OV Ontwikkelagenda Noord-Nederland - maart OV Ontwikkelagenda. Noord-Nederland. maart Opgesteld door:

Transcriptie

1 OV Ontwikkelagenda Noord-Nederland maart 2016 Opgesteld door: DRENTHE GRONINGEN 1

2 Inhoud 1. Onze missie: Excellent OV Inleiding Over de OV Ontwikkelagenda Noord-Nederland Over deze versie... 4 Deel 1 - Analyse en Ambities Noord-Nederland in beweging Inleiding Vijf trends voor Noord-Nederland Ambities voor Noord-Nederland Conclusie: mobiliteit groeit, stijgende noodzaak tot slim benutten De OV-kaart van Noord-Nederland Inleiding Hoofdstructuur OV in Noord-Nederland in beeld De zes thema s van samenwerking Inleiding Samenwerken aan excellent OV in Noord-Nederland Deel 2 - Uitvoeringsagenda OV in uitvoering: plannen en projecten Inleiding Thema 1: Bereikbare steden Thema 2: Bereikbaar landelijk gebied Thema 3. Investeren in stations en andere knooppunten Thema 4. Goede verbindingen over de grens Thema 5. Zorgeloos reizen Thema 6. Duurzaamheid en innovatie De organisatie van de OV Ontwikkelagenda Inleiding De organisatie in beeld Afspraken over onze samenwerking

3 1. Onze missie: Excellent OV De partners van de OV-Ontwikkelagenda hebben een gezamenlijke missie. Wij willen excellent openbaar vervoer realiseren ten noorden van Zwolle met goede aansluitingen naar de rest van Nederland (waaronder de Randstad) en Duitsland. De reiziger wordt ontzorgd en het openbaar vervoer ten noorden van Zwolle moet voor de reiziger als één netwerk voelen. Dit doen wij door over de concessiegrenzen heen te kijken, goede samenwerking en het OV-netwerk integraal onderdeel te laten zijn van het totale mobiliteitssysteem. Wij zetten in op: Het versnellen van het openbaar vervoer tussen de steden; Het verdichten van het openbaar vervoer rondom de grote steden; En het ontsloten houden van het platteland met openbaar vervoer. Excellent openbaar vervoer is: duurzaam, comfortabel, betrouwbaar, betaalbaar, innovatief. Dit willen wij bereiken door: in te zetten op 100% schone bussen in 2030 en treinen in 2050, eenduidige reisinformatie, het verbeteren van de aansluitingen tussen modaliteiten, het verhogen van de snelheid van de verbindingen, het vereenvoudigen van kaartsystemen, goede deur-tot-deur voorzieningen, in te zetten op ICT-toepassingen, goede halte- en knooppuntvoorzieningen en betere benutting van bestaande infrastructuur. Wij werken voor het landelijk gebied aan bundeling van OV-vervoersstromen, aan meer kleinschalig en vraaggericht vervoer en aan goede overstapknooppunten voor de aansluiting auto, fiets en OV, zodat het openbaar vervoer onderdeel is van de totale vervoerketen. Het resultaat moet zijn een excellent openbaar vervoer systeem met een grotere tevredenheid van de reiziger in Noord-Nederland. DRENTHE GRONINGEN 3

4 2. Inleiding 2.1. Over de OV Ontwikkelagenda Noord-Nederland De OV Ontwikkelagenda bevat de ambities van overheid, reizigers en vervoerders voor een modern en comfortabel OV-systeem in Noord-Nederland. Met de Ontwikkelagenda bereiden we ons voor op veranderingen in het mobiliteitsgedrag van bewoners van Noord-Nederland en maken we afspraken om het OV in het Noorden verder te verbeteren. Belangrijke input voor deze OV Ontwikkelagenda bestaat onder meer uit Programma Noord- Nederland, de MIRT-Gebiedsagenda Energieke Noorderruimte en Noordervisie Deze Ontwikkelagenda bouwt voort op de Ontwikkelagenda , welke afspraken bevat tussen het Samenwerkingsverband Noord-Nederland en NS over investeringen in de spoorinfrastructuur. In deze nieuwe OV Ontwikkelagenda is de focus verder verbreed naar regionaal spoor, busvervoer en andere deur-tot-deur diensten Over deze versie In september 2015 heeft de OV- en Spoortafel Noord-Nederland de houtskoolschets voor de OV Ontwikkelagenda vastgesteld. Het nu voorliggende document bestaat uit twee delen: Deel 1: analyse en ambities voor Noord-Nederland In deze versie hebben we de opmerkingen en suggesties van de deelnemers van de OV- en Spoortafel van september 2015 verwerkt. Deel 2: uitvoeringsagenda De houtskoolschets bevatte reeds een aantal contouren voor de Uitvoeringsagenda van de OV Ontwikkelagenda voor Noord-Nederland. Inmiddels is de Uitvoeringsagenda verder uitgewerkt. Aan de hand van zes thema s zetten we hierin op een rij: Welke resultaten hebben we recent gerealiseerd? Welke projecten zijn op dit moment in uitvoering? Welke nieuwe afspraken maken we voor een verdere verbetering van het OV-netwerk in Noord-Nederland? Aan de OV- en Spoortafel stellen we voor de nu voorliggende Uitvoeringsagenda vast te stellen. Overigens blijft de Uitvoeringsagenda een dynamisch document: in de komende periode zullen lopende projecten worden afgerond en nieuwe projecten worden toegevoegd. Hoofdstuk 7 bevat een aantal voorstellen voor het up-to-date houden van de Uitvoeringsagenda. 4

5 Deel 1 - Analyse en Ambities - DEEL 1 - Analyse en Ambities 5

6 3. Noord-Nederland in beweging 3.1. Inleiding Met deze OV Ontwikkelagenda formuleren overheden, vervoerders en reizigers in Noord-Nederland hun ambities voor de toekomst. In dit hoofdstuk starten we met een analyse van een aantal belangrijke trends in het Noorden: wat staat ons te wachten op het gebied van demografie, wat weten we over de toekomst van stad en platteland, hoe verplaatsen mensen zich over twee of drie decennia? Hieronder bespreken we zes trends die richting geven aan de OV Ontwikkelagenda voor Noord- Nederland. Ook beschouwen we de reeds vastgestelde ambities voor Noord-Nederland in de MIRT Gebiedsagenda Energieke Noorderruimte Vijf trends voor Noord-Nederland Trend 1: groeiende steden, krimp in de periferie Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft prognoses opgesteld voor de ontwikkeling van de bevolking tot Voor Noord- Nederland zien we een vrij helder beeld: de bevolking krimpt in de perifere delen en gaat groeien in de stedelijke gebieden. Voor Noord- Nederland als geheel voorzien we tot 2040 een groei van de bevolking met 2-3%. Dit is iets lager dan de geprognotiseerde groei van de Nederlandse bevolking met plusminus 5%. De bevolkingsgroei is het grootst in de stedelijke netwerken Groningen-Assen en Zwolle-Meppel, maar ook op de as Leeuwarden - Heerenveen - Steenwijk zien we een lichte groei van de bevolking. Voor de gemeente Emmen wordt een krimp van de bevolking voorzien. De ontwikkeling van de beroepsbevolking laat een vergelijkbaar beeld zien. Door ontgroening en vergrijzing zal het aantal mensen tussen 20 en 67 jaar in de perifere delen van Noord-Nederland dalen en groeien in de stedelijke gebieden. Omdat werkgevers geneigd zijn zich te vestigen op plekken met een groot aanbod van potentiële werknemers, is het te verwachten dat ook de groei van bedrijvigheid en werkgelegenheid zich zal concentreren in de stedelijke netwerken. 6

7 Trend 2: jonge steden, vergrijzing in landelijk gebied Niet alleen daalt het aantal inwoners in de perifere delen van Noord-Nederland, ook de samenstelling van de bevolking zal veranderen. Uit de PBL-prognoses kunnen we opmaken dat in 2040 naar verwachting meer dan 30% van de bevolking in het landelijk gebied 65 jaar of ouder is. De steden blijven jong: ook in 2030 zal niet meer dan 15% van de inwoners van de stad Groningen ouder dan 65 jaar zijn. De samenstelling van de bevolking heeft invloed op de mobiliteit in een gebied. Uit onderzoek van het Kennisinstituut Mobiliteit (KIM) komt naar voren dat ouderen in t algemeen minder mobiel zijn, vaker voor de auto kiezen dan voor het OV en voornamelijk buiten de spits reizen. In steden met een jonge bevolking is juist een groeiende behoefte aan OV- en fietsvoorzieningen. 7

8 Trend 3: de eeuw van de stad Onderzoekers van CPB en PBL voorzien voor de komende decennia een forse groei van de steden in Nederland. Onder meer in de CPB-studie The Netherlands in 2040 en het PBL-rapport Trends in de regionale economie wordt uitgegaan van een forse groei van de steden. In samenhang met de demografische ontwikkeling (zie hierboven), hebben bedrijven en bewoners een groeiende behoefte aan nabijheid van elkaar en van voorzieningen als onderwijs, cultuur en openbaar vervoer. Ook met de ontwikkeling van informatie- en communicatietechnologie blijft nabijheid, face-to-face contact en een stedelijk voorzieningenniveau van groot belang voor innovatie, economische ontwikkeling en het aantrekken en vasthouden van menselijk kapitaal. Trend 4: veranderingen in het mobiliteitsgedrag De vraag naar mobiliteit zal naar verwachting veranderen in de komende decennia. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) voorziet in de studie Demografische ontwikkelingen (PBL, 2013) in het algemeen een voortgaande stijging van de mobiliteit als gevolg van sociale veranderingen en economische groei. Zelfs in gebieden met een krimpende en vergrijzende bevolking, verwacht het PBL een stijging van het aantal reiskilometers per persoon. Voor welke modaliteiten mensen kiezen, zal naar verwachting een scherpere scheiding opleveren tussen stad en periferie. In de stedelijk gebieden met een jonge bevolking is het goed om voorbereid te zijn op een groei van het gebruik van de fiets en het OV. Onder andere de steden Groningen, Assen en Leeuwarden werken - samen met provincies, ProRail en NS - reeds aan ambitieuze plannen om fietsers meer ruimte te bieden. Ook de uitbreiding van de OV-studentenkaart in 2017, waardoor ook MBOstudenten van 16 en 17 recht krijgen op een OV-kaart, zal een impuls geven aan de vraag naar openbaar vervoer in en tussen de steden. Voor werkgevers, onderwijsinstellingen, overheid en vervoerders is de uitdaging om met deze verwachte groei van de mobiliteit in en tussen de steden het OV zowel voor nieuwe als bestaande reizigers aantrekkelijk en toegankelijk te houden. Auto steeds minder populair onder jongeren Jongeren rijden steeds minder auto. Door de opkomst van internet en de toenemende verstedelijking verliest de auto zijn aantrekkingskracht op met name jonge mannen. Het totaal aantal kilometers dat Nederlandse automobilisten afleggen neemt nog wel licht toe. Die stijging komt geheel op het conto van veertigplussers. Dit blijkt uit de Mobiliteitsbalans 2012 van het Kennisinstituut Mobiliteitsbeleid. 'Deze trend is al enige jaren geleden gesignaleerd in Duitsland en de Verenigde Staten en nu dus ook in Nederland', zegt hoogleraar Transport en Infrastructuur Ben Immers [...]. De dalende populariteit van de auto lijkt goed nieuws voor politiek Den Haag. De strijd tegen de files kan makkelijker worden gewonnen als nieuwe generaties vaker met de trein gaan. Bron: de Volkskrant - 24 november 2012 In de meer vergrijsde landelijke gebieden zal voorlopig het gebruik van de auto blijven toenemen. Hierboven zagen we dat - als ouderen al gebruik maken van het OV - zij dat veelal buiten de spits doen. De capaciteit van het openbaar vervoer buiten de spitsuren biedt hiervoor voldoende ruimte. 8

9 Trend 5: meer kwaliteit In combinatie met de veranderingen in mobiliteitsgedrag, voorzien we een groeiende vraag naar kwaliteitsverbetering in het openbaar vervoer. Met de verwachte groei van de technologische mogelijkheden (zie trend 6) en verwachte verbeteringen in het gebruiksgemak van de personenauto, is het van belang om te blijven investeren in kwaliteitsverbetering van het OV-systeem. Dit gaat van het comfort en voorzieningenniveau van treinen en bussen tot verbeteringen in de beschikbaarheid van reisinformatie, gebruiksgemak van kaartsystemen en de kwaliteit, (sociale) veiligheid en nabijheid van stations en andere OV-knooppunten. Trend 6: technologische vernieuwing In de afgelopen decennia hebben technologische innovaties - internet, mobiele communicatie - elkaar in hoog tempo opgevolgd. De potentie hiervan voor OV-reizigers lijkt nog niet volledig benut. Zo verwachten we op relatief korte termijn meer mogelijkheden voor actuele reisadviezen op maat, ook met verschillende modaliteiten, en nieuwe mogelijkheden voor het delen van auto s of het bestellen van een vervoermiddel op maat. Het internet of things zal eraan bijdragen dat de inzet van vervoermiddelen en systemen steeds efficiënter wordt. Ook op het terrein van vervoermiddelen (e-bikes, nationale en internationale snelbussen) en brandstoffen (waterstof, biobrandstoffen) zijn verdere innovaties denkbaar die van grote invloed zijn op het OV-systeem. De precieze implicaties van alle technologische vernieuwing laten zich niet voorspellen. Wel kunnen we de ambitie uitspreken om in Noord-Nederland maximaal in te zetten op innovatie in mobiliteit. Met Noord-Nederland als living lab bieden we ruimte aan pilots die bijdragen aan een meer comfortabele en snellere deur-tot-deur reis, zowel met het OV als met andere modaliteiten als de auto en de fiets Ambities voor Noord-Nederland Noord-Nederland investeert in sterke steden, een bruisende economie en een vitaal platteland. Onder meer in Noordervisie 2040 en de MIRT Gebiedsagenda hebben de overheden in Noord- Nederland een perspectief geschetst voor de ontwikkeling van economie, ruimte en mobiliteit. Deze documenten onderkennen de innovatiekracht van de stedelijke gebieden in het Noorden en spreken de ambitie uit om te blijven investeren in kennis, innovatie, energievoorziening, stedelijke ontwikkeling en bereikbaarheid. De ambities van de MIRT Gebiedsagenda voor bereikbaarheid en OV concentreren zich op drie thema s. Hieronder worden deze kort beschreven. 1. Optimale bereikbaarheid Noord-Nederland De Gebiedsagenda bepleit verdere verbetering van de bereikbaarheid van Noord-Nederland. In eerste instantie niet door aanleg van nieuwe infrastructuur, maar door innovatie, betere informatievoorziening, instandhouding van bestaande infrastructuur en betere inrichting van steden en knooppunten. 2. Betere bereikbaarheid centrumsteden Voor de bereikbaarheid van de centrumsteden wordt een groot aantal instrumenten benoemd. De Gebiedsagenda wil onder meer extra investeringen in mobiliteitsmanagement, grotere capaciteit van het OV, P+R-voorzieningen en fietsnetwerken. 9

10 3. Inzet RSP voor OV-bereikbaarheid De beschikbare RSP-middelen worden onder meer ingezet voor extra capaciteit op het spoor, snellere verbindingen en de herinrichting van stationsgebieden. PBL: Kiezen en delen Het PBL-rapport Kiezen en delen uit 2014 heeft een met de Gebiedsagenda vergelijkbare analyse: het is van groot belang te blijven investeren in de bereikbaarheid van stedelijke gebieden. Concreet noemt het PBL drie doelstellingen waarop overheden hun beleid en financiën gecoördineerd zouden moeten inzetten: 1. Gebiedsontwikkeling rondom knooppunten 2. Meer wonen en werken in de bestaande stad 3. Betere aansluitingen en overstappen 3.4. Conclusie: mobiliteit groeit, stijgende noodzaak tot slim benutten Uit het bovenstaande kunnen we drie conclusies trekken over de toekomst van mobiliteit en OVgebruik in Noord-Nederland. Deze zijn ons vertrekpunt voor het uitwerken van de OV Ontwikkelagenda in concrete acties en afspraken. 1. Groeiende steden De bevolking van de regio s Groningen-Assen, Zwolle-Meppel en Leeuwarden-Heerenveen gaat de komende decennia groeien. Dit zal leiden tot een groeiende vraag naar OV- en deur-tot-deurvoorzieningen binnen en tussen de stedelijke regio s. Deze ontwikkeling vraagt om investeringen in steden, knopen en verbindingen. 2. Vergrijzing en ontgroening In de perifere delen van Noord-Nederland zien we een daling van de bevolking in combinatie met vergrijzing en ontgroening. Doordat mensen langere afstanden moeten afleggen naar opleiding, werk en voorzieningen, kan krimp leiden tot een groei van de mobiliteit. Gezien het mobiliteitsgedrag van ouderen houden we rekening met een daling van de vraag naar OV in perifere gebieden en een afvlakking van de verschillen tussen spits en dal. 3. Slim benutten Schaarste van publieke middelen vraagt van alle partners een maximale inzet op efficiency in het OV. De beschikbare euro s moeten aan zoveel mogelijk potentiële reizigers ten goede komen. Dat kan betekenen dat we het bestaande OV-aanbod gaan bundelen en onze investeringen meer richten op het voeden van grotere OV-knopen met fiets, bus en (deel)auto. Beter benutten (bijv. door inzet ICT, spreiding van spits naar dal) gaat boven investeringen in nieuwe infrastructuur. 10

11 4. De OV-kaart van Noord-Nederland 4.1. Inleiding Het OV-systeem van Noord-Nederland bestaat uit spoorverbindingen, HOV-bussen en overig OV, plus de knooppunten tussen de verschillende verbindingen waar we deur-tot-deur voorzieningen hebben als fietsenstallingen, OV fiets en Zonetaxi. Onderstaande kaart brengt het huidige OV-netwerk van spoorverbindingen, HOV-buslijnen en belangrijke knooppunten van Noord-Nederland in beeld. Deze kaart is niet het eindbeeld voor het OV-systeem in het Noorden: in een volgende versie van de OV Ontwikkelagenda zullen ook andere vormen van OV - zoals belangrijke basislijnen voor de bus en verbindingen met de Waddeneilanden - in een kaartbeeld worden vertaald. Ook streven we, aan de hand van de uit te werken Uitvoeringsagenda (deel 2), naar een kaartbeeld met belangrijke toekomstige verbeteringen in het OV van Noord-Nederland Hoofdstructuur OV in Noord-Nederland in beeld 11

12 12

13 5. De zes thema s van samenwerking 5.1. Inleiding De partners van de OV Ontwikkelagenda Noord-Nederland investeren samen in een comfortabel OVsysteem van deur tot deur. Het OV-systeem bestaat dus niet alleen uit bus en trein, maar ook uit fiets, (deel)auto, taxi en groepsvervoer. Ons doel is om mobiliteit mogelijk te maken, op een zo duurzaam mogelijke manier. In dit hoofdstuk brengen we de zes thema s in beeld waarop we samenwerken: 1. Bereikbare steden 2. Bereikbaar landelijk gebied 3. Investeren in stations en andere knooppunten 4. Goede verbindingen met andere regio s 5. Zorgeloos reizen 6. Duurzaamheid en innovatie In de Uitvoeringsagenda (deel 2) werken we de zes thema s uit. De Uitvoeringsagenda bevat voor elk thema (1) recente resultaten, (2) lopende projecten en (3) nieuwe afspraken Samenwerken aan excellent OV in Noord-Nederland Thema 1: bereikbare steden Noord-Nederland investeert stevig in de OV infrastructuur. Met deze investeringen zorgen we voor comfortabele verbindingen tussen de economische centra in Noord-Nederland en tussen stad en landelijk gebied. Daarnaast werken we aan zo drempelloos mogelijke verbindingen tussen Noord- Nederland en de Randstad, Zuid-Nederland en verder en Duitsland. Het station van Zwolle en de spoorinfrastructuur rondom Zwolle zijn hierin een belangrijke poort van en naar het Noorden. Naast een moderne infrastructuur zijn slimme aansluitingen een belangrijke voorwaarde voor een snelle deur tot deur reis. Daarom werken we samen aan verbeteringen in de dienstregeling en goede overstapmogelijkheden tussen bussen, treinen en andere modaliteiten zoals de fiets en de auto. Thema 2: bereikbaar landelijk gebied De bereikbaarheid van het landelijk gebied van Noord-Nederland behoeft bijzondere aandacht. De veranderende samenstelling van de bevolking en de veranderende mobiliteitsbehoeften vragen om nieuwe oplossingen voor bewoners, bedrijven en instellingen. Dat betekent dat we naast een modern en efficiënt OV-systeem ook werken aan goede bereikbaarheid per auto en fiets. Thema 3: investeren in stations en andere knooppunten Comfortabele knooppunten en aantrekkelijke trein- en busstations zijn van groot belang voor reizigers in het OV. Overstappen en wachten betekenen voor reizigers gedoe en dat proberen we zoveel mogelijk te verzachten. Daarom investeren de partners van de OV Ontwikkelagenda in de nieuwbouw en verbouw van stations en voor meer en betere voorzieningen voor onder meer fietsers en automobilisten. In lijn met het PBL-rapport Kiezen en delen werken we aan meer bedrijvigheid en reuring in en rond de OV-knooppunten. 13

14 Thema 4: goede verbindingen met andere regio s De OV Ontwikkelagenda houdt niet op bij de provinciegrenzen van Fryslân, Drenthe en Groningen. Daarom besteden we in de hoofdstukken 5, 6 en 7 ook aandacht aan relevante projecten en ontwikkelingen buiten Noord-Nederland. Het gaat dan onder meer over internationale verbindingen, de ontwikkeling van spoorwegknooppunt Zwolle als poort naar het Noorden. Daarom ook is de provincie Overijssel een van de medeondertekenaars van deze OV Ontwikkelagenda Noord- Nederland. Thema 5: zorgeloos reizen De investeringen in infrastructuur, dienstregeling en stationsgebieden betreffen de hardware van het OV-systeem in Noord-Nederland. Dit is echter niet voldoende om de ambities te realiseren: overheid, vervoerders en reizigers maken in deze OV Ontwikkelagenda ook afspraken over een goede toegankelijkheid van het OV in brede zin. Het gaat dan onder meer om beter benutten van de beschikbare infrastructuur, betrouwbare en actuele reisinformatie, serviceverlening, transparante tarieven en eenduidige kaartsystemen voor alle vormen van openbaar vervoer. Thema 6: duurzaamheid en innovatie De OV Ontwikkelagenda is geen blauwdruk voor Noord-Nederland in Op een aantal onderwerpen maken we daarom afspraken over onze samenwerking in de komende periode. We gaan onder andere aan de slag met een netwerkanalyse van het huidige OV systeem waarin we per gebied en per verbinding inzoomen op de mobiliteitsvraag van de toekomst. Duurzaamheid en innovatie van het OV-systeem zijn hierbij een belangrijke voorwaarden. We willen structureel in gesprek met reizigers over hun wensen en ideeën voor beter openbaar vervoer in het noorden. Ook denken we in gezamenlijkheid na over de toekomst van het OV in de perifere delen van Noord- Nederland en op welke manier dit vorm gegeven kan worden met nieuwe technologiën en ontwikkelingen. Bijdragend aan het in Parijs wereldwijd gesloten Klimaatakkoord van 12 december 2015 en het Nationale Energieakkoord van 6 september 2013 werkt Noord-Nederland hard aan het verduurzamen van haar openbaar vervoer (OV). Dit is ook in lijn met de Green Deal en de in de Tweede Kamer aangenomen motie Van Veldhoven c.s. van 30 oktober In de Green Deal en de motie zijn afspraken gemaakt over de transitie naar zero emissie busvervoer in Ook het naar verwachting in de eerste helft van 2016 af te sluiten bestuursakkoord tussen publieke partijen draagt hieraan bij. Zoals het nu lijkt, wordt in de provincie Groningen naar verwachting in 2017 gestart met een door rijk, regio en markt gezamenlijk gefinancierde pilot met bussen op waterstof. Elektrische bussen rijden nu al op Schiermonnikoog en gaan vanaf 2017 ook op de andere Waddeneilanden rijden. Verder is Noord-Nederland koploper als het gaat om het gebruik van groen gas. Onder meer in Leeuwarden maken de bussen en taxi's hier gebruik van. Daarnaast loopt er een onderzoek naar het verduurzamen van de dieseltreinen, die nu nog rijden in Noord-Nederland. Er zit in Noord- Nederland (o.a. Energy Valley) veel kennis over energie en er is veel draagvlak, bestuurlijke wil en daadkracht voor verduurzaming van het OV. Bij de verduurzaming van het OV speelt ook de relatie met de sterk onder druk staande rijksmiddelen (DU verkeer en vervoer en rode diesel) voor de OV-exploitatie en het als gevolg hiervan betaalbaar houden van goed OV richting het platteland een belangrijke rol. Kiezen voor duurzame en nieuwe aandrijvingsvormen is op lange termijn wellicht kostenneutraal of zelfs goedkoper en kan dus ook voor toekomstvast OV op het platteland zorgen. Het betekent in het begin echter vaak hoge investerings- en/of exploitatiekosten. Dit mag niet ten koste gaan van het voorzieningenniveau. 14

15 Deel 2 - Uitvoeringsagenda - DEEL 2 - Uitvoeringsagenda 15

16 6. OV in uitvoering: plannen en projecten Inleiding Overheid, vervoerders en reizigers werken al ruime tijd samen aan beter OV in Noord-Nederland. Dit hoofdstuk bevat - op elk van de zes thema s - een overzicht van (1) geboekte resultaten in de afgelopen jaren, (2) lopende projecten en (3) nieuwe projecten en afspraken. Basis voor dit overzicht zijn onder andere de afspraken uit het Programma Noord-Nederland, de Gebiedsagenda MIRT, de Ontwikkelagenda , afspraken uit de Stuurgroep trein-bus-integratie en lopende projecten van gemeenten, provincies, regio s (bijv. Regio Groningen-Assen) en vervoerders. Thema 1: Bereikbare steden Recente resultaten Sinds in 2008 het Convenant Regiospecifiek Pakket Zuiderzeelijn tussen het Rijk en de drie noordelijke provincies is gesloten, wordt er gewerkt aan een deltaplan voor het spoor in het Noord- Nederland. Doel van dit plan is het hele netwerk te verbeteren: meer treinen, meer stations, betere aansluitingen en overstapmogelijkheden en meer comfort. Om dit te bereiken is in 2009 gestart met een onderzoek naar een ideale dienstregeling voor 2020, waarbij alle treindiensten beter op elkaar aansluiten dan nu het geval is. Een dergelijke dienstregeling bleek haalbaar, maar vergde wel dat er op diverse plaatsen aanpassingen aan de spoorinfrastructuur dienden plaats te vinden. Inmiddels wordt volop gewerkt aan deze aanpassingen. De werkzaamheden bevinden zich in diverse fasen, variërend van planvoorbereiding tot daadwerkelijke uitvoering en de eerste projecten zijn ook al afgerond. Spoorlijn Groningen - Zwolle De komst van de Hanzelijn eind 2012 was de aanleiding om over te stappen van een systeem van drie naar vier treinen per uur, namelijk twee Intercity s en twee Sprinters. De Intercity s rijden van Groningen over de Hanzelijn via Schiphol naar Den Haag en van Groningen via de Veluwelijn naar Rotterdam. De vertrek- en aankomsttijden zijn sindsdien beter verdeeld over het uur. Daarnaast reizen grote groepen klanten sneller per Intercity tussen Groningen/Assen en Zwolle/Randstad. Kleinere groepen reizigers (op de Sprinterstations) hebben te maken gekregen met een overstap bij het reizen naar Amersfoort/Amsterdam Zuid/Schiphol. De wijziging naar een gelijkvormig (2+2) systeem heeft het mogelijk gemaakt om de aansluiting op het openbaar vervoer te verbeteren op zowel de IC- als de Sprinterstations. Spoorlijn Leeuwarden - Zwolle Op het traject Leeuwarden - Zwolle rijdt een Intercity naar Schiphol via de Hanzelijn die tussen Leeuwarden en Zwolle stopt op alle tussengelegen stations. Ook rijdt er vanuit Leeuwarden een snelle Intercity naar Rotterdam via de Veluwelijn. Deze trein stopt alleen in Heerenveen en Steenwijk. De vertrek- en aankomsttijden van deze twee Intercity s zijn niet mooi over het uur verdeeld. In opdracht van de provincie Fryslân rijdt er al vanaf 2008 een Sprinter per uur tussen Leeuwarden en Wolvega (één keer in de ochtend en vier keer in de middagspits). Daarmee hebben alle Friese stations tijdens de spits twee keer per uur een (onderlinge) verbinding; de Friese intercitystations hebben tijdens de spits drie keer per uur een verbinding. Vanaf mei 2013 rijden de Friese Sprinters van Leeuwarden naar Wolvega door naar Meppel. 16

17 Spoorlijn Emmen - Zwolle Sinds december 2012 wordt de treindienst Zwolle - Emmen gereden met nieuw materieel en een uitgebreide dienstregeling. De frequentieverhoging tussen Zwolle en Coevorden wordt als zeer positief ervaren en het aantal reizigers is toegenomen. Zwolle Zwolle is een belangrijk OV-knooppunt. Uit acht richtingen komen er treinen aan - waaronder sinds 2012 ook de Hanzelijn. Veel bus- en treinreizigers stappen er over. Met het project ZwolleSpoort maakt ProRail het station én het spoor geschikt voor de toekomst. Het station Zwolle heeft er inmiddels een vierde perron bij gekregen. Zo kan het meer treinen en reizigers aan. Dankzij een bredere perrontunnel met liften en roltrappen kunnen reizigers de perrons gemakkelijker bereiken. Omdat er steeds meer treinen rijden in Zwolle, is er ook meer ruimte op het spoor nodig. Daarom worden de sporen en wissels slimmer ingericht. Hierdoor kunnen de treinen van en naar Meppel (Groningen/Leeuwarden), Emmen en Deventer los van elkaar aankomen en vertrekken. Door de aanpassing rijden treinen beter op tijd en wordt het mogelijk om meer treinen te laten rijden en de aansluitingen te verbeteren. Tussen Zwolle en de kruising bij Herfte wordt het spoor verdubbeld. Ook komt er een onderdoorgang, waardoor treinen tussen de trajecten Zwolle - Emmen en Zwolle - Meppel elkaar vrij kunnen kruisen. ProRail bouwt verder extra opstelsporen, zodat een groter opstelterrein ontstaat. Daar worden treinen geparkeerd en schoongemaakt. Spoorlijn Zuidbroek - Veendam - Stadskanaal Sinds mei 2011 rijdt de personentrein tussen Groningen en Veendam weer. Begin 2013 hebben Provinciale Staten van Groningen een planuitwerkingsbesluit genomen voor de reactivering van de spoorlijn Veendam - Stadskanaal. In deze fase zal onder meer onderzoek plaatsvinden op welke wijze het regionaal spoorvervoer en stoomtreinen (van de Museumspoorlijn STAR) gelijktijdig gebruik kunnen maken van het spoor. Meer capaciteit en comfort in de trein De toename van het aantal reizigers op de noordelijke regionale spoorlijnen (in Fryslân en Groningen plus de lijn Emmen - Zwolle) hebben - vooral in het najaar - geleid tot overvolle treinen in de spits. Dit was aanleiding voor Rijk en regio tot het treffen van diverse maatregelen: enerzijds vergroting van de vervoerscapaciteit en anderzijds uit beïnvloeding van de vervoersvraag. De vergroting van de vervoerscapaciteit wordt gerealiseerd door de volgende maatregelen: Er zijn tijdelijk studentenbussen ingezet van Winschoten, Winsum en Appingedam naar Zernike. Er zijn extra spitspendeltreinen gaan rijden tussen Zuidhorn en Groningen en Warffum en Groningen. Op de lijnen Winschoten/Veendam - Groningen, Delfzijl - Groningen, Roodeschool - Groningen en Leeuwarden - Groningen en Emmen - Zwolle zijn zgn. tussenbakken ingebouwd. Sinds begin 2015 zet NS op zaterdag langere treinen in vanuit Leeuwarden en Groningen richting de randstad. Hiermee wordt ingespeeld op de groei van het aantal recreatieve treinreizigers in de weekenden. Maatregelen die nog in voorbereiding zijn: aanpassing van de infrastructuur ten behoeve het kunnen rijden van sneltreinen in de ochtendspits tussen Winschoten en Groningen; aanpassing van de infrastructuur ten behoeve van de invoering van een kwartierdienst in de ochtendspits tussen Sneek en Leeuwarden; de realisatie van opstelcapaciteit ten behoeve van verbetering van de dienstregeling op het traject Emmen-Zwolle; 17

18 uitrol van e-bikes voor vervoer naar onderwijsinstellingen met inschakeling van marktpartijen; instellen Mobiliteitsfonds voor innovatieve ideeën rond onderwijs en OV (spoor); pilots rond afstandleren / e-learning met onderwijsinstellingen; pilot rond Individueel mobiliteitsbudget (voor studenten met een OV Studentenkaart). Monitoring Ieder najaar wordt onderzocht hoe het staat met de drukte in de regionale treinen. Aan een rapportage over het totale programma Beter Benutten regionaal spoor wordt nog gewerkt. De eerste effecten/resultaten van de ingezette maatregelen, met name capaciteitsuitbreiding, zijn bemoedigend. Dit laat onverlet de noodzaak om de ontwikkelingen goed te blijven volgen teneinde te borgen dat de ingezette maatregelen daadwerkelijk het gewenste effect sorteren (danwel dat tussentijdse bijsturing nodig/gewenst is). HOV-net en basisnet bussen Spoorverbindingen en hoogwaardige buslijnen vormen de ruggengraat van het OV-netwerk. Zij hebben een hoge frequentie en reissnelheid en goede kwaliteit en worden daarom Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV) genoemd. Het HOV is concurrerend met de auto. P+R-locaties zorgen er dan ook voor dat automobilisten kunnen parkeren bij een HOV knooppunt of halte en dankzij de hoge frequentie en snelheid makkelijk verder in de stad kunnen komen. Het HOV-net is alleen aanwezig op verbindingen waar voldoende potentie is om op lange termijn een hoge frequentie en reissnelheid te blijven bieden. Op andere verbindingen waar deze potentie er niet is, kan het zijn dat het toch wenselijk is dat de aanwezigheid van een bus op langere termijn gegarandeerd (oftewel robuust) is. Dit willen wij bieden door middel van het basisnet, wat bestaat uit normale stads- en streeklijnen met minimaal een uurdienst, liefst maandag tot en met zondag van s morgens vroeg tot s avonds laat. OV per bus In Groningen en Drenthe reizen dagelijks ruim reizigers per dag met de bus. In Fryslân zijn er dagelijks circa busreizigers (instappers gemiddelde werkdag). Het doel van het OV per bus is om steden, instellingen en voorzieningen bereikbaar houden en het platteland te ontsluiten, afgestemd met andere vormen van vervoer. Overheid, reizigers en vervoerders streven naar reizigersgroei waar potentie is en naar een verdere groei van de klanttevredenheid. In de afgelopen jaren zijn de reizigersaantallen op met name de HOV lijnen gegroeid. Hieronder de cijfers van een aantal succesvolle lijnen (Groningen-Drenthe: groei in periode , Fryslân: cijfers 2015): Q-liner 309 Assen Kloosterveen Groningen +32% Q-liner 300/305 Emmen - Groningen +20% Q-liner 312 Stadskanaal - Groningen +46% Q-link 5 Annen Groningen % Q-link 3/4 Roden / Leek Groningen % Lijn 320 Drachten - Leeuwarden +11% Lijn 97 Harlingen - Leeuwarden +18,3% Lijn 95 Joure - Leeuwarden +10,1% Q-liner 350 Alkmaar - Leeuwarden +6,3% Daling van het aantal busreizigers zien we onder andere op de trajecten Sneek - Leeuwarden en Sneek - Oudega. 18

19 Lopende projecten Kortere rijtijd Groningen Zwolle [1] Na de invoering van het 2/2-systeem in 2012 is de volgende stap in de verbetering van de dienstregeling het realiseren van een zgn. knoop op station Groningen. Dat wil zeggen een vaste verzameltijd voor vertrek en aankomst van zowel de Intercity s als de Sprinters, regionale lijnen en bussen. Om de knoop mogelijk te maken moeten de Intercity s twee minuten rijtijd winnen tussen Zwolle en Groningen, behoren de Sprinters een kwartier na de Intercity s binnen te komen in Groningen en een kwartier na de Intercity s weer te vertrekken vanuit Groningen. Om deze situatie te bereiken worden diverse maatregelen in de infrastructuur genomen, zoals boogaanpassingen bij Hoogeveen en snelheidsverhogende maatregelen op emplacement Zwolle. Groningen Assen: extra Sprinters in de spits [2] Verder zijn NS en de provincies Groningen en Drenthe overeengekomen om per 2016 in de ochtenden avondspits twee extra Sprinters per uur tussen Groningen en Assen te laten rijden. ProRail heeft inmiddels de noodzakelijke infrastructuuraanpassingen voor de extra Sprinters in beeld gebracht. De verwachting is dat de extra Sprinters op 1 mei 2017 kunnen gaan rijden. Dit is ook van belang om de gevolgen van de ombouw van de Zuidelijke Ringweg Groningen te helpen opvangen. De invoering van deze extra Sprinters maakt het eventueel mogelijk op dit baanvak een nieuw station te realiseren. Daarmee behoudt de reguliere Sprinter Groningen - Zwolle zijn snelheid en dus zijn aantrekkelijkheid. Een goede organisatie van regionale aansluitingen (van zowel bus als trein, de zogenaamde feederfunctie ) is onderdeel van de ontwikkelafspraken die vastgelegd worden in een convenant tussen provincies, NS en aanliggende gemeenten. Trein naar Eemshaven, aansluiting boot naar Borkum [3] Straks rijdt de trein tussen Groningen en Roodeschool een aantal keren per dag direct door naar de Eemshaven. Deze treinen sluiten aan op de veerboten van en naar Borkum. Het spoor tussen Roodeschool en Eemshaven wordt hiervoor met drie kilometer verlengd en aangepast voor personenvervoer. In Roodeschool krijgt het station een nieuwe plek en er komt een nieuw station in de Eemshaven. Halverwege 2017 zijn de stations en het spoor af en kan de eerste trein gaan rijden. Naar 2+2 treinen tussen Leeuwarden en Zwolle [4] De provincie Fryslân heeft met NS afspraken gemaakt om een systeem te ontwikkelen op de lijn Leeuwarden - Zwolle met twee snelle Intercity s en twee Sprinters (2+2 systeem). Vanaf de dienstregeling 2017 vertrekt er dan tussen Leeuwarden en Meppel op werkdagen tot uur in beide richtingen twee maal per uur een Sprinter. Vanaf de dienstregeling 2021 worden beide Sprinters van Meppel doorgetrokken naar Zwolle om daar aansluiting te kunnen bieden in de knoop (een vaste verzameltijd voor zowel de Intercity s als de Sprinters). ProRail onderzoekt de noozakelijke infrastructuuraanpassingen die nodig zijn om deze gewenste dienstregeling mogelijk te maken. Een daarvan betreft de aanpassing van de overweg Rotstergaasterweg in Heerenveen. In de capaciteitsanalyse voor Leeuwarden - Zwolle is ook de spoorbrug over het Van Harinxmakanaal in beeld. Als het optimaliseren van de bediening van de spoorbrug onvoldoende resultaat oplevert voor de gewenste treindienst tussen Leeuwarden en Zwolle, worden verdergaande investeringen in de spoorbrug overwogen. Ook de mogelijke komst van een nieuw station Staphorst en de inpasbaarheid daarvan in de dienstregeling tussen Zwolle en Noord-Nederland is een van de aandachtspunten in deze studie. 19

20 Extra sneltrein tussen Groningen en Leeuwarden [5] Momenteel rijden er tussen Groningen en Leeuwarden twee stoptreinen en één sneltrein per uur. Deze treinen kunnen het groeiend aantal reizigers in de spits niet meer aan. Daarom komt er, per richting, een sneltrein per uur bij. Om de extra sneltrein te laten rijden moet het spoor tussen Groningen en Leeuwarden worden aangepast: verdubbeling tussen Zuidhorn en Hoogkerk over een lengte van acht kilometer, aanleg van een keerspoor bij station Zuidhorn en snelheidsverhoging tussen Leeuwarden en Veenwouden, tussen Grijpskerk en Zuidhorn en tussen Zuidhorn en Hoogkerk. De stations en overwegen moeten meer en langere treinen goed en veilig kunnen verwerken. Ook daarvoor zijn aanpassingen nodig: er komt meer perroncapaciteit op station Leeuwarden, station Achter de Hoven gaat dicht en de perrons op stations tussen Groningen en Leeuwarden worden verlengd. In Hurdegaryp en Groningen worden we twee overwegen door onderdoorgangen vervangen. Verder wordt op dit traject de realisatie voorbereid van een nieuw station Groningen- Hoogkerk. De werkzaamheden beginnen zodra de Trajectnota/MER is vastgesteld (in 2018). Onderzoek dienstregeling Leeuwarden Harlingen [6] De treinen tussen Leeuwarden en Harlingen hebben op dit moment niet een mooie halfuursligging, maar rijden in een ligging van 35/25. Fryslân, ProRail, Arriva en NS onderzoeken met welke aanpassingen van infrastructuur en dienstregeling de 30/30-ligging kan worden gerealiseerd. Vechtdallijnen: meer treinen en betere stations [7] Nadat in december 2012 de treindienst Zwolle - Emmen is geïntensiveerd en wordt gereden met nieuw materieel wordt momenteel het spoor bij Emmen-Zuid verdubbeld en de opstelcapaciteit bij station Emmen uitgebreid. Door deze maatregelen, en een herontwerp van de dienstregeling, is het straks mogelijk dat er vier treinen per uur rijden tussen Emmen en Zwolle. Daarnaast wordt met als knooppunt Hardenberg de verbinding tussen de Vechtdallijnen en Almelo verbeterd. Voor een aantal stations aan de Vechtdallijnen wordt gekeken naar mogelijke verbeteringen in gebruik van de stationsgebouwen, stationsomgeving en uitbreiding van de parkeergelegenheid voor auto en fiets. In 2014 en 2015 hebben de partners van de Vechtdallijnen hiertoe ook alle stations geschouwd en vervolgafspraken gemaakt. Voor station Emmen-Zuid is afgesproken dat uiterlijk in 2017 de P+R-functie fors wordt uitgebreid. Extra capaciteit bussen Groningen Emmen / Stadskanaal [8] Door de groei in gebruik van de buslijnen op deze corridor is de frequentie afgelopen jaren verhoogd. In de spits is de frequentie tussen Emmen en Groningen in de periode 2009 tot 2015 verhoogd van 4 tot minimaal 6 bussen per uur en tussen Stadskanaal en Groningen van 3 tot minimaal 4 bussen per uur. Ook worden sinds september 2014 grotere bussen ingezet zodat 25 procent meer zitplaatsen worden geboden. De komende jaren zal de frequentie verder worden uitgebreid. Snellere bussen in en om Emmen [9] Gemeente Emmen werkt aan een reconstructie van de Boermarkeweg. Hiermee kan een aantal buslijnen in Emmen worden versneld. Daarnaast wordt op dit moment een reconstructie van de Van Schaikweg tot OV-as voorbereid. In combinatie met de P+R Meerdijk zal dit leiden tot een versterking van de functie van de Van Schaikweg tot OV-as. In bredere zin voert Emmen daarnaast een onderzoek uit naar het huidige OV-netwerk in en rond de stad. 20

21 Meer busbanen en nieuwe busstations in het Noorden [10] In Noord-Nederland worden in de komende jaren een groot aantal infrastructurele maatregelen genomen om de doorstroming van bussen de verbeteren en reistijden de verkorten. Zo krijgt Groningen onder meer vrije busbanen op de Kastanjelaan/Eikenlaan, Zonnelaan, Zernikelaan en Kolendrift en komen er busbanen op de A28 en bij Peizermade. Onder meer op de Stationsweg in Groningen en op enkele noord-zuidverbindingen wordt de doorstroming verbeterd. In Leeuwarden worden de Drachtserweg en het Europaplein opnieuw ingericht, ook in Drachten en Heerenveen worden maatregelen genomen om de doorstroming van de bussen verder te verbeteren. In 2016 en 2017 worden daarnaast verschillende verbeteringen gerealiseerd in de HOV-as West in Groningen. Het gaat om (1) de verlenging van Paterswoldseweg tot Emmaviaduct (gereed voorjaar 2016), de tunnel Eemsgolaan (gereed voorlopig 2017) en de aanpassing van de rotondes Hoogkerk (gereed eind 2016). Ook wordt de Qlink-lijn Groningen - Roden verbeterd. Ook in de niet-hov-busverbindingen worden in de komende jaren verschillende verbeteringen doorgevoerd. Zonder uitputtend te willen zijn, gaat het onder meer om vernieuwingen van de busstations van Haren, Winsum, Bedum, Norg, Hoogezand-Sappemeer en Assen-Kloosterveen en infrastructurele ingrepen in onder meer Hoogezand, Bedum, Assen en aan de N360 Appingedam - Groningen. Nieuwe afspraken Een OV Toekomstbeeld voor Noord-Nederland [11] Op initiatief van IenM wordt in het project OV Toekomstbeeld gewerkt aan een studie naar de ontwikkeling van het OV op de langere termijn (tot 2040). Het beoogde eindbeeld is een gezamenlijke schets van het optimale OV-systeem voor Nederland, plus (op hoofdlijnen) de benodigde stappen om dit eindbeeld te realiseren. Het toekomstbeeld kan bestaan uit scenario s voor 2040 en kansrijke nieuwe oplossingsrichtingen voor het OV van de toekomst, op verschillende schaalniveaus. Er is in elk geval aandacht voor verbindingen, knooppunten, reistijden en ruimtelijkeconomische ontwikkelingen. Voor economie, leefbaarheid en bereikbaarheid is het van belang dat ook in de toekomst wordt geïnvesteerd in de bereikbaarheid van Noord-Nederland en de omvang en kwaliteit van het OV in landsdeel Noord. Daarom draagt het Noorden - onder meer met de OV Ontwikkelagenda - bouwstenen aan voor het OV Toekomstbeeld. Daarnaast zorgen we voor zowel bestuurlijke als ambtelijke vertegenwoordiging in de projectorganisatie van Netwerk Nederland en agenderen we het thema op de OV- en Spoortafel Noord-Nederland. Meer samenhang trein en bus in de regio Groningen Assen [12] In het voorjaar van 2017 start NS de spitspendel tussen Groningen en Assen: dat betekent dat er zes treinen per uur gaan rijden tussen de steden Groningen en Assen, waarvan er vier ook stoppen op de tussengelegen stations. Er is afgesproken dat een werkgroep aan de slag gaat met het in beeld brengen van de samenhang tussen deze treindienst en bestaande buslijnen in de regio Groningen- Assen. De werkgroep onder leiding van provincie Drenthe zal voorstellen doen voor mogelijk efficiencywinst in het OV-netwerk in de regio Groningen-Assen. Gezamenlijke promotie spitspendel Groningen Assen [13] Voor een succesvolle introductie van de spitspendel tussen Groningen en Assen, is het van belang dat potentiële reizigers hierover worden geïnformeerd. Onder leiding van NS gaat een werkgroep aan de slag om de promotie van de spitspendel in te vullen. Onder andere vanuit Groningen Bereikbaar en gemeente Assen zal expertise worden ingebracht en afstemming plaatsvinden tussen de diverse communicatieuitingen. 21

22 Thema 2: Bereikbaar landelijk gebied Recente resultaten Groei en krimp in het busvervoer In de afgelopen jaren hebben we op enkele busverbindingen een groei van het aantal busreizigers gezien. Op andere lijnen dalen juist de reizigersaantallen. Het beeld is dat belangrijke streeklijnen tussen grote kernen groeien, zoals lijn 110 Winschoten - Veendam - Assen (+ 18%) en lijn 140 Delfzijl - Groningen (+6 %). Op buslijnen op het platteland neemt het aantal reizigers juist af, zoals op lijn 70 Vlagtwedde - Ter Apel (-11 %) en lijn 42 Ter Apel - Emmen (-10 %). Verwacht wordt dat deze ontwikkeling zich de komende jaren voortzet: dikke lijnen worden dikker, dunne lijnen worden dunner. Lopende projecten Innovatieve oplossingen voor bereikbaar landelijke gebied [14] In delen van Noord-Nederland hebben of krijgen we te maken met vergrijzing, ontgroening en demografische krimp. Het is van belang dat de krimp- en anticipeerregio s goed bereikbaar blijven en dat - indien voorzieningen als zorg, onderwijs en detailhandel verdwijnen - de voorzieningen elders goed bereikbaar blijven. Rijk en regio zijn samen een MIRT-studie gestart naar de bereikbaarheid van krimp- en anticipeerregio s in de toekomst. Op 1 januari 2016 zijn de 35 Groningse en Drentse een gezamenlijke projectorganisatie gestart met als doel meer samenhang en afstemming tussen doelgroepenvervoer en openbaar vervoer. De provincies Drenthe en Groningen en het OV Bureau Groningen Drenthe ondersteunen de gemeenten hierbij. De provincie Fryslân is inmiddels ook een aantal initiatieven gestart waarbij gezocht wordt naar innovatieve ideeën voor vervoer op het platteland, waaronder Bûtenút foarút! en de regiecentrale Noordoost-Fryslân. Het rijk kan de door de regio ingezette koers ondersteunen met kennis, wetgeving, organisatiekracht en financiën. Bij het zoeken naar oplossingen worden de uitgangspunten van Beter Benutten toegepast. In algemene betekent dit het direct betrekken van bedrijfsleven en zorginstellingen, het aanspreken op eigen gedrag en verantwoordelijkheden en het zoeken naar niet traditionele (infrastructurele) maatregelen als informatievoorziening en inrichting. Zo kunnen bijvoorbeeld ook ICT en instrumenten als apps, facebook en twitter deel van de oplossing vormen. Ook wordt nadrukkelijk gekeken naar het eigen probleemoplossend vermogen van (groepen van) inwoners en eventuele juridische belemmeringen. Passend bij het Living Lab - gedachtegoed worden innovatieve pilots en experimenten uitgevoerd. Bundeling vervoersstromen voor toekomstvast OV [15] Naast efficiënter inzet van het OV en de bundeling van doelgroepenvervoer (zie hierboven), streven de partners in Noord-Nederland naar versterking van dikke OV-lijnen. Zo ontstaat snel OV tussen stedelijke kernen onderling en tussen die kernen en het platteland. De ervaring leert dat dergelijke lijnen hoog gewaardeerd worden en groeipotentie hebben. Keerzijde is dat delen van het platteland zonder nadere maatregelen zonder OV komen te zitten. Het bieden van maatwerk, samen met gemeenten, in mogelijke witte vlekken die zo in het landelijk gebied ontstaan is een wel houdbare wijze om OV op het platteland te kunnen aanbieden. Daarbij gaat het om een op elkaar afgestemde combinatie van de onderkant van het OV. 22

23 De vraag is hoe we met minder middelen toch kunnen voorzien in de vervoersbehoefte en behoud van de bereikbaarheid voor de Drentse en Groningse inwoners. Duidelijk is dat een verdergaande integratie van verschillende vervoersstromen, aanpassingen in regelgeving en met name in de zelf opgelegde beperkingen vanuit de huidige contracten en het gezamenlijk nemen van verantwoordelijkheden noodzakelijk zijn om betaalbaar vervoer te realiseren voor de toekomst. Nieuwe afspraken Moderne voorzieningen op Friese OV-plushaltes [16] Het realiseren van fysieke plekken waar al het vervoer in het kader van dit maatwerk onderling en op de dikke lijnen aansluit, denk aan de in Fryslân te realiseren OV-plushaltes. Deze ketenknooppunten zullen goede overstapvoorzieningen incl. reisinformatie bieden, ook voor de auto en de (e-)fiets. Voor dergelijke knooppunten moet gespecificeerd worden welke voorzieningen daarbij horen. Een pilot met fietskluizen zou bij een degelijke voorziening passen. Mobiliteitscentrale voor slimme combinaties van OV [17] De niet-fysieke wijze om al deze vervoervormen bijeen te brengen is een mobiliteitscentrale, van waaruit slimme vervoercombinaties kunnen worden gemaakt, ritplanning en toewijzing plaatsvindt. Hier zit ook de makelaarsfunctie tussen beschikbaar vervoer en de vraag vanuit de reiziger. 23

24 Thema 3. Investeren in stations en andere knooppunten Lopende projecten Groningen: meer treinen op een modern en ruim station [18] Er komen steeds meer reizigers op station Groningen. Elke dag stappen er mensen in of uit een trein en dit aantal groeit naar schatting naar in Om de treinverbindingen te verbeteren en meer treinen te laten rijden, moeten de sporen worden aangepast. De dienstregeling Groningen - Zwolle en Groningen - Leeuwarden is de laatste tijd al behoorlijk geïntensiveerd. Ook op de regionale spoorlijnen richting Noord- en Oost-Groningen rijden meer treinen. Om het spoornetwerk verder te verbeteren, treffen we verschillende maatregelen: Uitbreiding naar vier sporen tussen station Groningen en station Groningen Europapark. Station Europapark krijgt een extra perron. De treinen uit Roodeschool en Delfzijl worden doorgetrokken naar Veendam en Bad Nieuweschans (en omgekeerd). Dit bespaart een flink aantal reizigers een overstap. Het opstelterrein wordt verplaatst naar "De Vork" (Rouaanstraat) in de gemeente Haren. Er komen per uur twee extra treinen tussen Groningen en Assen. Een aantal treinen krijgt een eigen spoornetwerk. Onder het station komen drie tunnels: voor reizigers, fietsers en bussen. De bustunnel verbindt de Hoogwaardig Openbaar Vervoer-as - een route die reizigers snel en betrouwbaar met het openbaar vervoer laat reizen - met de noordkant van het station. De fietstunnel verbindt de huidige fietsenstalling onder het Stadsbalkon met de toekomstige fietsenstalling aan de zuidkant van het station. Via de reizigerstunnel kunnen mensen niet alleen naar de perrons, maar ook van de ene wijk naar de andere wijk. Sinds 2010 zijn we bezig met de plannen voor dit project. In 2015 starten de voorbereidende werkzaamheden en in 2020 is het hele project klaar. Verder doen de provincie en de gemeente Groningen een verkenning naar een nieuw te ontwikkelen station Vinkhuizen. Nieuw station en stationsomgeving Assen [19] Assen was geruime tijd de snelst groeiende stad in het Noorden; de groei is gepaard gegaan met meer woon- en werkverkeer. Daarom is het noodzakelijk dat ook het spoor en station in Assen meegroeien. Eerst is het spoor aan de beurt. Om het spoor betrouwbaarder te maken, wordt het emplacement aangepast. Zo worden bijvoorbeeld zeven wissels weggehaald. Dat maakt de kans op storingen kleiner. Treinen kunnen dan bovendien sneller aankomen en vertrekken. Ook het station wordt grondig vernieuwd. Er komt een nieuw stationsgebouw, met een nieuwe fietsenstalling, liften en een langer perron 1, zodat daar dan ook Intercity s kunnen stoppen. Verder wordt de huidige fietstunnel verbeterd. De aanpak van het stationsgebied in Assen is samen met zeven andere projecten onderdeel van Assens omvangrijke programma FlorijnAs. Hiermee maakt de stad zich klaar voor de toekomst. Met een betere bereikbaarheid, soepele doorstroming van het verkeer, en ontwikkeling op het gebied van natuur, recreatie, wonen en werken. In 2014 starten de werkzaamheden voor het spoor in Assen. De werkzaamheden voor het stationsgebouw beginnen na