Overleving en dispersie van Steenuilen: 35 jaar ringgegevens. Pascaline Le Gouar, Hans Schekkerman, Henk van der Jeugd, Arie van Noordwijk

Transcriptie

1 Overleving en dispersie van Steenuilen: 35 jaar ringgegevens Pascaline Le Gouar, Hans Schekkerman, Henk van der Jeugd, Arie van Noordwijk

2 Inleiding Sinds c is het aantal broedparen met 50-70% afgenomen Onderzoek wijst erop dat broedsucces onvoldoende is voor een duurzame populatie (van Harxen & Stroeken, 2008) MAAR deze conclusie berust op aannames over de jaarlijkse overlevingskansen van Steenuilen Er is behoefte aan een Nederlandse studie op landelijke schaal, die ook rekening houdt met disperie Overleving en dispersie o.g.v. ringgegevens

3 Overleving: onderzoeksvragen Wat is de gemiddelde jaarlijkse overlevingskans van eerstejaars en volwassen Steenuilen in Nederland? Hoe varieert overleving tussen jaren? Zijn er lange-termijnveranderingen in overlevingskans? Is er geografische variatie in overleving?

4 Ringprogramma Pullen in nestkasten, c.10 dagen oud Adulten met geluid en netten In totaal 217 ringers betrokken verdeling van ringdatums % van individuen geringd 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Jan. Feb. Mar. Apr. May June July Aug. Sept. Oct. Nov. Dec. adult pullus

5 Terugmeldingen Geringd als pul: 60% meldingen zijn doodvondsten Geringd als adult: 20% meldingen zijn doodvondsten verdeling van melddatums 50% 40% Alive Levend, - ringed geringdas als adult Dead Dood, - geringd ringed als as adult Alive Levend, - ringed geringdas alspullus Dead Dood, - geringd ringed als as pullus 30% 20% 10% 0% Jan. Feb. Mar. Apr. May June July Aug. Sept. Oct. Nov. Dec.

6 Hervangsten Hervangsten van levende vogels: vooral in broedseizoen en winter (in nestkasten) verdeling van melddatums 50% 40% Levend, Alive - ringed geringdas als adult Dood, Dead - geringd ringed als as adult Levend, Alive - ringed geringdas alspullus Dood, Dead - geringd ringed als as pullus 30% 20% 10% 0% Jan. Feb. Mar. Apr. May June July Aug. Sept. Oct. Nov. Dec.

7 Doodmeldingen Juvenielen: vooral direct na broedseizoen Adulten: vooral in late winter en voorjaar verdeling van melddatums 50% 40% Levend, Alive - ringed geringdas als adult Dood, Dead - geringd ringed als as adult Levend, Alive - ringed geringdas alspullus Dood, Dead - geringd ringed als as pullus 30% 20% 10% 0% Jan. Feb. Mar. Apr. May June July Aug. Sept. Oct. Nov. Dec.

8 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Gerapporteerde doodsoorzaken ringed geringd as als pullus ringed geringd as als adult Verkeer, accid. trought gebouw, human draad agencies etc. Onbekend unknown Natuurlijke natural oorzaak causes predated Predatie Per ongeluk accid. door by mens man predated Predatie domestic huisdier Dood in dead in nest nestkast box inten. Geschoten, by man (shot, poisonned) vergiftigd

9 Ring- en meldlocaties Ringlocaties Meldlocaties Ringgegevens vanaf 1958 en alle terugmeldingen gedigitaliseerd in database Vogeltrekstation

10 Dataselectie Jaren: Meldomstandigheden: levend en vers dood Nestjongen: doodvondsten in nestkast <30 dagen na ringen uitgesloten (overlap met broedsuccesanalyse) Geografische regio s: Hoge Zandgronden en Rivierengebied Aantal vogels geringd Aantal vogels 1x gemeld region pul adult pul adult H R total

11 Ringgegevens Number of ringed pullus Aantal geringde nestjongen per jaar H R

12 Vangst-terugvangst analyse Tijd: overleving t 2 t 3 t 1 φ 2 φ 1 P 2 P 3 1: gevangen of gezien 0: niet gezien waarneming φ 2 P 3 1 (teruggevangen) (n 1 ) 1 φ 1 P 2 φ 1 (1- P 2 ) 1 φ 2 P (niet teruggevangen) (n 2 ) (teruggevangen) 0 (n 3 ) n 1 /n 3 = kans op terugvangst bij overleven 0 (niet teruggevangen) (n 4 )

13 Meldkans kans op hervangst bij overleven Fuchs age STONE age first year in H Eerstejaars in H adult in H Adult in H first year in R Eerstejaars in R adult in R Adult in R

14 Meldkans Kans dat Probability dode vogel of wordt recovery teruggemeld from ringers door and ringer public of publiek 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 Ringers from ringers Publiek from public 0,2 0,

15 Probleem: variatie in meldkans in ruimte en tijd Variatie in (terug)vanginspanning in de tijd en tussen regio s Gebieden met hogere inspanning binnen regio (nestkasten etc) Individuals die nooit worden teruggemeld: dood of vertrokken naar gebied zonder waarnemers? mean gemiddeld number aantal of vogels birds geringd ringed per per ringer ringer nb aantal of active actieve ringers ringers

16 Analysemodel Gebruik levende hervangsten èn doodmeldingen Houdt rekening met regio (zandgronden/rivieren) waar vogel is geringd Emigratie naar elders wordt geschat Onderscheid tussen doodmeldingen door ringers (in onderzoeksgebieden) en door publiek (elders) Ongeveer 80 modellen met programma E-surge

17 Resultaten: beste model Effecten van tijd, regio en leeftijd op meldkansen Effecten van regio en leeftijd op dispersie : 65-73% van jongen vs % van adulten verhuist naar niet-onderzocht gebied Effecten van tijd en leeftijd op overleving: eerstejaars lager dan adult, variatie tussen jaren Geen verschil in overleving tussen regio s rate

18 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Overlevingskansen per jaar juvenile Overleving survival eerstejaars rate adult Overleving survival rate adulten

19 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Overlevingskansen per jaar Fluctuaties: periode c. 4 jaar juvenile Overleving survival eerstejaars rate adult Overleving survival rate adulten Significante afname r = -0.47, df = 32, p =

20 Verdeling van adulte overleving 30,00% 25,00% Frequentie Frequency (%) 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% Jaarlijkse Adult overlevingskans survival rate Overleving hoog in ca. 2/3 van alle jaren Lage overleving in 1974, 1977, 1981, 1985, 1989, 1990, 1996

21 Continu: Verklarende variabelen Weersomstandigheden: gemiddelde neerslag en (minimum)temperatuur per jaargetijde Verkeersdrukte: aantal autokilometers Muizenaanbod: aantal geringde jonge Kerkuilen Discontinu / perioden: Strenge winters Groepering van jaren naar weer: droog-koud, droog-warm, nat-koud, nat-warm Muizenaanbod: goed/slecht, uit roofvogelstudies

22 Afname in eerstejaars overleving Overleving eerstejaars juvenile survival 0,5 0,45 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 r = -0.58, df=26, p= MAAR verkeersdrukte neemt toe over de jaren Geen correlatie met residuele verkeerdrukte na correctie voor jaartrend (r=-0.14, p=0.45) road Wegverkeer traffic (mln index autokilometers (nb mln kilometers per jaar) driven by car)

23 Adulte overleving en weer 13, , , ,5 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0, mimimun Minimumtemperatuur temperature in summer zomermaanden ( C) adult Overleving survival adulten rate 0,3 year Zwakke correlatie tussen adulte overleving en minimumtemperatuur in zomer (r=0.37, df=30, p=0.03)

24 Adulte overleving en weer Beste model met verklarende variabelen: 1 0,9 adult Overleving survival adulten rate 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Dry-Cold Dry-Warm Wet-Cold Wet-Warm droog-koud droog-warm nat-koud nat-warm Trend tot lagere overleving in droge en koude jaren (ANOVA, F(1,27)=2.4, p=0.08)

25 Samenvatting overleving Gemiddelde jaarlijkse overlevingskans: Eerstejaars 25.8%, adulten 75.3% Variatie tussen jaren: Eerstejaars 12%, adulten 19% Lange-termijntrend: Afname bij eerstejaars, fluctuaties bij adulten Geografische variatie: Geen verschil tussen Hoge Zandgronden en Rivierengebied

26 Dispersie en vestiging Belangrijk voor dynamiek van de meta-populatie Vangst-hervangstmodel: weinig dispersie tussen regio s (10%), maar regio s groot en verbrokkeld Recente toename in terugvanginspanning in project Recapturing Adults for Survival. Samenvoegen van gegegevens: berekening dispersie-afstanden met correctie voor ruimtelijke variatie in ring- en meldinspanning (Van Noordwijk 1995).

27 Corrigeer waargenomen dispersieafstand naar de verspreiding van ringers Mogelijke waarnemingen: gemiddeld 0,8 aantal vogels geringd per afstandsklasse Recruitment rate 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Dist. Dep. Recruit. rate average number of observed recruits average number of ringed birds Goede ruimtelijke spreiding in ringinspanning Gerealiseerde waarnemingen: Gemiddeld aantal waargenomen vestigingen per afstandsklasse Number Aantal of geringde ringed individuals vogels <5 <15 <25 <35 <45 <55 <65 <75 <85 <95 Afstandsklasse Distance classes (km) (km)

28 verhouding gerealiseerd / mogelijk: afstandafhankelijke vestigingskans Recruitment Vestigingskans rate 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 Vestiging als broedvogel: Dist. Dep. Recruit. rate average number of observed recruits average number of ringed birds Gemiddelde afstand 4.7km (spreiding 0-93 km, n=593) 6% van individuen vestigde zich 1 km van ringplek Number Aantal of geringde ringed individuals vogels 0 0 <5 <15 <25 <35 <45 <55 <65 <75 <85 <95 Afstandsklasse Distance classes (km) (km)

29 Afstandafhankelijke vestigingskans man vs vrouw Afstandafhankelijke vestigingskans * * * * * * * * * * * * * * * * * Vrouwen: gemiddeld 5.81 km (se=0.45; 0-93 km, n=415) Mannen: gemiddeld 2.23 km (se=0.18, 0-18 km, n=279) * Afstandsklasse (km)

30 Broeddispersie Analyse van broeddispersie (n=3120): 37 meldingen uit het buitenland (26 Duitsland, 11 België) Gemiddelde afstand 4.17km (0-169 km). 35% van alle vogels teruggevonden 1 km van ringplek. Gemiddelde afstand doodvondsten > hervangsten

31 Afstandafhankelijke vestigingskans 3 Natale dispersie groter dan broeddispersie 2,5 2 1,5 1 0,5 ringed Geringd als as pullus nestjong ringed Geringd als as adults <4 <6 <8 <10 <12 <14 <25 <45 <65 <85 <105 <125 <145 <165 <185 Distance dependent movement rate Afstandafhankelijke vestigingskans Afstandsklasse (km) Distances classes (km)

32 Samenvatting Dispersie Natale dispersie over korte afstand, maar soms veel verder (100 km) Natale dispersie sexe-afhankelijk: vrouwen verder dan mannen Genetische implicaties voor meta-populatie Jonge vogels verplaatsen zich meer dan volwassen broedvogels Ruimtelijke spreiding in ringinspanning voldoende om dispersie te bestuderen

33 Discussie: eerdere schattingen van overleving Jaarlijkse overleving Land /regio Periode eerstejaars adult N vogels 1x gemeld Duitsland & Nederland % 64.8% <117 Literatuur Exo & Hennes 1980 Westfalen (D) % 67.9% O-Frankrijk % 64-80% Zwitserland & Z-Duitsland % %? < Kämpfer & Lederer 1995 Letty et al, 2001 Schaub et al 2006 Nederland % 75.3% Hogere overlevingsschattingen: Door rekening houden met meldkansen en dispersie Afname 1 e jaars overleving selectie betere adulten? 5484

34 Discussie: eerstejaars overleving Afname in de tijd (niet waargenomen in andere studie behalve 1 populatie in Zwitserland) Niet verklaard door veranderingen in ringleeftijd nestjongen Meerere factoren: geleidelijke veranderingen in habitatkwaliteit, afname voedselaanbod door veranderingen in landbouw... Toename wegverkeer: eerstejaars gevoeliger doordat ze vaker en verder verplaatsen?

35 Discussie: adulte overleving Regelmatige fluctuaties: c. elke 4 jaar een lage overleving lange-termijnstudie nodig om motor van cyclus tebegrijpen Cycli bij andere uilensoorten gerelateerd aan dynamiek prooien (Ruigpootuil Finland, Hakkarainen et al. 2002; Oehoe Canada, Rohner 1996; Kerkuil Schotland, Taylor 1994) Continue weervariabelen, strenge winters en muizenaanbod geen goede verklaring voor de fluctiaties bij Steenuil Index die neerslag en temperatuur combineert correleert beter: overleving laag wanneer jaar koud en droog door afhankelijkheid Steenuil van insecten en regenwormen?

36 Perspectief Integreren van gegevens uit België en Duitsland Zelfde trends in overleving? Gegevens over dieet en voedselaanbod om verklaringen te zoeken voor fluctuaties in overleving Integreren van parameters in populatiemodel (cf. lezing Pascal Stroeken)

37 Bedankt!! Ronald van Harxen Pascal Stroeken Piet Fuchs Gerrit Speek Woutera van Andel Olivier Duriez, Remi Choquet