1. Demografische ontwikkeling en zwemparticipatie

Transcriptie

1

2 Titelpagina Titel Toekomstvisie zwembaden Oost-Groningen Subtitel Datum 18 November 2013 Auteur(s) Jan Willem Nanninga Sebastian van Sleen Kaarten Carla Lukens Oldenziel, Grontmij Nederland B.V. adres Contact Huis voor de Sport Groningen Laan van de Sport TG Hoogezand Postbus AD Hoogezand T

3 Inhoudsopgave Inleiding Demografische ontwikkeling en zwemparticipatie Demografische ontwikkelingen Zwemparticipatie Samenvatting Ontwikkelingen en trends op gebied zwemmen en zwemwater Inleiding Zwemaccommodaties Zwemvaardigheid Zwemdeelname Toegankelijkheid Beleid, eigendom, beheer en exploitatie Samenvatting Zwemwater Oost- Groningen Zwembaden Zwembaden in kaart Zwemplassen Oost- Groningen Zwemverenigingen Zwemverenigingen Nederland algemeen Ontwikkelingsmogelijkheden verenigingen De positie van de baden in de regio De optimale afstand bestaat niet De reikwijdte Zwembaden in kaart Overdekte baden Buitenbaden Toekomstbestendigheid huidige baden Kostenbesparing Baden van en in de toekomst Inleiding Visie Dorps- en gemeentegrenzen Leefbaarheid Taak en verantwoordelijkheid gemeenten Bewoners Kosten en baten Uitgangspunten Scenario s voor Inleiding Binnenbaden Buitenbaden Alternatief scenario voor de punt Slotbeschouwing Bronnen en literatuur Bijlage 1 Lijst gesprekspartners Bijlage 2 Inventarisatie verenigingen Bijlage 3 Bevolkingsprognoses Oost Groningen Bijlage 4 Zwembaden Oost- Groningen Gemeente Stadskanaal Gemeente Vlagtwedde Gemeente Oldambt Gemeente Veendam Gemeente Menterwolde Bijlage 5 Zwemverenigingen Oost-Groningen 61

4 Inleiding Oost-Groningen is één van de regio s waar de bevolkingssamenstelling flink zal veranderen: minder bewoners, meer ouderen en minder jongeren. Op veel terreinen van gemeentelijk beleid zal dat zicht- en voelbaar worden. Zo ook op het gebied van zwembaden. Uit een in 2012 gemaakte inventarisatie van Huis voor de Sport Groningen, in opdracht van de provincie, blijkt dat er in de gehele provincie Groningen (te) veel zwembaden zijn, die in sommige gebieden zeer dicht bij elkaar liggen. De verzorgingsgebieden overlappen elkaar. Op grond van dat rapport adviseren we provincie en gemeenten om, op het gebied van grotere sportaccommodaties (waaronder zwembaden), in regionaal of provinciaal verband een aanvang te maken met afstemming en samenwerking om in de toekomst tot een verantwoorde balans te komen tussen vraag en aanbod naar verschillende typen zwemwater. Het gevaar bestaat immers dat de huidige (over)capaciteit aan zwemwater straks omslaat in ondercapaciteit als iedere gemeente zich uitsluitend baseert op zijn eigen voorzieningen en budgettaire mogelijkheden en geen rekening houdt met de situatie in de omliggende gemeenten. Zo dreigen er steeds meer zwembaden te verdwijnen. Op initiatief van wethouder Annelien de Winter van Menterwolde hebben er in november 2012 en januari 2013 een tweetal discussiebijeenkomsten plaatsgevonden tussen de wethouders sport van zeven gemeenten in Oost-Groningen inzake de problematiek van de zwembaden. Het betreft Bellingwedde, Menterwolde, Oldambt, Pekela, Stadskanaal, Veendam en Vlagtwedde. De directe aanleiding vormde de dreigende sluiting van een of twee zwembaden in de gemeente Menterwolde. Naar aanleiding van die bijeenkomsten bleek er behoefte te bestaan aan een toekomstperspectief voor de zwembaden en heeft de stuurgroep Regionaal Woon- en Leefbaarheidsplan Oost-Groningen aan Huis voor de Sport Groningen de opdracht gegeven een visie voor de langere termijn te ontwikkelen, In dit geval is er gekozen voor 10 jaar. Deze visie zal vooral moeten zijn gebaseerd op de te verwachten ontwikkelingen aan de vraagzijde. De ontwikkeling van de vraag kan zich laten vertalen in een aantal mogelijke scenario s voor de aanbodzijde. Met andere woorden: hoe zou de optimale zwembadkaart er in een aantal mogelijke varianten voor Oost-Groningen uit kunnen zien. Dit rapport schetst het regionale toekomstperspectief. In hoofdstuk 1 schetsen we de demografische ontwikkelingen in de regio en de ontwikkelingen ten aanzien van zwemparticipatie. De algemene ontwikkelingen en trends op het gebied van zwemmen en zwemwater worden weergegeven in hoofdstuk 2. We spitsen het toe op de zwemvaardigheid, zwemdeelname, de toegankelijkheid en het eigendom en beheer van de baden. We hebben dat gedaan op basis van landelijke gegevens en die gegevens waar mogelijk vertaald naar de regio. Vervolgens is in hoofdstuk 3 het zwemwater in Oost- Groningen in kaart gebracht. In dit geval niet alleen de zwembaden, maar ook de zwemplassen. Vervolgens hebben we aandacht besteed aan een specifieke groep gebruikers, namelijk de verenigingen. We hebben dat gedaan in hoofdstuk 4. In het daaropvolgende hoofdstuk 5 hebben we de zwembaden en hun verzorgingsgebieden v.w.b. leszwemmen in kaart gebracht. Omdat verzorgingsgebieden van zwembaden de gemeenteen provinciegrenzen overschrijden, hebben we baden in de regio daarin meegenomen. In hoofdstuk 6 schetsen we mogelijkheden om de kosten van de exploitatie te drukken en de inkomsten te verhogen. Vervolgens maken we de sprong naar de baden voor en in de toekomst. We formuleren in eerste instantie een visie waarop het toekomstige scenario gebaseerd moet zijn. Van krimp naar kwaliteit heeft daartoe als uitgangspunt gediend. Tot slot beschrijven we in hoofdstuk 8 de scenario s voor de toekomst

5 1. Demografische ontwikkeling en zwemparticipatie 1.1 Demografische ontwikkelingen Hieronder wordt ingegaan op de demografische ontwikkelingen die van invloed zijn op de toekomstvisie voor zwembaden in de regio Oost Groningen. De 'krimp', de terugloop van de bevolking en huishoudens, gaat zich in de komende decennia in heel Nederland voordoen, maar de gevolgen worden nu al heel concreet merkbaar in bepaalde gebieden. De regio's Oost-Groningen en Noordoost-Groningen onderscheiden zich duidelijk met een hoog percentage bevolkingdaling. Uit de tabbellen in bijlage 2 van de bevolkingsprognoses van de zeven gemeentes blijkt dat er sprake is van een serieuze krimp. In tien jaar tijd daalt het aantal inwoners van de regio Oost Groningen met 5,59% van in 2013 naar inwoners in Dit blijkt uit de cijfers van de provincie Groningen. Alle zeven Oost - Groninger gemeenten hebben te maken met krimp door ontgroening of door een hoog sterftecijfer. De grijze druk is in Oost Groningen relatief hoog. Hiernaast is er sprake van urbanisatie waarbij mensen van het platteland naar de stedelijke gebieden trekken. Jongeren met kansen en mensen met hogere opleidingen trekken weg naar stedelijke gebieden. De ouderen, de werklozen en mensen met een lage opleiding blijven achter of trekken juist naar het gebied toe. De afbeelding hierboven geeft de hoofdstromen van de migratie weer

6 De bevolkingskrimp vindt voornamelijk plaats in de leeftijdscategorieën 8 t/m 12 jaar, 13 t/m 17 jaar en 35 t/m 59 jaar. Het aantal inwoners vanaf 60 jaar, en met name de leeftijdscategorie 75+ stijgt in alle gemeenten. Gemeente Bellingwedde heeft het hoogste krimp percentage(15,46%). De gemeenten in de directe omgeving van de stad Groningen hebben over het algemeen te maken met een kleinere krimp. Hiernaast is ook de aanwezigheid van andere grotere plaatsen binnen de gemeente een indicatie voor het krimppercentage. Hieronder staat in een tabel een overzicht van de krimp van de zeven gemeentes weergegeven. Jaar/ Bellingwedde Menterwolde Oldambt Pekela Stadskanaal Veendam Vlagtwedde Totaal Gemeente Daling aantal inwoners in tien jaar Percentage 15,46% 4,11% 3,99% 9,13% 7,10% 2,56% 5,31% 5,59% daling in tien jaar Tabel: bevolkingsontwikkeling Uit bijlage 2, de bevolkingsprognoses van Oost Groningen, blijkt dat het aantal jongeren tot en met 12 jaar in tien jaar tijd daalt met 14 % van naar Het aantal jongeren van 13 t/m 17 jaar daalt zelfs met bijna 20% van 8794 naar Deze ontwikkeling levert een dynamiek op die veel consequenties heeft. Naast bijvoorbeeld leegstand, komen voorzieningen onder druk te staan. Dit kan consequenties hebben voor het lokale sportaanbod. Mensen moeten langere afstanden gaan afleggen en hogere kosten maken om elders voorzieningen te bezoeken. De bevolkingsdaling heeft ook gevolgen voor de bezetting van de zwembaden. Uit een analyse van het Mulier Instituut blijkt dat ongeveer 65 procent van de Nederlanders sport of beweegt, maar krimpgebieden scoren over het algemeen fors onder het landelijk gemiddelde. Remco Hoekman, senior onderzoeker bij het Mulier Instituut stelt dat het gemeenten (in krimpgebieden) over het algemeen ontbreekt aan een langetermijnvisie voor hun sportaanbod. De regionale opgave van de krimpgebieden is als volgt kort samen te vatten: het organiseren van samenwerking tussen de bestaande regionale culturele en sportvoorzieningen op het vlak van programmering, marketing en organisatie. Bestuurders, ambtenaren en deskundigen verwachten dat betere regionale samenwerking kan leiden tot het behoud van sportaccommodaties. Maar in de praktijk komt dat nog niet echt van de grond, vinden diezelfde wethouders en ambtenaren in Groningse krimpgebieden

7 1.2 Zwemparticipatie De beschikbare AVO-cijfers maken het mogelijk een vergelijking op de lange termijn te maken van het profiel van zwemmers. De tabel hieronder geeft een profielschets van mensen die minimaal één keer per jaar zwemmen. Daarin zien we dat het aandeel zwemmers onder mannen constant is gebleven. In 2007 is er sprake van een lichte daling ten opzichte van Bij de vrouwen zien we eveneens een lichte daling. Bij vrijwel alle leeftijdscategorieën is de incidentele zwemparticipatie in 2007 min of meer gelijk gebleven als deze vergeleken wordt met In de leeftijdscategorieën van 25 tot en met 59 jaar vind een lichte daling plaats. Indien de incidentele zwemparticipatie zich stabiliseert en de krimp doorzet heeft dit negatieve gevolgen voor de bezoekersaantallen van de zwembaden. De gegevens zijn landelijk georiënteerd en kunnen verschillen van de ontwikkelingen in Oost Groningen. Naast de incidentele zwemparticipatie is er gekeken naar mensen die met iets meer regelmaat (minimaal tien weken in een jaar) zwemmen. In de periode zwemmen steeds minder mannen minimaal tien weken in een jaar. Ook bij de vrouwen is na 1995 een daling te zien van de frequente zwemsters

8 De zwemparticipatie in de leeftijdsgroep van het leszwemmen (6-11 jaar) is de laatste jaren stabiel te noemen. De middelbare schooljeugd laat de laatste jaren een forse daling zien als het gaat om de frequente deelname aan zwemmen. Ook de zwemparticipatie onder studenten en jongvolwassen (18-24 jaar) en de jarigen is afgelopen jaren fors gedaald (zie bovenstaande tabel). Bij de leeftijdscategorieën vanaf 35 jaar en ouder is eveneens een daling te constateren. De conclusie luidt dan ook dat, met uitzondering van de jongste doelgroep, de frequente zwemparticipatie is gedaald. De leeftijdsgroep van 6-11 jaar heeft verreweg het hoogste percentage (40%) dat minimaal 10 weken in een jaar zwemt. Dit betekent dat de jongere jeugd voor een groot deel van de inkomsten van de zwemaccommodaties zorgen. Uit de bevolkingsprognose blijkt dat het aantal kinderen tot en met 12 jaar daalt met 2757 (14%) tot in Het aantal leszwemmers zal hierdoor de komende tien jaar afnemen. De krimp van deze leeftijdscategorieën heeft negatieve gevolgen voor het aantal zwembadbezoekers en de zwemverenigingen in Oost Groningen. De inkomsten uit zwemlessen dalen en dit heeft gevolgen voor zwemlesaanbieders. Voor de zwemverengingen betekent dit een daling van het aantal leden en dus van de inkomsten. De jeugd is een belangrijke doelgroep en vormt bijna tweederde (88.000) van het ledenbestand. Het ledenaantal van de KNZB laat de laatste 10 jaar een lichte daling zien. Over een periode van 30 jaar is het ledenaantal van de zwembond min of meer stabiel gebleven. Deze stabiliteit is terug te vinden in het percentage dat zegt lid te zijn van een zwemclub. De jongere doelgroepen zijn belangrijk voor de zwemsport, maar vormen daarentegen een relatief klein deel van de totale bevolking van Oost Groningen. Alle inwoners van Oost- Groningen tot en met 12 jaar vormen 15,22 % van de totale bevolking in de regio. Een verhoging van de zwemparticipatie in een andere doelgroep kan de gevolgen van de krimp in de jongere doelgroepen wellicht opvangen. Dit zal echter een flinke opgave zijn omdat de jeugd verreweg het meest gebruik maakt van zwembaden. Een andere, nu nog relatief kleine doelgroep zijn de ouderen vanaf 60 jaar. Deze doelgroep groeit en voor de zwemaccommodaties liggen hier kansen. Hiernaast is Healthy Ageing (het stimuleren van gezond ouder worden) een belangrijke ontwikkeling waarvoor veel aandacht is. Dit kan ervoor zorgen dat ouderen vaker gaan participeren in de sport en in het zwemmen. Ouderen maken veelal gebruik van binnenzwembaden. De daling van de frequente zwemparticipatie in de overige leeftijdscategorieën zorgt in combinatie met de bevolkingskrimp ook voor een afname het aantal zwembadbezoeken in de toekomst. De demografische ontwikkelingen en ontwikkelingen in de zwemparticipatie zorgen voor een verminderende behoefte aan zwembaden. Dit heeft consequenties voor de zwemaccommodaties in Oost-Groningen. Om de krimp te compenseren zal de frequente zwemparticipatie moeten stijgen

9 Uit een grootschalig onderzoek van het Mulier Instituut naar het zwemmen in Nederland blijkt dat de zwemfrequentie sinds 1995 is afgenomen. Uit de tabel hieronder blijkt dat het aantal mensen dat minimaal 5, 10, 30 of 40 weken per jaar zwemmen afneemt. 1.3 Samenvatting In dit eerste hoofdstuk zijn we begonnen met een schets van de demografische ontwikkelingen en constateerden dat er in 2023 in de Oost-Groninger gemeenten samen 7940 mensen minder leven dan nu. Dat komt neer op een dorp iets kleiner dan Ter Apel. Dat dorp en de naaste omgeving hebben in totaal 8600 inwoners. De leeftijdsgroep 0-12 jarigen daalt fors. In totaal zijn er in kinderen van 0-12 minder dan thans. Met name dat laatste heeft consequenties voor het gebruik van de baden. Kinderen uit de basisschoolleeftijd vormen immers een substantieel deel van het totale aantal bezoekers van de zwembaden. In de leeftijdsgroep die de zwemlessen volgt, namelijk de groep kinderen van 4-7 vindt een daling plaats van 612 kinderen. Financieel gezien zijn de zwemlessen uitermate aantrekkelijk voor de baden. Op de lessen wordt in het algemeen het meest verdiend. De bevolkingsdaling zal leiden tot een lager zwembadbezoek en geringere vraag naar leszwemmen. Het lagere bezoek van zwembaden wordt nog versterkt door een gestage daling van de zwemparticipatie in het algemeen. Het incidentele gebruik van zwemwater blijft redelijk constant, maar de frequente participatie daalt al jaren achtereen heel gestaag. De verwachting is dat deze trend zal doorzetten en het zwembadbezoek verder zal doen afnemen

10 2. Ontwikkelingen en trends op gebied zwemmen en zwemwater 2.1 Inleiding Om ontwikkelingen en trends op het gebied van zwemmen en zwemwater op het spoor te komen, hebben we een groot aantal mensen in en buiten de regio gesproken. In alle gevallen betrof het mensen die beroepshalve met sportaccommodaties en in het bijzonder zwembaden te maken hebben. Achterin dit rapport is een bijlage opgenomen met een overzicht van onze gesprekspartners. Naast experts hebben we bestaande literatuur geraadpleegd. In het boek Zwemmen in Nederland; de zwemsport in al zijn facetten nader belicht is vrijwel alle informatie over zwemmen en zwembaden gebundeld. Dat is ook de aanleiding om dit boek als uitgangspunt en voornaamste bron te nemen voor dit hoofdstuk. Overigens moet wel opgemerkt worden dat het boek gebaseerd is op onderzoeksgegevens van heel Nederland, met z n grote steden, de Randstad en landelijke gebieden met een veel geringere bevolkingsomvang. Helaas is er geen specifiek onderzoek gedaan naar plattelandsregio s zoals Oost-Groningen. Voor onze regio zullen we de gegevens daarom mogelijk enigermate moeten herinterpreteren. 2.2 Zwemaccommodaties Het aantal zwembaden dat in 2011/2012 is geteld, komt op Dit betreft openluchtzwembaden, overdekte zwembaden en combizwembaden. 93% van de Nederlandse bevolking vindt dat een zwembad voor elke gemeente een basisvoorziening hoort te zijn. Bij de verdeling van zwembaden in overdekte zwembaden, openlucht- en combizwembaden blijkt dat meer dan de helft van de zwembaden overdekt is, een derde is een openluchtzwembad en de overige zijn combizwembaden. Ruim de helft van de openluchtbaden bevindt zich in niet stedelijke gebieden. Groningen behoort tot één van de drie provincies met de meeste openluchtzwembaden. Een derde van de zwembaden is een solitair (zelfstandig) zwembad, eenzelfde percentage behoort tot de verblijfsrecreatie (bungalowpark, camping, hotel/motel). De ruim zwembaden tellen ongeveer bassins. 42 procent van de baden heeft één bassin. Meer dan de helft van zwembaden (58%) beschikt over twee of meer bassins. 14 procent van de zwembaden beschikt zelfs over vier of meer bassins. Gemiddeld gezien zijn de meeste bassins te vinden bij zwembaden in sportparken/sportcomplexen en bij solitaire zwembaden. De grote meerderheid van de zwembaden heeft bassins die geschikt zijn voor recreatief zwemmen. In ruim de helft van de zwembaden is in ieder geval één bassin geschikt voor instructie en bij 40 procent van de zwembaden kunnen doelgroepactiviteiten plaatsvinden. Een kwart van de zwembaden beschikt over minimaal één bassin dat geschikt is voor wedstrijden. In de gehele provincie Groningen bevinden zich in zwembaden. In de zeven gemeenten(oldambt, Pekela, Bellingwedde, Stadskanaal, Veendam, Menterwolde en Vlagtwedde) van de regio Oost Groningen bevinden zich momenteel 16 zwemaccommodaties waarvan er 2 niet openbaar toegankelijk zijn (Sauna Midwolda en Zwemschool Dalhuus) De 14 openbaar toegankelijke zwembaden zijn onder te verdelen in 7 buitenbaden, 4 binnenbaden en 3 subtropische zwembaden

11 2.3 Zwemvaardigheid De afgelopen zomer is door een aantal verdrinkingsgevallen de zwemvaardigheid van onze kinderen weer ter sprake gekomen. Gelukkig halen verreweg de meeste kinderen (94%) tussen jaar minimaal één diploma. Van de autochtone kinderen behaalt 96% één diploma. Kinderen uit allochtone gezinnen blijven hierbij toch wel behoorlijk achter. Van hen haalt 85% één diploma. Voor zowel de autochtone als de allochtone groep geldt dat kinderen uit gezinnen met lagere inkomens achterblijven. Etniciteit en inkomen zijn dus factoren die mede bepalen of kinderen zwemvaardig zijn of niet. Aangenomen wordt dat de ouders van deze kinderen niet zijn opgegroeid met de traditie om kinderen op zwemles te doen, terwijl voor de overige groep zwemles een vanzelfsprekend onderdeel van de Nederlandse cultuur is geworden. Diplomabezit is in sterk stedelijke gebieden lager dan in matig stedelijke en niet stedelijke regio s. Het probleem is daarmee in Oost-Groningen wellicht iets lager dan elders, maar er zullen ongetwijfeld kinderen zijn die nog geen diploma hebben. Hoewel het lagere inkomensniveau van de bewoners van Oost-Groningen dit mogelijk weer ruimschoots teniet doet. Verschillende gemeenten in Nederland kennen daarom een vangnetregeling. Kinderen die in de laatste groepen van het basisonderwijs nog geen diploma hebben behaald, worden in de gelegenheid gesteld om alsnog diploma A te halen. De betreffende gemeenten verstrekken daartoe een subsidie, al of niet in natura. Voor de zwemvaardigheid van autochtone kinderen heeft het, zo blijkt uit onderzoek in een aantal gemeenten, geen positief resultaat. Wel voor kinderen uit allochtone gezinnen. Het aantal zwemlesaanbieders per 100 km2 is in de provincie Groningen relatief laag. Dat geldt overigens in het algemeen voor meer landelijke gebieden. Als je echter kijkt naar het aantal aanbieders per kinderen van vier tot twaalf jaar, dan is het beeld in Groningen veel gunstiger. Vlagtwedde en Menterwolde scoren hierbij erg goed. Veendam, Pekela en Bellingwedde veel minder gunstig. Figuur: Aantal zwemlesaanbieders per kinderen van 4 tot 12 jaar Figuur: Aantal zwemlesaanbieders per 100 m 2 Voor geheel Nederland geldt dat 75% van de zwemlesaanbieders een zwembad is. Acht procent van de aanbieders bestaat uit (commerciële) zwemscholen. Sjaak Geerlings van Tropiqua in Veendam spreekt de verwachting uit dat zwemlessen steeds meer zullen worden verzorgd door particulieren, die daarbij gebruik maken van een eigen of een gehuurd bad. Gemiddeld vragen de zwembaden voor een les 10, terwijl commerciële aanbieders 14,50 vragen. In Oost Groningen zijn de prijzen niet eenduidig maar kan geconstateerd worden dat deze lager liggen dan het landelijke gemiddelde. Michel Vaatstra van de commerciële baden in Kollum en Zuidhorn spreekt uit dat ouders bereid zijn voor kwalitatief goede zwemlessen behoorlijke afstanden te reizen

12 In de literatuur en in de gesprekken die wij hebben gevoerd, wordt geen optimale afstand tot de zwemlesaanbieder genoemd. Wij gaan uit van ongeveer kilometer, maar er zullen ongetwijfeld mensen bereid zijn grotere afstanden te overbruggen. Wij vermoeden dat het inkomen van de ouders mogelijk ook een rol zal spelen. Hoewel we dat in de literatuur nergens tegenkomen, zeggen deskundigen dat, om uiteenlopende redenen, leszwemmen zich steeds meer verplaatst naar overdekte baden. 2.4 Zwemdeelname Hoewel openbare baden nog steeds het merendeel van het totale aantal bezoeken trekt, namelijk 85%, wijzen de cijfers van de afgelopen jaren op een dalende trend. Zwembaden geven zelf aan een stabiel bezoekersbestand te verwachten (ongeveer 60%), 19 % verwacht groei en 17% verwacht in de toekomst minder bezoekers. In de vragenlijst van de Zwemmonitor is de vraag gesteld, welke verwachtingen men had van de bezoekersaantallen in de komende jaren. Bij de openluchtbaden ging een derde deel uit van een vermindering van het aantal bezoekers. Volgens Rob de Vries van Drijver en Partners loopt het bezoek van openluchtbaden al een aantal jaren terug en is er sprake van een trend. Ondanks een lichtelijk dalende trend, behoort zwemmen tot één van de populairste sporten van Nederland. Achttien procent van de Nederlanders zwemt minimaal twaalf keer per jaar. Andere populaire sporten zijn: aerobics/fitness/conditietraining (22%), wandelsport/sportief wandelen, exclusief nordic walking (14%), hardlopen (13%) en wielrennen/toerfietsen (10%). Bijna meer dan welke andere sport ook, is zwemmen geschikt voor jong en oud (van 0-90) en is de deelname van vrouwen erg hoog. Onder sporters met een lichamelijke handicap is zwemmen de meest beoefende sport en dat is ook het geval bij gehandicapte kinderen in het speciaal onderwijs. Zoals gezegd is zwemmen populair onder vrouwen, meer dan onder mannen en kinderen. Ten opzichte van ouderen is zwemmen populairder bij kinderen. In 2007 zwom 40% van de kinderen van 6-11 jaar minimaal 10 weken in een jaar, hetgeen neerkomt op 10 keer per jaar. In de leeftijdsgroepen en is dat percentage veel lager, namelijk voor beide groepen 8%. Met name frequent bezoek van een zwembad is in de leeftijdsgroep voortgezet onderwijs veel lager dan van kinderen uit het basisonderwijs. Die laatste groep is goed voor ongeveer een derde van de bezoeken. Algemeen kan geconstateerd worden dat het aantal frequente zwemmers afneemt ten guste van incidentele zwemmers. De populairste activiteit is baantjes trekken. 2.5 Toegankelijkheid In 2012 telt ons land 1537 zwembaden. Dit betreft openluchtzwembaden, overdekte zwembaden en combizwembaden. Noord-Brabant en Gelderland tellen de meeste zwembaden, Flevoland, Groningen, Utrecht en Zeeland de minste. Onze provincie telt in totaal 61 baden en dat is 4% van het totale Nederlandse bestand. In 2012 is er volgens het onderzoek Zwemmen in Nederland van het Mulier Instituut gemiddeld één zwembad voor ongeveer inwoners. In Groningen is dat aantal iets lager, namelijk In Oost Groningen is dit in In Friesland en Drenthe ligt het aantal inwoners per zwembad aanzienlijk lager (6.813 in Friesland en in Drenthe). Vergeleken met 2002 is het aantal inwoners per zwembad in de provincie Groningen gedaald met 8%. Per inwoners telt Groningen 2,6 baden en per 100 km 2 2,1 baden. Voor de twaalf provincies samen is dat 2,3 respectievelijk 3,7. In Nederland is de gemiddelde afstand, volgens de Zwemmen in Nederland tot een openbaar zwembad 2,5 kilometer. In landelijke gebieden is die afstand uiteraard groter. In de regio is de afstand voor de inwoners van Bellingwedde en Pekela het grootst. Zij moeten gemiddeld meer dan 5 km rijden. Voor de inwoners van Vlagtwedde is de afstand tussen 3 en 4 km. De inwoners van Oldambt en - 9 -

13 Menterwolde moeten een afstand van 2-3 kilometer overbruggen, terwijl zwembaden voor de inwoners van Veendam en Stadskanaal in de nabijheid liggen. Zij hoeven minder dan 2 kilometer te reizen. Gemiddelde afstand (km) tot het dichtstbijzijnde openbare zwembad per gemeente. In tegenstelling tot de cijfers van het Mulier Instituut die hierboven genoemd worden, stelt de Zorgatlas dat de gemiddelde Nederlander op 3,6 kilometer van het dichtstbijzijnde zwembad woont, gemeten over de weg. In de stedelijke gebieden hoeft men over het algemeen minder dan 3 kilometer te reizen om een zwembad te vinden. In de noordelijke provincies is het een ander verhaal: het dichtstbijzijnde zwembad ligt hier vaak meer dan 5 kilometer van de woning. Deze cijfers zijn minder sterk georiënteerd op de Randstad en daardoor realistischer voor Oost-Groningen dan de cijfers uit het onderzoek van het Mulier Instituut. De gemiddelde afstanden tot een zwembad volgens de Zorgatlas worden hieronder per gemeente weergegeven. Voornamelijk de afstand in de gemeente Pekela vinden wij hierin ongeloofwaardig. De gemeente beschikt immers niet over een zwembad. De afstand in Vlagtwedde beschouwen wij als een te grote afstand. Veendam: 2,1 km Menterwolde: 2,1 km Pekela: 2,7 km Oldambt: 3,6 km Stadskanaal: 5,0 km Bellingwedde: 7,5 km Vlagtwedde: 12,4 km Ook de bereidheid tot reizen is onderzocht. Als een zwembad op drie kilometer van huis ligt dan is 94 procent bereid om die afstand te overbruggen, bij 5 kilometer is dat nog 82 procent en nog slechts 26% doet dat als het gaat om een afstand van 15 km. Helaas wordt in de literatuur in de bereidheid geen rekening gehouden met de verschillende verschijningsvormen van de zwemsport, zoals leszwemmen, baantjes trekken e.d. Overigens is de locatie van een zwembad van invloed op de gepercipieerde bereikbaarheid. De ligging in relatie tot het wegennet, openbaar vervoer, maar ook de aanwezigheid van voldoende parkeerplaatsen en fietsenstalling doen ertoe

14 Als het over toegankelijkheid gaat, vervullen de openbare baden die rol heel goed. Zij sluiten niemand uit en zijn voor de zwemvaardigheid en de wedstrijdsport de belangrijkste baden. Bovendien hebben ze veel voorzieningen voor mensen met een beperking en maken uren vrij voor veel verschillende doelgroepen. 2.6 Beleid, eigendom, beheer en exploitatie In Nederland is driekwart van de openbare zwembaden eigendom van de gemeente. De rest is in handen van particulieren. In de meeste gevallen in de vorm van een bv of een stichting. Als exploitant van de openbare zwembaden treden in 32% van de gevallen diezelfde gemeenten op en in 68% van de gevallen worden de baden particulier geëxploiteerd. De verdeling van de exploitatievormen van de zwembaden staan hieronder weergegeven in een cirkeldiagram. Entreeprijzen De entreeprijzen van de gemeentelijke zwembaden staan niet in verhouding tot de kosten. Indien gemeenten over zouden gaan tot kostendekkende prijzen, dan zou het kaartje aanmerkelijk duurder moeten worden. In de huidige situatie worden entreeprijzen kunstmatig laag gehouden. De entreeprijzen voor volwassenen verschillen van 2,50 (D.G van den Noortbad) tot 4,90 ( t Vlasmeer en de Horsten). Opvallend is dat twee buitenbaden de hoogste entreeprijs vragen en dat het subtropisch bad in Veendam goedkoper is. Tijdens ons gesprek met Piter Bakker stelde hij dat de kostprijs voor een zwembad euro per uur bedraagt. Die kostprijs is dan berekend op de exploitatielasten en gaat voorbij aan de kapitaallasten. Arjan Knaapen, bedrijfsleider van de Watertoren in Winschoten noemt een bedrag van 120 per uur

15 Gemeentelijke bijdragen Particuliere exploitanten ontvangen voor hun diensten gezamenlijk 181 miljoen euro aan bijdragen en subsidies van de gemeenten. Dit bedrag komt overeen met ongeveer 14 procent van het gemeentelijk budget voor sportaccommodaties en ongeveer 12 procent voor de totale gemeentelijke uitgaven voor sport. Een derde deel van de inkomsten van de exploitanten komt van de gemeente. Dat is al jaren ongeveer hetzelfde. Rol gemeente bij exploitatie Het aantal gemeenten dat zelf een zwembad exploiteert daalt al een groot aantal jaren. Onder invloed van de economische situatie en bezuinigingen van de gemeenten zullen de gemeenten zich waarschijnlijk steeds meer terugtrekken en/of overgaan tot sluiting van baden. Het gat dat ontstaat door een terugtredende overheid zal opgevuld worden door enerzijds ondernemers en anderzijds gemeenschappen. In onze provincie zien we van beide varianten voorbeelden. In Zuidhorn is het openbare bad afgebroken en een commerciële partij heeft er een klein en compact overdekt bad gebouwd. Het is tot stand gekomen zonder enige financiële bijdrage van de gemeente, die dus ook geen eigenaar is. Zwemcentrum Zuidhorn richt zich vooral op instructie en doelgroepen. Deze functies zijn financieel aantrekkelijk voor commerciële baden. In Meeden heeft een dorpscoöperatie de exploitatie van buitenbad De Kolck dit jaar voor het eerst op zich genomen. Met veel vrijwillige inzet lijkt dat goed te lukken. Dit jaar heeft de coöperatie een gemeentelijke bijdrage ontvangen van De gemeente Menterwolde heeft uitgesproken dat het om een éénmalige bijdrage gaat. Ook bij andere zwembaden, zoals De Griffioen in Grijpskerk en Scharlakenhof in Haren, zie je een ontwikkeling naar veel vrijwillige inzet van bewoners. Het is kennelijk niet meer mogelijk een zwembad alleen met professionals in de lucht te houden. Dat geldt zeer zeker voor onoverdekte baden, maar Scharlakenhof in Haren en ook een zwembad in Franeker maken duidelijk dat ook in overdekte baden steeds vaker een beroep wordt gedaan op vrijwillige inzet vanuit de gemeenschap. Gemeenschap We willen even kort stil blijven staan bij de bovengenoemde ontwikkelingen. Het getuigt van een geweldige vitaliteit van een dorpsgemeenschap als ze in staat is om een zwembad draaiende te houden. De cohesie kan er een boost van krijgen, maar er zijn ook wel een paar kanttekeningen bij te plaatsen. De komende jaren zal er op veel meer terreinen veel meer van gemeenschappen gevraagd worden. Overbelasting ligt op de loer. Vrijwilligers zijn bereid tijd te investeren, maar vaak niet langdurig en met inperking van de eigen keuzevrijheid. Je moet er niet aan denken als de trekker van het project er plotseling mee ophoudt. Wij betwijfelen of een dorpsgemeenschap in staat is om een zwembad zonder enige financiële bijdrage van de gemeente, in de luncht te houden. Stichting zwembad De Griffioen uit Grijpskerk ontvangt jaarlijks van de gemeente Zuidhorn. Inclusief de gemeentelijke subsidie wordt er elk jaar een kleine winst behaald. Deels komt dat omdat er op technisch gebied in verband met allerlei certificeringen, wel gewerkt moet worden met professionele inzet van bedrijven, aldus Arjen ten Have, voorzitter van de stichting. Dat betekent dat er betrekkelijk weinig gereserveerd kan worden voor een grote renovatie, die vroeg of laat een keer nodig zal zijn of een grote calamiteit. Het lijkt erop dat het bad in dat geval toch weer aan moet kloppen bij de gemeente. Van gemeenten mag verwacht worden dat ze het proces begeleiden en hun probleem niet over de schutting van de gemeenschap gooien. Is dat wel het geval, dan zou het wel eens een sterfhuisconstructie kunnen worden. Dit laat onverlet dat de trend er één is van veel meer vrijwillige inzet, zeker bij de kleinere onoverdekte baden met een beperkt aantal bassins en oppervlakte, die zich daar ook goed voor lenen. Deze baden zijn slechts een zeer beperkte tijd, ongeveer vier maanden, open voor het publiek. Het beroep dat op vrijwilligers gedaan moet worden is daarom in tijd beperkt en dat is een voordeel. Verder versterkt het de betrokkenheid van de bewoners bij hun fysieke en sociale omgeving. Hetgeen een prettige bijkomstigheid is in verband met de transformatie van de verzorgde naar de zorgende samenleving

16 Commerciële partij Evenals een dorpsgemeenschap kan een commerciële partij van betekenis zijn. Een klein en compact bad met slechts één bassin is veel makkelijker te onderhouden en te exploiteren dan een groter bad met meerdere bassins. Dat kunnen we in ieder geval van een ondernemer leren. Maar een commerciële partij zal zich alleen daar vestigen waar het voor hem commercieel interessant is en dus voldoende potentiële klanten zijn. Aangezien wij in onze provincie veel dunbevolkte en armere gebieden hebben, zal een ondernemer zich hier mogelijk niet willen vestigen. Hoewel de realisatie van Zwemschool Linda in Wagenborgen deze opvatting wel logenstraft. Ook het belang van verenigingen zal voor een ondernemer minder zwaar wegen, als hij die al een plek kan geven omdat zijn bad niet in alle gevallen aan de afmetingen voor de wedstrijdsport voldoet. Regie van lokale overheden en samenwerking van diezelfde overheden met elkaar, dorpsgemeenschappen en ondernemers is noodzakelijk in verband met een goede verdeling van de baden over de provincie en het borgen van een voldoende zwemvaardigheid. 2.7 Samenvatting Uit landelijke cijfers blijkt dat we mogen veronderstellen dat het met de zwemvaardigheid van onze kinderen wel goed zit. Wel zal er aandacht moeten blijven voor kinderen in gezinnen met een laag inkomen. Van alle autochtone kinderen in Nederland heeft 96% één diploma. In landelijke gebieden is het beeld gunstiger. De openbare (en dus in ieder geval ook de gemeentelijke) baden zijn voor de toegankelijkheid voor alle inwoners van betekenis. Zij zijn voor de zwemlessen en de verenigingen van groot belang evenals voor mensen met een handicap. Voor het toekomstscenario is dit een uitermate belangrijk gegeven. De entreeprijzen van gemeentelijke baden staan niet in verhouding tot de kostprijs. Ondanks dat prijzen van de Oost-Groninger baden verschillen, geldt dat zeker ook voor onze baden. Wanneer we het hebben over eigendom en exploitatie en beheer van baden dan kunnen we drie varianten waarnemen in onze regio, namelijk: 1. eigendom van en exploitatie door gemeente 2. eigendom van gemeente en exploitatie door particulier initiatief, waarbij de exploitant een commerciële partij of een dorpsgemeenschap kan zijn 3. eigendom van en exploitatie door particulier initiatief, in alle gevallen een commerciële partij In het algemeen kan gezegd worden dat een buitenbad niet meer kan voortbestaan zonder inzet van vrijwilligers. Langzamerhand ontstaat het beeld dat ook overdekte baden in meer of mindere mate gebruik zullen moeten gaan maken van vrijwilligers. De zwemverenigingen zouden als tegenprestatie voor het betrekkelijk goedkope tarief een deel van de vrijwillige taken op zich kunnen nemen. Ondanks dat er grenzen zitten aan de benutting van vrijwilligers, heeft het ook een goede kant. Bewoners gaan zich meer eigenaar voelen van het bad en het versterkt de verbondenheid aan de sociale en fysieke omgeving. Ondanks de bewonersinitiatieven kan de gemeente een buitenbad niet over de schutting van de gemeenschap gooien. Een bijdrage in de exploitatie blijft noodzakelijk en zowel een stichting als een dorpscoöperatie heeft te weinig mogelijkheden om te reserveren voor grote calamiteiten of grote en noodzakelijke investeringen. De zwembaden in de regio zijn in veel gevallen op leeftijd en gaan onderhoud vragen. Twee van de vier grotere overdekte baden, die openbaar toegankelijk zijn, zijn eigendom van marktpartijen. De samenwerking en afstemming van die partijen met de gemeente is niet optimaal, zeker in geval van Pagedal

17 3. Zwemwater Oost- Groningen 3.1 Zwembaden In deze paragraaf worden de gegevens van de zwembaden kort weergegeven. Voor een gedetailleerde beschrijving verwijzen we naar bijlage 4. Er bevinden zich 17 zwembaden in de 7 Oost-Groninger gemeenten. Tien daarvan zijn binnenbaden: Tropiqua Veendam, Pagedal Stadskanaal, Parc Emslandermeer Vlagtwedde, De Watertoren Winschoten, De Hardenberg Finsterwolde, DG van den Noortbad Muntendam, Van der Valk Zuidbroek, Zwemschool t Dalhuus Wildervank, Sauna Beauty Farm Midwolda (niet openbaar) en vanaf 2014 Camping Wedderbergen (volgens onze laatste informatie niet openbaar toegankelijk). Aanvankelijk was de gemeente Menterwolde voornemens om vanaf 2014 geen bijdrage meer te leveren aan het zwembad Van der Valk in Zuidbroek. De gemeenteraad is daarop teruggekomen en heeft de bijdrage voor 2014 nog weer veilig gesteld. Voorlopig weer voor een jaar. Daarna zal het besluit opnieuw worden overwogen. Als de gemeente besluit na 2014 definitief te stoppen met cofinanaciering, dan zal dat hoogstwaarschijnlijk leiden tot sluiting van het bad. Het bad in Midwolda behoort tot Sauna Beauty Farm Midwolda en is niet openbaar toegankelijk. Dit compacte binnenbad is niet meegenomen in dit rapport. Zwemschool t Dalhuus in Wildervank beschikt over een compact binnenbad waar zwemlessen worden aangeboden. Hiernaast zijn er enkele uren gereserveerd voor recreatief zwemmen voor ouderen(baantjes trekken). Dit bad is niet openbaar toegankelijk. Bij Camping Wedderbergen is een zwembad in aanbouw. Vanaf 2014 kunnen campinggasten er gebruik maken. Volgens de laatste informatie is dat bad niet openbaar toegankelijk. Het zal daarom in het verdere rapport niet meegenomen worden. De overige 7 baden zijn onoverdekt: De Horsten Musselkanaal, t Vlasmeer Onstwedde, Bad Noord Stadskanaal, Moekesgat Ter Apel, De Barkhoorn Sellingen, De Ringberg Scheemda en De Kolck Meeden. De 14 openbare baden (7 binnen en 7 buiten) bieden allen leszwemmen aan, op t Vlasmeer in Onstwedde en De Horsten in Musselkanaal na. De 7 buitenbaden zijn allen eigendom van de gemeenten. De zwembaden Pagedal in Stadskanaal, Parc Emslandermeer in Vlagtwedde, Dalhuus in Wildervank en Van der Valk in Zuidbroek zijn eigendom van derden of private partijen. Het beheer en de exploitatie van de zwembaden wordt uitgevoerd door Optisport (een private partij), gemeenten, stichtingen en een dorpscoöperatie. De gemiddelde leeftijd van de buitenbaden ligt op ongeveer 46 jaar. In deze berekening zijn de Kolck in Meeden en de Ringberg in Scheemda niet meegerekend aangezien de leeftijd van deze baden ontbreken. De gemiddelde leeftijd van de binnenbaden ligt op ongeveer 34 jaar. Hierin zijn het instructiebad (41 jaar) en het wedstrijdbad (30 jaar) van de Watertoren als aparte baden gerekend. Bij de Horsten en t Vlasmeer worden in 2015 hoge kosten voor groot onderhoud verwacht. Bij de baden in Stadskanaal is 10 jaar geleden fors geïnvesteerd in groot onderhoud. De twee buitenbaden in de gemeente Vlagtwedde (Moekesgat en De Barkhoorn) verwachten in 2016 hoge kosten voor groot onderhoud en voor De Barkhoorn wordt dat ook in 2019 verwacht. Zoals al aangegeven ontbreken er gegevens van de gemeente Oldambt. Tijdens ons bezoek aan De Watertoren bleek dat de twee bassins goed onderhouden zijn

18 Het subtropisch bad in Veendam is 41 jaar oud en is in 1987 en 1998 gerenoveerd. De staat van het onderhoud is goed. In 2015 en 2016 worden hoge kostenposten verwacht voor onderhoud. De betrokken ambtenaar van de gemeente Menterwolde geeft aan dat het D.G van den Noortbad tussen nu en vier jaar aan een grote renovatie toe is. Hiervoor is niet gereserveerd. De Kolck in Meeden wordt geëxploiteerd door een dorpscoöperatie. Er zijn van dit bad geen gegevens bekend met betrekking tot de ouderdom van het bad

19 3.2 Zwembaden in kaart

20 3.3 Zwemplassen Oost- Groningen Volgens de gegevens van de provincie zijn er 19 zwemplassen in de 7 gemeenten van Oost Groningen. De zwemplassen hebben invloed op het zwembadgebruik van de inwoners. Eén van onze gesprekspartners verwoordde deze relatie als volgt: Als het mooi weer wordt, vluchten de mensen van de binnenbaden naar de plassen, tot er blauwalg geconstateerd wordt, dan wijken ze uit naar de buitenbaden. De zwemplassen zijn in bijna alle gevallen gratis toegankelijk. In de gemeente Vlagtwedde bevinden zich de meeste zwemplassen. Hieronder staan de plassen in een kaartje en overzicht weergegeven. Aantal zwemplassen per gemeente: Oldambt 3 Vlagtwedde 7 Bellingwedde 4 Pekela 2 Veendam 1 Menterwolde 1 Stadskanaal 1 Beertsterplas, Beerta (Oldambt) Camping Plathuis, Bourtange (Vlagtwedde) Camping Wedderbergen, Wedde (Bellingwedde) Kemperpark, Bellingwolde (Bellingwedde) De Barkhoorn, Sellingen (Vlagtwedde) De Papaver, Sellingen (Vlagtwedde) De Sellingerbeetse, Sellingen (Vlagtwedde) De Bouwte, Midwolda (Oldambt) Hereesveld, Nieuwe Pekela (Pekela) Koetshuis, Borgerswold Veendam Moekesgat, Ter Apel (Vlagtwedde) Natte Horizon, Bourtange (Vlagtwedde) Noordrand Oldambtmeer (Oldambt) Pagedal, Stadskanaal (Stadskanaal) Parc Emslandermeer (Vlagtwedde) Plan Zuid, Oude Pekela (Pekela) Ruitershorn Muntendam (Menterwolde) Veendiepplassen Bellingwolde (Bellingwedde) Wedderbergen, Urnenhoeve, wedde (Bellingwedde)

21 4. Zwemverenigingen 4.1 Zwemverenigingen Nederland algemeen Nederland speelt bij het zwemmen op mondiaal niveau een rol van betekenis. Zonder een kwalitatief hoogstaande zweminfrastructuur was dat nooit gelukt. Tot de infrastructuur behoren de vele zwembaden in Nederland, een opleidingsstelsel voor zwemvaardigheid, alsmede een hecht netwerk van zwemlesaanbieders waaronder ook veel zwemverenigingen. Zwemverenigingen spelen al decennialang een essentiële rol in het bevorderen van de zwemvaardigheid en het naar de top toe begeleiden van jeugdig zwemtalent. Hiernaast zijn verenigingen actief in het garanderen van de veiligheid op en in het water en simpelweg in het bevorderen van het plezier in het zwemmen. Nederland telt drie grote koepels als het gaat om zwemmen, te weten de Koninklijke Nederlandse Zwembond (KNZB), de Nederlandse Culturele Sportbond (sectie Zwemmen) en de Koninklijke Nederlandse Bond tot het Redden van Drenkelingen (KNBRD), beter bekend als Reddingsbrigade Nederland. De KNZB organiseert in Nederland de zwemsport, meer specifiek het wedstrijdzwemmen, openwaterzwemmen, waterpolo, synchroonzwemmen en schoonspringen. Binnen deze sporttakken stimuleert zij de breedte- en topsport en worden zwemmers met een handicap geïntegreerd. In 2012 waren bij de KNZB 440 verenigingen aangesloten, deze zorgden samen voor leden. Het ledenbestand van de KNZB bestaat voor bijna twee derde ( leden) uit jeugdleden. Een belangrijk deel daarvan is lid van een vereniging vanwege de zwemlessen die de verenigingen verzorgen. Het ledenaantal van de KNZB laat de laatste 10 jaar een lichte daling zien. Landelijk gezien telt een zwemvereniging 321 leden. Dit aantal ligt aanzienlijk hoger dan het gemiddelde van een sportvereniging, namelijk 195. Bij 42 % van de zwemverenigingen was er in het laatste jaar sprake van een groei in het aantal leden. Eén op de drie verenigingen zag het ledenaantal dalen. De drie meest beoefende zwemtakken zijn wedstrijdzwemmen, recreatief zwemmen en waterpolo. Wedstrijdzwemmen is de populairste tak van zwemverenigingen. Eén op de vijf zwemverenigingen hebben te maken met een wachtlijst. De beperkte beschikbaarheid van badwater op gunstige tijden en volle trainingsgroepen in de wedstrijdsport spelen hierbij een rol. Zwemverenigingen zijn voor het beoefenen van hun sport afhankelijk van zwembaden en vaak ook van andere zwemverenigingen. Eén op de drie zwemverenigingen ervaart problemen met de accommodatie. Naast accommodatieproblemen hebben veel zwemverenigingen te maken met financiële problemen (66%). Onder de financiële knelpunten worden veelal het verkrijgen van (gemeentelijke) subsidies en het aantrekken van sponsoren verstaan. Belangrijke speerpunten in het beleid van zwemverenigingen zijn ledenbehoud en/of ledenwerving, werving en behoud van kader en financiën. Voor een inventarisatie van de zwemverenigingen in Oost- Groningen van verwijzen we naar bijlage

22 4.2 Ontwikkelingsmogelijkheden verenigingen Robin Reverda van de KNZB mailde ons de volgende tekst (cursief) over de ontwikkelingsmogelijkheden van zwemverenigingen. De KNZB heeft enkele jaren geleden al een strategie en instrumentarium ontwikkeld om invulling te geven aan een zinvolle rol van verenigingen bij het beheer en de exploitatie van zwemaccommodaties. Zij streeft er naar ondernemende verenigingen te ontwikkelen en ondersteunen om hen zo (onder meer) in staat te stellen organiserend vermogen te ontwikkelen ten behoeve van een betere en (kosten)effectievere bedrijfsvoering van zwembaden. Concreet kunnen verenigingen bijdragen door de afhankelijkheid in de organisatie van hun eigen activiteiten te verminderen ( sleutelhuur ), ook voor niet-leden activiteiten te organiseren (bijv. zwemles), lichte beheertaken op zich te nemen (schoonmaak, klein onderhoud, etc.), exploitatie-onderdelen over te nemen (bijv. horeca) of zelfs de gehele verantwoordelijkheid voor de exploitatie op zich te nemen. De rol van de verenigingen kan met andere woorden ondersteunend zijn, of meer van primaire aard. Deze kan (en moet) altijd aangepast worden op de lokale situatie. Belangrijke aspecten om te bepalen wat mogelijk en wenselijk is, zijn bijvoorbeeld lopende afspraken met de zittende exploitant van het zwembad, maar ook het vermogen en de ambities van de betrokken vereniging(en). De KNZB heeft bij de ontwikkeling van haar beleid in het Masterplan Accommodaties invulling gegeven aan de bijdrage van zwemverenigingen vanuit een breed verantwoordelijkheidsgevoel voor zwemmen in Nederland. Zij ziet daarin een kans om verenigingen een stevige plek te geven in de toekomst van onze zwembaden. Daarbij geldt uiteraard dat verenigingen moeten tonen dat zij in staat en bereid zijn een dergelijke rol (in welke gradatie dan ook) op zich te nemen. Open staan voor samenwerking, open communiceren en een pro-actieve opstelling zijn daarbij van belang. Wij constateren dat de zwemverenigingen in Oost- Groningen in het algemeen niet verschrikkelijk groot zijn en weinig bereid tot samengaan. Hun positie en programmering in de baden is niet dusdanig goed dat zij veel ontwikkelingsmogelijkheden hebben

23 5. De positie van de baden in de regio 5.1 De optimale afstand bestaat niet Meer dan welke sportaccommodaties ook, vervullen zwembaden een meer of minder grote rol in de regio. Afhankelijk van de functies van de verschillende baden varieert die reikwijdte. De bereidheid om naar een zwembad te reizen zal per functie verschillen. Om één en ander te verduidelijken nemen we het subtropisch bad Tropiqua uit Veendam als voorbeeld. Dit bad verenigt meerdere functies in zich. Voor elke functie geldt een specifieke reisafstand (lees: bereidheid om de afstand te overbruggen). Voor de functie dagje uit zal de bereidheid om te reizen groot zijn. Je zou wellicht een cirkel met een straal van wel 50 kilometer om het bad kunnen trekken als het om de functie dagje uit gaat. Anders is het als bezoekers dagelijks hun baantje willen trekken. In dat geval zal de cirkel veel kleiner zijn. Wij schatten in dat de straal dan ongeveer 5 kilometer zou moeten zijn. Terwijl er weer een heel andere straal gekozen kan worden als de bezoekers niet dagelijks hun baantje willen trekken, maar wekelijks één of twee keer. Voor het rijden naar de zwemlessen geldt weer een heel andere optimale afstand. Wij veronderstellen dat ouders voor kwalitatief goede zwemlessen bereid zijn behoorlijke afstanden te overbruggen. De aantrekkingskracht van binnenbaden is in het algemeen groter dan die van buitenbaden. De buitenbaden hebben veel meer dan de binnenbaden een lokale functie. Voor zwemlessen kiezen ouders al vaak geen buitenbad meer en als ze er al voor kiezen, dan vaak in combinatie met een binnenbad. In de zomer worden de lessen gevolgd in het buitenbad en in de winter wordt een binnenbad bezocht. Tijdens onze opdracht zijn we op zoek geweest naar een optimale afstand. Helaas hebben we die niet kunnen vinden. Ook in Zwemmen in Nederland niet. 5.2 De reikwijdte Desondanks hadden we de behoefte om de reikwijdte van de verschillende baden inzichtelijk te maken. Vooral ook om de overlap van de baden in kaart te brengen. Wij hebben dat gedaan voor de functie leszwemmen. Wij hebben voor deze functie gekozen omdat de Nederlandse samenleving het van belang vindt dat onze kinderen leren zwemmen om te kunnen overleven in bedreigende situaties. In het algemeen wordt deze functie van meer belang geacht dan welke andere functie dan ook. Tijdens debatten in gemeenteraden over het voortbestaan van zwembaden wordt het argument dat kinderen moeten leren zwemmen veelvuldig zwaar gewicht toegekend. Onze keuze voor de functie leszwemmen wil beslist niet zeggen dat wij die andere functies niet van belang vinden. Nogmaals, in het algemeen kent de samenleving aan die functie een groter gewicht toe. Om de binnenbaden hebben we, onafhankelijk van hun grootte en uitstraling, een cirkel getrokken van 10 kilometer. De werkelijk te bereizen afstand zal iets groter zijn, omdat wegen niet altijd de straal van de cirkel volgen en de route in werkelijkheid een grilliger verloop kent. Vanwege de geringere aantrekkingskracht van de buitenbaden hebben we hierbij een straal van 7,5 kilometer gehanteerd. Wij veronderstellen hiermee dat ouders bereid zijn om voor kwalitatief goede zwemlessen in een binnenbad een afstand van ongeveer 10 kilometer of iets meer af te leggen. Bij hun keuze laten ze zich niet leiden door gemeente- en provinciegrenzen. Dat is de reden dat we ook een aantal Drentse baden, de Kalkwijck van Hoogezand en het openluchtbad van Slochteren, op onze kaarten verwerkt hebben. Anders is dat met nabijgelegen baden in Duitsland. Zoals we hiervoor schreven, hebben we de functie leszwemmen als uitgangspunt van onze kaarten gekozen. Vanwege de taalbarrière hebben we daarom de Duitse baden niet op onze kaarten verwerkt. Onze keuze voor het leszwemmen als uitgangspunt voor onze kaarten, wil niet zeggen dat potentiële bezoekers voor de andere functies niet bereid zijn te reizen. Voor sportbeoefening zijn Nederlanders allang niet meer aangewezen op de eigen woonplaats. De toegenomen mobiliteit en digitalisering maakt dat inwoners voor hun vriendschappen, verenigingen en