doen en om die reden is er ook een score opgemaakt voor participatie. Leefbaarheid is de score op prestatieveld 1: het bevorderen van de sociale samenhang in en de leefbaarheid van dorpen, wijken en buurten. 32

33 Jeugd is de score op prestatieveld 2: op preventie gerichte ondersteuning van jeugdigen met problemen met opgroeien en van ouders met problemen met opvoeden. Loket is de score op prestatieveld 3: het geven van informatie, advies en cliëntondersteuning. Hulp is de score op prestatieveld 4: het ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers. Voorzieningen is de score op prestatieveld 6: het verlenen van voorzieningen aan mensen met een beperking of een chronisch psychisch probleem en aan mensen met een psychosociaal probleem ten behoeve van het behoud van hun zelfstandig functioneren of hun deelname aan het maatschappelijke verkeer. Prestatieveld 5 is nog niet voldoende uitgekristalliseerd in de benchmark en is daardoor hier niet opgenomen. Opvang is een combinatie van de prestatievelden 7, 8 en 9: het bieden van maatschappelijke opvang, waaronder vrouwenopvang (7), het bevorderen van openbare geestelijke gezondheidszorg, met uitzondering van het bieden van psychosociale hulp bij rampen (8) en het bevorderen van verslavingsbeleid (9). Gemeenten scoren in hoofdlijnen beter dan vorig jaar! Duidelijk is dat de hoogste scores over het algemeen gehaald worden in de prestatievelden die het meest uitgekristalliseerd zijn: (individuele) voorzieningen en het Wmo-loket. Een ontwikkeling die nu zichtbaar is, is dat er inmiddels ook veel aandacht is voor de ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers. Dit is in voorgaande jaren minder geweest, zowel in de benchmark als in andere onderzoeken die over de Wmo zijn gepubliceerd. 33

34 Dat de aandacht naar mantelzorgers en vrijwilligers verschuift heeft ook te maken met het inzicht dat begint te ontstaan dat de komst van de Wmo gepaard gaat met een vermindering van de aanspraken in de Awbz. Daardoor wordt een steeds groter beroep gedaan op beide groepen en dit beroep kan niet zonder meer uitgebreid worden. Daarom zullen gemeenten meer en meer aandacht voor deze groepen hebben in hun beleidsontwikkeling. Net als een berekening van een totaalscore per prestatieveld, is het mogelijk om in één oogopslag een beeld te krijgen van de prestaties van de gemeenten op de Wmo door een totaalscore te berekenen. Hiervoor is een gemiddelde genomen van de uitkomsten per prestatieveld van de figuur hierboven. De gemiddelde score voor alle deelnemende gemeenten was 3,33, wat gelijk staat aan 67% (waarbij 100% de maximaal haalbare score is). De best scorende gemeente op de gehele Wmo in 2007 is Beuningen! Beuningen geeft van alle deelnemende gemeenten aan de meeste activiteiten te ontplooien en het meeste inzicht te hebben in de Wmo. 6.3 Beleidsparticipatie De burger staat centraal in de Wmo. Niet alleen als inwoner van een gemeente maar ook als cliënt, ontvanger van zorg, afnemer van diensten van welzijnsorganisaties en verder als vrijwilliger en mantelzorger. Het meedoen in de Wmo is tweerichtingsverkeer van gemeente en burger. Participatie in de Wmo gaat verder dan het informeren en raadplegen van de burger. Waar we het nu over hebben is burgerparticipatie. Nieuw in de Wmo is de wijze van verantwoording: naast verticaal ook horizontaal. Gemeenten dienen advies te vragen aan hun inwoners. 34

35 Burgers moeten ook zelfstandig een voorstel voor beleid in kunnen dienen. Inwoners zijn in dit geval zowel individuele burgers als ook organisaties, professionals en instellingen die de belangen van burgers behartigen. Dit betekent dat zij (beter) toegerust moeten worden om die actievere rol in het beleidsproces waar te maken. Hieronder gaan we vooral door op de beleidsparticipatie van burgers en vertegenwoordigers van de diverse doelgroepen in de Wmo. Onder beleidsparticipatie worden alle activiteiten die de gemeente onderneemt om de inwoner te betrekken bij haar activiteiten verstaan. Denk hierbij aan inspraakbijeenkomsten, cliëntenraden, de Wmo-raad en enquêtes. Tabel 6.3 Hoe vaak worden de ingezetenen per prestatieveld betrokken bij de beleidsontwikkeling op de prestatievelden? Niet Nauwelijks Geregeld Vaak Prestatieveld 1 0,6% 9,6% 65,8% 24,0% Prestatieveld 2 3,0% 29,9% 55,1% 12,0% Prestatieveld 3 0,0% 7,2% 63,5% 29,3% Prestatieveld 4 0,0% 13,8% 65,2% 21,0% Prestatieveld 5 0,6% 9,5% 58,2% 31,5% Prestatieveld 6 0,6% 6,5% 56,0% 36,9% Prestatieveld 7 22,2% 53,8% 19,8% 4,2% Prestatieveld 8 17,4% 53,3% 24,0% 5,3% Prestatieveld 9 30,1% 47,0% 18,1% 4,8% De tabel geeft aan dat de ingezetenen van prestatieveld 6 het meest worden betrokken bij de totstandkoming van het Wmo-beleid. Ongeveer 37% van de gemeenten geeft aan de cliënten van individuele voorzieningen vaak bij de beleidsontwikkeling te betrekken. Deze doelgroep is al relatief langere tijd betrokken bij het beleid en speelde al een rol in het Wvg-beleid. Het is een mondige groep die zelf betrokken wilde worden en goed georganiseerd was. Veel Wmoraden komen dan ook voort uit voormalige Wvg-platforms. 35

36 De ingezetenen van prestatieveld 7,8 en 9 worden het minst betrokken bij de beleidsontwikkeling. De cliënten van de maatschappelijke opvang worden in ongeveer 23% van de gemeenten helemaal niet betrokken bij de beleidsontwikkeling. De cliënten van de OGGZ worden in ongeveer 17% van de gemeenten niet betrokken bij de beleidsontwikkeling en de cliënten van verslavingsopvang worden zelfs in 30% van de gemeenten niet betrokken bij de beleidsontwikkeling. Voor deze prestatievelden is de doelgroep mogelijk minder goed toegankelijk, denk bijvoorbeeld aan mensen met psychische problemen. Deze groep is ook minder goed georganiseerd, is lastiger te horen omdat niet iedereen even goed kan meedraaien in het bureaucratisch georganiseerde systeem van inspraak en niet iedereen wil uitkomen voor de problemen. Onderstaande figuur geeft aan welke methoden het minst en het meest door gemeenten gebruikt worden om de ingezetenen actief te betrekken bij de totstandkoming van het Wmo-beleid. Tabel 6.4 Hoe vaak worden de onderstaande methoden gebruikt om de ingezetenen actief te betrekken bij de totstandkoming van het Wmo-beleid? Overleg met Wmo raad/wmo platform Overleg met raden en platformen op deel terreinen van de Wmo (vb cliëntenraad) Overleg met wijkplatforms, wijkraden etc. Consultering van panels Contact met betrokkenen via buurtbeheerders Contact met betrokkenen via vrijwilligers organisaties Themagerichte bijeenkomsten Anders 36

37 Het is belangrijk om bestaande contacten van gemeenten met maatschappelijke organisaties te verdiepen en relaties met (nieuwe) intermediairs aan te gaan. Het is goed om te kijken of andere vormen van participatie mogelijk zijn. Voor het bereiken van alle burgers gaat het in de Wmo om meer dan de cliëntenraden en -platforms of organisaties die vanuit een landelijk kader de belangen van hun cliënten behartigen. Het gaat ook om welzijnsinstellingen en verenigingen die een groot deel van de lokale bevolking bereiken. Zij zijn essentieel voor de sociale infrastructuur in de gemeente. De meest gebruikte methodes zijn het betrekken van vrijwilligersorganisaties en wijkplatforms of wijkraden bij het Wmo-beleid Niet Nauwelijks Geregeld Vaak 0,6% 9,6% 65,8% 24,0% 3,0% 29,9% 55,1% 12,0% 0,0% 7,2% 63,5% 29,3% 0,0% 13,8% 65,2% 21,0% 0,6% 9,5% 58,2% 31,5% 0,6% 6,5% 56,0% 36,9% 22,2% 53,8% 19,8% 4,2% 17,4% 53,3% 24,0% 5,3% 37

38 6.4 Eigenbijdragebeleid De meeste gemeenten hebben ervoor gekozen om alleen voor de voorziening hulp bij het huishouden een eigen bijdrage te vragen. Voor onroerende woonvoorzieningen wordt in de helft van de gemeenten een eigen bijdrage gevraagd en voor individuele vervoersvoorzieningen in een derde van alle deelnemende gemeenten. Bijna alle gemeenten hebben ervoor gekozen om bij het vaststellen van de hoogte en verhogingen van de eigen bijdragen aan te sluiten bij de normen die genoemd worden in het Besluit. 6.5 Kwaliteit Iedereen moet kunnen meedoen aan alle facetten van de samenleving en als dat niet kan, is er ondersteuning vanuit de gemeente. Er moet echter niet alleen voldoende ondersteuning zijn, de ondersteuning moet ook van goede kwaliteit zijn. Kwaliteit is een aspect dat steeds vaker naar voren komt binnen de Wmo. Vrijwel alle gemeenten nemen kwaliteitseisen op in contracten en subsidieovereenkomsten. Een manier om de kwaliteit te meten die steeds vaker gebruikt wordt, is het regelmatig meten van de klanttevredenheid, door de aanbieders zelf maar ook via onafhankelijk onderzoek. Gemeenten die andere eisen stellen, doen dit bijvoorbeeld door overleg tussen indicatiestellers van de gemeente en de medewerkers van aanbieders. Een ander voorbeeld is het verplichten van aanbieders om een klachtenregistratie bij te houden en deze te overleggen aan de gemeente. 38

39 6.6 Samenhang Een belangrijke pijler van de Wmo is samenhang, samenhang in het aanbod en in het beleid. Burgers moeten op verschillende plekken hun verhaal kunnen doen. Het aanbod moet dus zo zijn georganiseerd zijn dat een samenhangend advies mogelijk is. Dit heeft bijvoorbeeld gevolgen voor hoe het loket ingericht moet worden. Samenhang in beleid betekent ook of er gecombineerde nota s en verwijzingen zijn naar de verschillende beleidsterreinen zoals welzijn, wonen, zorg en werk. In 75% van de benchmarkgemeenten wordt samenhang in beleid gerealiseerd door het combineren van nota s voor meerdere beleidsterreinen of met verwijzingen naar andere nota s Voorbeelden van gecombineerde nota s zijn het opnemen of verwijzen naar (onderdelen van het) jeugdbeleid, zorg en wonen. 6.7 Wmo-uitgaven De voorgenoemde samenhang tussen de verschillende beleidsterreinen zorgt ervoor dat de vergelijking van de Wmo-uitgaven nog erg lastig is. De definitie van wat onder de Wmo valt, verschilt per gemeente. In de benchmark is gevraagd naar de totale Wmouitgaven en naar de zogenaamde IV3-posten (CBS) die een indicatie geven van de uitgaven aan hulp bij het huishouden, voorzieningen voor gehandicapten, maatschappelijk werk en sociaal-cultureel werk. 39

40 Tabel 6.4 IV3-uitgaven IV3-functie Uitgaven per inwoner 620 Maatschappelijke begeleiding en advies Huishoudelijke verzorging Sociaal-cultureel werk Voorzieningen gehandicapten 2 52 De posten voor huishoudelijke verzorging en voorzieningen gehandicapten zijn het meest herkenbaar. Voor de andere posten is minder duidelijk wat er onder verstaan wordt en of alles Wmo-gerelateerd is. Wanneer naar de IV3-posten gekeken wordt, valt op dat de uitgaven op deze posten duidelijk per gemeentegrootteklasse verschillen. De uitgaven voor de IV3-posten zijn relatief het hoogst in de grootste gemeenten. Voor de meest herkenbare IV3-posten, huishoudelijke verzorging en voorzieningen gehandicapten, geldt dat deze uitgaven relatief het hoogst zijn bij gemeenten in het noorden van het land. 40

41 De totale uitgaven zijn gedefinieerd als de programma- en uitvoeringskosten, inclusief de directe personeelskosten (medewerkers belast met de uitvoering inclusief 1e-lijnsmanagemenet en beleidontwikkeling), maar exclusief gemeentebrede overhead en kosten voor huisvesting. Op basis van deze definitie geven gemeenten in de benchmark Wmo aan in 2007 gemiddeld per inwoner te besteden aan de Wmo. Wanneer naar deze totale uitgaven voor de uitvoering van de Wmo gekeken wordt, is het niet vreemd dat die ook hier oplopen naarmate een gemeente meer inwoners heeft. De totale Wmo-uitgaven in gemeenten zijn ook hier in het noorden van het land relatief hoger dan in de rest van het land. 6.8 Thuiswonende 75-plussers Eén van de doelen van de Wmo is mensen te ondersteunen om langer zelfstandig te kunnen blijven wonen, om het verblijf in een instelling tegen te gaan of uit te stellen. Een gewenst effect is dan dat het aandeel thuiswonende 75-plussers in gemeenten in de loop van de tijd zal toenemen. Gemeenten met relatief veel AWBZinstellingen scoren hier wat lager. De gemeenten in het zuiden van het land hebben relatief iets meer thuiswonende 75-plussers dan andere gemeenten. Het aantal thuiswonende 75-plussers loopt ook op naarmate een gemeente meer inwoners heeft. Meer thuiswonende 75-plussers blijkt echter geen doorslaggevend argument te zijn voor eventueel hogere totale Wmouitgaven. 41

42 7 Prestatieveld 1: Sociale samenhang en leefbaarheid Om er voor te zorgen dat burgers kunnen blijven meedoen in de samenleving is er ook meer sociale samenhang tussen burgers nodig. De visie die hier aan ten grondslag ligt is dat samenhang tussen bewoners in buurten er voor zou zorgen dat er minder beroep gedaan wordt op zorg en welzijnsvoorzieningen. Hier moeten echter wel wat kanttekeningen bij geplaatst worden. Wederzijdse dienstverlening kan wel werken, als het om lichte hulp gaat maar of het tot een verminderd beroep op voorzieningen leidt is nog maar de vraag. Sociale samenhang kan er echter wel toe leiden dat mensen zich minder eenzaam voelen. Dit thema van leefbaarheid en sociale samenhang bestond al eerder binnen de welzijnswet maar is sinds 1 januari 2007 onderdeel van de Wmo. 7.1 Sociale samenhang en leefbaarheid Sociale samenhang Als het gaat om sociale samenhang heeft de gemeente grote beleidsvrijheid bij de (lokale) invulling van dit prestatieveld. Dit komt omdat dé sociale samenhang niet bestaat. Er zijn zoveel verschillende definities van sociale samenhang dat we moeten vaststellen dat dé definitie niet bestaat. SGBO ziet sociale samenhang echter vooral in termen van contact, ontmoeting en gezamenlijke activiteiten met als doel de wederzijdse hulpverlening te versterken. Hierbij kan gedacht worden aan het combineren van wijkvoorzieningen (zoals wijkcentra of sport en cultuur) en het stimuleren van ontmoetingsplaatsen om betrokkenheid en interactie te initiëren om zo sociale cohesie te realiseren en eenzaamheid tegen 42

43 te gaan. De voorzieningen kunnen verbindingen leggen tussen mensen (actief en inactief, kansrijk en kansarm, autochtoon en allochtoon, jong en oud) en tussen sectoren (onderwijs, wijkontwikkeling en veiligheid). Hiermee kan optimaal in worden gegaan op de plaatselijke behoeften en invulling worden gegeven aan de civil society. Leefbaarheid Als het gaat over leefbaarheid wordt over het algemeen bedoeld het wonen in een prettige en veilige omgeving, met de mogelijkheid om (thuis of in de buurt) gebruik te maken van (eenvoudige) zorg-, welzijns- en gemaksdiensten. Tabel 7.1 Activiteiten ter bevordering van het sociale klimaat en de leefbaarheid in wijken en buurten Percentage gemeenten die dit onderneemt Bevorderen van burgerparticipatie bij lokale activiteiten 93% Stimuleren van eigen initiatieven van burgers 93% Bevorderen van burgerplatforms 71% Bevorderen van netwerkvorming voor specifieke groepen 76% Zorgen voor goede buurtinformatie en buurtvoorlichting 84% Zorgen voor (vrijwillige) buurtbemiddeling 47% Bevorderen van (vrijwillig) buurtbeheer en buurttoezicht 66% Bevorderen dat bewoners zelf wijkgedragscodes ontwikkelen 23% Bevorderen van buurt- en straatactiviteiten 82% Anders 26% 43

44 Sociale samenhang en leefbaarheid worden voornamelijk gestimuleerd door het bevorderen van burgerparticipatie bij lokale activiteiten, het stimuleren van eigen initiatieven van burgers en het zorgen voor goede buurtinformatie en buurtvoorlichting. Gemeenten bevorderen de sociale kwaliteit en leefbaarheid door gemiddeld 8 verschillende methoden te gebruiken die hierboven genoemd worden in de tabel De sociale en de fysieke kwaliteit van de woonomgeving worden in de G-30 gemeenten verplicht onderzocht. Dit onderzoek is bekend onder de namen Leefbaarheids- en Veiligheidsonderzoek, de GSBmonitor of L &V monitor. Dit onderzoek wordt niet in elke gemeente uitgevoerd; binnen de benchmark hebben 49 gemeenten onderzoek naar de sociale kwaliteit van de leefomgeving gedaan. De gemiddelde score op de sociale kwaliteit van de woonomgeving was een 6,4 op een schaal van 1 tot 10, waarbij 10 het hoogst is. De sociale kwaliteit van de woonomgeving wordt het hoogst gewaardeerd in de gemeenten Aalten en Papendrecht Binnen de benchmark hebben 43 gemeenten onderzoek naar de fysieke kwaliteit van de leefomgeving gedaan. De gemiddelde score op de fysieke kwaliteit van de woonomgeving was een 5,4. Bij deze score hoort ook een schaal van 1 tot 10, maar daarbij geldt: hoe lager, hoe beter. 44

45 De fysieke kwaliteit van de woonomgeving is het hoogst gewaardeerd in de gemeente Katwijk Het stimuleren van eigen initiatieven van burgers, het zorgen voor (vrijwillige) buurtbemiddeling en het bevorderen van buurt- en straatactiviteiten zou kunnen leiden tot een betere sociale kwaliteit. Als burgers elkaar meer ontmoeten via zelf georganiseerde activiteiten, gaan buurtbewoners elkaar beter leren kennen en zal de sociale cohesie binnen een wijk of buurt toenemen. Deze samenhang is echter niet gevonden. Het bevorderen van (vrijwillig) buurtbeheer en buurttoezicht en het bevorderen dat bewoners zelf wijkgedragscodes ontwikkelen zou kunnen leiden tot een betere fysieke kwaliteit. Deze relatie is ook gevonden in de benchmark Wmo. Sociale controle maakt het immers lastiger om bijvoorbeeld de fysieke woonomgeving te bevuilen. Het risico om hierop aangesproken te worden zorgt ervoor dat de meeste mensen dit wel laten. Uit de benchmark blijkt dat gemeenten die meer inzetten op de bevordering van (vrijwillig) buurtbeheer en buurttoezicht beter scoren op de fysieke kwaliteit van de leefomgeving Een aantal gemeenten (42) heeft meegedaan aan de verdiepende module van sociale samenhang en leefbaarheid. De volgende resultaten zijn afkomstig van deze gemeenten. 45

46 7.2 Samenhang in de Wmo binnen de gemeente Sociale samenhang en leefbaarheid zijn binnen de Wmo een apart prestatieveld. Voor de komst van de Wmo waren gemeenten echter ook al actief op deze gebieden. Veel gemeenten voeren beleid dat verder reikt dan de prestatievelden van de Wmo. Bij het bevorderen van sociale samenhang en leefbaarheid komen vaak ook aanpalende beleidsterreinen in beeld. Gemeenten maken keuzes in de interne en externe partijen die zij erbij betrekken. Hierdoor kan het beleid op prestatieveld 1 in de ene gemeente een ander accent krijgen dan in de andere gemeente. Vanuit veiligheid kijkt men met een andere blik naar sociale samenhang dan vanuit welzijn. Mede door het ontbreken van een eenduidige definitie van sociale samenhang ontstaan er verschillen tussen gemeenten. Het beleidsterrein welzijn is het sterkst betrokken bij de beleidsvorming op het gebied van sociale samenhang en leefbaarheid Bij de beleidsvorming op prestatieveld 1 zijn de beleidsterreinen Welzijn en Jeugd het sterkst betrokken. In de meeste gevallen treedt Welzijn op als interne trekker van de beleidsontwikkeling. Werk & inkomen en openbare werken worden in veel mindere mate door gemeenten aangeduid als beleidsterreinen die een belangrijke rol spelen bij de beleidsontwikkeling rondom sociale samenhang en leefbaarheid; zij vervullen meer een informerende en raad gevende rol. Veiligheid en ruimtelijke ordening worden wel veel geraadpleegd, maar zitten niet vast aan tafel bij de beleidsvorming. 46

47 Binnen de gemeente is het beleidsterrein Welzijn het sterkst betrokken bij beleid op het gebied van sociale samenhang en leefbaarheid. Opvallend is dat met name bij middelgrote gemeenten ( tot inwoners) veiligheid een belangrijke rol speelt als medeontwikkelaar én trekker van het beleid. Het beleidsterrein werk en inkomen wordt in 2007 het minst betrokken bij de beleidsontwikkeling op het gebied van sociale samenhang en leefbaarheid. Het merendeel van de gemeenten heeft een visie (vastgelegd) op het inzetten van onderwijs, sport en kunst en cultuur als middel om de sociale samenhang en leefbaarheid te vergroten. Uit de analyse van de verschillende gemeentegrootteklassen blijkt dat kleinere gemeenten minder vaak een visie hebben vastgelegd dan grotere gemeenten. Een kleine meerderheid van de gemeenten ziet kunst en cultuur als middel om de leefbaarheid en de sociale samenhang te vergroten en heeft dit vastgelegd in een beleidskader. 7.3 Samenhang door samenwerking met externe partijen Woningcorporaties en welzijnsinstellingen zijn de belangrijkste externe spelers voor gemeenten bij de beleidsvorming van sociale samenhang en leefbaarheid. In 49% van de gemeenten treedt de woningbouwcorporatie op als medeontwerper van het beleid, voor welzijn geldt een percentage van 34%. De woningcorporaties en welzijnsinstellingen zijn ook het meest betrokken bij de uitvoering van het beleid. 47