*ZE98AFCF3CE* Aan de gemeenteraad van Gemeente Vlagtwedde Postbus AA SELLINGEN. Geachte raadsleden,

Transcriptie

1 *ZE98AFCF3CE* Aan de gemeenteraad van Gemeente Vlagtwedde Postbus AA SELLINGEN datum: 5 februari 2014 ons kenmerk: ZA /DU doorkiesnummer: (0599) uw brief van: uw kenmerk: onderwerp: Toekomstvisie Zwembaden Oost Groningen Bijl.: -- Geachte raadsleden, Inleiding Hierbij ontvangt u van ons het rapport: Toekomstvisie Zwembaden Oost Groningen. Dit rapport is afgelopen 31 januari door het Huis van de Sport Groningen aan de stuurgroep van het Regionaal Woon- en Leefbaarheidsplan ter kennisname aangeboden. Aanleiding rapport Zoals u bekend is Oost-Groningen is één van de regio s waar de bevolkingssamenstelling flink zal veranderen. Minder inwoners, meer ouderen en minder jongeren. Op veel terreinen van gemeentelijk beleid zal dat zicht- en voelbaar worden. Zo ook op het gebied van zwembaden. Uit een in 2012 gemaakte inventarisatie van Huis voor de Sport Groningen, in opdracht van de provincie, blijkt dat er in de gehele provincie Groningen (te) veel zwembaden zijn, die in sommige gebieden zeer dicht bij elkaar liggen. De verzorgingsgebieden overlappen elkaar. Op initiatief van wethouder Annelien de Winter van Menterwolde hebben er in november 2012 en januari 2013 een tweetal discussiebijeenkomsten plaatsgevonden tussen de wethouders sport van zeven gemeenten in Oost-Groningen inzake de problematiek van de zwembaden. De directe aanleiding vormde de dreigende sluiting van een of twee zwembaden in de gemeente Menterwolde. Naar aanleiding van die bijeenkomsten bleek er behoefte te bestaan aan een toekomstperspectief voor de zwembaden en heeft de stuurgroep Regionaal Woon- en Leefbaarheidsplan Oost-Groningen aan Huis voor de Sport Groningen de opdracht gegeven een visie voor de langere termijn te ontwikkelen, In dit geval is er gekozen voor 10 jaar. Deze visie zal vooral moeten zijn gebaseerd op de te verwachten ontwikkelingen aan de vraagzijde. De ontwikkeling van de vraag kan zich laten vertalen in een aantal mogelijke scenario s voor de aanbodzijde. Met andere woorden: hoe zou de optimale zwembadkaart er in een aantal mogelijke varianten voor Oost-Groningen uit kunnen zien. Dit rapport schetst het regionale toekomstperspectief.

2 - 2 - Vervolg Het rapport is, zoals gezegd, door de Stuurgroep RWLP ter kennisname aangenomen. Inhoudelijk heeft zowel de Stuurgroep RWLP als uw college geen oordeel geveld over het rapport. Wel zullen wij waarschijnlijk het rapport betrekken bij het ontwikkelen van een toekomstvisie ten aanzien van sportvoorzieningen in onze gemeente. Afsluitend We hopen u hiermee voor nu voldoende te hebben geïnformeerd over het rapport Toekomstvisie Zwembaden Oost Groningen. Van verdere voortgang en uitkomsten zullen we u vanzelfsprekend op de hoogte houden. Met vriendelijke groet, de heer J.M. de Vos secretaris mevrouw L.A.M. Kompier burgemeester

3

4 Titelpagina Titel Toekomstvisie zwembaden Oost-Groningen Subtitel Datum 18 November 2013 Auteur(s) Jan Willem Nanninga Sebastian van Sleen Kaarten Carla Lukens Oldenziel, Grontmij Nederland B.V. adres Contact Huis voor de Sport Groningen Laan van de Sport TG Hoogezand Postbus AD Hoogezand T

5 Inhoudsopgave Inleiding Demografische ontwikkeling en zwemparticipatie Demografische ontwikkelingen Zwemparticipatie Samenvatting Ontwikkelingen en trends op gebied zwemmen en zwemwater Inleiding Zwemaccommodaties Zwemvaardigheid Zwemdeelname Toegankelijkheid Beleid, eigendom, beheer en exploitatie Samenvatting Zwemwater Oost- Groningen Zwembaden Zwembaden in kaart Zwemplassen Oost- Groningen Zwemverenigingen Zwemverenigingen Nederland algemeen Ontwikkelingsmogelijkheden verenigingen De positie van de baden in de regio De optimale afstand bestaat niet De reikwijdte Zwembaden in kaart Overdekte baden Buitenbaden Toekomstbestendigheid huidige baden Kostenbesparing Baden van en in de toekomst Inleiding Visie Dorps- en gemeentegrenzen Leefbaarheid Taak en verantwoordelijkheid gemeenten Bewoners Kosten en baten Uitgangspunten Scenario s voor Inleiding Binnenbaden Buitenbaden Alternatief scenario voor de punt Slotbeschouwing Bronnen en literatuur Bijlage 1 Lijst gesprekspartners Bijlage 2 Inventarisatie verenigingen Bijlage 3 Bevolkingsprognoses Oost Groningen Bijlage 4 Zwembaden Oost- Groningen Gemeente Stadskanaal Gemeente Vlagtwedde Gemeente Oldambt Gemeente Veendam Gemeente Menterwolde Bijlage 5 Zwemverenigingen Oost-Groningen 61

6 Inleiding Oost-Groningen is één van de regio s waar de bevolkingssamenstelling flink zal veranderen: minder bewoners, meer ouderen en minder jongeren. Op veel terreinen van gemeentelijk beleid zal dat zicht- en voelbaar worden. Zo ook op het gebied van zwembaden. Uit een in 2012 gemaakte inventarisatie van Huis voor de Sport Groningen, in opdracht van de provincie, blijkt dat er in de gehele provincie Groningen (te) veel zwembaden zijn, die in sommige gebieden zeer dicht bij elkaar liggen. De verzorgingsgebieden overlappen elkaar. Op grond van dat rapport adviseren we provincie en gemeenten om, op het gebied van grotere sportaccommodaties (waaronder zwembaden), in regionaal of provinciaal verband een aanvang te maken met afstemming en samenwerking om in de toekomst tot een verantwoorde balans te komen tussen vraag en aanbod naar verschillende typen zwemwater. Het gevaar bestaat immers dat de huidige (over)capaciteit aan zwemwater straks omslaat in ondercapaciteit als iedere gemeente zich uitsluitend baseert op zijn eigen voorzieningen en budgettaire mogelijkheden en geen rekening houdt met de situatie in de omliggende gemeenten. Zo dreigen er steeds meer zwembaden te verdwijnen. Op initiatief van wethouder Annelien de Winter van Menterwolde hebben er in november 2012 en januari 2013 een tweetal discussiebijeenkomsten plaatsgevonden tussen de wethouders sport van zeven gemeenten in Oost-Groningen inzake de problematiek van de zwembaden. Het betreft Bellingwedde, Menterwolde, Oldambt, Pekela, Stadskanaal, Veendam en Vlagtwedde. De directe aanleiding vormde de dreigende sluiting van een of twee zwembaden in de gemeente Menterwolde. Naar aanleiding van die bijeenkomsten bleek er behoefte te bestaan aan een toekomstperspectief voor de zwembaden en heeft de stuurgroep Regionaal Woon- en Leefbaarheidsplan Oost-Groningen aan Huis voor de Sport Groningen de opdracht gegeven een visie voor de langere termijn te ontwikkelen, In dit geval is er gekozen voor 10 jaar. Deze visie zal vooral moeten zijn gebaseerd op de te verwachten ontwikkelingen aan de vraagzijde. De ontwikkeling van de vraag kan zich laten vertalen in een aantal mogelijke scenario s voor de aanbodzijde. Met andere woorden: hoe zou de optimale zwembadkaart er in een aantal mogelijke varianten voor Oost-Groningen uit kunnen zien. Dit rapport schetst het regionale toekomstperspectief. In hoofdstuk 1 schetsen we de demografische ontwikkelingen in de regio en de ontwikkelingen ten aanzien van zwemparticipatie. De algemene ontwikkelingen en trends op het gebied van zwemmen en zwemwater worden weergegeven in hoofdstuk 2. We spitsen het toe op de zwemvaardigheid, zwemdeelname, de toegankelijkheid en het eigendom en beheer van de baden. We hebben dat gedaan op basis van landelijke gegevens en die gegevens waar mogelijk vertaald naar de regio. Vervolgens is in hoofdstuk 3 het zwemwater in Oost- Groningen in kaart gebracht. In dit geval niet alleen de zwembaden, maar ook de zwemplassen. Vervolgens hebben we aandacht besteed aan een specifieke groep gebruikers, namelijk de verenigingen. We hebben dat gedaan in hoofdstuk 4. In het daaropvolgende hoofdstuk 5 hebben we de zwembaden en hun verzorgingsgebieden v.w.b. leszwemmen in kaart gebracht. Omdat verzorgingsgebieden van zwembaden de gemeenteen provinciegrenzen overschrijden, hebben we baden in de regio daarin meegenomen. In hoofdstuk 6 schetsen we mogelijkheden om de kosten van de exploitatie te drukken en de inkomsten te verhogen. Vervolgens maken we de sprong naar de baden voor en in de toekomst. We formuleren in eerste instantie een visie waarop het toekomstige scenario gebaseerd moet zijn. Van krimp naar kwaliteit heeft daartoe als uitgangspunt gediend. Tot slot beschrijven we in hoofdstuk 8 de scenario s voor de toekomst

7 1. Demografische ontwikkeling en zwemparticipatie 1.1 Demografische ontwikkelingen Hieronder wordt ingegaan op de demografische ontwikkelingen die van invloed zijn op de toekomstvisie voor zwembaden in de regio Oost Groningen. De 'krimp', de terugloop van de bevolking en huishoudens, gaat zich in de komende decennia in heel Nederland voordoen, maar de gevolgen worden nu al heel concreet merkbaar in bepaalde gebieden. De regio's Oost-Groningen en Noordoost-Groningen onderscheiden zich duidelijk met een hoog percentage bevolkingdaling. Uit de tabbellen in bijlage 2 van de bevolkingsprognoses van de zeven gemeentes blijkt dat er sprake is van een serieuze krimp. In tien jaar tijd daalt het aantal inwoners van de regio Oost Groningen met 5,59% van in 2013 naar inwoners in Dit blijkt uit de cijfers van de provincie Groningen. Alle zeven Oost - Groninger gemeenten hebben te maken met krimp door ontgroening of door een hoog sterftecijfer. De grijze druk is in Oost Groningen relatief hoog. Hiernaast is er sprake van urbanisatie waarbij mensen van het platteland naar de stedelijke gebieden trekken. Jongeren met kansen en mensen met hogere opleidingen trekken weg naar stedelijke gebieden. De ouderen, de werklozen en mensen met een lage opleiding blijven achter of trekken juist naar het gebied toe. De afbeelding hierboven geeft de hoofdstromen van de migratie weer

8 De bevolkingskrimp vindt voornamelijk plaats in de leeftijdscategorieën 8 t/m 12 jaar, 13 t/m 17 jaar en 35 t/m 59 jaar. Het aantal inwoners vanaf 60 jaar, en met name de leeftijdscategorie 75+ stijgt in alle gemeenten. Gemeente Bellingwedde heeft het hoogste krimp percentage(15,46%). De gemeenten in de directe omgeving van de stad Groningen hebben over het algemeen te maken met een kleinere krimp. Hiernaast is ook de aanwezigheid van andere grotere plaatsen binnen de gemeente een indicatie voor het krimppercentage. Hieronder staat in een tabel een overzicht van de krimp van de zeven gemeentes weergegeven. Jaar/ Gemeente Bellingwedde Menterwolde Oldambt Pekela Stadskanaal Veendam Vlagtwedde Totaal Daling aantal inwoners in tien jaar Percentage daling in tien jaar 15,46% 4,11% 3,99% 9,13% 7,10% 2,56% 5,31% 5,59% Tabel: bevolkingsontwikkeling Uit bijlage 2, de bevolkingsprognoses van Oost Groningen, blijkt dat het aantal jongeren tot en met 12 jaar in tien jaar tijd daalt met 14 % van naar Het aantal jongeren van 13 t/m 17 jaar daalt zelfs met bijna 20% van 8794 naar Deze ontwikkeling levert een dynamiek op die veel consequenties heeft. Naast bijvoorbeeld leegstand, komen voorzieningen onder druk te staan. Dit kan consequenties hebben voor het lokale sportaanbod. Mensen moeten langere afstanden gaan afleggen en hogere kosten maken om elders voorzieningen te bezoeken. De bevolkingsdaling heeft ook gevolgen voor de bezetting van de zwembaden. Uit een analyse van het Mulier Instituut blijkt dat ongeveer 65 procent van de Nederlanders sport of beweegt, maar krimpgebieden scoren over het algemeen fors onder het landelijk gemiddelde. Remco Hoekman, senior onderzoeker bij het Mulier Instituut stelt dat het gemeenten (in krimpgebieden) over het algemeen ontbreekt aan een langetermijnvisie voor hun sportaanbod. De regionale opgave van de krimpgebieden is als volgt kort samen te vatten: het organiseren van samenwerking tussen de bestaande regionale culturele en sportvoorzieningen op het vlak van programmering, marketing en organisatie. Bestuurders, ambtenaren en deskundigen verwachten dat betere regionale samenwerking kan leiden tot het behoud van sportaccommodaties. Maar in de praktijk komt dat nog niet echt van de grond, vinden diezelfde wethouders en ambtenaren in Groningse krimpgebieden

9 1.2 Zwemparticipatie De beschikbare AVO-cijfers maken het mogelijk een vergelijking op de lange termijn te maken van het profiel van zwemmers. De tabel hieronder geeft een profielschets van mensen die minimaal één keer per jaar zwemmen. Daarin zien we dat het aandeel zwemmers onder mannen constant is gebleven. In 2007 is er sprake van een lichte daling ten opzichte van Bij de vrouwen zien we eveneens een lichte daling. Bij vrijwel alle leeftijdscategorieën is de incidentele zwemparticipatie in 2007 min of meer gelijk gebleven als deze vergeleken wordt met In de leeftijdscategorieën van 25 tot en met 59 jaar vind een lichte daling plaats. Indien de incidentele zwemparticipatie zich stabiliseert en de krimp doorzet heeft dit negatieve gevolgen voor de bezoekersaantallen van de zwembaden. De gegevens zijn landelijk georiënteerd en kunnen verschillen van de ontwikkelingen in Oost Groningen. Naast de incidentele zwemparticipatie is er gekeken naar mensen die met iets meer regelmaat (minimaal tien weken in een jaar) zwemmen. In de periode zwemmen steeds minder mannen minimaal tien weken in een jaar. Ook bij de vrouwen is na 1995 een daling te zien van de frequente zwemsters

10 De zwemparticipatie in de leeftijdsgroep van het leszwemmen (6-11 jaar) is de laatste jaren stabiel te noemen. De middelbare schooljeugd laat de laatste jaren een forse daling zien als het gaat om de frequente deelname aan zwemmen. Ook de zwemparticipatie onder studenten en jongvolwassen (18-24 jaar) en de jarigen is afgelopen jaren fors gedaald (zie bovenstaande tabel). Bij de leeftijdscategorieën vanaf 35 jaar en ouder is eveneens een daling te constateren. De conclusie luidt dan ook dat, met uitzondering van de jongste doelgroep, de frequente zwemparticipatie is gedaald. De leeftijdsgroep van 6-11 jaar heeft verreweg het hoogste percentage (40%) dat minimaal 10 weken in een jaar zwemt. Dit betekent dat de jongere jeugd voor een groot deel van de inkomsten van de zwemaccommodaties zorgen. Uit de bevolkingsprognose blijkt dat het aantal kinderen tot en met 12 jaar daalt met 2757 (14%) tot in Het aantal leszwemmers zal hierdoor de komende tien jaar afnemen. De krimp van deze leeftijdscategorieën heeft negatieve gevolgen voor het aantal zwembadbezoekers en de zwemverenigingen in Oost Groningen. De inkomsten uit zwemlessen dalen en dit heeft gevolgen voor zwemlesaanbieders. Voor de zwemverengingen betekent dit een daling van het aantal leden en dus van de inkomsten. De jeugd is een belangrijke doelgroep en vormt bijna tweederde (88.000) van het ledenbestand. Het ledenaantal van de KNZB laat de laatste 10 jaar een lichte daling zien. Over een periode van 30 jaar is het ledenaantal van de zwembond min of meer stabiel gebleven. Deze stabiliteit is terug te vinden in het percentage dat zegt lid te zijn van een zwemclub. De jongere doelgroepen zijn belangrijk voor de zwemsport, maar vormen daarentegen een relatief klein deel van de totale bevolking van Oost Groningen. Alle inwoners van Oost- Groningen tot en met 12 jaar vormen 15,22 % van de totale bevolking in de regio. Een verhoging van de zwemparticipatie in een andere doelgroep kan de gevolgen van de krimp in de jongere doelgroepen wellicht opvangen. Dit zal echter een flinke opgave zijn omdat de jeugd verreweg het meest gebruik maakt van zwembaden. Een andere, nu nog relatief kleine doelgroep zijn de ouderen vanaf 60 jaar. Deze doelgroep groeit en voor de zwemaccommodaties liggen hier kansen. Hiernaast is Healthy Ageing (het stimuleren van gezond ouder worden) een belangrijke ontwikkeling waarvoor veel aandacht is. Dit kan ervoor zorgen dat ouderen vaker gaan participeren in de sport en in het zwemmen. Ouderen maken veelal gebruik van binnenzwembaden. De daling van de frequente zwemparticipatie in de overige leeftijdscategorieën zorgt in combinatie met de bevolkingskrimp ook voor een afname het aantal zwembadbezoeken in de toekomst. De demografische ontwikkelingen en ontwikkelingen in de zwemparticipatie zorgen voor een verminderende behoefte aan zwembaden. Dit heeft consequenties voor de zwemaccommodaties in Oost-Groningen. Om de krimp te compenseren zal de frequente zwemparticipatie moeten stijgen

11 Uit een grootschalig onderzoek van het Mulier Instituut naar het zwemmen in Nederland blijkt dat de zwemfrequentie sinds 1995 is afgenomen. Uit de tabel hieronder blijkt dat het aantal mensen dat minimaal 5, 10, 30 of 40 weken per jaar zwemmen afneemt. 1.3 Samenvatting In dit eerste hoofdstuk zijn we begonnen met een schets van de demografische ontwikkelingen en constateerden dat er in 2023 in de Oost-Groninger gemeenten samen 7940 mensen minder leven dan nu. Dat komt neer op een dorp iets kleiner dan Ter Apel. Dat dorp en de naaste omgeving hebben in totaal 8600 inwoners. De leeftijdsgroep 0-12 jarigen daalt fors. In totaal zijn er in kinderen van 0-12 minder dan thans. Met name dat laatste heeft consequenties voor het gebruik van de baden. Kinderen uit de basisschoolleeftijd vormen immers een substantieel deel van het totale aantal bezoekers van de zwembaden. In de leeftijdsgroep die de zwemlessen volgt, namelijk de groep kinderen van 4-7 vindt een daling plaats van 612 kinderen. Financieel gezien zijn de zwemlessen uitermate aantrekkelijk voor de baden. Op de lessen wordt in het algemeen het meest verdiend. De bevolkingsdaling zal leiden tot een lager zwembadbezoek en geringere vraag naar leszwemmen. Het lagere bezoek van zwembaden wordt nog versterkt door een gestage daling van de zwemparticipatie in het algemeen. Het incidentele gebruik van zwemwater blijft redelijk constant, maar de frequente participatie daalt al jaren achtereen heel gestaag. De verwachting is dat deze trend zal doorzetten en het zwembadbezoek verder zal doen afnemen

12 2. Ontwikkelingen en trends op gebied zwemmen en zwemwater 2.1 Inleiding Om ontwikkelingen en trends op het gebied van zwemmen en zwemwater op het spoor te komen, hebben we een groot aantal mensen in en buiten de regio gesproken. In alle gevallen betrof het mensen die beroepshalve met sportaccommodaties en in het bijzonder zwembaden te maken hebben. Achterin dit rapport is een bijlage opgenomen met een overzicht van onze gesprekspartners. Naast experts hebben we bestaande literatuur geraadpleegd. In het boek Zwemmen in Nederland; de zwemsport in al zijn facetten nader belicht is vrijwel alle informatie over zwemmen en zwembaden gebundeld. Dat is ook de aanleiding om dit boek als uitgangspunt en voornaamste bron te nemen voor dit hoofdstuk. Overigens moet wel opgemerkt worden dat het boek gebaseerd is op onderzoeksgegevens van heel Nederland, met z n grote steden, de Randstad en landelijke gebieden met een veel geringere bevolkingsomvang. Helaas is er geen specifiek onderzoek gedaan naar plattelandsregio s zoals Oost-Groningen. Voor onze regio zullen we de gegevens daarom mogelijk enigermate moeten herinterpreteren. 2.2 Zwemaccommodaties Het aantal zwembaden dat in 2011/2012 is geteld, komt op Dit betreft openluchtzwembaden, overdekte zwembaden en combizwembaden. 93% van de Nederlandse bevolking vindt dat een zwembad voor elke gemeente een basisvoorziening hoort te zijn. Bij de verdeling van zwembaden in overdekte zwembaden, openlucht- en combizwembaden blijkt dat meer dan de helft van de zwembaden overdekt is, een derde is een openluchtzwembad en de overige zijn combizwembaden. Ruim de helft van de openluchtbaden bevindt zich in niet stedelijke gebieden. Groningen behoort tot één van de drie provincies met de meeste openluchtzwembaden. Een derde van de zwembaden is een solitair (zelfstandig) zwembad, eenzelfde percentage behoort tot de verblijfsrecreatie (bungalowpark, camping, hotel/motel). De ruim zwembaden tellen ongeveer bassins. 42 procent van de baden heeft één bassin. Meer dan de helft van zwembaden (58%) beschikt over twee of meer bassins. 14 procent van de zwembaden beschikt zelfs over vier of meer bassins. Gemiddeld gezien zijn de meeste bassins te vinden bij zwembaden in sportparken/sportcomplexen en bij solitaire zwembaden. De grote meerderheid van de zwembaden heeft bassins die geschikt zijn voor recreatief zwemmen. In ruim de helft van de zwembaden is in ieder geval één bassin geschikt voor instructie en bij 40 procent van de zwembaden kunnen doelgroepactiviteiten plaatsvinden. Een kwart van de zwembaden beschikt over minimaal één bassin dat geschikt is voor wedstrijden. In de gehele provincie Groningen bevinden zich in zwembaden. In de zeven gemeenten(oldambt, Pekela, Bellingwedde, Stadskanaal, Veendam, Menterwolde en Vlagtwedde) van de regio Oost Groningen bevinden zich momenteel 16 zwemaccommodaties waarvan er 2 niet openbaar toegankelijk zijn (Sauna Midwolda en Zwemschool Dalhuus) De 14 openbaar toegankelijke zwembaden zijn onder te verdelen in 7 buitenbaden, 4 binnenbaden en 3 subtropische zwembaden

13 2.3 Zwemvaardigheid De afgelopen zomer is door een aantal verdrinkingsgevallen de zwemvaardigheid van onze kinderen weer ter sprake gekomen. Gelukkig halen verreweg de meeste kinderen (94%) tussen jaar minimaal één diploma. Van de autochtone kinderen behaalt 96% één diploma. Kinderen uit allochtone gezinnen blijven hierbij toch wel behoorlijk achter. Van hen haalt 85% één diploma. Voor zowel de autochtone als de allochtone groep geldt dat kinderen uit gezinnen met lagere inkomens achterblijven. Etniciteit en inkomen zijn dus factoren die mede bepalen of kinderen zwemvaardig zijn of niet. Aangenomen wordt dat de ouders van deze kinderen niet zijn opgegroeid met de traditie om kinderen op zwemles te doen, terwijl voor de overige groep zwemles een vanzelfsprekend onderdeel van de Nederlandse cultuur is geworden. Diplomabezit is in sterk stedelijke gebieden lager dan in matig stedelijke en niet stedelijke regio s. Het probleem is daarmee in Oost-Groningen wellicht iets lager dan elders, maar er zullen ongetwijfeld kinderen zijn die nog geen diploma hebben. Hoewel het lagere inkomensniveau van de bewoners van Oost-Groningen dit mogelijk weer ruimschoots teniet doet. Verschillende gemeenten in Nederland kennen daarom een vangnetregeling. Kinderen die in de laatste groepen van het basisonderwijs nog geen diploma hebben behaald, worden in de gelegenheid gesteld om alsnog diploma A te halen. De betreffende gemeenten verstrekken daartoe een subsidie, al of niet in natura. Voor de zwemvaardigheid van autochtone kinderen heeft het, zo blijkt uit onderzoek in een aantal gemeenten, geen positief resultaat. Wel voor kinderen uit allochtone gezinnen. Het aantal zwemlesaanbieders per 100 km2 is in de provincie Groningen relatief laag. Dat geldt overigens in het algemeen voor meer landelijke gebieden. Als je echter kijkt naar het aantal aanbieders per kinderen van vier tot twaalf jaar, dan is het beeld in Groningen veel gunstiger. Vlagtwedde en Menterwolde scoren hierbij erg goed. Veendam, Pekela en Bellingwedde veel minder gunstig. Figuur: Aantal zwemlesaanbieders per kinderen van 4 tot 12 jaar Figuur: Aantal zwemlesaanbieders per 100 m 2 Voor geheel Nederland geldt dat 75% van de zwemlesaanbieders een zwembad is. Acht procent van de aanbieders bestaat uit (commerciële) zwemscholen. Sjaak Geerlings van Tropiqua in Veendam spreekt de verwachting uit dat zwemlessen steeds meer zullen worden verzorgd door particulieren, die daarbij gebruik maken van een eigen of een gehuurd bad. Gemiddeld vragen de zwembaden voor een les 10, terwijl commerciële aanbieders 14,50 vragen. In Oost Groningen zijn de prijzen niet eenduidig maar kan geconstateerd worden dat deze lager liggen dan het landelijke gemiddelde. Michel Vaatstra van de commerciële baden in Kollum en Zuidhorn spreekt uit dat ouders bereid zijn voor kwalitatief goede zwemlessen behoorlijke afstanden te reizen

14 In de literatuur en in de gesprekken die wij hebben gevoerd, wordt geen optimale afstand tot de zwemlesaanbieder genoemd. Wij gaan uit van ongeveer kilometer, maar er zullen ongetwijfeld mensen bereid zijn grotere afstanden te overbruggen. Wij vermoeden dat het inkomen van de ouders mogelijk ook een rol zal spelen. Hoewel we dat in de literatuur nergens tegenkomen, zeggen deskundigen dat, om uiteenlopende redenen, leszwemmen zich steeds meer verplaatst naar overdekte baden. 2.4 Zwemdeelname Hoewel openbare baden nog steeds het merendeel van het totale aantal bezoeken trekt, namelijk 85%, wijzen de cijfers van de afgelopen jaren op een dalende trend. Zwembaden geven zelf aan een stabiel bezoekersbestand te verwachten (ongeveer 60%), 19 % verwacht groei en 17% verwacht in de toekomst minder bezoekers. In de vragenlijst van de Zwemmonitor is de vraag gesteld, welke verwachtingen men had van de bezoekersaantallen in de komende jaren. Bij de openluchtbaden ging een derde deel uit van een vermindering van het aantal bezoekers. Volgens Rob de Vries van Drijver en Partners loopt het bezoek van openluchtbaden al een aantal jaren terug en is er sprake van een trend. Ondanks een lichtelijk dalende trend, behoort zwemmen tot één van de populairste sporten van Nederland. Achttien procent van de Nederlanders zwemt minimaal twaalf keer per jaar. Andere populaire sporten zijn: aerobics/fitness/conditietraining (22%), wandelsport/sportief wandelen, exclusief nordic walking (14%), hardlopen (13%) en wielrennen/toerfietsen (10%). Bijna meer dan welke andere sport ook, is zwemmen geschikt voor jong en oud (van 0-90) en is de deelname van vrouwen erg hoog. Onder sporters met een lichamelijke handicap is zwemmen de meest beoefende sport en dat is ook het geval bij gehandicapte kinderen in het speciaal onderwijs. Zoals gezegd is zwemmen populair onder vrouwen, meer dan onder mannen en kinderen. Ten opzichte van ouderen is zwemmen populairder bij kinderen. In 2007 zwom 40% van de kinderen van 6-11 jaar minimaal 10 weken in een jaar, hetgeen neerkomt op 10 keer per jaar. In de leeftijdsgroepen en is dat percentage veel lager, namelijk voor beide groepen 8%. Met name frequent bezoek van een zwembad is in de leeftijdsgroep voortgezet onderwijs veel lager dan van kinderen uit het basisonderwijs. Die laatste groep is goed voor ongeveer een derde van de bezoeken. Algemeen kan geconstateerd worden dat het aantal frequente zwemmers afneemt ten guste van incidentele zwemmers. De populairste activiteit is baantjes trekken. 2.5 Toegankelijkheid In 2012 telt ons land 1537 zwembaden. Dit betreft openluchtzwembaden, overdekte zwembaden en combizwembaden. Noord-Brabant en Gelderland tellen de meeste zwembaden, Flevoland, Groningen, Utrecht en Zeeland de minste. Onze provincie telt in totaal 61 baden en dat is 4% van het totale Nederlandse bestand. In 2012 is er volgens het onderzoek Zwemmen in Nederland van het Mulier Instituut gemiddeld één zwembad voor ongeveer inwoners. In Groningen is dat aantal iets lager, namelijk In Oost Groningen is dit in In Friesland en Drenthe ligt het aantal inwoners per zwembad aanzienlijk lager (6.813 in Friesland en in Drenthe). Vergeleken met 2002 is het aantal inwoners per zwembad in de provincie Groningen gedaald met 8%. Per inwoners telt Groningen 2,6 baden en per 100 km 2 2,1 baden. Voor de twaalf provincies samen is dat 2,3 respectievelijk 3,7. In Nederland is de gemiddelde afstand, volgens de Zwemmen in Nederland tot een openbaar zwembad 2,5 kilometer. In landelijke gebieden is die afstand uiteraard groter. In de regio is de afstand voor de inwoners van Bellingwedde en Pekela het grootst. Zij moeten gemiddeld meer dan 5 km rijden. Voor de inwoners van Vlagtwedde is de afstand tussen 3 en 4 km. De inwoners van Oldambt en - 9 -

15 Menterwolde moeten een afstand van 2-3 kilometer overbruggen, terwijl zwembaden voor de inwoners van Veendam en Stadskanaal in de nabijheid liggen. Zij hoeven minder dan 2 kilometer te reizen. Gemiddelde afstand (km) tot het dichtstbijzijnde openbare zwembad per gemeente. In tegenstelling tot de cijfers van het Mulier Instituut die hierboven genoemd worden, stelt de Zorgatlas dat de gemiddelde Nederlander op 3,6 kilometer van het dichtstbijzijnde zwembad woont, gemeten over de weg. In de stedelijke gebieden hoeft men over het algemeen minder dan 3 kilometer te reizen om een zwembad te vinden. In de noordelijke provincies is het een ander verhaal: het dichtstbijzijnde zwembad ligt hier vaak meer dan 5 kilometer van de woning. Deze cijfers zijn minder sterk georiënteerd op de Randstad en daardoor realistischer voor Oost-Groningen dan de cijfers uit het onderzoek van het Mulier Instituut. De gemiddelde afstanden tot een zwembad volgens de Zorgatlas worden hieronder per gemeente weergegeven. Voornamelijk de afstand in de gemeente Pekela vinden wij hierin ongeloofwaardig. De gemeente beschikt immers niet over een zwembad. De afstand in Vlagtwedde beschouwen wij als een te grote afstand. Veendam: 2,1 km Menterwolde: 2,1 km Pekela: 2,7 km Oldambt: 3,6 km Stadskanaal: 5,0 km Bellingwedde: 7,5 km Vlagtwedde: 12,4 km Ook de bereidheid tot reizen is onderzocht. Als een zwembad op drie kilometer van huis ligt dan is 94 procent bereid om die afstand te overbruggen, bij 5 kilometer is dat nog 82 procent en nog slechts 26% doet dat als het gaat om een afstand van 15 km. Helaas wordt in de literatuur in de bereidheid geen rekening gehouden met de verschillende verschijningsvormen van de zwemsport, zoals leszwemmen, baantjes trekken e.d. Overigens is de locatie van een zwembad van invloed op de gepercipieerde bereikbaarheid. De ligging in relatie tot het wegennet, openbaar vervoer, maar ook de aanwezigheid van voldoende parkeerplaatsen en fietsenstalling doen ertoe

16 Als het over toegankelijkheid gaat, vervullen de openbare baden die rol heel goed. Zij sluiten niemand uit en zijn voor de zwemvaardigheid en de wedstrijdsport de belangrijkste baden. Bovendien hebben ze veel voorzieningen voor mensen met een beperking en maken uren vrij voor veel verschillende doelgroepen. 2.6 Beleid, eigendom, beheer en exploitatie In Nederland is driekwart van de openbare zwembaden eigendom van de gemeente. De rest is in handen van particulieren. In de meeste gevallen in de vorm van een bv of een stichting. Als exploitant van de openbare zwembaden treden in 32% van de gevallen diezelfde gemeenten op en in 68% van de gevallen worden de baden particulier geëxploiteerd. De verdeling van de exploitatievormen van de zwembaden staan hieronder weergegeven in een cirkeldiagram. Entreeprijzen De entreeprijzen van de gemeentelijke zwembaden staan niet in verhouding tot de kosten. Indien gemeenten over zouden gaan tot kostendekkende prijzen, dan zou het kaartje aanmerkelijk duurder moeten worden. In de huidige situatie worden entreeprijzen kunstmatig laag gehouden. De entreeprijzen voor volwassenen verschillen van 2,50 (D.G van den Noortbad) tot 4,90 ( t Vlasmeer en de Horsten). Opvallend is dat twee buitenbaden de hoogste entreeprijs vragen en dat het subtropisch bad in Veendam goedkoper is. Tijdens ons gesprek met Piter Bakker stelde hij dat de kostprijs voor een zwembad euro per uur bedraagt. Die kostprijs is dan berekend op de exploitatielasten en gaat voorbij aan de kapitaallasten. Arjan Knaapen, bedrijfsleider van de Watertoren in Winschoten noemt een bedrag van 120 per uur

17 Gemeentelijke bijdragen Particuliere exploitanten ontvangen voor hun diensten gezamenlijk 181 miljoen euro aan bijdragen en subsidies van de gemeenten. Dit bedrag komt overeen met ongeveer 14 procent van het gemeentelijk budget voor sportaccommodaties en ongeveer 12 procent voor de totale gemeentelijke uitgaven voor sport. Een derde deel van de inkomsten van de exploitanten komt van de gemeente. Dat is al jaren ongeveer hetzelfde. Rol gemeente bij exploitatie Het aantal gemeenten dat zelf een zwembad exploiteert daalt al een groot aantal jaren. Onder invloed van de economische situatie en bezuinigingen van de gemeenten zullen de gemeenten zich waarschijnlijk steeds meer terugtrekken en/of overgaan tot sluiting van baden. Het gat dat ontstaat door een terugtredende overheid zal opgevuld worden door enerzijds ondernemers en anderzijds gemeenschappen. In onze provincie zien we van beide varianten voorbeelden. In Zuidhorn is het openbare bad afgebroken en een commerciële partij heeft er een klein en compact overdekt bad gebouwd. Het is tot stand gekomen zonder enige financiële bijdrage van de gemeente, die dus ook geen eigenaar is. Zwemcentrum Zuidhorn richt zich vooral op instructie en doelgroepen. Deze functies zijn financieel aantrekkelijk voor commerciële baden. In Meeden heeft een dorpscoöperatie de exploitatie van buitenbad De Kolck dit jaar voor het eerst op zich genomen. Met veel vrijwillige inzet lijkt dat goed te lukken. Dit jaar heeft de coöperatie een gemeentelijke bijdrage ontvangen van De gemeente Menterwolde heeft uitgesproken dat het om een éénmalige bijdrage gaat. Ook bij andere zwembaden, zoals De Griffioen in Grijpskerk en Scharlakenhof in Haren, zie je een ontwikkeling naar veel vrijwillige inzet van bewoners. Het is kennelijk niet meer mogelijk een zwembad alleen met professionals in de lucht te houden. Dat geldt zeer zeker voor onoverdekte baden, maar Scharlakenhof in Haren en ook een zwembad in Franeker maken duidelijk dat ook in overdekte baden steeds vaker een beroep wordt gedaan op vrijwillige inzet vanuit de gemeenschap. Gemeenschap We willen even kort stil blijven staan bij de bovengenoemde ontwikkelingen. Het getuigt van een geweldige vitaliteit van een dorpsgemeenschap als ze in staat is om een zwembad draaiende te houden. De cohesie kan er een boost van krijgen, maar er zijn ook wel een paar kanttekeningen bij te plaatsen. De komende jaren zal er op veel meer terreinen veel meer van gemeenschappen gevraagd worden. Overbelasting ligt op de loer. Vrijwilligers zijn bereid tijd te investeren, maar vaak niet langdurig en met inperking van de eigen keuzevrijheid. Je moet er niet aan denken als de trekker van het project er plotseling mee ophoudt. Wij betwijfelen of een dorpsgemeenschap in staat is om een zwembad zonder enige financiële bijdrage van de gemeente, in de luncht te houden. Stichting zwembad De Griffioen uit Grijpskerk ontvangt jaarlijks van de gemeente Zuidhorn. Inclusief de gemeentelijke subsidie wordt er elk jaar een kleine winst behaald. Deels komt dat omdat er op technisch gebied in verband met allerlei certificeringen, wel gewerkt moet worden met professionele inzet van bedrijven, aldus Arjen ten Have, voorzitter van de stichting. Dat betekent dat er betrekkelijk weinig gereserveerd kan worden voor een grote renovatie, die vroeg of laat een keer nodig zal zijn of een grote calamiteit. Het lijkt erop dat het bad in dat geval toch weer aan moet kloppen bij de gemeente. Van gemeenten mag verwacht worden dat ze het proces begeleiden en hun probleem niet over de schutting van de gemeenschap gooien. Is dat wel het geval, dan zou het wel eens een sterfhuisconstructie kunnen worden. Dit laat onverlet dat de trend er één is van veel meer vrijwillige inzet, zeker bij de kleinere onoverdekte baden met een beperkt aantal bassins en oppervlakte, die zich daar ook goed voor lenen. Deze baden zijn slechts een zeer beperkte tijd, ongeveer vier maanden, open voor het publiek. Het beroep dat op vrijwilligers gedaan moet worden is daarom in tijd beperkt en dat is een voordeel. Verder versterkt het de betrokkenheid van de bewoners bij hun fysieke en sociale omgeving. Hetgeen een prettige bijkomstigheid is in verband met de transformatie van de verzorgde naar de zorgende samenleving

18 Commerciële partij Evenals een dorpsgemeenschap kan een commerciële partij van betekenis zijn. Een klein en compact bad met slechts één bassin is veel makkelijker te onderhouden en te exploiteren dan een groter bad met meerdere bassins. Dat kunnen we in ieder geval van een ondernemer leren. Maar een commerciële partij zal zich alleen daar vestigen waar het voor hem commercieel interessant is en dus voldoende potentiële klanten zijn. Aangezien wij in onze provincie veel dunbevolkte en armere gebieden hebben, zal een ondernemer zich hier mogelijk niet willen vestigen. Hoewel de realisatie van Zwemschool Linda in Wagenborgen deze opvatting wel logenstraft. Ook het belang van verenigingen zal voor een ondernemer minder zwaar wegen, als hij die al een plek kan geven omdat zijn bad niet in alle gevallen aan de afmetingen voor de wedstrijdsport voldoet. Regie van lokale overheden en samenwerking van diezelfde overheden met elkaar, dorpsgemeenschappen en ondernemers is noodzakelijk in verband met een goede verdeling van de baden over de provincie en het borgen van een voldoende zwemvaardigheid. 2.7 Samenvatting Uit landelijke cijfers blijkt dat we mogen veronderstellen dat het met de zwemvaardigheid van onze kinderen wel goed zit. Wel zal er aandacht moeten blijven voor kinderen in gezinnen met een laag inkomen. Van alle autochtone kinderen in Nederland heeft 96% één diploma. In landelijke gebieden is het beeld gunstiger. De openbare (en dus in ieder geval ook de gemeentelijke) baden zijn voor de toegankelijkheid voor alle inwoners van betekenis. Zij zijn voor de zwemlessen en de verenigingen van groot belang evenals voor mensen met een handicap. Voor het toekomstscenario is dit een uitermate belangrijk gegeven. De entreeprijzen van gemeentelijke baden staan niet in verhouding tot de kostprijs. Ondanks dat prijzen van de Oost-Groninger baden verschillen, geldt dat zeker ook voor onze baden. Wanneer we het hebben over eigendom en exploitatie en beheer van baden dan kunnen we drie varianten waarnemen in onze regio, namelijk: 1. eigendom van en exploitatie door gemeente 2. eigendom van gemeente en exploitatie door particulier initiatief, waarbij de exploitant een commerciële partij of een dorpsgemeenschap kan zijn 3. eigendom van en exploitatie door particulier initiatief, in alle gevallen een commerciële partij In het algemeen kan gezegd worden dat een buitenbad niet meer kan voortbestaan zonder inzet van vrijwilligers. Langzamerhand ontstaat het beeld dat ook overdekte baden in meer of mindere mate gebruik zullen moeten gaan maken van vrijwilligers. De zwemverenigingen zouden als tegenprestatie voor het betrekkelijk goedkope tarief een deel van de vrijwillige taken op zich kunnen nemen. Ondanks dat er grenzen zitten aan de benutting van vrijwilligers, heeft het ook een goede kant. Bewoners gaan zich meer eigenaar voelen van het bad en het versterkt de verbondenheid aan de sociale en fysieke omgeving. Ondanks de bewonersinitiatieven kan de gemeente een buitenbad niet over de schutting van de gemeenschap gooien. Een bijdrage in de exploitatie blijft noodzakelijk en zowel een stichting als een dorpscoöperatie heeft te weinig mogelijkheden om te reserveren voor grote calamiteiten of grote en noodzakelijke investeringen. De zwembaden in de regio zijn in veel gevallen op leeftijd en gaan onderhoud vragen. Twee van de vier grotere overdekte baden, die openbaar toegankelijk zijn, zijn eigendom van marktpartijen. De samenwerking en afstemming van die partijen met de gemeente is niet optimaal, zeker in geval van Pagedal

19 3. Zwemwater Oost- Groningen 3.1 Zwembaden In deze paragraaf worden de gegevens van de zwembaden kort weergegeven. Voor een gedetailleerde beschrijving verwijzen we naar bijlage 4. Er bevinden zich 17 zwembaden in de 7 Oost-Groninger gemeenten. Tien daarvan zijn binnenbaden: Tropiqua Veendam, Pagedal Stadskanaal, Parc Emslandermeer Vlagtwedde, De Watertoren Winschoten, De Hardenberg Finsterwolde, DG van den Noortbad Muntendam, Van der Valk Zuidbroek, Zwemschool t Dalhuus Wildervank, Sauna Beauty Farm Midwolda (niet openbaar) en vanaf 2014 Camping Wedderbergen (volgens onze laatste informatie niet openbaar toegankelijk). Aanvankelijk was de gemeente Menterwolde voornemens om vanaf 2014 geen bijdrage meer te leveren aan het zwembad Van der Valk in Zuidbroek. De gemeenteraad is daarop teruggekomen en heeft de bijdrage voor 2014 nog weer veilig gesteld. Voorlopig weer voor een jaar. Daarna zal het besluit opnieuw worden overwogen. Als de gemeente besluit na 2014 definitief te stoppen met cofinanaciering, dan zal dat hoogstwaarschijnlijk leiden tot sluiting van het bad. Het bad in Midwolda behoort tot Sauna Beauty Farm Midwolda en is niet openbaar toegankelijk. Dit compacte binnenbad is niet meegenomen in dit rapport. Zwemschool t Dalhuus in Wildervank beschikt over een compact binnenbad waar zwemlessen worden aangeboden. Hiernaast zijn er enkele uren gereserveerd voor recreatief zwemmen voor ouderen(baantjes trekken). Dit bad is niet openbaar toegankelijk. Bij Camping Wedderbergen is een zwembad in aanbouw. Vanaf 2014 kunnen campinggasten er gebruik maken. Volgens de laatste informatie is dat bad niet openbaar toegankelijk. Het zal daarom in het verdere rapport niet meegenomen worden. De overige 7 baden zijn onoverdekt: De Horsten Musselkanaal, t Vlasmeer Onstwedde, Bad Noord Stadskanaal, Moekesgat Ter Apel, De Barkhoorn Sellingen, De Ringberg Scheemda en De Kolck Meeden. De 14 openbare baden (7 binnen en 7 buiten) bieden allen leszwemmen aan, op t Vlasmeer in Onstwedde en De Horsten in Musselkanaal na. De 7 buitenbaden zijn allen eigendom van de gemeenten. De zwembaden Pagedal in Stadskanaal, Parc Emslandermeer in Vlagtwedde, Dalhuus in Wildervank en Van der Valk in Zuidbroek zijn eigendom van derden of private partijen. Het beheer en de exploitatie van de zwembaden wordt uitgevoerd door Optisport (een private partij), gemeenten, stichtingen en een dorpscoöperatie. De gemiddelde leeftijd van de buitenbaden ligt op ongeveer 46 jaar. In deze berekening zijn de Kolck in Meeden en de Ringberg in Scheemda niet meegerekend aangezien de leeftijd van deze baden ontbreken. De gemiddelde leeftijd van de binnenbaden ligt op ongeveer 34 jaar. Hierin zijn het instructiebad (41 jaar) en het wedstrijdbad (30 jaar) van de Watertoren als aparte baden gerekend. Bij de Horsten en t Vlasmeer worden in 2015 hoge kosten voor groot onderhoud verwacht. Bij de baden in Stadskanaal is 10 jaar geleden fors geïnvesteerd in groot onderhoud. De twee buitenbaden in de gemeente Vlagtwedde (Moekesgat en De Barkhoorn) verwachten in 2016 hoge kosten voor groot onderhoud en voor De Barkhoorn wordt dat ook in 2019 verwacht. Zoals al aangegeven ontbreken er gegevens van de gemeente Oldambt. Tijdens ons bezoek aan De Watertoren bleek dat de twee bassins goed onderhouden zijn

20 Het subtropisch bad in Veendam is 41 jaar oud en is in 1987 en 1998 gerenoveerd. De staat van het onderhoud is goed. In 2015 en 2016 worden hoge kostenposten verwacht voor onderhoud. De betrokken ambtenaar van de gemeente Menterwolde geeft aan dat het D.G van den Noortbad tussen nu en vier jaar aan een grote renovatie toe is. Hiervoor is niet gereserveerd. De Kolck in Meeden wordt geëxploiteerd door een dorpscoöperatie. Er zijn van dit bad geen gegevens bekend met betrekking tot de ouderdom van het bad

21 3.2 Zwembaden in kaart

22 3.3 Zwemplassen Oost- Groningen Volgens de gegevens van de provincie zijn er 19 zwemplassen in de 7 gemeenten van Oost Groningen. De zwemplassen hebben invloed op het zwembadgebruik van de inwoners. Eén van onze gesprekspartners verwoordde deze relatie als volgt: Als het mooi weer wordt, vluchten de mensen van de binnenbaden naar de plassen, tot er blauwalg geconstateerd wordt, dan wijken ze uit naar de buitenbaden. De zwemplassen zijn in bijna alle gevallen gratis toegankelijk. In de gemeente Vlagtwedde bevinden zich de meeste zwemplassen. Hieronder staan de plassen in een kaartje en overzicht weergegeven. Aantal zwemplassen per gemeente: Oldambt 3 Vlagtwedde 7 Bellingwedde 4 Pekela 2 Veendam 1 Menterwolde 1 Stadskanaal 1 Beertsterplas, Beerta (Oldambt) Camping Plathuis, Bourtange (Vlagtwedde) Camping Wedderbergen, Wedde (Bellingwedde) Kemperpark, Bellingwolde (Bellingwedde) De Barkhoorn, Sellingen (Vlagtwedde) De Papaver, Sellingen (Vlagtwedde) De Sellingerbeetse, Sellingen (Vlagtwedde) De Bouwte, Midwolda (Oldambt) Hereesveld, Nieuwe Pekela (Pekela) Koetshuis, Borgerswold Veendam Moekesgat, Ter Apel (Vlagtwedde) Natte Horizon, Bourtange (Vlagtwedde) Noordrand Oldambtmeer (Oldambt) Pagedal, Stadskanaal (Stadskanaal) Parc Emslandermeer (Vlagtwedde) Plan Zuid, Oude Pekela (Pekela) Ruitershorn Muntendam (Menterwolde) Veendiepplassen Bellingwolde (Bellingwedde) Wedderbergen, Urnenhoeve, wedde (Bellingwedde)

23 4. Zwemverenigingen 4.1 Zwemverenigingen Nederland algemeen Nederland speelt bij het zwemmen op mondiaal niveau een rol van betekenis. Zonder een kwalitatief hoogstaande zweminfrastructuur was dat nooit gelukt. Tot de infrastructuur behoren de vele zwembaden in Nederland, een opleidingsstelsel voor zwemvaardigheid, alsmede een hecht netwerk van zwemlesaanbieders waaronder ook veel zwemverenigingen. Zwemverenigingen spelen al decennialang een essentiële rol in het bevorderen van de zwemvaardigheid en het naar de top toe begeleiden van jeugdig zwemtalent. Hiernaast zijn verenigingen actief in het garanderen van de veiligheid op en in het water en simpelweg in het bevorderen van het plezier in het zwemmen. Nederland telt drie grote koepels als het gaat om zwemmen, te weten de Koninklijke Nederlandse Zwembond (KNZB), de Nederlandse Culturele Sportbond (sectie Zwemmen) en de Koninklijke Nederlandse Bond tot het Redden van Drenkelingen (KNBRD), beter bekend als Reddingsbrigade Nederland. De KNZB organiseert in Nederland de zwemsport, meer specifiek het wedstrijdzwemmen, openwaterzwemmen, waterpolo, synchroonzwemmen en schoonspringen. Binnen deze sporttakken stimuleert zij de breedte- en topsport en worden zwemmers met een handicap geïntegreerd. In 2012 waren bij de KNZB 440 verenigingen aangesloten, deze zorgden samen voor leden. Het ledenbestand van de KNZB bestaat voor bijna twee derde ( leden) uit jeugdleden. Een belangrijk deel daarvan is lid van een vereniging vanwege de zwemlessen die de verenigingen verzorgen. Het ledenaantal van de KNZB laat de laatste 10 jaar een lichte daling zien. Landelijk gezien telt een zwemvereniging 321 leden. Dit aantal ligt aanzienlijk hoger dan het gemiddelde van een sportvereniging, namelijk 195. Bij 42 % van de zwemverenigingen was er in het laatste jaar sprake van een groei in het aantal leden. Eén op de drie verenigingen zag het ledenaantal dalen. De drie meest beoefende zwemtakken zijn wedstrijdzwemmen, recreatief zwemmen en waterpolo. Wedstrijdzwemmen is de populairste tak van zwemverenigingen. Eén op de vijf zwemverenigingen hebben te maken met een wachtlijst. De beperkte beschikbaarheid van badwater op gunstige tijden en volle trainingsgroepen in de wedstrijdsport spelen hierbij een rol. Zwemverenigingen zijn voor het beoefenen van hun sport afhankelijk van zwembaden en vaak ook van andere zwemverenigingen. Eén op de drie zwemverenigingen ervaart problemen met de accommodatie. Naast accommodatieproblemen hebben veel zwemverenigingen te maken met financiële problemen (66%). Onder de financiële knelpunten worden veelal het verkrijgen van (gemeentelijke) subsidies en het aantrekken van sponsoren verstaan. Belangrijke speerpunten in het beleid van zwemverenigingen zijn ledenbehoud en/of ledenwerving, werving en behoud van kader en financiën. Voor een inventarisatie van de zwemverenigingen in Oost- Groningen van verwijzen we naar bijlage

24 4.2 Ontwikkelingsmogelijkheden verenigingen Robin Reverda van de KNZB mailde ons de volgende tekst (cursief) over de ontwikkelingsmogelijkheden van zwemverenigingen. De KNZB heeft enkele jaren geleden al een strategie en instrumentarium ontwikkeld om invulling te geven aan een zinvolle rol van verenigingen bij het beheer en de exploitatie van zwemaccommodaties. Zij streeft er naar ondernemende verenigingen te ontwikkelen en ondersteunen om hen zo (onder meer) in staat te stellen organiserend vermogen te ontwikkelen ten behoeve van een betere en (kosten)effectievere bedrijfsvoering van zwembaden. Concreet kunnen verenigingen bijdragen door de afhankelijkheid in de organisatie van hun eigen activiteiten te verminderen ( sleutelhuur ), ook voor niet-leden activiteiten te organiseren (bijv. zwemles), lichte beheertaken op zich te nemen (schoonmaak, klein onderhoud, etc.), exploitatie-onderdelen over te nemen (bijv. horeca) of zelfs de gehele verantwoordelijkheid voor de exploitatie op zich te nemen. De rol van de verenigingen kan met andere woorden ondersteunend zijn, of meer van primaire aard. Deze kan (en moet) altijd aangepast worden op de lokale situatie. Belangrijke aspecten om te bepalen wat mogelijk en wenselijk is, zijn bijvoorbeeld lopende afspraken met de zittende exploitant van het zwembad, maar ook het vermogen en de ambities van de betrokken vereniging(en). De KNZB heeft bij de ontwikkeling van haar beleid in het Masterplan Accommodaties invulling gegeven aan de bijdrage van zwemverenigingen vanuit een breed verantwoordelijkheidsgevoel voor zwemmen in Nederland. Zij ziet daarin een kans om verenigingen een stevige plek te geven in de toekomst van onze zwembaden. Daarbij geldt uiteraard dat verenigingen moeten tonen dat zij in staat en bereid zijn een dergelijke rol (in welke gradatie dan ook) op zich te nemen. Open staan voor samenwerking, open communiceren en een pro-actieve opstelling zijn daarbij van belang. Wij constateren dat de zwemverenigingen in Oost- Groningen in het algemeen niet verschrikkelijk groot zijn en weinig bereid tot samengaan. Hun positie en programmering in de baden is niet dusdanig goed dat zij veel ontwikkelingsmogelijkheden hebben

25 5. De positie van de baden in de regio 5.1 De optimale afstand bestaat niet Meer dan welke sportaccommodaties ook, vervullen zwembaden een meer of minder grote rol in de regio. Afhankelijk van de functies van de verschillende baden varieert die reikwijdte. De bereidheid om naar een zwembad te reizen zal per functie verschillen. Om één en ander te verduidelijken nemen we het subtropisch bad Tropiqua uit Veendam als voorbeeld. Dit bad verenigt meerdere functies in zich. Voor elke functie geldt een specifieke reisafstand (lees: bereidheid om de afstand te overbruggen). Voor de functie dagje uit zal de bereidheid om te reizen groot zijn. Je zou wellicht een cirkel met een straal van wel 50 kilometer om het bad kunnen trekken als het om de functie dagje uit gaat. Anders is het als bezoekers dagelijks hun baantje willen trekken. In dat geval zal de cirkel veel kleiner zijn. Wij schatten in dat de straal dan ongeveer 5 kilometer zou moeten zijn. Terwijl er weer een heel andere straal gekozen kan worden als de bezoekers niet dagelijks hun baantje willen trekken, maar wekelijks één of twee keer. Voor het rijden naar de zwemlessen geldt weer een heel andere optimale afstand. Wij veronderstellen dat ouders voor kwalitatief goede zwemlessen bereid zijn behoorlijke afstanden te overbruggen. De aantrekkingskracht van binnenbaden is in het algemeen groter dan die van buitenbaden. De buitenbaden hebben veel meer dan de binnenbaden een lokale functie. Voor zwemlessen kiezen ouders al vaak geen buitenbad meer en als ze er al voor kiezen, dan vaak in combinatie met een binnenbad. In de zomer worden de lessen gevolgd in het buitenbad en in de winter wordt een binnenbad bezocht. Tijdens onze opdracht zijn we op zoek geweest naar een optimale afstand. Helaas hebben we die niet kunnen vinden. Ook in Zwemmen in Nederland niet. 5.2 De reikwijdte Desondanks hadden we de behoefte om de reikwijdte van de verschillende baden inzichtelijk te maken. Vooral ook om de overlap van de baden in kaart te brengen. Wij hebben dat gedaan voor de functie leszwemmen. Wij hebben voor deze functie gekozen omdat de Nederlandse samenleving het van belang vindt dat onze kinderen leren zwemmen om te kunnen overleven in bedreigende situaties. In het algemeen wordt deze functie van meer belang geacht dan welke andere functie dan ook. Tijdens debatten in gemeenteraden over het voortbestaan van zwembaden wordt het argument dat kinderen moeten leren zwemmen veelvuldig zwaar gewicht toegekend. Onze keuze voor de functie leszwemmen wil beslist niet zeggen dat wij die andere functies niet van belang vinden. Nogmaals, in het algemeen kent de samenleving aan die functie een groter gewicht toe. Om de binnenbaden hebben we, onafhankelijk van hun grootte en uitstraling, een cirkel getrokken van 10 kilometer. De werkelijk te bereizen afstand zal iets groter zijn, omdat wegen niet altijd de straal van de cirkel volgen en de route in werkelijkheid een grilliger verloop kent. Vanwege de geringere aantrekkingskracht van de buitenbaden hebben we hierbij een straal van 7,5 kilometer gehanteerd. Wij veronderstellen hiermee dat ouders bereid zijn om voor kwalitatief goede zwemlessen in een binnenbad een afstand van ongeveer 10 kilometer of iets meer af te leggen. Bij hun keuze laten ze zich niet leiden door gemeente- en provinciegrenzen. Dat is de reden dat we ook een aantal Drentse baden, de Kalkwijck van Hoogezand en het openluchtbad van Slochteren, op onze kaarten verwerkt hebben. Anders is dat met nabijgelegen baden in Duitsland. Zoals we hiervoor schreven, hebben we de functie leszwemmen als uitgangspunt van onze kaarten gekozen. Vanwege de taalbarrière hebben we daarom de Duitse baden niet op onze kaarten verwerkt. Onze keuze voor het leszwemmen als uitgangspunt voor onze kaarten, wil niet zeggen dat potentiële bezoekers voor de andere functies niet bereid zijn te reizen. Voor sportbeoefening zijn Nederlanders allang niet meer aangewezen op de eigen woonplaats. De toegenomen mobiliteit en digitalisering maakt dat inwoners voor hun vriendschappen, verenigingen en

26 (sport)voorzieningen niet meer zijn aangewezen op het eigen dorp. Zij zijn bereid daarvoor te reizen en dat geldt zeker ook voor het bezoeken van zwemwater om andere redenen dan instructie. 5.3 Zwembaden in kaart Overdekte baden Aldus hebben we de baden en hun betekenis voor de regio in kaart gebracht. We onderscheiden een tweetal kaarten. De eerste kaart geeft een beeld van het verzorgingsgebied van alle binnenbaden en de tweede kaart van alle buitenbaden. Duidelijk is op de kaarten te zien hoe de verzorgingsgebieden van de verschillende baden elkaar overlappen en voor welke delen van de regio zwembaden minder goed bereikbaar zijn. Voor een aantal opvallende zaken richten we onze blik in eerste instantie op de binnenbaden. In de eerste plaats valt de grote concentratie aan baden in de lijn Wildervank, Veendam, Muntendam en Zuidbroek op. De verzorgingsgebieden van zwemschool Dalhuus, Tropiqua, het D.G. van den Noortbad en het bad van Van der Valk in Zuidbroek overlappen elkaar voor een heel groot deel. Aan de westelijke zijde wordt die overlap nog versterkt door De Kalkwijck in Hoogezand en aan de oostelijke zijde door De Watertoren in Winschoten en sinds kort door een commercieel instructiebad in Wagenborgen, dat niet op de kaart is ingetekend. De gemeente Bellingwedde, die zelf geen bad binnen de gemeentegrenzen heeft, valt binnen de verzorgingsgebieden van De Watertoren (Winschoten), Parc Emslandermeer (Vlagtwedde) en in mindere mate De Hardenberg (Finsterwolde). Daarbij valt op dat de plaats Bellingwolde op de omtrek van de cirkels van de beide eerstgenoemde baden ligt. De inwoners van dat dorp moeten dus een grote afstand overbruggen. Ook de gemeente Pekela, de tweede gemeente zonder zwembad, valt binnen de verzorgingsgebieden van meerdere baden. Gelet op het feit dat de Pekelder dorpen zich in het algemeen wat verder van het middelpunt van de cirkels bevinden, zal de reisafstand voor de Pekelders gemiddeld iets groter zijn. Het zuidelijke deel van onze provincie en in het bijzonder Sellingen en Ter Apel liggen niet binnen het verzorgingsgebied van een binnenbad. Sellingen ligt net buiten het verzorgingsgebied van het bad Parc Emslandermeer. De afstand van het buitenbad in Sellingen en het bad in Vlagtwedde bedraagt ongeveer 11,4 kilometer. De inwoners van Ter Apel moeten een grotere afstand overbruggen. Het dorp valt ruim buiten de cirkel van het binnenbad Pagedal in Stadskanaal en ook de Drentse binnenbaden liggen op grotere afstand dan 10 kilometer. Het verzorgingsgebied van De Hardenberg in Finsterwolde valt voor een heel groot deel samen met die van De Watertoren in Winschoten. Voor het deel dat De Hardenberg alleen voor z n rekening neemt, kan opgemerkt worden dat het een tamelijk leeg achterland is. Des te meer omdat sinds kort ook in Wagenborgen de mogelijkheid bestaat om in een klein, compact, commercieel bad zwemlessen te volgen. Dat bad is niet ingetekend op de kaart. Hoewel Nieuweschans niet binnen het verzorgingsgebied van De Watertoren valt, is dat bad wel heel makkelijk bereikbaar via de A7. Het bad in Zuidbroek een klein eigen verzorgingsgebied kent en dat gebied zich buiten de grenzen van de zeven gemeenten bevindt en dus ook buiten de gemeentegrenzen van Menterwolde. Hoewel we zo eigenlijk niet meer zouden moeten denken

27 Hieronder staan de binnenbaden met een straal van 10 km ingetekend op de kaart. Het bad in Hoogezand en enkele baden in Drenthe zijn daarin ook meegenomen. De rode stippen geven de baden aan

28 5.3.2 Buitenbaden Ook op de kaart van de buitenbaden vallen een aantal zaken op. Als eerste valt op dat wij de baden van Onstwedde ( t Vlasmeer) en Musselkanaal (De Horsten) een afwijkende kleur hebben gegeven. We hebben dat gedaan omdat er in deze baden geen les wordt gegeven. Desondanks hebben we beide baden wel op onze kaart verwerkt, omdat we de andere functies in de regio ook van betekenis vinden. De Horsten weinig eigen gebied kent en in dat gebied weinig andere dorpen gesitueerd zijn. Het dorp Musselkanaal binnen de cirkel van Moekesgat in Ter Apel valt. Anders is dat voor het bad in Onstwedde. Het kent een groot eigen gebied, met daarin plaatsen als Wedde, Vriescheloo, Veelerveen en Vlagtwedde. De vijf genoemde dorpen bevinden zich overigens allen binnen de cirkel van het binnenbad van Vlagtwedde en het gebied kent verder een aantal zwemplassen. Het verzorgingsgebied van Bad Noord in Stadskanaal veel overlap vertoont. Deels met t Vlasmeer en deels met het bad in Gasselternijveen. Het verzorgingsgebied strekt zich voor een groot deel uit over de provinciegrens. De verzorgingsgebieden van de baden in Meeden en Scheemda overlappen elkaar voor een heel groot deel. Het zuidelijk deel van de provincie wordt wel afgedekt door buitenbaden, dit in tegenstelling tot de binnenbaden. Een brede strook langs de grens met Duitsland valt niet binnen het verzorgingsgebied van een buitenbad. Gelukkig dekken binnenbaden deze strook voor een groot deel wel weer af

29 Hieronder staan de buitenbaden met een straal van 7,5 km ingetekend in een kaartje. Er zijn enkele baden in Drenthe ingetekend om de overlap te bepalen. De blauwe stippen geven de baden aan

30 6. Toekomstbestendigheid huidige baden 6.1 Kostenbesparing Als het om de zwemvoorzieningen gaat moeten gemeentes streven naar een aantrekkelijk product voor al haar inwoners. De vraag is dan ook gerechtvaardigd of er op de exploitatie van de huidige baden nog valt te besparen of dat er nog extra inkomsten vallen te genereren. Wij zien de volgende mogelijkheden. Leszwemmen Het is gebleken dat commercieel gezien leszwemmen het meeste oplevert voor de baden. De meeste baden die leszwemmen aanbieden hebben te maken met wachtlijsten. Deze wachtlijsten kunnen oplopen tot een jaar. Hierdoor kan de discussie ontstaan om leszwemmen voorrang te geven tijdens de populaire zwemuren(eind van de middag tot een uur of acht). Voor de baden levert dit financiële middelen op welke gebruikt kunnen worden voor andere doeleinden zoals personeel, onderhoud en energiekosten. Er spelen diverse belangen bij het eventueel voorrang verlenen aan lessers. Andere doelgroepen en verenigingen zullen hierdoor op tijden moeten zwemmen die voor hen minder aantrekkelijk zijn. Kinderen vormen het overgrote deel van het ledenbestand van verenigingen en zullen ook tijdens de populaire uren van de zwemsport ingepast dienen te worden. Voorrang verlenen aan leszwemmers is door baden te onderbouwen vanuit het oogpunt dat alle kinderen in Nederland zwemvaardig moeten zijn. Indien de baden hiervoor kiezen moet er rekening gehouden worden met een beperktere ruimte voor met name verenigingen en andere doelgroepen. Continurooster Een continurooster voor de basisscholen kan een uitkomst vormen voor de druk op de populaire zwemuren. Een continurooster wil zeggen dat kinderen tussen de middag niet meer thuis eten, maar overblijven op school. De lesdag eindigt daardoor eerder. In de laatste tien jaar is het aantal basisscholen dat een aaneengesloten onderwijstijd heeft, sterk toegenomen. Een continurooster zorgt ervoor dat de basisschool leerlingen eerder met zwemlessen kunnen beginnen. Hierdoor ontstaat er meer ruimte voor verenigingen en voor andere doelgroepen van de zwemsport. Tarieven De tarieven van de gemeentelijke zwembaden staan niet in verhouding tot de kosten. Indien gemeenten over zouden gaan tot kostendekkende prijzen, dan zou het kaartje aanmerkelijk duurder moeten worden. In de huidige situatie worden entreeprijzen kunstmatig laag gehouden. Zoals eerder beschreven verschillen de entreeprijzen voor volwassen van 2,50 tot 4,90. Om extra inkomsten te generen kan ervoor gekozen worden om de tarieven te verhogen. Deze keus heeft mogelijk gevolgen voor de bezoekersaantallen van de baden. Hiernaast zorgt een verhoging van de tarieven ervoor dat de maatschappelijke functie van de baden vervaagt. Een optie is om de tarieven voor gemeentelijke buitenbaden te harmoniseren. Echter bepalen de baden vaak zelf de tarieven en heeft de gemeente hier zeker geen invloed op. Naast de entreeprijzen voor de zwembaden kunnen de tarieven voor leszwemmen verhoogd worden om extra inkomsten te genereren. Dit is echter moeilijk te verantwoorden omdat dit ten koste kan gaan van de zwemvaardigheid van kinderen in gezinnen met een laag inkomen. Een alternatief voor deze kinderen is het verstrekken van een leskaart in natura. We komen daar later op terug

31 Gecombineerde leskaarten Om samenwerking te stimuleren en de kracht van het product te versterken zouden er leskaarten ontworpen kunnen worden die zowel in de zomermaanden in een buitenbad als in de rest van het jaar in een binnenbad geldig zijn. Dit zorgt ervoor dat leszwemmers niet bij verschillende zwemlesaanbieders lessen hoeven te volgen en het hele jaar door zwemlessen kunnen volgen. Hiervoor is een duidelijke afstemming tussen het binnenbad en het buitenbad gewenst. Een voorbeeld is de samenwerking tussen het openluchtbad in Ten Boer en het binnenbad in Bedum. Binnen de eigen regio doen De Watertoren, De Hardenberg en De Ringberg iets dergelijks. Omdat de binnenbaden in de zomer twee maanden gesloten zijn en de lessen ook stilliggen in deze baden, worden ouders in de gelegenheid gesteld met hun kinderen de lessen in De Ringberg te vervolgen. Er zijn ouders die daar gebruik van maken, maar er zijn ook ouders die hun kind even rust gunnen. De speciale regeling in Bedum en Ten Boer bestaat uit de volgende voordelen voor bewoners: Abonnementhouders van Openluchtbad de Blinkerd in Ten Boer betalen op vertoon van hun abonnement slechts 3,10 voor een entree van Zwembad de Beemden in Bedum. De 12-badenkaarten van Openluchtbad de Blinkerd zijn tevens geldig in Zwembad de Beemden. De 10-, 25- en 50-badenkaarten van Zwembad de Beemden zijn tevens geldig in Openluchtbad de Blinkerd. Uitwisseling personeel Een andere manier van kostenbesparing welke aansluit bij de samenwerking tussen binnenen buitenbaden is de uitwisseling van personeel. Tijdens de zomermaanden, een doorgaans rustige periode voor de binnenbaden, kan het badpersoneel ingezet worden bij buitenbaden in de omgeving. Dit zorgt voor efficiëntie en voldoende werkgelegenheid voor het badpersoneel in de zomermaanden. Gemeenten kunnen ervoor kiezen om binnenbaden in de zomermaanden te sluiten omdat de bezoekersaantallen in deze maanden laag liggen. Het badpersoneel kan in die periode ingezet worden bij buitenbaden. De baden in Oldambt doen dit. Het open luchtbad De Ringberg is vier maanden per jaar open. De beide binnenbaden (De Watertoren en De Hardenberg) daarentegen 2 maanden dicht in de zomer. In de eerste twee maanden van de cyclus van De Ringberg verzorgt het personeel van de beide binnenbaden het toezicht en in de volgende twee maanden worden ook de lessen verzorgd. Ook op het gebied van technisch personeel en management kunnen wellicht kosten bespaard worden door efficiënte inzet en samenwerking. Er kan technisch personeel aangesteld worden om bij verschillende (gemeentelijke) baden het technisch onderhoud uit te voeren. Hierbij valt te denken aan het onderhoud van de technische installatie. Hiernaast kunnen er managers aangesteld worden die verantwoordelijk zijn voor meerdere baden. Arjan Knaapen is bijvoorbeeld manager van twee baden in de gemeente Oldambt. Op deze manier kunnen voorzieningen en taken gebundeld worden, heb je minder mensen in bepaalde functies nodig en ontstaan er experts op het gebied van zwembaden. Openingstijden buitenbaden De meeste buitenbaden zijn tijdens de zomermaanden gedurende18 weken geopend. Om te bezuinigen op de buitenbaden kan ervoor gekozen worden om dit terug te brengen tot slechts drie maanden (juni, juli en augustus) waarbij de baden niet meer hele dagen open zijn. Hiernaast is het een optie om de baden alleen te openen bij een bepaalde minimumtemperatuur. Dit zorgt ervoor dat baden niet open gaan voor kleine bezoekersaantallen op minder zomerse dagen. Op deze dagen liggen de exploitatielasten vaak hoger dan de opbrengsten en is het niet rendabel om personeel in te schakelen. Het gevolg van deze maatregel is dat de openingstijden minder transparant zijn

32 Vrijwilligers Om buitenbaden op een goede wijze te exploiteren is de inzet van vrijwilligers onmisbaar. De komende periode zal het belang van vrijwilligers in de exploitatie van de baden alleen maar toenemen. Gemeentes zullen de inzet van vrijwilligers moeten belonen en stimuleren om hiermee de personeelskosten te drukken. Deze manier van kostenbesparing mag niet leiden tot een afname van het kwalitatieve product dat zwembaden bieden. Ook vrijwilligers zullen gekwalificeerd moeten zijn om aan het bad te staan. De verwachting is alom dat in de toekomst ook overdekte baden een groter beroep moeten doen op de inzet van vrijwilligers. Exploitatiemaatschappij Tot slot valt het te overwegen al het gemeentelijk vastgoed op het gebied van zwemmen en/of sport in het algemeen in de regio onder te brengen bij een werk- of exploitatiemaatschappij. In dat geval valt er op vele wijzen te bezuinigen. De gemeente Hoogezand heeft dit in gang gezet voor het gehele gemeentelijke vastgoed. Nader onderzoek naar deze mogelijkheid valt bijzonder aan te bevelen. De rek in de exploitatie Of de huidige baden met dit soort maatregelen toekomstbestendig worden, is de vraag. Wij veronderstellen dat dit niet het geval zal zijn. Er vinden te veel ontwikkelingen plaats om die vraag anders dan negatief te beantwoorden. Wij komen daar in het volgende hoofdstuk op terug. Wij constateren dat er nog wel enige rek zit in de exploitatie en dat er mogelijk nog iets meer inkomsten kunnen worden gegenereerd, maar de rek is er al snel uit

33 7. Baden van en in de toekomst 7.1 Inleiding Een aantal experts hebben, tijdens gesprekken met ons aangegeven dat een toekomstscenario gebaseerd moet zijn op een visie. Nadrukkelijk is gezegd dat het begrip leefbaarheid daarin van essentiële betekenis is. Ondanks dat Van krimp naar kwaliteit nadrukkelijk de kaders voor de toekomst van Oost-Groningen weergeeft, willen we kort onze visie en uitgangspunten schetsen. Uiteraard spitsen we het toe op zwemvoorzieningen, zwemvaardigheid, de betekenis van zwemverenigingen en de rol en verantwoordelijkheden van gemeente en gemeenschap. 7.2 Visie In Van krimp naar kwaliteit, het regionaal woon- en leefbaarheidsbasisplan, hebben de gemeenten een aantal algemene richtinggevende uitspraken gedaan over de rol van de gemeente, samenwerking met buurgemeenten en maatschappelijke instanties en participatie van burgers en bedrijven. Die uitspraken zijn: Kwaliteit boven kwantiteit Versterken eigen identiteit en kwaliteit Intensiveren intergemeentelijke samenwerking Krimpbeleid vraagt om een proactieve overheid Krimpbeleid vereist actief samenwerken Focus op verbinding Om een toekomstscenario voor de zwembaden te ontwikkelen zijn meer specifieke uitspraken op het gebied van zwemwater nodig. Keuzen moeten gebaseerd zijn op de betekenis die verleend wordt aan de zwembaden en de verantwoordelijkheid van de lokale overheid of overheden Dorps- en gemeentegrenzen In van Krimp naar kwaliteit staat op pagina 15 het volgende: De meeste voorzieningen op het gebied van welzijn, cultuur en sport hebben primair een lokale functie. Vervolgens schrijft men over de bovenlokale of regionale functie van theaters. Wij willen daar heel nadrukkelijk de zwembaden aan toevoegen. Zoals in de kaartjes in het vorige hoofdstuk te zien is, overstijgt het verzorgingsgebied voor leszwemmen de dorps- en gemeentegrenzen. Dat geldt zowel voor de buiten- als de binnenbaden, maar waar de buitenbaden nog meer lokaal verankerd zijn, hebben de overdekte baden (en in het bijzonder Tropiqua) heel nadrukkelijk een regionale functie. Om een voldoende spreiding en bereikbaarheid ook in de toekomst te borgen, is regionale afstemming bittere noodzaak. Krimpbeleid vraagt een proactieve overheid, aldus Van krimp naar kwaliteit. Daarom moet met de regionale afstemming nu ook een start gemaakt worden. Er kan niet gewacht worden tot een moment waarop afzonderlijke gemeenten onder invloed van hun financiële positie overgaan tot onomkeerbare keuzen Leefbaarheid Leefbaarheid of vitaliteit is een subjectief begrip. Wat voor de één een leefbaar dorp is, hoeft dat voor een ander niet te zijn. Een ontwikkeling die we wel kunnen waarnemen is dat mensen minder dan in het verleden zijn aangewezen op hun eigen dorp of woonplaats. Veel mensen zijn bereid om voor hun dagelijkse activiteiten, zoals boodschappen doen, werk of school in de auto te stappen of de fiets, bus of trein te nemen. Ook voor minder dagelijkse behoeften als vriendschappen, lidmaatschappen van verenigingen en het volgen van zwemlessen, zoeken bewoners het steeds vaker elders. De eigen woonplaats is minder van belang geworden ten guste van de regio

34 De kwaliteit van het aanbod van de voorzieningen is van grotere betekenis dan de nabijheid. Van krimp naar kwaliteit maakt dat heel duidelijk door te stellen dat juist de voorzieningen (waaronder de winkels) in de basis- en centrumdorpen het moeilijk hebben. Het grote assortiment van Albert Heijn heeft een grotere aantrekkingskracht dan de kleine dorpswinkel. Is leefbaarheid van een stenen voorziening afhankelijk? Nee, het gaat om de wijze waarop mensen zich aan elkaar en een gemeenschappelijke doel verbinden. Kan een stenen voorziening als een zwembad de leefbaarheid verhogen? Ja, als bewoners met elkaar het initiatief nemen en hun schouders eronder zetten om het zwembad in stand te houden. Of om het anders te zeggen, als ze zich aan elkaar en aan het in stand houden van de voorziening verbinden Taak en verantwoordelijkheid gemeenten In hoofdstuk 2 schreven we onder 2.3 het volgende: Als het over toegankelijkheid gaat vervullen de openbare baden die rol heel goed. Zij sluiten niemand uit en zijn voor de zwemvaardigheid en de wedstrijdsport de belangrijkste baden. Bovendien hebben ze veel voorzieningen voor mensen met een beperking en maken uren vrij voor veel verschillende doelgroepen. Ondanks dat het in Zwemmonitor 2012 niet zo nadrukkelijk vermeld wordt, is de toegankelijkheid, zoals hierboven nader omschreven is, bij de gemeentelijke baden het best geborgd. Zoals uit de keuze van de verzorgingsgebieden al duidelijk is geworden, vinden wij het de verantwoordelijkheid van de lokale overheid om: 1. Hun kinderen de mogelijkheid te bieden om zwemvaardig te worden 2. Hun bewoners in de gelegenheid stellen aan een verscheidenheid van verschijningsvormen van de zwemsport deel te nemen Daarmee bedoelen we van baantjes trekken tot wedstrijdzwemmen, van individueel zwemmen tot zwemmen in informele groepen tot zwemmen in verenigingsverband. 3. Hun bewoners in het algemeen en bewoners met een beperking in het bijzonder in de gelegenheid te stellen om activiteiten in en om het water te bedrijven Wij zeggen daarmee niet dat elke gemeente afzonderlijk de verantwoordelijkheid voor die taken op zich moet nemen. Wij vinden dat een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Ook zeggen we niet dat de lokale overheid die taak zelf moet uitvoeren. Private partijen, zowel dorpsgemeenschappen als commerciële partners, kunnen die rol in meer of mindere mate vervullen. De lokale overheden moeten het wel hun verantwoordelijkheid vinden om een kwalitatief goed, bereikbaar en duurzaam aanbod, in de regio te borgen. Gezien het grote belang dat we in het algemeen hechten aan het leren zwemmen van onze kinderen, willen we daar toch nog een paar zinnen aan wijden. In hoofdstuk 2 hebben we gezien dat het bezit van een zwemdiploma afhankelijk is van het inkomen van de ouders. Hoewel het percentage kinderen dat geen diploma bezit laag is, zijn het in dat geval wel de kinderen uit gezinnen met een laag inkomen. Aangezien de economische situatie niet gunstig is, vraagt dit aandacht van de lokale overheid. Voor de zomer van 2013 verscheen een rapport van de kinderombudsman over armoede onder kinderen met als titel Kinderen in armoede in Nederland. Eén van de aanbevelingen die de ombudsman aan gemeenten doet is om een integraal armoedebeleid te ontwikkelen dat specifiek gericht is op kinderen. Meer specifiek roept hij gemeenten op een kindpakket samen te stellen dat rechtstreek en in natura ten goede komt aan kinderen zelf. Wij adviseren daarom om in het kader van het lokale armoedebeleid kinderen uit gezinnen met een laag inkomen leskaarten in natura te verstrekken

35 7.2.4 Bewoners De economische situatie maakt het niet mogelijk dat de lokale overheid in alle voorzieningen blijft voorzien. De overheid maakt een fase door van zorgen voor naar zorgen dat. Bovendien neemt als gevolg van de krimp het draagvlak onder de voorzieningen af. Tegelijkertijd zien we een tegengestelde beweging. Bewoners ontplooien initiatieven op terreinen die voor het samenleven van belang zijn. Het zijn als het ware twee kanten van dezelfde medaille. De overheid trekt zich noodgedwongen terug en bewoners trekken het initiatief naar zich toe. Als het gaat om zwembaden dan nemen we die beweging al een aantal jaren waar. In eerste instantie in de vorm van een stichting, die zorg draagt voor exploitatie en beheer, later in de vorm van een dorpscoöperatie. Zoals eerder geschreven lukt het niet meer om buitenbaden op een goede wijze te exploiteren zonder gebruik te maken van de inzet van veel vrijwilligers. Ook in geval van overdekte baden wordt dat steeds moeilijker. Buitenbaden lenen zich er ook uitermate goed voor, omdat deze baden slechts een beperkte tijd van het jaar open zijn en omdat ze vaak een wat sterkere lokale verankering hebben. De gemeenschap beschouwt het meer als ons bad. Door exploitatie en beheer op zich te nemen wordt dat gevoel nog versterkt. Naarmate het bad meer bassins telt, wordt de taak voor de dorpsgemeenschap overigens wel steeds complexer. Alleen daarom al vraagt overdracht naar dorpsgemeenschappen maatwerk. De lokale situaties verschillen te sterk om daar één model voor te maken. Bovendien ontslaat het de gemeente niet van de taak om het proces goed te blijven begeleiden en volgen, al was het alleen omdat de gemeente zal moeten blijven bijdragen. We schreven daar eerder over Kosten en baten De kosten van zwembaden worden in de discussie altijd heel nadrukkelijk naar voren gebracht. Toch mogen de kosten niet het enige criterium zijn om keuzen op te baseren. Een zwembad vertegenwoordigt ook een zekere immateriële waarde. We denken dan aan de waarde die het kan hebben in het kader van de leefbaarheid, het aanleren van de zwemvaardigheid, maar ook in de mogelijkheden die het biedt om te sporten en te bewegen. Meer dan welke andere sport, wordt zwemmen bedreven door jong en oud, is de deelname van vrouwen erg hoog en onder sporters met een lichamelijke handicap is zwemmen de meest beoefende sport en dat is ook het geval bij gehandicapte kinderen in het speciaal onderwijs. Een zwembad mag dus ook wat kosten en het is juist de overheid die de toegankelijkheid kan borgen. Bewoners in het algemeen en kinderen in het bijzonder moeten de gelegenheid krijgen om hun sportvoorkeuren te ontdekken en hun talenten te ontwikkelen. De regio moet daarom een grote diversiteit aan sportmogelijkheden bieden. Dan gaat het niet alleen om diversiteit aan takken van sport, maar ook om het verband waarin en het niveau waarop die sporten kunnen worden bedreven. Zwemverenigingen zijn daarom onmisbaar in de regio. Het ontbreken van sterke en kwalitatief goede zwemverenigingen zou een enorm gemis zijn en geen recht doen aan de ontplooiingsmogelijkheden van meer of minder getalenteerde bewoners. Verenigingen hebben het niet altijd gemakkelijk om zich op een goede manier verder te ontwikkelen. Eén van de oorzaken daarvan is de beperkte beschikbaarheid van zwemwater. Gezien het belang van verenigingen voor de ontplooiing van kinderen en de leefbaarheid zouden wij het wenselijk vinden dat verenigingen meer ontwikkelingsmogelijkheden worden geboden. Wellicht is dat commercieel gezien wat minder aantrekkelijk, maar nogmaals een zwembad heeft niet alleen een economische betekenis. Overigens neemt dit niet weg dat de zwemverenigingen ook zelf een verantwoordelijkheid hebben. In het algemeen zijn de verenigingen niet verschrikkelijk groot. Bij hen moet niet het voortbestaan van de eigen vereniging voorop staan, maar het bieden van een kwalitatief goed aanbod, waarin ook ruimte is voor het zwemmen op relatief hoog niveau. Wij zeggen daarmee niet dat er minder verenigingen moeten komen. Wij bepalen niet hoe mensen zich willen verenigen en dat doen ook gemeenten niet. Wij pleiten er wel voor om in de regio het

36 zwemmen in verenigingsverband mogelijk te maken en te faciliteren. Baden moeten daarvoor beschikbaar zijn, maar verenigingen kunnen geen specifiek bad claimen. 7.3 Uitgangspunten Uit het voorgaande vloeien een aantal uitgangspunten voort. De uitgangspunten zijn: 1. Kijk over de gemeentegrenzen heen 2. Durf te kiezen voor kwalitatief goede en bereikbare voorzieningen 3. Draag de exploitatie en het beheer van de buitenbaden over aan dorpsgemeenschappen 4. Maak van die overdracht maatwerk, geen confectie en blijf het proces begeleiden en volgen 5. Maak bij de (kleinere) overdekte baden gebruik van vrijwilligers 6. Stel verenigingen in de gelegenheid om vrijwillige taken op zich te nemen 7. Geef ruimte aan sterke verenigingen 8. Doe onderzoek naar de mogelijkheden van een bovengemeentelijke exploitatiemaatschappij voor al het sportieve, gemeentelijke vastgoed 9. Werk samen met de markt

37 8. Scenario s voor Inleiding De huidige situatie laten voortbestaan is geen optie. Naar onze mening is dit geen realistisch scenario. De economische en ook de financiële situatie van gemeenten is niet gunstig en bovendien zijn demografische ontwikkelingen een feit. Er wordt de komende jaren een trek naar de stad en de stedelijke centra verwacht. Deels komt dat omdat er in toenemende mate mensen zijn die alleen wonen. Zij zijn vanuit die situatie op zoek naar voorzieningen en aangezien die in veel plaatsen afnemen, trekken ze weg. Dit is niet een typisch provinciaal verschijnsel. Wereldwijd trekken mensen in de richting van de steden en de grotere centra. Er is daardoor sprake van een toename van de kwetsbaarheid van het gebied. Een kwetsbaarheid die nog versterkt wordt doordat de hoger opgeleiden wegtrekken en het gebied voor sociaal zwakkeren aantrekkelijk wordt door het aanbod van veel goedkopere woningen. Het draagvlak onder de voorzieningen neemt daardoor in twee opzichten af. Er zijn in de eerste plaats minder mensen en de eigen kracht van de gemeenschap om de voorzieningen in stand te houden verzwakt, doordat de gemeenschap moet leunen op een geringer aantal hoger opgeleiden. Houden we alle baden in stand, dan krijgen alle baden het moeilijk en wordt er aan kwaliteit fors ingeboet. De buitenbaden in de gemeente Stadskanaal, t Vlasmeer in Onstwedde en De Horsten in Musselkanaal, zijn daarvan goede voorbeelden. Om financiële redenen zijn de baden pas open als het 20 graden of meer is en er worden geen zwemlessen meer gegeven. In een dergelijke situatie wordt er al fors aan kwaliteit ingeboet. De regio zal de komende jaren baden moeten concentreren om kwalitatief goede baden in de benen te houden. 8.2 Binnenbaden Concentratie Geheel in lijn met Van krimp naar kwaliteit is het logisch om de grotere binnenbaden in de stedelijke centra Veendam, Winschoten en Stadskanaal te concentreren. Daar zijn ook redelijke argumenten voor. Het sluit aan bij de demografische ontwikkeling. Er vindt namelijk een trek van bewoners plaats naar de stedelijke centra. Die trek versterkt het draagvlak dat voorzieningen hebben in die centra. Er wonen immers veel potentiële bezoekers op geringe afstand van het bad. Als je naar de kaart op de volgende pagina kijkt, blijkt dat daarmee een groot deel van de regio is afgedekt. Het is daarbij goed om nogmaals te vermelden dat wij voor de binnenbaden een verzorgingsgebied met een straal van 10 kilometer hebben gekozen. Die keuze hebben we gedaan op basis van leszwemmen. We hebben voor die functie geen onderscheid gemaakt in grootte van baden, omdat we denken dat kwaliteit van het lesaanbod een grotere rol speelt. Het bestaande, commerciële bad in Vlagtwedde (Parc Emslandermeer) vult de andere drie baden goed aan. Het heeft nog een groot eigen en braakliggend verzorgingsgebied

38 Wij adviseren de regio voor het in stand houden en verder ontwikkelen van deze vier baden te kiezen. Van de genoemde vier baden, zijn er twee in handen van lokale overheden. Parc Emslandermeer en Pagedal zijn eigendom van commerciële partijen. Van de beide baden is Parc Emslandermeer het meest toegankelijk. De drempels zijn voor de bevolking niet hoog, ook niet in de beleving. Anders ligt dat met het bad Pagedal. Zowel praktisch, financieel als emotioneel zijn er behoorlijke drempels. Als de regio dat bad toch een prominente plek in zijn badwatervoorzieningen wil geven, dan zal de relatie met Pagedal opgepoetst moeten worden. In het gesprek dat wij met de huidige manager, Edwin Postma, hebben gevoerd,

39 lijken er wel openingen te liggen. Hij sprak uit dat hij ook de lokale bevolking wil bedienen. De gemeente(n) zal (zullen) in woord en daad het bad de betekenis moeten geven die het zou moeten hebben, namelijk een bad voor bewoners en recreanten. Het zwembad zal de toegankelijkheid van het bad voor de bewoners nu en in de toekomst moeten garanderen. Overigens moet wel opgemerkt worden dat Pagedal en Parc Emslandermeer niet helemaal met elkaar te vergelijken zijn. Eerstgenoemd park richt zich vooral op meerdaagse groepsevenementen, terwijl het park in Vlagtwedde zich richt op individuele recreanten. Voor de mogelijkheden om naast het gebruik van de bezoekers ook de openbare functie te vervullen maakt dat wellicht wel wat uit. Parc Emslandermeer laat zien dat recreanten en bewoners elkaar niet in de weg hoeven te zitten en dat die combinatie het juist mogelijk maakt om een dergelijk bad in een tamelijk dunbevolkt gebied te exploiteren. De regio moet zich realiseren dat het een prettige bijkomstigheid is om dergelijke baden binnen de grenzen te hebben. In potentie zijn het baden die voor de bewoners en recreanten van betekenis zijn, terwijl de kosten voor de gemeente betrekkelijk laag zijn. De recreanten versterken het draagvlak voor de beide baden. In het voorgaande deel van dit hoofdstuk schreven we het volgende: De lokale overheden moeten het wel hun verantwoordelijkheid vinden om een kwalitatief goed, bereikbaar en duurzaam aanbod, in de regio te borgen. Wij zouden die zin willen aanvullen met de zinsnede ook in geval van baden in eigendom en/of beheer van commerciële partijen en dorpsgemeenschappen. In het kader van een duurzame borging van de toegankelijkheid van de baden is een goede samenwerking tussen de gemeenten en de beide commerciële baden van groot belang. Tropiqua Subtropisch zwemparadijs Tropiqua in Veendam neemt een bijzonder positie in. Het is het enige echte subtropisch bad in de regio, hoewel ook Parc Emslandermeer wel enigermate in die richting gaat. Tropiqua is daardoor een bad voor een dagje uit. Het bad nodigt uit om er gedurende langere tijd te verblijven en dat maakt dat bezoekers ook wel langere tijd willen reizen voor een bezoek aan het bad. Ze komen dan ook van heinde en ver naar Veendam. Voor meer van dergelijke baden is echter geen markt. Voor de komende 10 jaar is het zinvol om de onbetwistbare positie van Tropiqua te erkennen. Concurrentie op die functie zou de positie van de baden in de regio erg verzwakken. De Watertoren In geval van dit scenario, zou een andere ligging van De Watertoren in Winschoten op termijn gewenst zijn. Het huidige bad ziet er aan de binnenkant heel goed uit, maar de bereikbaarheid is matig tot slecht. Het ligt ver van de A7 en verstopt in een woonwijk. Het is niet echt zichtbaar, kent geen ruime parkeervoorziening en nodigt vanaf de parkeerplaats niet uit om naar binnen te gaan. Het lijkt niet erg waarschijnlijk dat de centralisatie van voorzieningen naar de grotere centra plotseling zal stoppen. In dat geval is het zeer noodzakelijk om de bereikbaarheid van het bad te verbeteren. In eerste instantie kan dat door een aantal aanpassingen aan het huidige gebouw door te voeren. Op termijn is een ligging aan de A7 te prefereren boven de huidige locatie. Sluiting drie baden In dit scenario wordt de keuze gemaakt om een aantal baden op termijn niet langer voort te laten bestaan. Het gaat om De Hardenberg in Finsterwolde, het Van der Valk-bad in Zuidbroek en Het D.G. van den Noortbad in Muntendam. De overwegingen die bij die keuze een rol hebben gespeeld, zetten we hieronder op een rij. De Hardenberg Voor De Hardenberg in Finsterwolde herhalen we in eerste instantie wat we onder schreven. Het verzorgingsgebied van De Hardenberg in Finsterwolde valt voor een heel groot deel samen met die van De Watertoren in Winschoten. Voor het deel dat De Hardenberg alleen voor z n rekening neemt kan opgemerkt worden dat het een tamelijk leeg

40 achterland is. Des te meer omdat sinds kort ook in Wagenborgen de mogelijkheid bestaat om in een klein, compact, commercieel bad zwemlessen te volgen. Dat bad is niet ingetekend op de kaart in hoofdstuk 5. Hoewel Nieuweschans niet binnen het verzorgingsgebied van De Watertoren valt, is dat bad wel redelijk bereikbaar via de A7. Verder is het bezoekersaantal voor een binnenbad laag. Slechts 25 tot bezoekers trekt het bad per jaar. Als je bedenkt dat het bad 10 maanden per jaar open is, dan is dat weinig. Er zijn buitenbaden in de regio die in vier maanden meer bezoekers trekken. Het zwemwater is dan ook duur in Finsterwolde. Als De Hardenberg gesloten wordt, dan is dat op te vangen door De Watertoren. Als laatstgenoemd bad in de toekomst plaats zou krijgen aan de A7, dan is zwemwater voor de regio Finsterwolde/Nieuweschans nog steeds goed bereikbaar, weer uitgaande van onze straal van 10 kilometer. Van der Valk Dan het Van der Valk-bad in Zuidbroek. Het bad kent een klein eigen verzorgingsgebied, dat ook nog eens buiten de gemeentegrenzen van Menterwolde valt. Zelfs al zou het bad in Muntendam ophouden te bestaan, dan blijft het eigen verzorgingsgebied bijzonder klein. De gemeente Menterwolde was voornemens om de gemeentelijke bijdrage van aan het bad met ingang van 2014 te beëindigen. Onlangs heeft de gemeenteraad besloten de bijdrage in 2014 nogmaals te willen continueren. Het bad is eigendom van de familie Van der Valk. De manager van het complex spreekt uit het bad te sluiten als de gemeente niet meer bijdraagt. Het bad bestaat uit één diep bassin van 25 meter. Het bad is dan ook uitermate geschikt voor wedstrijden. Verder worden er zwemlessen gegeven. De functies zijn verder beperkt en tijdens een gesprek met de manager van het complex kregen wij ook niet de indruk dat men de ambitie heeft om te investeren in een verruiming van het gebruik. De vraag is dan ook of het bad over 10 jaar nog beschikbaar is. Zwemvereniging De Pinguin maakt als enige vereniging gebruik van het bad. De vereniging zoekt veelvuldig de publiciteit om de gemeente te verleiden te blijven bijdragen en zelfs Ranomi Kromowidjojo wordt in stelling gebracht om het bad in stand te houden. Zij hoeft echter niet te betalen voor het bad en dat moet de gemeente wel. De gemeente zal dan ook haar eigen overwegingen moeten maken. Wij adviseren de gemeente Menterwole om haar beleidsvoornemen om de gemeentelijke bijdrage per 2014 te beëindigen te handhaven. D.G. van den Noortbad Tot slot het D.G. van den Noortbad in Muntendam. Dit bad herbergt meer functies dan het bad in Zuidbroek. Gesprekspartners en gebruikers van zwembaden vertelden ons dat ze dit bad voor m.n. bezoek met kinderen aantrekkelijker vinden dan het bad in Zuidbroek. Het is door zijn afmetingen niet geschikt voor wedstrijdzwemmen. Zwemvereniging ZCM maakt desondanks gebruik van het bad. De vereniging is bereid vrijwilligerswerk van het bad op zich te willen nemen. Ook dit bad kent een heel klein eigen verzorgingsgebied en ligt op een steenworp afstand van Tropiqua in Veendam. Tussen nu en vier jaar is een grote renovatie noodzakelijk, aldus de betrokken ambtenaar. Zuidbroek en Muntendam Tussen de regels door hebben we de baden van Zuidbroek en Muntendam al enigermate vergeleken. Een wezenlijk punt is nog niet genoemd. Na een bezoek aan het bad in Zuidbroek kregen we sterk de indruk dat het bad van niemand is. Niet van Van der Valk, omdat ze verder geen enkele ambitie hebben dan het beschikbaar stellen van het huidige bad en niet van de gemeenschap omdat het bad buiten het dorp ligt en het hotel als het ware een drempel opwerpt. In potentie is het bad in Muntendam meer van de gemeenschap. De zwemvereniging heeft ook de bereidheid getoond om op vrijwillige basis activiteiten voor het bad te willen ontplooien

41 De keuze is aan de politiek. Als er al een keuze gemaakt moet worden, dan zouden het college en de gemeente Menterwolde kunnen overwegen om het bad in Mutendam in exploitatie en beheer te geven aan de gemeenschap, vergelijkbaar met het buitenbad in Meeden. Wij schreven hiervoor al dat het exploiteren van een binnenbad complexer is dan een buitenbad, alleen al omdat een binnenbad het gehele jaar open is. Wij zien dat echter als een tussenfase. Gezien de nabijheid van de kwalitatief goede baden in Veendam, Winschoten en Hoogezand, veronderstellen wij dat er op termijn geen plaats is voor het bad in Muntendam. De regio doet er goed aan te blijven investeren in Tropiqua. Gefaseerde aapak Wij hebben de opdracht gekregen om een visie voor de lange termijn te schetsen. Onze horizon is Rond dat jaar zien wij nog slechts mogelijkheden voor vier overdekte baden, die met meer of minder ondersteuning van de gemeente(n) kunnen voortbestaan. Dat wil dus zeggen dat er de komende tien jaar, gefaseerd naar die situatie toegewerkt kan worden. Het is realistisch om te veronderstellen dat het bad in Zuidbroek per januari 2014 de deuren sluit, als de gemeente Menterwolde voet bij stuk houdt. Daarmee is de eerste stap gezet naar het bovengeschetste scenario. De sluiting van de beide andere baden kan in fasen gerealiseerd worden. De Zuid-Oost hoek In dit scenario wordt de zuid-oost hoek van de provincie en dan specifiek Ter Apel niet afgedekt. Het gaat in dit geval om een tamelijk dunbevolkt deel van de provincie, met slechts één groter dorp, namelijk Ter Apel met 8600 inwoners en een kleiner dorp met slechts 1000 inwoners (Ter Apelkanaal). Ook in de huidige situatie zijn er geen overdekte baden binnen een straal van 10 kilometer. De bewoners uit de punt van Groningen zijn dus gewend om te reizen voor overdekte zwemvoorzieningen. De positie van verenigingen De vraag kan gesteld worden of er met vier baden voldoende ruimte is voor leszwemmen. Wij verwachten het wel. Financieel gezien is dat onderdeel aantrekkelijk voor een bad. De commerciële baden richten zich niet voor niets heel nadrukkelijk op zweminstructie. Baden zullen dus snel geneigd zijn om zich op die markt te richten. Anders is dat voor het zwemmen in verenigingsverband. De trainingstijden van de jeugd overlappen gedeeltelijk de tijden voor leszwemmen. Als er hoge eisen gesteld worden aan de verdiencapaciteit, dan is een keuze snel gemaakt en delven de verenigingen het onderspit. Gemeenten moet die keuze niet aan de baden overlaten. Wij vinden dat er ruimte gemaakt moet worden voor zwemmen in verenigingsverband. In hoofdstuk hebben onze argumenten daarvoor benoemd. Wij willen dat hier niet herhalen en verwijzen graag naar het genoemde hoofdstuk. Als mogelijke oplossing noemden we in een ander hoofdstuk (6.1) een continurooster voor de basisscholen. En ondertussen.. Dat wil niet zeggen dat er in 2023 niet meer baden zouden kunnen zijn dan de hier genoemde. We weten niet wat de commerciële markt gaat doen. In zwembad Dalhuus worden nu nog zwemlessen gegeven en ook in Midwolda is een klein bad waar aan een zeer beperkt aantal kinderen lessen worden verzorgd. We weten niet of deze activiteiten in 2023 nog zullen bestaan of niet. Op onze vraag naar trends op gebied van badwater zegt één van onze gesprekspartners dat zwemscholen groeien en een andere gesprekspartner benadrukt dat particulieren steeds vaker zwemlessen gaan verzorgen al of niet in een eigen bad. Het is daarom in ieder geval zinvol om de activiteiten van commerciële aanbieders goed te blijven volgen en kansen te verzilveren

42 8.3 Buitenbaden Aanvulling binnenbaden De buitenbaden beschouwen wij als aanvullend op het aanbod van de binnenbaden. Het grote voordeel van binnenbaden is dat ze veel langer open zijn en buitenbaden ook nog eens veel gevoeliger zijn voor weersinvloeden. De betekenis van de buitenbaden voor het leren zwemmen neemt af, omdat continuïteit van de lessen niet geborgd is. Gedurende de zomermaanden en zeker in geval van mooie zomers blijven de bezoekers weg uit de binnenbaden en wijken ze uit naar de plassen en de buitenbaden. In die zin vormen ze een aanvulling op de overdekte baden. In schreven we: Een brede strook langs de grens met Duitsland valt niet binnen het verzorgingsgebied van een buitenbad. Gelukkig dekken binnenbaden deze strook wel af. Sluiting van buitenbaden roept altijd veel emoties op, maar wij hebben niet de indruk dat de bewoners in de grensstreek veelvuldig in de raadszaal staan om te protesteren dat een buitenbad in hun regio ontbreekt. Dat relativeert de waarde van een buitenbad. Eén van onze gesprekspartners stelde dat in openluchtbaden het bezoek al jaren terugloopt en dat buitenbaden niet meer van deze tijd zijn. Als je gaat bouwen moet je niet meer voor een openluchtbad kiezen, stelde hij. Twee andere gesprekspartners stelden dat de binnenbaden geconcentreerd moeten worden in de stedelijke centra en dat die baden gecombineerd moeten worden met een buitenbad, passend bij de gevraagde functie. Op termijn zou dat wellicht de beste optie kunnen zijn, maar op dit ogenblik willen wij die keuze nog niet maken. Overigens realiseren we ons wel dat die keuze zo tegen het jaar 2020 wel gemaakt moet worden gezien de leeftijd van de huidige baden en het gegeven dat deskundigen uitgaan van een levensduur van 40 jaar. Beheer en exploitatie Het heeft onze voorkeur om de bestaande baden in beheer en exploitatie te geven van de dorpsgemeenschappen. Dat betekent niet dat de gemeente financieel niets meer hoeft bij te dragen. Gemiddeld ontvangen de buitenbaden ongeveer aan gemeentelijke bijdrage. In het algemeen is dat is te weinig om te reserveren voor groot onderhoud of een calamiteit. In het geval dat zich een dergelijke situatie voordoet, zal men de gemeente verzoeken om weer bij te passen of een renteloze lening te verstrekken. Vier baden Ook voor de buitenbaden kiezen wij voor een scenario met nog slechts vier baden. Op de kaart op de volgende pagina zijn de baden afgebeeld. Onze overwegingen die hebben geleid tot die keuze staan beschreven in de daaropvolgende tekst. Omdat er op de kaart nog vijf baden zijn ingetekend, zou dat tot misverstanden kunnen leiden, daarom schrijven we nog maar even heel nadrukkelijk dat we uiteindelijk kiezen voor vier baden. Op de kaart staan Scheemda en Meeden nog ingetekend. Wij stellen voor om slechts één van beide baden in stand te houden. Sluiting drie baden In het scenario voor de buitenbaden maken we de keuze om een drietal baden op termijn niet langer voort te laten bestaan. Het gaat om: - De Ringberg in Scheemda of De Kolck in Meeden - Bad-Noord in Stadskanaal - De Horsten in Musselkanaal De overwegingen die bij die keuze een rol hebben gespeeld, zetten we hieronder op een rij

43 - 38 -

44 De volgende overwegingen liggen ten grondslag van onze keuze: 1. Het verzorgingsgebied van de baden in Meeden en Scheemda vertoont een grote overlap. De vraag is of er voor beide baden op een dergelijk geringe afstand van elkaar wel bestaansrecht is, zeker in de huidige situatie met heel veel binnenbaden in de nabijheid. Wij adviseren om uiteindelijk één van beide baden open te houden. 2. Het bad in Musselkanaal (De Horsten) heeft een heel klein eigen verzorgingsgebied, heeft al een beperkte functie (alleen open indien het warmer is dan 20 graden en lessen worden er al niet meer gegeven), bovendien is de leeftijd van het bad al 48 jaar en worden er de komende jaren hoge uitgaven aan onderhoud verwacht. Er zijn dus vier steekhoudende argumenten om het bad te sluiten en wij stellen dat dan ook voor. 3. Bad Noord in Stadskanaal wordt beheerd en geëxploiteerd door bewoners. Het bad is 48 jaar oud en naast het recreatieve gebruik, wordt er ook leszwemmen aangeboden. Het eigen verzorgingsgebied is klein en vertoont grote overlap met het bad in Gasselternijveen en ook met die van Onstwedde en enigermate met die van Musselkanaal. Het verzorgingsgebied van t Vlasmeer is veel gunstiger en er bevinden zich nog een aantal andere dorpen binnen de cirkel van het verzorgingsgebied. De overige punten zijn identiek aan die van De Horsten in Musselkanaal. Wij stellen de gemeente Stadskanaal voor, als het contract met Optisport afloopt, het bad in Onstwedde in stand te houden en Bad Noord te sluiten. 4. Wij adviseren om Moekesgat in Ter Apel in ieder geval in stand te houden, met name omdat de zuidelijke punt van de provincie Groningen niet afgedekt wordt door een overdekt bad. 5. Wij stellen voor om ook het bad in Sellingen open te houden, vooral in verband met de toeristische functie van dit bad. Overdracht van het bad aan de eigenaar van de nabijgelegen camping is een mogelijkheid om te onderzoeken. Aldus ontstaat er een aaneengesloten en elkaar niet erg overlappende keten van vier openluchtbaden, die een groot deel van de regio afdekken en een aanvulling vormen op de overdekte baden

45 8.4 Alternatief scenario voor de punt In het scenario voor de binnenbaden is de regio afgedekt met binnenbaden, maar de zuidelijkste punt van de provincie niet. Te overwegen valt om in Ter Apel medewerking te verlenen aan een particulier initiatief. Op dit ogenblik heeft de gemeente Vlagtwedde drie baden binnen de gemeentegrenzen, bad Parc Emslandermeer en twee gemeentelijke buitenbaden in Sellingen en Ter Apel. De gemeente bezint zich nog schoorvoetend en voorzichtig op de buitenbaden. In Ter Apel is in het verleden wel eens gesproken over het overkappen van Moekesgat en op het ogenblik zijn er ondernemers die plannen hebben met de camping, de zwemplas en het bad. Ook is er al wel gesproken over een bad volgens het KNZB-concept 2521 Gewoon Zwemmen. In Sellingen is in het verleden met de eigenaar van de camping gesproken over overname en/of exploitatie van De Barkhoorn. Beide baden zijn inmiddels op leeftijd. De Barkhoorn bestaat 38 jaar en vraagt veel onderhoud in 2016 en Moekesgat is 46 jaar oud en vraagt in 2016 veel onderhoud. Er lijkt daarom aanleiding om een herbezinning op de beide gemeentelijke baden en de rol van de overheid bij die baden. Omdat we in de scenario s op zoek zijn naar dekking door overdekte baden van de hele regio, is het de overweging waard om de bouw van een overdekt bad van beperkte omvang in Ter Apel mogelijk te maken en te faciliteren tussen nu en Voor de keuze van Ter Apel boven Sellingen zijn de volgende redenen: 1. Voor wat betreft het aantal inwoners bestaat er meer draagvlak voor een bad in Ter Apel 2. Gezien de dekking van de regio is Ter Apel gunstiger dan Sellingen 3. Verzorgingsgebieden overlappen elkaar minder 4. Voor bewoners van een aantal Drentse plaatsen is een bad in Ter Apel op bereisbare afstand een goed alternatief voor het bad in Emmen 5. Sellingen ligt binnen de door ons gekozen straal van 10 kilometer om het bad van Ter Apel Wij adviseren een oriëntatie op de particuliere markt. We verwijzen in dit verband graag naar Zwemcentrum Zuidhorn. De eigenaar van dat zeer compacte bad wil geen enkele bijdrage van de gemeente. Hij richt zich met name op leszwemmen en bijzondere doelgroepen. Hoewel baantjes trekken tot de mogelijkheden behoort, is het bad toch minder openbaar toegankelijk voor de bewoners en niet geschikt voor zwemmen in verenigingsverband en wedstrijden. Leszwemmen is daarmee voor de gehele regio bereikbaar binnen een straal van 10 kilometer. Voor het zwemmen in verenigingsverband moet elders plaats zijn, maar dat is thans voor de winterperiode ook al het geval. Een ander alternatief is het door de KNZB ontworpen concept 2521Gewoon Zwemmen. Dat bad biedt meer mogelijkheden. Je kunt ook plaats bieden aan verenigingen. Bij de oriëntatie zou de eerste vraag moeten zijn: welke functie moet een bad in Ter Apel in de regio vervullen? Het antwoord op die vraag moet afgezet worden tegen de financiële mogelijkheden en de mogelijke inbreng van een private partij. In het geval een dergelijk bad gerealiseerd zou kunnen worden, dan kan De Barkhoorn in Sellingen gesloten worden

46 - 41 -

47 9. Slotbeschouwing De stuurgroep Regionaal Woon- en Leefbaarheidsplan Oost-Groningen heeft Huis voor de Sport Groningen de opdracht gegeven een visie voor de langere termijn te ontwikkelen. De opdracht luidde verder: Deze visie zal vooral moeten zijn gebaseerd op de te verwachten ontwikkelingen aan de vraagzijde. De ontwikkeling van de vraag kan zich laten vertalen in een aantal mogelijke scenario s voor de aanbodzijde. Met andere woorden: hoe zou de optimale zwembadkaart er in een aantal mogelijke varianten voor Oost-Groningen uit kunnen zien. Uiteindelijk hebben wij gekozen voor twee scenario s, namelijk één voor de binnenbaden en één voor de buitenbaden. Wij hebben dat gedaan omdat beide scenario s het meest optimaal tegemoet komen aan enerzijds kostenbeheersing en anderzijds bereikbaarheid. Bovendien heeft de kwaliteitsvraag daarbij een rol gespeeld. Wij menen stellig dat het een utopie is om veel baden open te houden. Die keuze zal op termijn leiden tot het inboeten op kwaliteit van alle baden. Om een kwalitatief goed aanbod aan zwembaden voor de bewoners in stand te houden zullen keuzen gemaakt moet worden, waarbij kwaliteit en bereikbaarheid een grotere rol spelen dan kwantiteit en nabijheid. Dat ligt ook in de lijn van Van krimp naar kwaliteit. Voor wat betreft de overdekte baden hebben we nog een scenario toegevoegd door een alternatief te schetsen met een buitenbad in Ter Apel. De vraag is of het realistisch is om een nieuw gemeentelijk bad te bouwen, terwijl we in een tijd leven waarin fors bezuinigd moet worden. Als er in Ter Apel ooit een overdekt bad gebouwd zou worden, al of niet door de gemeente, dan heeft dat consequenties voor de buitenbaden. Het bad in Sellingen heeft dan minder bestaansrecht. Wij hebben op basis van het criterium zwemvaardigheid en de daaraan gekoppelde reisafstand gekozen voor de door ons geschetste scenario s. Dat criterium is arbitrair en is inwisselbaar. Zoals wij in dit rapport keuzen hebben gemaakt is het woord nu aan de gemeenten. Zij hebben de politieke weging te maken of de door ons gemaakte keuzen redelijk zijn of niet. Daarbij willen we graag meegeven dat we hopen en verwachten dat die keuzen niet op het niveau van de afzonderlijke gemeente worden genomen, maar in een groter verband. De huidige zwemconsument is niet meer plaatsgebonden, maar overschrijdt veelvuldig voor zeer uiteenlopende activiteiten de gemeentegrenzen

48 Bronnen en literatuur Zwemmen in Nederland; de zwemsport in al zijn facetten nader belicht. Harold van der Werff en Koen Breedveld (red), Mulier Instituut 2013 Sportaccommodaties in beeld. Remco Hoekman, Karin Hoenderkamp en Hugo van der Poel (red), Mulier Instituut 2013 Zwemmonitor 2012, een beeld van het aanbod van zwemwater in Nederland. Harold van der Werff, Aline van Bedaf, Karin Hoenderkamp en Koen Breedveld, Mulier Instituut 2012 Ik wil wel dat mijn kind leert zwemmen., een onderzoek naar de factoren die de zwemvaardigheid beïnvloeden en de rol van allochtone ouders. Ester Wisse, Agnes Elling en Remko van den Dool, W.J.H. Mulier Instituut, januari 2009 Van krimp naar kwaliteit; Regionaal woon- en leefbaarheidsbasisplan Oost-Groningen. KAW architecten en adviseurs, november 2011 Afstand tot een zwembad per gemeente Giesbers H (RIVM). In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Zorgatlas\Thema's\Sporten en bewegen\sport- en beweegaanbod, 30 juni 2013 Onderzoek Sportaccommodaties in de provincie Groningen; Sportaccommodaties in kaart. L. de Vries, R. Panneman, S. Smuling, Huis voor de Sport Groningen, juni

49 Bijlage 1 Lijst gesprekspartners Sjaak Geerlings Tropiqua Veendam Robin Reverda KNZB Piter Bakker KNZB, Scharlakenhof Haren, Bloemketerp Franeker Hendrike Schut Sportcentrum De Kalkwijck Hoogezand Ronald Westers Sportcentrum De Kalkwijck Hoogezand Edwin Postma Pagecentrum Stadskanaal Imah Chamanmah Zwemcentrum Zuidhorn Michel Vaatstra Zwemcentrum Zuidhorn Arjen ten Have Zwembad De Griffioen Grijpskerk Pieter Hania (telefonisch) Zwemschool t Dalhuus Wildervank Henny de Groot (telefonisch) Parc Emslandermeer Vlagtwedde Hendrik Waanders Hotel van der Valk Zuidbroek Frits Korvemaker (telefonisch) Zwembad in aanbouw Wedderbergen Rob de Vries Drijver en partners André Timmerman Drijver en partners Arjan Knaapen De Watertoren Winschoten en De Hardenberg Finsterwolde Huub Hanssen Provincie Groningen Jan Blaauw Gemeente Menterwolde Gerard Gerrits Gemeente Stadskanaal Harry van der Veen Gemeente Vlagtwedde Petra Kugel Gemeente Oldambt Hinke Meijer (telefonisch) De Ringberg Scheemda Bert Stam en ZV De Hardenberg Vertegenwoordigers diverse zwemverenigingen tijdens bijeenkomst op woensdag 11 september 2013 in Finserwolde

50 Bijlage 2 Inventarisatie verenigingen 1. Ledenbestand, opgesplitst naar te onderscheiden leeftijdsgroepen 2. De ontwikkeling van het ledenbestand Wat zijn de verwachtingen van het aantal leden in de toekomst? Wat zijn de toekomstverwachtingen t.a.v. het voortbestaan de club? 3. Samenwerkingsverbanden Bestaan er samenwerkingsverbanden met andere verengingen Zo ja, met welke vereniging(en) en waaruit bestaat die samenwerking dan? Zo nee, wordt samenwerking met andere verenigingen overwogen? 4. Beschikbaarheid bestuursleden en vrijwilligers Voldoende bestuursleden en andere vrijwilligers om de club draaiende te houden? Hoe makkelijk is het om bestuursleden en andere vrijwilligers te krijgen? 5. Kader Voldoende trainers? Zijn de trainers deskundig en bekwaam? 6. De tak of takken van zwemsport die worden aangeboden Welke tak of takken van zwemsport worden aangeboden Op welke niveau worden de verschillende takken van zwemsport bedreven? 7. Het aantal teams in geval van polo opgesplitst naar senioren en jeugd 8. Het verzorgingsgebied Waar wonen de leden? 9. Gebruik zwembaden Van welk bad of welke baden wordt gebruik gemaakt? Beschikbare banen per training/wedstrijd Aantal zwemmers per baan? Wordt er een (gratis) tegenprestatie geleverd in de richting van het zwembad? Verleent de gemeente (direct of indirect) een bijdrage aan de vereniging? Welke problemen ondervindt de club t.a.v. het gebruik van het bad? 10. Worden er sportstimuleringsactiviteiten georganiseerd? Zo ja, wat dan?

51 Bijlage 3 Bevolkingsprognoses Oost Groningen Bellingwedde Menterwolde Oldambt Pekela Stadskanaal Veendam Vlagtwedde Totaal Bevolking totaal 0 t/m 3 jaar Bevolking totaal 0 t/m 3 jaar Daling aantal inwoners Percentage groei of afname 29,77% 8,84% 2,33% 2,97% 9,52% 8,95% 14,94% 8,55% Bevolking totaal 4 t/m 7 jaar Bevolking totaal 4 t/m 7 jaar Daling aantal inwoners Percentage afname 36,08% 21,40% 8,62% 8,52% 7,84% 6,52% 6,54% 10,39% Bevolking totaal 8 t/m 12 jaar Bevolking totaal 8 t/m 12 jaar Daling aantal inwoners Percentage groei of afname 34,38% 26,18% 20,63% 25,71% 20,98% 10,73% 10,53% 19,48% Bevolking totaal 13 t/m 17 jaar Bevolking totaal 13 t/m 17 jaar Daling aantal inwoners Percentage groei of afname 32,02% 19,47% 14,39% 29,27% 23,44% 6,79% 11,11% 17,59% Bevolking totaal 18 t/m 34 jaar Bevolking totaal 18 t/m 34 jaar Daling aantal inwoners Percentage groei of afname 14,76% 1,06% 1,36% 6,39% 9,43% 3,65% 2,30% 4,81% Bevolking totaal 35 t/m 59 jaar Bevolking totaal 35 t/m 59 jaar Daling aantal inwoners Percentage afname 23,25% 14,84% 15,47% 16,51% 17,14% 10,53% 18,53% 15,73%

52 Bellingwedde Menterwolde Oldambt Pekela Stadskanaal Veendam Vlagtwedde Totaal Bevolking totaal 60 t/m 74 jaar Bevolking totaal 60 t/m 74 jaar Daling of stijging aantal inwoners Percentage groei of afname 0,15% 18,23% 8,45% 1,59% 2,06% 5,52% 6,67% 5,95% Bevolking totaal Bevolking totaal Stijging aantal inwoners Percentage groei of afname 32,02% 48,23% 30,45% 28,37% 38,09% 30,28% 25,47% 32,59% Totale bevolking Oost Groningen Totale bevolking Oost Groningen Daling aantal inwoners 2023 t.o.v Percentage daling komende 10 jaar 5,59%