Verkenningsonderzoek samenwerking Primair onderwijs Oost Groningen

Transcriptie

1 Verkenningsonderzoek samenwerking Primair onderwijs Oost Groningen 22 november 2013

2 datum 22 november 2013 werk Kwartiermaker Oost Groningen onderwerp Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen Kattenhage JE GRONINGEN Van Nelleweg BC ROTTERDAM Bloemfonteinstraat 62 lokaal EH EINDHOVEN KAW Postbus BM GRONINGEN +31 (0) info@kaw.nl

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 3 Inleiding en vraag Verkenning primair onderwijsveld Oost Groningen Organisaties Scholen en leerlingaantallen Behoefte om samen te werken Samenwerken: Noodzaak en Nut Ontwikkeling leerlingaantallen Andere krimpontwikkelingen Effecten voor het primair onderwijs Doelen voor samenwerking Veranderende wet- en regelgeving Vormen voor samenwerking De drie wettelijke schoolvormen voor het primair onderwijs Samenwerkingsscholen Voorbeelden van (informele) samenwerking Verbreding van primair onderwijs Verkenning samenwerking tussen schoolbesturen Verkenning bestuursmodellen samenwerking Samenwerkingslocaties Locaties waar samenwerking binnen 5 jaar geregeld zou moeten zijn Locaties waar samenwerking op de middellange termijn aan de orde kan komen Conclusies en adviezen Bijlagen Opdrachtbeschrijving van deze verkenning Verkenning samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen KAW Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen 3

4 4 Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen KAW

5 Inleiding en vraag De Groningen is een krimpend gebied. Belangrijke demografische veranderingen zijn gaande: een dalend aantal inwoners en daarbinnen vergrijzing en ontgroening. Deze verandering heeft invloed op tal van aspecten: woningbouw, zorg, voorzieningen en uiteraard ook op het onderwijs. De Provincie Groningen en de betrokken gemeenten Bellingwedde, Menterwolde, Oldambt, Pekela, Stadskanaal, Veendam en Vlagtwedde werken samen aan een Woon en Leefbaarheidsplan. KAW is als Kwartiermaker betrokken bij de ontwikkeling van dit plan. Eén van de aandachtsvelden hierin is primair onderwijs. Schoolbesturen In de regio zijn zeven schoolbesturen actief (zie hoofdstuk 1.1). De onderwijsorganisaties zijn ieder voor zich reeds lang bezig te anticiperen op de krimp en de veranderingen in het onderwijsveld. Incidenteel vindt samenwerking plaats. De structurele samenwerking op locaties die in de problemen komen wordt nu onderwerp van gesprek. Deze samenwerking kent praktische kanten maar roept ook een aantal principiële kwesties op en dan met name het behoud van identiteit en denominatie enerzijds en de noodzaak van bereikbaarheid van onderwijs in de regio anderzijds. De noodzaak van samenwerking wordt door allen onderkend. Het is noch op de korte termijn noch op lange termijn mogelijk om kwalitatief voldoende onderwijs aan te blijven bieden in de huidige vorm en omvang. Op 9 november 2012 vond een werkconferentie plaats over de toekomst van het primair onderwijs tussen de gemeenten en de onderwijsorganisaties. Van de zeven schoolbesturen hebben in eerste instantie drie besturen besloten actief op zoek te gaan naar een structurele vorm van samenwerking: Scholengroep OPRON, SOOOG en VCO. VPCO-ZOG is in tweede instantie aangehaakt 1. Ambitie en doelen Om de huidige samenwerking op een hoger plan te tillen zijn de volgende uitgangspunten bepaald: - een wederzijdse erkenning van elkaars identiteit en denominatie; - een gezamenlijke wens en behoefte om te werken aan scholen met een nieuwe identiteit waarin de samenwerkingsgedachte vorm krijgt - vooraf goede en heldere afspraken maken voor de aansturing van deze samenwerking; Verder constateren ook allen dat de schoolorganisaties er niet primair zijn om zich zelf in stand te houden maar hun bestaansrecht ontlenen aan de keuzevrijheid die ouders nastreven. 1 OPRON: Openbaar Primair Onderwijs SOOOG: Stichting Openbaar Onderwijs Oost Groningen VCO: Vereniging Christelijk Onderwijs VPCO-ZOG: Vereniging voor Protestants Christelijk Onderwijs Zuidoost Groningen KAW Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen 5

6 Veranderend speelveld Onlangs zijn twee belangrijke adviezen uitgebracht die de samenwerking in een nieuw daglicht plaatsen: het advies van de Onderwijsraad Grenzen aan kleine scholen en het advies Commissie Jansen voor herindeling van de Groninger gemeenten: Grenzeloos Gunnen. De Onderwijsraad heeft een aantal discussies geopend: - een leerlingenaantal van minimaal 100 leerlingen (wat door de Staatssecretaris niet zal worden overgenomen); - verruiming van de Fusietoets; - omzetten van de kleine scholentoeslag in een toeslag voor krimpgebieden; - ruimere mogelijkheid om te experimenteren (zie ook het Regeerakkoord). De verwachting is dat eind 2013 de nieuwe koers van het Rijk zichtbaar zal worden. Van belang is te constateren dat de Onderwijsraad art. 23 van de Grondwet handhaaft. Dat wil zeggen dat de grondwettelijke posities van openbaar en bijzonder onderwijs ongewijzigd blijven. In Grenzeloos Gunnen wordt gepleit voor een flinke versterking van de bestuurskracht in Groningen op allerlei gebieden. Geconstateerd wordt dat de huidige intergemeentelijke samenwerking tekort schiet, ook op het gebied van onderwijs. De zeven gemeenten die nu de regio vormen worden in het advies samengevoegd tot twee nieuwe gemeenten. Enerzijds wordt besluitvorming straks minder complex, anderzijds geven de vijf geplande jaren naar samenvoeging mogelijk ook vertraging in dit proces. Een organisatorische opdeling van het onderwijs langs de nieuwe gemeentegrenzen kan een optie worden. Vraag Het meest voor de hand ligt om de samenwerking ook vorm te geven in de samenwerkingsschool. VCO, OPRON, SOOOG en VPCO-ZOG hebben uitgesproken dat het zinvol en gewenst is gezamenlijk de principiële kwestie van zeggenschap, identiteit en bereikbaarheid verder te onderzoeken. Ze formuleren de volgende vragen: - Zijn er alternatieve modellen naast de samenwerkingsschool? - Welke bestuursvormen ten aanzien van de samenwerking(school) zijn mogelijk en welke voor- en nadelen bieden ze voor de betrokken onderwijsorganisaties? - Op welke locaties is deze samenwerking op de korte termijn (de komende 5 jaar) nodig of zinvol? - Op welke locaties kan deze samenwerking in de toekomst (tot 10 en tot 20 jaar) aan de orde komen? Onderzoek Om deze vragen te beantwoorden is het onderzoek in drie delen gesplitst: - Inventarisatie van mogelijke (juridische) samenwerkingsvormen en een beoordeling van hun voor- en nadelen voor de betrokken organisaties en scholen. - Inventarisatie van de locaties waar op korte termijn (komende 5 jaar) noodzaak ontstaat voor samenwerking. - Verkenning van de scenario s op de middellange (-10 jaar) en langere termijn (10-20 jaar) waarin een aantal ontwikkelingen tegen het licht worden gehouden: leerlingaantallen in bandbreedte, zorg- en opvangtaken personele ontwikkelingen digitalisering etc. Zie voor de onderzoeksopzet bijlage 1. 6 Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen KAW

7 1. Verkenning primair onderwijsveld Oost Groningen 1.1 Organisaties Er zijn 7 schoolbesturen actief in de regio: - Scholengroep OPRON Openbaar - SOOOG Openbaar - VCO-MOG Protestants-Christelijk - VGPONN Gereformeerd vrijgemaakt - Fidarda Rooms-Katholiek - VPCO-ZOG Protestants-Christelijk - Gemeente Vlagtwedde Openbaar onderwijs (integraal schoolbestuur gemeente) Vier schoolbesturen hebben besloten actief op zoek te gaan naar een vorm van samenwerking: Scholengroep OPRON, SOOOG, VCO en VPCO-ZOG. 1.2 Scholen en leerlingaantallen 2012 In bijlage 2 is een overzicht opgenomen van de openbare en bijzondere basisscholen in de regio per Er zijn 91 basisscholen met in totaal bijna leerlingen en 3 basisscholen voor speciaal onderwijs met nog eens ca. 450 leerlingen. Wij richten ons in dit onderzoek vooralsnog niet op het speciaal onderwijs. OPRON heeft 19 scholen, waarvan 1 hoofd- en nevenvestiging exclusief SBO (speciaal basis onderwijs) en vso (voortgezet speciaal onderwijs) met 2925 leerlingen, verdeeld over Stadskanaal, Veendam en Menterwolde. OPRON is in gesprek met OPOS (Openbaar Onderwijs Slochteren 10 scholen) over mogelijke samenwerking en/of fusie. Het is de intentie van het bestuur van OPRON dat het onderhavige verkennend onderzoek geen belemmeringen mag opwerpen voor deze samenwerking / fusie. SOOOG heeft 24 scholen met 3276 leerlingen, verdeeld over Oldambt, Bellingwedde en Pekela. VCO heeft 16 scholen met 2039 leerlingen, verdeeld over Oldambt, Bellingwedde, Menterwolde, Veendam en Pekela. VCO heeft daarnaast nog 5 scholen in Hoogezand-Sappemeer en Slochteren met 549 leerlingen. Deze vallen vooralsnog buiten dit onderzoek maar kunnen in een later stadium onderdeel uitmaken van een eventuele samenwerking VPCO-ZOG heeft 14 scholen met 1845 leerlingen en 1 (V)SO in de gemeenten Stadskanaal en Vlagtwedde. De schoollocaties zijn op kaart aangegeven. 1.3 Behoefte om samen te werken Samenwerking tussen schoolbesturen Bij de vraag of de schoolbesturen een gezamenlijk verkennend onderzoek zouden willen starten zijn verschillende posities ingenomen. Op een voorstel vanuit de Kwartiermaker voor het Regionaal Woon en Leefbaarheidsplan is door VCO, SOOOG en OPRON in principe positief gereageerd. Belangrijke voorwaarde voor deze opstelling is de wederzijdse erkenning van elkaars identiteit en denominatie. Voor VPCO-ZOG en VGPONN staat samenwerking als zodanig niet ter discussie KAW Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen 7

8 maar wel als dit zou leiden tot een samenwerkingsschool waarin de eigen identiteit niet meer als zodanig herkenbaar zou zijn. Zij ontlenen het bestaansrecht van hun organisatie aan het strikte behoud van de denominatie en vrezen dat samenwerking in een geformaliseerd verband zal leiden tot het verdwijnen van dit bestaansrecht. Voor VGPONN geldt bovendien dat het numeriek belang klein is, men heeft slechts twee scholen. VPCO-ZOG heeft in tweede instantie besloten toch aan het onderzoek deel te nemen. De reden hiervoor is dat de noodzaak tot samenwerking in Stadskanaal onderkend wordt. De vorm en intensiteit is vervolgens onderdeel van het onderzoek. Vlagtwedde gaat ervan uit de samenwerking binnen de gemeentegrenzen te kunnen oplossen. Voor Fidarda is een bestuurlijke reorganisatie niet aan de orde omdat Fidarda provinciaal georganiseerd is. Fidarda sluit een samenwerking op locatieniveau echter niet uit. Samenwerking op dorpsniveau Er is vooral behoefte aan samenwerking tussen scholen binnen een dorp of met een school vlakbij. Dat betreft dan veelal samenwerking tussen openbaar en bijzonder onderwijs. Dit zijn vooral de kleinere scholen. Hieronder vallen scholen die op korte termijn samen willen werken. Naast de functie primair onderwijs is de combinatie wenselijk met bijvoorbeeld, peuterspeelzalen, educatieve instellingen, sport en bibliotheken. Daarmee zijn gemeenten betrokken op diverse beleidsterreinen: onderwijs, sport en welzijn. Samenwerking tussen gemeenten en schoolbesturen. Afstemming tussen schoolbesturen en gemeenten over welke scholen op langere termijn geclusterd kunnen worden is essentieel. Van belang is dat er goede afwegingen worden gemaakt over de spreiding van schoolgebouwen, bereikbaarheid van locaties en het in stand houden van een pluriform onderwijsaanbod. Het verkenningsonderzoek vormt daarmee een opmaat voor het noodzakelijk overleg met gemeenten. Verticale samenwerking Een derde vorm die wenselijk is betreft samenwerking tussen primair- en voortgezet onderwijs. Te denken valt aan combinaties van de bovenbouw van primair onderwijs en onderbouw van voortgezet onderwijs. Deze samenwerking kan interessant zijn als functies gekoppeld worden aan locaties en gebouwen: - Een fijnmazig netwerk op dorpsniveau: onderbouw PO, gymzaal, kinderopvang, peuterspeelzaal en Passend Onderwijs. - Op gemeenteniveau een grover netwerk: bovenbouw PO en onderbouw van VO, sporthal, sportvelden. - Regionaal (sub) regioniveau VO, beroepsonderwijs en aansluiting op werk. 8 Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen KAW

9 2. Samenwerken: Noodzaak en Nut 2.1 Ontwikkeling leerlingaantallen De telling van het aantal leerlingen in het basisonderwijs in 2012 (DUO) OPRON SOOG VCO VPCO-ZOG Vlagtwedde 640 VGPONN 165 Fidarda Totaal Prognose ontwikkeling bevolking 4 t/m 11 jaar Provincie Groningen per 2013 Per Het verschil tussen de telling (2012) en de prognose (2013) bedraagt 223 leerlingen en valt te verklaren door: - Het verschil van 1 jaar tussen 2012 (eindjaar telling DUO) en 2013 (startjaar prognose); - Aantal leerlingen dat speciaal (basis)onderwijs volgt en niet in deze telling zit; - Aantal leerlingen dat óf niet óf buiten de regio naar school gaat. - Aantal 12 jarigen dat deels wel en deels niet het primair onderwijs bezoekt. Prognose ontwikkeling bevolking 4 t/m 11 jaar Provincie Groningen per Per afname 9,5% t.o.v Per afname 17% t.o.v BellingweddeMenterwoldeOldambt Pekela StadskanaalVeendam VlagtweddeTotaal 0-4 jaar afname % % % % % % % 4-12 jaar afname % % % % % % % Eigen prognoses schoolbesturen OPRON, SOOOG, VCO en VPCO-ZOG Van 2009 tot 2012 is het aantal leerlingen met gemiddeld 8% gedaald. KAW Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen 9

10 In de periode van 2010 tot 2015 is sprake van een gemiddelde jaarlijkse daling van het aantal leerlingen van 3%. In 2015 ligt het aantal leerlingen bij deze scholen gemiddeld 11% lager ten opzichte van Alleen SOOOG heeft prognoses die verder gaan dan Overige besturen Van de overige scholen, die onder het bevoegd gezag vallen van gemeente Vlagtwedde, VGPONN of Fidarda, is in de periode van 2009 tot 2012 het aantal leerlingen met gemiddeld 1,5% gedaald. Van deze scholen zijn geen actuele of volledige leerlingenprognoses beschikbaar. Conclusies - Ten tijde van het Inventarisatierapport 2009 waren er ca leerlingen. - De daling vlakt af van ca leerlingen per jaar ( ) naar leerlingen per jaar ( ). - De eigen prognoses van 2013 t/m 2015 passen redelijk bij die van de provincie. De eigen prognoses laten een daling zien van jaarlijks 3 4%. Die van de provincie laten een daling zien van jaarlijks 2 3%. - De doorkijk na 2015 (provincie Groningen) laat zien dat de daling ook na 2018 doorgaat. - De groep kinderen van 0 4 jaar laat eveneens een geleidelijke daling zien, vergelijkbaar aan de groep van 4 12 jaar. 2.2 Andere krimpontwikkelingen - Migratieontwikkelingen: netto uitstroom ook van gezinnen, afnemend geboortesaldo wordt versterkt door negatief migratiesaldo - Stagnerende woningmarkt: beperking doorstroming verhindert nieuwe instroom in scholen in oudere wijken - Afnemende voorzieningen verlegt verhuisstroom naar grotere kernen. Deze ontwikkeling treft vooral de basisdorpen (1 a 2 scholen) en centrumdorpen (meer dan 2 scholen). - De kleinste dorpen (woondorpen geen basisschool) krimpen minder hard, hier vindt ook instroom plaats van jonge gezinnen die op zoek zijn naar veel ruimte voor weinig geld. Deze kinderen gaan echter vaker buiten de woonplaats, of in de stad op school. - In de kleinere dorpen zonder scholen ontstaat een nieuwe sociale dynamiek (verenigingsleven etc.). Sluiting van de school leidt tot nieuwe oplossingen voor vervoer en hoeft niet per definitie het sociaal leven verder onder druk te zetten. - Krimpende arbeidsmarkt: minder vestiging maar ook moeizamer kwalitatief voldoende personeel te vinden. 2.3 Effecten voor het primair onderwijs Aanleiding voor dit onderzoek zijn de dalende leerlingenaantallen en de prognoses die aangeven dat deze daling vanwege ontgroening zal doorzetten. (zie 2.1). Effecten van krimp en dalende leerlingenaantallen zijn: - Kleinere groepen, minder klaslokalen en uiteindelijk minder scholen. De behoefte aan samenwerking tussen scholen en clustering van scholen komt hier uit voort. Dit heeft 10 Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen KAW

11 gevolgen voor de huisvestingsplannen van gemeenten. Zij zijn verantwoordelijk voor passende huisvesting. - Beheerkosten van kleine scholen lopen relatief op: de verwarming voor 5 kinderen in een klas is net zo duur als voor 25 kinderen. Investeren in energiebesparing gaat pas lonen zodra kosten en baten bij één partij vallen. Op het punt van bekostiging planmatig onderhoud aan schoolgebouwen is een wijziging aangekondigd: deze bekostiging wordt (waarschijnlijk in 2015) overgeheveld van gemeenten naar schoolbesturen. Daarmee komen kosten en baten van energetische verbeteringen bij één partij te liggen. - Personeelskosten worden relatief hoger omdat een leraar aan minder kinderen les geeft. Dat wordt weer gecompenseerd door twee of drie leeftijdsgroepen bij elkaar in een klas de plaatsen. Hier staat nu nog de kleine scholentoeslag tegenover. - Onderwijskwaliteit vraagt om scholen met een minimale maat. De visies in het onderwijsveld variëren tussen een grootte van minimaal leerlingen (gemiddeld 80 gebaseerd op 4 combigroepen van 20 leerlingen). - Een gezonde bekostiging van scholen wordt gesteld op minimaal 145 leerlingen (grens kleine scholentoeslag). Bij kleine scholen moet een schoolbestuur ook grotere scholen hebben om uit te komen met de gemiddelde bekostiging per leerling. - Minder vriendjes in de klas, minder kans op spelen met leeftijdsgenootjes uit de buurt, waardoor de sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind kan worden belemmerd. - Daar staat tegenover dat er ook ouders zijn die bewust kiezen voor een kleine school. - Vervoer van huis naar school wordt belangrijker bij clustering van schoolgebouwen. Dat betekent aandacht voor de organisatie van het vervoer (openbaar vervoer en informele netwerken van ouders / buren). Bekostiging van leerlingenvervoer ligt (nu nog) bij de gemeente. Wat gelijk blijft is de (wettelijke) noodzaak van: - Goede spreiding en bereikbaarheid - Pluriform onderwijsaanbod - Kwalitatief onderwijs Wat belangrijker wordt bij schoolgebouwen: - Gezond binnenklimaat (CO2) - Energetische kwaliteit van het schoolgebouw, ook omdat de energieprijzen blijven stijgen en nu al niet meer gedekt kunnen worden binnen het onderwijsbudget. Wat belangrijker wordt aan onderwijskant: - De doorgaande leerlijn: verbreding van PO met kinderopvang en peuterspeelzaalwerk (Wet Oke), en Passend Onderwijs (integraal kindcentrum). - Buitenschoolse opvang (voorschoolse, tussenschoolse en naschoolse opvang. - Koppeling met sport, cultuur en cursussen. Aangekondigde gemeentelijke herindeling: - Op weg naar grotere gemeenten tussen en inwoners. Waar de nieuwe gemeentegrenzen lopen is onderwerp van discussie; - Belang van samenwerking wordt daarmee onderstreept. KAW Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen 11

12 2.4 Doelen voor samenwerking Doelen die we door samenwerking tussen schoolbesturen en gemeenten willen bereiken zijn: - Behoud van onderwijskwaliteit en een pluriform aanbod; - Behoud van regionale spreiding en een goede (veilige) bereikbaarheid; - Behoud van keuzevrijheid voor ouders en leerlingen. 12 Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen KAW

13 3. Veranderende wet- en regelgeving In de afgelopen maanden is de discussie gestart over de toekomst van kleine scholen. Eerst door het advies van de Onderwijsraad, daarna door een eerste reactie van de Staatssecretaris van Onderwijs. Dat heeft in de media veel aandacht gekregen. In hoofdlijn gaat het om de volgende onderdelen. Omvang kleine scholen De Onderwijsraad heeft geadviseerd de wettelijke opheffingsnorm van 23 leerlingen los te laten en geadviseerd als ondergrens 100 leerlingen te hanteren. Daarmee zouden scholen ontstaan met minimaal 4 groepen. De Staatssecretaris heeft aangegeven dit advies niet over te nemen en geeft juist ruimte aan lokale oplossingen en regionaal beleid. Daarmee onderkent het Rijk de noodzaak van kleinere scholen in landelijk gebied, maar stuurt ook op behoud van kwalitatief onderwijs. Regionale samenwerking De Onderwijsraad en de Staatssecretaris zijn het eens over de noodzaak van regionale afspraken tussen gemeenten en onderwijsinstellingen (Regionale Aanpassings Plannen - RAP). Dat moet het organisatorisch kader worden voor onderwijsbeleid, samenwerking en fusies. Het blijft vooralsnog onduidelijk wie daarvan als trekker wordt aangewezen. In de praktijk zien we dat vooral schoolbesturen initiatieven ontwikkelen en op zoek gaan naar samenwerking. Fusietoets Door de Onderwijsraad en de Staatssecretaris wordt onderkend dat de fusietoets knellend is. De toestemming van het Rijk voor bestuurlijke fusies die nu op formele gronden veelal niet wordt gegeven, zal worden aangepast of verdwijnt. De nieuwe koers en sturing van de overheid lijkt minder inhoudelijk te worden en meer financieel aangestuurd. Betaalbaarheid Momenteel is de betaalbaarheid van het primair onderwijs vooral onderwerp van gesprek. De Kleine scholen toeslag verdwijnt en zal worden omgezet in een toeslag bij regionale samenwerking. In bredere zin wordt momenteel gekeken naar de betaalbaarheid van primair en Passend onderwijs. Het lijkt dat er geen nieuwe generieke maatregelen worden afgegeven, maar dat er ruimte komt voor maatwerk in krimpgebieden. KAW Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen 13

14 4. Vormen voor samenwerking 4.1 De drie wettelijke schoolvormen voor het primair onderwijs 1. Het openbaar onderwijs kan de volgende juridische vormen hebben: - een openbare rechtspersoon voor één of meerdere scholen in één of meer gemeente(n); - een integraal schoolbestuur waar de gemeente het bevoegd gezag vormt (voorbeeld gemeente Vlagtwedde); - bestuurscommissie; - een stichting voor één of meerdere scholen in één of meer gemeenten. - Veel openbare scholen zijn inmiddels verzelfstandigd. Meestal wordt het dan een stichting openbaar onderwijs. De rol van de gemeente is daarmee beperkt tot de wettelijke taak om voldoende openbaar onderwijs aan te bieden, benoemen van bestuursleden of RvT en de financiële continuïteit en kwaliteit te bewaken. 2. Een bijzondere school (Prot. Christelijk / Katholiek / vormen van Gereformeerd) heeft haar eigen bestuur, vaak een stichting of verenigingsvorm. Een stichting of vereniging voor een bijzondere school kan één of meerdere gemeenten scholen hebben. 3. Sinds sept is er een nieuwe vorm: de samenwerkingsschool. Daarin werken een openbare en een bijzondere school samen. De wettelijke voorwaarden voor een samenwerkingsschool vormen veelal een probleem. Zo kan een samenwerkingsschool pas ontstaan als dreigt dat een van de scholen binnen zes jaar onder de opheffingsnorm gaat vallen. Voor een nieuwe samenwerkingsschool kan een nieuwe stichting worden opgericht (een nieuw bevoegd gezag) of kan aansluiten bij een van de bestaande schoolbesturen. 4.2 Samenwerkingsscholen Welke vormen van samenwerking kennen we en wat is daarvan de wettelijke status? Regels en praktijk Een (wettelijke) samenwerkingsschool is een school waarin zowel openbaar onderwijs als bijzonder onderwijs wordt aangeboden. Een samenwerkingsschool kan uitsluitend tot stand komen indien daardoor de continuïteit van het openbaar of het bijzonder onderwijs gehandhaafd kan blijven. Met de totstandkoming van een samenwerkingsschool wordt voorkomen dat één of meer daarbij betrokken scholen door toepassing van de artikelen 147 en 148 wordt opgeheven of niet meer voor bekostiging in aanmerking komt. Het bevoegd gezag van de betreffende school toont dat aan op basis van een prognose van de ontwikkeling van het aantal leerlingen waaruit blijkt dat die school binnen een termijn van zes jaar dreigt te worden opgeheven of niet meer te worden bekostigd. Voor deze samenwerkingsschool dient ministeriële goedkeuring te worden verkregen (de fusietoets). Voor zover bekend zijn er (nog) geen formele Samenwerkingsscholen in Groningen in de zin van de Wet op de Samenwerkingsscholen bekend. Redenen daarvoor zijn de strikte wettelijke voorwaarden zoals de fusietoets. 14 Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen KAW

15 Conclusie formele samenwerkingsscholen Het Rijk heeft in 2011 krimpgebieden tegemoet willen komen door introductie van formele samenwerkingsscholen. Echter, het instrument wordt niet of nauwelijks gebruikt. De drempel daarvoor is te hoog omdat openbaar én bijzonder samen verder gaan als nieuwe school. Het nieuwe bevoegd gezag neemt personeel over en moet garanties afgeven op het gebied van CAO aan zittend personeel. De nieuwe koers van de Staatssecretaris geeft aan dat juist de ontwikkeling van samenwerkingsscholen moet worden gestimuleerd. Wel zijn er informele varianten van samenwerkingsscholen ontstaan. 4.3 Voorbeelden van (informele) samenwerking Er zijn in Groningen inmiddels diverse voorbeelden van samenwerking / overnames ontstaan. We onderscheiden daarin de Samen onder één dak scholen en de Informele samenwerkingsscholen. Samen onder één dak De Samen onder één dak scholen kunnen weinig of veel delen. Wat minimaal apart moet blijven zijn de leslokalen. Kinderen van openbaar en bijzonder onderwijs mogen niet bij elkaar in de klas zitten. Een leraar uit het openbaar onderwijs mag ook niet lesgeven aan kinderen van een bijzondere school. De bekostiging van de scholen blijft ook apart, inclusief de basis- en directiekosten en eventueel kleine scholentoeslag. Buiten de lokalen mag alles desgewenst gemeenschappelijk worden gebruikt: speelplein, entree, gangen, toiletten, lerarenkamer, aula en gymzaal. Ook de technische installaties en facilitaire diensten kunnen gedeeld worden. In veel voorbeelden beschikken de deelnemende scholen over volledig zelfstandige voorzieningen (ingang, aula s, personeelsruimten, installaties, speelpleinen etc.). Het voordeel van deze scholen is dan voornamelijk gelegen in lagere ontwikkel- en exploitatiekosten van de accommodatie. De onderlinge samenwerking op personeel, onderwijsaanbod, middelen of financiering resp. de onderwijsvisie die daaraan ten grondslag ligt komt tot nog toe nauwelijks van de grond. Informele samenwerkingsscholen Voorbeelden in Groningen: - Mandegoud in Kloosterburen is een voorbeeld (ca. 2005), waarin openbaar, christelijk en katholiek onderwijs verder zijn gegaan in een openbare school (Lauwers & Eems). Een commissie van ouders en leraren bespreekt specifieke waarden die van belang worden geacht en die in de lessen en vieringen zijn opgenomen. Het bevoegd gezag en het Brin nummer blijven bij Lauwers & Eems en daarmee wordt de school formeel openbaar onderwijs. - In Ezinge is in 2012 de Samenwerkingsschool Op Wier ontstaan vanuit OBS De Klief en CBS De Springplank. Schoolbestuur is Lauwers & Eems die haar Brin nummer behoudt. - Fusie tussen OBS De Til (Westerwijs) en CBS t Fundament (Penta Primair) in Boerakker in Informele samenwerkingsschool De Klimboom van Penta Primair. - Vriescheloo fusie tussen CBS De Bron en OBS Zuidvenne en het Frieske Honk in 2012; - Het meest recente voorbeeld is Wehe-Den Hoorn, waarbij een openbare school (Lauwers & Eems) wordt opgeheven en een katholieke school verder gaat in een nieuwe KAW Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen 15

16 school met een nieuwe naam. Ook hier een commissie van ouders en leraren dat waakt over waardenonderwijs. Brin nummer blijft hier bij Fidarda. Bij Informele samenwerkingsscholen is sprake van een ongelijkwaardige situatie van de schoolbesturen, want één van beide schoolbesturen wordt bevoegd gezag. Op de werkvloer wordt intensief samengewerkt. Samen met een commissie van leerkrachten MR-leden en ouders worden de organisatorische en onderwijskundige vraagstukken besproken. Door de openbare en bijzondere school wordt vanuit het bestuur veelal een soort (tijdelijk) federatiebestuur (zonder juridische status) samengesteld om de samenwerking te ontwikkelen. Dit blijkt bij Penta Primair (Boerakker) in de praktijk een te lichte bestuursvorm te zijn voor (garanties) personeelswerk. Penta Primair is op zoek naar een passend bestuursmodel. Resultaat tot nu toe is dat één van de schoolbesturen haar positie in een dorp opgeeft en daarmee haar bevoegd gezag en Brin nummer. Binnen de nieuwe school wordt door ouders en leerkrachten aandacht besteed aan waarden in het onderwijs in lessen en vieringen. Bij de onderhandeling of een Informele samenwerkingsschool openbaar of bijzonder wordt, is de (wettelijke) vraag van belang of er voldoende openbaar onderwijs in de gemeente wordt aangeboden. Als een openbare school opgeheven wordt moet de gemeenteraad daarvoor toestemming verlenen. Er moet wettelijk voldoende openbaar onderwijs worden aangeboden binnen een gemeente. Openbaar onderwijs moet daarbij wettelijk algemeen toegankelijk zijn. Schema samenwerking openbaar en bijzonder onderwijs Horizontaal: Samenwerking op welke onderdelen? Verticaal: Soort school en Bevoegd gezag. Gemeenschappelijk: locatie / schoolplein / fietsenberging / entree / gangen / toilet aula / lerarenkamer / gymzaal. Beheerorganisatie en exploitatie Nieuwe stichting / rechtspersoon dat specifiek de samenwerking op de werkvloer borgt. Instelling van een Commissie Waardenonderwijs (godsdienst / levensbeschouwing / vieringen) Nieuw schoolbestuur = nieuw Bevoegd gezag voor een 1-pitter. Samenwerking op alle onderdelen: Beleid / gebouw / lokalen / personeel voor Openbaar en Bijzonder onderwijs 1 Samen onder 1 dak Twee (of meer) scholen in één gebouw. - gelijkwaardige positie van schoolbesturen met - iedere school eigen Bevoegd gezag 2 Informele Samenwerkingsschool X Per school: eigen lokalen, eigen leerkrachten en eigen bekostiging. Leerlingen van openbaar en bijzonder onderwijs niet bij elkaar in de klas. X 16 Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen KAW

17 - ongelijkwaardige positie van schoolbesturen - 1 Bevoegd gezag blijft over Juridisch 1 school met 1 Bevoegd gezag en Brinnr. Gemengde groepen. 3 Formele Samenwerkingsschool - gelijkwaardige positie van schoolbesturen - Openbaar onderwijs - Bijzonder onderwijs X Gedeelde lokalen en gemende groepen. Binnen 1 nieuw Schoolbestuur maximaal 9 scholen Conclusie informele samenwerkingsscholen De informele samenwerkingsscholen voorzien in een behoefte, maar wordt gezien als een noodoplossing. De aanleiding van dalende leerlingenaantallen en de noodzaak van schaalvergroting en clustering van scholen vragen om samenwerking. Het effect van deze informele samenwerking is dat óf openbaar óf bijzonder haar positie opgeeft. Daarmee is er sprake van een ongelijkwaardige situatie van schoolbesturen, want één van beide schoolbesturen wordt bevoegd gezag. Op de werkvloer wordt wel samengewerkt. Komen er later problemen in de samenwerking dan is er geen (bestuurlijke) mogelijkheid meer voor (financiële) ontvlechting. 4.4 Verbreding van primair onderwijs Naast de samenwerking op de primaire onderwijstaak vindt er ook verbreding plaats naar zorgtaken. Er zijn meerdere vormen van verbreding waarbij het primair onderwijs is betrokken: - Brede scholen die onderwijs combineren met opvang, zorg, welzijn, sport en cultuur. - Integrale kindcentra, waarbij aandacht is voor de positie van peuters en kinderen van 0 tot 12 jaar, (commerciële) kinderopvang van 0 4, peuterspeelzaalwerk, voorschoolse educatie (wegwerken van achterstand bij kinderen). - Passend onderwijs, waarbij leerlingen zo mogelijk met een achterstand of een beperking worden opgenomen in het primair onderwijs en een nauwere samenwerking tussen regulier en speciaal onderwijs. - Verbreding naar het voortgezet onderwijs waarbij de eerste twee jaren van het voortgezet onderwijs (brugklassen) worden gekoppeld aan (de locatie van het ) primair onderwijs, of andersom. Deze vormen van verbreding zijn actueel en noodzakelijk en zullen de samenwerkingsagenda en mogelijkheden mee beïnvloeden. Voor het verkenningsonderzoek zijn ze vooralsnog slechts genoemd maar niet uitgebreid betrokken. Bij een vervolg van het onderzoek ter voorbereiding van daadwerkelijke samenwerking moet deze verbreding uitdrukkelijk betrokken worden. Voor deze verbreding zijn waardevolle adviezen beschikbaar (Rapportage Berenschot en Rapportage Sleutelexperimenten). KAW Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen 17

18 4.5 Verkenning samenwerking tussen schoolbesturen Welke samenwerkingsvormen zijn in Oost Groningen in principe mogelijk? Samenwerking tussen scholen Oost Groningen - Openbaar openbaar Twee openbare scholen kunnen fuseren tot één openbare school. Vanwege de grondwettelijke zorgplicht voor het openbaar onderwijs moet de gemeente daarmee instemmen. Bij minder dan 500 leerlingen geen fusietoets. - Bijzonder bijzonder Twee bijzondere scholen van verschillende richtingen kunnen fuseren tot één school met beide richtingen (bijvoorbeeld een protestants-christelijke en een katholieke school tot een interconfessionele school). Dit betekent dat formeel één van beide scholen opgeheven wordt en de andere overblijvende school uitgebreid wordt met de richting van de opgeheven school. Hiervoor is goedkeuring van de minister vereist. Die wordt alleen gegeven als het verwachte leerlingenaantal van de fusieschool twintig jaar boven de instandhoudingsnorm blijft. De fusie is aan de fusietoets onderhevig, tenzij er minder dan vijfhonderd leerlingen bij betrokken zijn. Twee bijzondere scholen van verschillende richtingen kunnen fuseren tot één school met één richting. Ook hiervoor is toestemming van de minister nodig. De minister geeft die toestemming als de fusieschool aan de stichtingsnorm voldoet. - Openbaar en bijzonder Een openbare en een bijzondere school kunnen fuseren tot één school de (wettelijke) samenwerkingsschool, waarin zowel openbaar als bijzonder onderwijs wordt gegeven. Deze samenwerking moet voldoen aan wettelijke voorwaarden. Toestemming van de minister is altijd nodig. - Fusie tussen bestuur openbare school met bestuur bijzondere school Dat leidt tot één schoolbestuur het samenwerkingsbestuur. Dat bestuur houdt dan zowel openbare als bijzondere scholen in stand (fusietoets). - Verticale koppeling Eens school voor primair onderwijs kan fuseren met een school voor voortgezet onderwijs- ook wel verticale koppeling genoemd. Beide scholen blijven formeel apart. Er kan wel heel goed samengewerkt worden. 18 Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen KAW

19 5. Verkenning bestuursmodellen samenwerking De vier schoolbesturen OPRON, SOOOG, VCO en VCPO-ZOG werken op gelijke voet samen in het vinden van scholen met een nieuwe identiteit. Aan de basis van deze samenwerking liggen de volgende uitgangspunten: - een wederzijdse erkenning van elkaars identiteit en denominatie - vooraf goede en heldere afspraken maken voor de aansturing van deze samenwerking. In de bilaterale gesprekken die tijdens deze verkenningsstudie zijn gevoerd met de betrokken schoolorganisaties worden bovenstaande uitgangspunten volledig gedeeld. Met name op het tweede punt geven allen aan toe te willen werken naar een geformaliseerde samenwerking, d.w.z. een samenwerking met een wettelijke basis waarin de samenwerking ook op bestuurlijk niveau geborgd is. Dat is de stip aan de horizon. Op de weg daar naar toe zijn andere samenwerkingsvormen mogelijk. Onderzoek naar bestuursmodellen Model 1: een nieuwe bestuurslaag met of boven de huidige schoolbesturen; Model 2: een nieuwe rechtspersoon naast de huidige schoolbesturen; Model 3: een fusie tussen de huidige schoolbesturen. Model 1 kan in twee varianten. Een vorm van collegiaal bestuur of een bestuurlijke fusie. Model 1a Collegiaal bestuur De bestaande organisaties blijven in stand maar breiden ieder hun bestuur uit met de bestuurders van de andere onderwijsorganisaties. De besturen bestaan daarmee allen uit dezelfde personen. Deze toegevoegde bestuurders hebben met name als taak de samenwerking tussen scholen (van samenwerkingsschool tot en met samen onder één dak) te borgen. Van belang is hier na te gaan of de benoeming van bestuurders en hun separate competenties, statutaire aanpassingen vergt. Model 1b Bestuurlijke fusie, art. 17 WPO Advies ZeinstrAdvies: een mogelijkheid toepassen die de wet biedt voor met name informele samenwerkingsscholen. Het bestuur van de nieuwe stichting te doen voeren door dezelfde personen als in de huidige schoolbesturen. De onderwijsinstellingen worden bestuurd door dezelfde rechtspersoon: de stichting. In deze stichting wordt het bestuur natuurlijk gevormd door personen die de vier onderwijsinstellingen gelijkwaardig vertegenwoordigen. Ook hier moet goed gescheiden worden waar de bemoeienis van het nieuwe bestuur voor de scholen begint en ophoudt. Wellicht geldt hier ook de fusietoets. Dit model lijkt geschikt voor informele samenwerkingsscholen. Voor samen onder 1 dak kan een bestuurlijke samenwerking het werkapparaat aansturen of delegeren aan een van de schoolbesturen. Model 2 Nieuwe rechtspersoon als groeimodel Een nieuw schoolbestuur (stichting) is een bestuursmodel om de Samen onder 1 dak scholen aan te sturen en de (informele) Samenwerkingsschool. De huidige schoolbesturen delegeren bevoegdheden aan een bestuurder uit het bestaande schoolbestuur in dit nieuwe schoolbestuur. KAW Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen 19

20 Informele Samenwerkingsschool Op korte termijn stuurt dit nieuwe schoolbestuur bij de Informele Samenwerkingsschool de samenwerking op de werkvloer. (Commissie Waardenonderwijs ). Formele Samenwerkingsschool Op langere termijn kan dit nieuwe schoolbestuur ook formele Samenwerkingsscholen aansturen. Bij dit model is het verplicht een intern toezichthoudend orgaan in te stellen (RvT / RvC). Voor de overdracht van een openbare school is de toestemming nodig van de gemeente. De eenvoud van dit model is dat het nieuwe vierde schoolbestuur zich slechts bemoeit met de uitoefening van het bestuur van de nieuwe onderwijsinstelling. Model 3 Samenwerkingsbestuur Een fusie voor een groter of kleiner gebied gaat binnen de huidige fusietoets niet werken vanwege een belang voor het Samenwerkingsbestuur dat veel groter wordt dan 50%. Dat staat de Minister niet toe (volgens dhr. H. Swarts, ambtenaar OCW). De overige schoolbesturen worden met een dergelijke fusie overruled. Dat is niet de bedoeling. In de fusietoets wordt bezien of het gewenste pluriforme onderwijsaanbod voldoende gewaarborgd is. 20 Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen KAW

21 6. Samenwerkingslocaties Schoolbesturen (openbaar en bijzonder onderwijs) hebben veelal een verzorgingsgebied op (sub)regionaal niveau en hebben daardoor relaties met meerdere gemeenten. Het OOGO (op overeenstemming gericht overleg) is een wettelijk overleg tussen gemeenten en schoolbesturen vanuit de eigen taken en verantwoordelijkheden: schoolbesturen zijn verantwoordelijk voor onderwijskwaliteit en gemeenten zijn verantwoordelijk voor de huisvesting. Dit wettelijk overleg is gericht op afstemming. Dat sluit aan op de inzet van de partijen in dit onderzoek. 6.1 Locaties waar samenwerking binnen 5 jaar geregeld zou moeten zijn Locaties waar samenwerking reeds in onderzoek is De gemeente Bellingwedde is al enige tijd in gesprek met VCO en SOOOG om tot verder samenvoeging van scholen te komen. Gerealiseerd is de samenvoeging van de school in Veelerveen en Vriescheloo. Dit is een informele samenwerkingsschool met nu ca. 75 leerlingen, die onder het bestuur van SOOOG is gebracht, waarbij beide organisaties hun Brinnr. vooralsnog hebben behouden. Van deze samenwerkingsschool wordt verwacht dat een verdere fusie nodig is met het nabijgelegen Wedde. Er is discussie over de vestigingsplaats van de nieuwe school. Verder zijn in Bellingwedde aan de orde een samenwerking in Blijham (2) en in Bellingwolde (4). Voor Bellingwolde ontstaan ideeën voor samenvoeging met de (onderbouw) van het Dollardcollege. Hiervoor moet de gemeente voor 1 augustus 2013 afkomen met een Masterplan. In Stadskanaal Centrum staat de bouw van een MFA gepland voor 2017/2018. Hierin zouden dan 2 scholen onder één dak komen. OPRON pleit voor het hierbij betrekken van beide andere scholen in Ter Maars. In totaal betreft het 12 scholen. Locaties waar samenwerking zou moeten worden opgestart In Oldambt speelt op korte termijn de mogelijke samenwerking tussen de beide scholen in Heiligerlee en de beide scholen in Westerlee. Tussen beide dorpen loopt een scheidende spoorverbinding. Of op termijn samenvoeging van deze scholen tot één school voor beide dorpen denkbaar is of misschien beter aansluiting kan worden gezocht met de kern Winschoten moet worden onderzocht In Menterwolde is de samenwerking / samenvoeging van de 2 scholen in Meeden op korte termijn aan de orde. In Veendam is de school in Borgercompagnie op zich stabiel, maar klein. In de directe omgeving is echter geen andere school. In Stadskanaal speelt de samenwerkingskwestie tussen de scholen in Alteveer (2), Ceresdorp (3), Parkwijk (2). In totaal betreft het 14 scholen. KAW Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen 21

22 Basisschool, minder dan 100 leerlingen Samenwerkings-locatie actueel < 5 jr Basisschool, tussen de 100 en 160 leerlingen Samenwerkings-locatie op termijn > 5 jr Basisschool, meer dan 160 leerlingen Voortgezet onderwijs Nieuwolda Nieuwolda Nieuw Scheemda Drieborg Oostwold Midwolda Noordbroek Finsterwolde Bad Nieuweschans Scheemda Zuidbroek Beerta Heiligerlee Meeden Winschoten Westerlee Muntendam Bellingwolde Borgercompanie Veendam Wildervank Blijham Oude Pekela Nieuwe Pekela Vriescheloo Wedde Alteveer Veelerveen Onstwedde Vlagtwedde Bourtange Stadskanaal Jipsinghuizen Ceresdorp Mussel Sellingen Musselkanaal Ter Apelkanaal Ter Apel 22 Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen KAW

23 6.2 Locaties waar samenwerking op de middellange termijn aan de orde kan komen Op de middellange termijn speelt de samenvoeging van scholen in Oldambt in Scheemda (3) en tussen de dorpen Finsterwolde, Beerta, Drieborg en Bad Nieuweschans (4). In Stadskanaal betreft het 4 scholen in Musselkanaal. In Veendam de scholen in Wildervank (2) en in Veendam-Noord (4). In Pekela gaat het om de 2 scholen in Oude Pekela. Het betreft hier in totaal 19 scholen. KAW Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen 23

24 Conclusies en adviezen Conclusies - Samenwerking tussen schoolbesturen en gemeenten bij primair onderwijs is noodzakelijk en maatwerk. Schoolbesturen hebben de wettelijke taak en verantwoordelijkheid goed onderwijs te bieden. Gemeenten hebben de wettelijke taak aansluitend daarop goed vastgoed te bieden. - De wet staat samenwerking en fusies tussen scholen niet in de weg, maar stimuleert dat juist. Het Rijk biedt krimpgebieden experimenteerruimte (Regeerakkoord). - Er zijn in de regio 26 scholen waar samenwerking binnen vijf jaar opgestart zou moeten zijn. - Daarvan zijn er 12 locaties waar samenwerking reeds in onderzoek is. - Op middellange termijn (10 15 jaar) gaat het om nog eens 19 scholen. - Deze scholen staan in kleine woondorpen en grotere voorzieningendorpen. - Er wordt geëxperimenteerd met een informele samenwerkingsschool: Vriescheloo. - Wat schoolbesturen onderling bindt is de zorg voor goed onderwijs in een krimpende markt. - Er is behoefte aan scholen met een nieuwe identiteit waar schoolbesturen gelijkwaardig in opereren en waar het waardenonderwijs van zowel openbaar als bijzonder onderwijs geborgd is. Een gemeenschappelijke deler kan gevonden worden in het begrip zingeving. Vanuit dit begrip kunnen zowel maatschappelijke verantwoordelijkheid en levensbeschouwing verbonden worden. - Voor de beoogde samenwerking in Oost Groningen spreken VPCO-ZOG, VCO, OPRON en SOOOG uit: o Een wederzijdse erkenning van elkaars identiteit en denominatie. o Vooraf goede en heldere afspraken te willen maken voor de aansturing van deze samenwerking, zodanig dat identiteit en denominatie zijn geborgd. Adviezen Voorstel bestuursmodel Randvoorwaarden bestuursmodel: - Op korte termijn een start te kunnen maken met samenwerking zonder een ingrijpend bestuurlijk traject. - Een voorkeursmodel dat op korte termijn in een dorp kan starten en kan uitgroeien voor meerdere scholen in een groter gebied (regionale aansturing / RAP) - Meerdere scholen worden aangestuurd: Samen onder 1 dak, de Informele en formele samenwerkingsschool. - Naast de vier schoolbesturen moeten ook andere schoolbesturen kunnen deelnemen. - Besproken Maatwerkoplossing Met de betrokken schoolbesturen zijn de volgende modellen besproken. 1 Scholen onder 1 dak 2a Informele Samenwerkingsschool 24 Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen KAW

25 2b Formele Samenwerkingsschool 3 Extra rechtspersoon (stichting) 4 Samenwerkingsbestuur De Maatwerkoplossingen vormen een groeimodel. Model 1 Model 1 kan op korte termijn worden uitgevoerd en kent inmiddels veel voorbeelden. In dit model blijven twee bevoegde gezagen bestaan, evenals twee Brin nummers. Model 2a Betreft een noodmaatregel die weliswaar vaak wordt toegepast, maar geen voorkeur geniet. Model 2b De formele Samenwerkingsschool is een gewenste oplossing, echter, de huidige wet- en regelgeving staat toepassing ervan in de weg. Wellicht komt de Staatssecretaris binnenkort met ruimere toepassingsmogelijkheden. Model 3 Een nieuwe rechtspersoon wordt toegevoegd aan de huidige schoolbesturen. Het bestuur ervan komt voort uit de huidige schoolbesturen. Deze nieuwe rechtspersoon stuurt de samenwerking aan in de nieuw te ontwikkelen scholen: Samen onder 1 dak, de Informele en formele samenwerkingsschool. Model 4 Dit is de stip op de horizon. Dit model betreft een fusie van schoolbesturen in een specifiek gebied of regio. Momenteel staat de Fusietoets een dergelijke samenwerking in de weg. Bij ieder model zijn de volgende zaken relevant: - Is het bevoegd gezag gewaarborgd; - Is er sprake van gelijkwaardige posities van schoolbesturen; - Wat zijn effecten voor personeel (CAO), GMR, fiscaliteit bij uitlenen personeel. 1 Experimentele initiatieven van scholen Doel is dat scholen op korte termijn de gevolgen van dalen van de leerlingaantallen kunnen aanpakken. Voorwaarde is dat de experimenten bijdragen aan de versterking van de onderwijskwaliteit op de lange termijn en pluriformiteit waar mogelijk blijven garanderen. Dit geldt voor zowel het basisonderwijs als het voortgezet onderwijs. 2 Samen een goed aanbod organiseren Doel is dat scholen lokaal en regionaal samenwerken aan een goed en gevarieerd onderwijsaanbod. De raad adviseert dit proces te stimuleren met een zogenoemd Regionaal aanpassingsplan (RAP) dat het aantrekkelijk maakt voor scholen om daar met elkaar aan te werken. Wettelijke regels die de samenwerking bemoeilijken, moeten worden vereenvoudigd. Dat kan openbaar openbaar zijn, bijzonder bijzonder en openbaar bijzonder. Juist de laatste combinatie vraagt om experimenteerruimte. Gewenst effect is een masterplan op regioniveau en draagvlak binnen de regio van schoolbesturen en gemeenten. KAW Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen 25

26 Bijlagen 1 Opdrachtbeschrijving van deze verkenning Verkenning samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen Onderzoeksopzet Aanleiding De onderwijsorganisaties zijn allen reeds lang bezig te anticiperen op de krimp en de veranderingen in het onderwijsveld. Waar het gaat om samenwerking op locaties die in de problemen komen weten ze elkaar ook steeds meer te vinden. Deze samenwerking kent praktische kanten maar roept ook een aantal principiële kwesties op en dan met name het behoud van identiteit en nominatie enerzijds en de noodzaak van bereikbaarheid van onderwijs in de regio anderzijds. De noodzaak van samenwerking wordt door allen onderkend. Het is noch op de korte termijn en zeker niet op de lange termijn mogelijk om kwalitatief voldoende onderwijs aan te blijven bieden in de huidige vorm. Om de huidige samenwerking op een hoger plan te tillen zijn een aantal zaken nodig: - een wederzijdse erkenning van elkaars identiteit en denominatie. - vooraf goede en heldere afspraken maken voor de aansturing van deze samenwerking. Verder constateren ook allen dat de schoolorganisaties er niet primair zijn om zich zelf in stand te houden maar hun bestaansrecht ontlenen aan de keuze vrijheid die ouders nastreven. Het meest voor de hand ligt om de samenwerking ook vorm te geven in de samenwerkingsschool. Op het overleg van 7 december en15 januari jl hebben VCO, OPRON en SOOOG uitgesproken dat het zinvol en gewenst is gezamenlijk de principiële kwestie van zeggenschap, identiteit en bereikbaarheid verder te onderzoeken met als uitkomst onderstaande opzet. Onderzoeksvragen De vragen zijn: - zijn er alternatieve modellen naast de samenwerkingsschool? - welke bestuursvormen ten aanzien van de samenwerking(school) zijn mogelijk en welke voor- en nadelen bieden ze voor de betrokken onderwijsorganisaties? - Op welke locaties is deze samenwerking op de korte termijn (de komende 5 jaar) nodig of zinvol? - Op welke locaties kan deze samenwerking in de toekomst (tot 10 en tot 20 jaar) aan de orde komen? 26 Verkenningsonderzoek Samenwerking Primair Onderwijs Oost Groningen KAW