EXAMENSTOFBESCHRIJVING MEDISCHE VAKKEN MDK MDT - MDC

Transcriptie

1 EXAMENSTOFBESCHRIJVING MEDISCHE VAKKEN MDK MDT - MDC Copyright Stichting BCE

2 INHOUDSOPGAVE KENMERKEN LEVENDE STOF...2 CELLEN EN WEEFSELS...2 ONCOLOGIE...3 SKELET, SPIEREN EN GEWRICHTEN...3 SKELET EN GEWRICHTEN...3 SPIERSTELSEL...4 PATHOLOGIE van de BOTTEN...4 PATHOLOGIE van de GEWRICHTEN...5 PATHOLOGIE van de SPIEREN...5 HET ADEMHALINGSSTELSEL...5 PATHOLOGIE van de LUCHTWEGEN en LONGEN...6 BLOED EN LYMFATISCH SYSTEEM...7 PATHOLOGIE BLOED EN LYMFATISCH SYSTEEM...7 HART EN VAATSTELSEL...8 PATHOLOGIE HART EN VATEN...8 SPIJSVERTERING...10 TRACTUS DIGESTIVUS...10 PATHOLOGIE TRACTUS DIGESTIVUS...11 TRACTUS URO-GENITALIS...12 NIEREN...12 URINEWEGEN...13 MANNELIJKE GESLACHTSORGANEN...13 PATHOLOGIE NIEREN, URINEWEGEN EN MANNELIJKE GESLACHTSORGANEN...13 VROUWELIJKE GESLACHTSORGANEN EN VOORTPLANTING ALGEMEEN...14 OBSTETRIE...14 PATHOLOGIE VERLOSKUNDE...15 GYNAECOLOGIE...15 HORMONALE STELSEL...16 HYPOFYSE...16 SCHILDKLIER = GL.THYREOIDEA...16 BIJSCHILDKLIEREN = GL.PARATHYREOIDEAE...16 BIJNIEREN = GL.SUPRARENALES...17 ENDOCRIENE DELEN VAN ANDERE ORGANEN...17 PATHOLOGIE ENDOCRIENE SYSTEEM...17 ZINTUIGEN...18 ELEKTROMAGNETISCHE RECEPTOREN...19 DE HUID, DERMATOLOGIE EN GESLACHTSZIEKTEN (S.O.A.)...20 HET ZENUWSTELSEL...21 NEUROLOGIE...22 PSYCHOPATHOLOGIE, PSYCHIATRIE...23 INDELING PSYCHISCHE ZIEKTEN...25 KINDER- EN JEUGDPSYCHIATRIE...26 GENEESMIDDELENLEER...26 LABORATORIUMONDERZOEK...27 ADVIESBOEKENLIJST...27 Copyright Stichting BCE 1

3 Onderstaande begrippen en omschrijvingen bevatten de examenstofomschrijving van de examenvakken "medische kennis" en "medische terminologie". KENMERKEN LEVENDE STOF Bron: "Medisch handboek voor de secretaresse" - A. Biewinga Adaptatie, reacties op prikkels, voortplanting, verrichten van arbeid. Hiërarchische opbouw van het organisme: cel, weefsel, orgaan, orgaanstelsel, organisme. Onderlinge samenhang en coördinatie van functies van verschillende organen en orgaanstelsels. Indeling menselijk lichaam: hoofd, hals, romp, ledematen. Begrip: Anatomie, Fysiologie. CELLEN EN WEEFSELS BEGRIP: Cel is kleinste levende bouwsteen van een organisme. Bouw en functie van een cel: kern met chromosomen, genen, DNA voor regulatie stofwisseling en celdeling; cytoplasma en haar samenstelling, functie o.i.v. enzymen: energie- en eiwitproductie; celmembraam, semipermeabel; leefmilieu = milieu interne van de cel. CELDELING: Begrip meiose en mitose, aantal chromosomen, geslachtsbepaling. ERFELIJKHEID: Begrip recessiviteit en dominantie. Ook geslachtsgebonden (=X)-gebonden recessiviteit. Kans op Expressie van erfelijke eigenschappen. Verschil aangeboren en erfelijke eigenschappen. Afwijkingen in chromosomenpatroon: Syndroom van Down, trisomie. BEGRIP EIWITSPECIFICITEIT: Belangrijk voor afweer, ontstekingen, allergie en afstotingsreacties. WEEFSELLEER = Histologie DEK- en KLIERWEEFSEL: Algemene kenmerken: cellen vormen aaneengesloten laag, geen bloedvaatjes tussen de cellen, daarom voeding vanuit onderliggende laag bindweefsel. Plaats: huid, slijmvliezen, binnenbekleding maagdarmkanaal, luchtwegen, urinewegen, buik- en borstholte, klieren. Functie: begrenzing, resorptie en secretie (interne en externe). STEUNWEEFSEL: Algemeen kenmerk: los celverband met tussenstof (in de matrix). Soorten steunweefsel: bindweefsel, kraakbeen en bot. Verschillen in tussenstof, vezels, bouw, functie, bloedvoorziening en plaats. SPIERWEEFSEL: Algemeen kenmerk: langgerekte cellen met contractiele myofibrillen. Soorten spierweefsel en de kenmerken van deze soorten spierweefsel, ook verschillende innervatie. ZENUWWEEFSEL: Algemeen kenmerk: cellichamen met sterk vertakte uitlopers. Begrip: neuronen/zenuwcellen met dendrieten en neurieten. Myelineschede en eindboompjes/synaps. Neurogliacellen. AFWIJKINGEN in cel- en weefselgroei: agenesie, atrofie, hypertrofie, hyperplasie, hypotrofie, hypoplasie, metaplasie, dysplasie, anaplasie. Copyright Stichting BCE 2

4 ONCOLOGIE Begrip. Onderscheid benigne-maligne: verschil in groeiwijze (expansief, infiltratief, begrensd), soorten (lipomen, fibromen, myomen, adenomen, poliepen, lymfomen, carcinomen, sarcomen), verschijnselen (druk op omgeving, verhoogde klierfunctie, bloeding, pijn, algemene intoxicatie, anemie, cachexie, functiestoornis orgaan), complicaties (bloeding, necrose, hematogene en Iymfogene metastasering, locale recidieven), onderzoekmethoden, (röntgenfoto, (Iymf)angiografie, MRI en CT-scanning, endoscopie met biopsie van weefsel), stagering (T,N,M, systeem) en behandeling chirurgisch, radiotherapeutisch, cytostatica, hormonaal). Bekende oorzaken carcinomen, multicausaliteit. Begrip maligne degeneratie. Onderscheid locaal beginnende maligne tumoren en gegeneraliseerde maligniteiten, zoals: begrip: leukemie, ziekte van Hodgkin en ziekte van Kahler (vele plaatselijke woekeringen van abnormale plasmacellen in beenmerg en skelet). Cyste: met vocht gevuld, scherp begrensd gezwel, verschijnselen afhankelijk van plaats en grootte, meestal benigne, soms maligne degeneratie. SKELET, SPIEREN EN GEWRICHTEN TOPOGRAFIE: Begrip onderlinge ligging van structuren en organen. Lichaamswand met wervelkolom, ribben, bekken, schedel als skelet en weke delen skeletspieren en bindweefsel. Gelaagde structuur: huid, subcutis, fascie, spieren en botten. Bouw lieskanaal/canalis inguinalis. Lichaamsholten: ruimten omgeven door lichaamswand, o.a. de sereuze holten met weivlies bekleed (mesotheel, pleura-, pericard- en peritoneumholte), de bindweefselruimten, (hals, mediastinum en extraperitoneale ruimte) en in de lichaamswand uitgespaarde ruimten: hersenschedel en wervelkanaal. Borstholte/Thorax: inhoud en begrenzing. Buik- en bekkenholte: peritoneale ruimte - inhoud en begrenzing; extra-peritoneale ruimte (inhoud en ligging van retro-, sub- en preperitoneaal liggende organen). STATlEK EN DYNAMIEK van het lichaam: Statische richtingaanduidingen: ventraal, frontaal, dorsaal, lateraal, mediaal, centraal, perifeer, proximaal, distaal craniaal, caudaal, superficialis, profunda. Dynamische richtingaanduiding: flexie, extensie, abductie, adductie, endorotatie, exorotatie, pronatie, supinatie, oppositie, eversie, inversie. SKELET EN GEWRICHTEN Algemeen Functie: vorm, steun lichaam, bescherming organen, aanhechtingsmogelijkheid spieren, bewegingsmogelijkheid. Soorten beenderen (plat-, pijp- en onregelmatige beenderen). Ontwikkeling bot uit kraakbeen en bindweefsel. Verbeningskernen. Bouw van het bot: periost, compacta, spongiosa met rood beenmerg, mergholte, diafyse, epifyse, epifysairschijf. Groei van bot: lengtegroei (epifysairschijf), diktegroei (periost). Herstel van bot: Begrip: callusvorming vanuit periost. Soorten botverbindingen: naadverbindingen (schedel), kraakbeenverbindingen (symfyse), synoviale gewrichten. Algemene bouw synoviaal gewricht: gewrichtskapsel, synoviaal vlies, synovia, gewrichtsholte, ligamenten, botuiteinden met hyalien kraakbeen. Bijzondere structuren: menisci artculares, bursae, peesscheden. Indeling gewrichten naar beweeglijkheid: kogel-, rol-, scharnier-, zadel- en strafgewricht. BOTTEN = OSSA van de romp: ook Latijnse benaming botten. Wervels: soorten, opbouw en hoeveelheid (ook tussenwervelschijf). Begrip kyfose, lordose, scoliose. Borstkas/Thorax: sternum, ribben, thoracale wervels. Bekken: Twee heupbeenderen (bestaand uit: darmbeen, schaambeen, zitbeen en het acetabulum bevattend), heiligbeen, staartbeen. Kleine en grote bekken. Verbindingen: Sacro-iliacaal gewrichten en symfyse. BOTTEN van de extremiteiten: ook Latijnse benaming. Schoudergordel bestaand uit clavicula, scapula met schoudergewricht. Bekkengordel met heupbeen en acetabulum. Copyright Stichting BCE 3

5 De arm: humerus, elleboogsgewricht, ulna, radius, polsgewricht, ossa carpalia (de handwortel, met o.a. os naviculare), ossa metacarpalia en de phalanxen. Het been: femur met kop en hals, trochanters, kniegewricht met menisci en patelia, tibia, fibula, enkelgewricht, ossa tarsalia (o.a. talus, calcaneus), ossa metatarsalia, phalanxen. tenen: digiti pedes. BOTTEN VAN DE SCHEDEL. Ook Latijnse benaming. Hersenschedel met schedeldak bestaand uit: os frontale, parietale, occipitale en temporale. De schedelbasis, die talrijke openingen voor belangrijke zenuwen en bloedvaten heeft, bestaat uit: os frontale, zeefplaat (os ethmoïdale), os sfenoïdale (met sella turcica, die hypofyse bevat), os temporale met rotsbeen en mastoïd, os occipitale (met achterhoofdsknobbels, die articuleren met de atlas). Aangezichtsschedel: os frontale, os ethmoïdale, septum nasi, neusbeen, jukboog van os zygomaticum en deel os temporale, maxilla, palatum dure, mandibula, traanbeen. Bouw orbita en neusbijholten. Ontwikkeling van de schedel uit vliezen, eerst open schedelnaden en fontanellen, die moulage bij de partus mogelijk maken. SPIERSTELSEL Algemeen Functies: bouwelement lichaamswand, beweging en fixatie. Eigenschappen: begrip: tonus (rustspanning), hypertrofie, atrofie, atonie (bij denervering), tetanie, hypertonie (spasticiteit), spasmen. Bouw van de spier: spiervezel, met myofibrillen, spierbundel, spier, spierfascie, pees. Aanhechtingsmogelijkheden: direct aan bot, via pees aan bot, aan peesplaat (buikwand), in de huid (mimische spieren). Begrippen: contractie met spierverkorting (beweging), zonder spierverkorting (fixatie of drukverhoging bijv. buikwand), synergisten, antagonisten. SPIERGROEPEN Musculus = spier Rompwandspieren: begrenzing lichaamsholten samen met skelet. Borstwandspieren: min. intercostales; Functie: ademhalingsspier. Buikwandspieren: rechte en schuine spieren: m. rectus abdominus, buitenste en binnenste buikspier, dwarse buikspier, bevestigd aan: rectusschede met Iinea alba (van ribben naar symfyse), liesband/ligamentum inguinale met lieskanaal/canalis inguinalis, ribben en wervel uitsteeksels, os ileum. Functies: buikpers, buikademhaling en bescherming buikorganen. Rugspieren: korte en lange. Functie: beweging en fixatie wervelkolom. Diafragma met openingen voor: benoemen. Functie: Ademhalingsspier en scheidingswand borst en buikholte. Bekkenbodemspieren: sfincters en doorgangen. Functie: onderste begrenzing bekkenbuikholte. Extremiteitsspieren. Schoudergordel: bedekken borstwand. o.a. m. pectoralis. Armspieren: flexoren o.a. m. biceps brachii; extensoren o.a. m. triceps. Bekkengordelspieren: o.a. grote bilspier, m. gluteus maximus. Beenspieren: flexoren o.a. m. biceps femoris; extensoren o.a. m. quadriceps femoris. Hoofd-halsspieren: m. sterno-cleido-mastoïdeus. Aangezichtsspieren: kauw- en mimische spieren. PATHOLOGIE van de BOTTEN Begrip: osteoporose, osteomalacie, osteomyelitis. Fracturen: onderscheid spontane en traumatische fracturen; open en gesloten, enkelvoudig en verbrijzelingsfractuur. Vormen van fracturen: o.a. fissuur, greenstick, impressie, compressie, vermoeidheidsfractuur. Behandeling door repositie, immobilisatie. Genezing via callusvorming. Tumoren: Begrip: exostose, sarcoom, ziekte van Kahler, leukemie, botmetastasen. Copyright Stichting BCE 4

6 PATHOLOGIE van de GEWRICHTEN Begrip: Reumatoïde artritis (mogelijk auto-immuunziekte), juveniele R.A., HL A-B 27 antigeen, arteriitis temporalis, arthrosis deformans, ziekte van Bechterew (spondylitis ankylopoetica, sacro-iliitis), ankylosis, acuut rheuma (abnormale immuunreactie na streptococcen infectie), jicht (abnormale stofwisseling urinezuur), distorsie, luxatie (congenitaal of na trauma). Vormafwijkingen in de wervelkolom: Begrippen: kyfose, gibbus, M. Scheuermann, hyperlordose, scoliose met of zonder torsie. Diverse begrippen: bursitis (bursa = slijmbeurs), tendinitis, tendo-vaginitis, ganglion, periarthritis humeroscapularis (PAHS), epicondylitis lateralis, spondylolyse, spondylolisthesis, spondylose, spondylodese, congenitale heupdysplasie, deformiteit, meniscusletsels, amputatie, exarticulatie, arthroscopie, meniscectomie, osteotomie, arthrodese, orthese, prothese, arthroplastiek (protheses bijv. heupkop-kom, knie), braces ter correctie van scoliosis, (Südeck's) dystrofie, ziekte van Perthes. PATHOLOGIE van de SPIEREN Begrip: myalgie, lumbago, fysiotherapie, Caesar en Mensendieck therapie, revalidatie en ergotherapie. ADL (Activiteiten Dagelijks Leven) Score. dermatomyositis, polymyalgia rheumatica, fibromyalgie. HET ADEMHALINGSSTELSEL Begrip ademhaling: uitwisseling van zuurstof tegen koolzuurgas. Ademhaling op twee niveaus: 1 tussen buitenlucht en individu; 2 tussen weefselvocht en cel (celademhaling). Begrippen: inspiratie en expiratie; Doel: verversing van de alveolaire lucht. Functies ademhalingsstelsel: 1 opneming zuurstof uit de omgeving in het bloed; 2 uitscheiding koolzuurgas uit bloed naar de omgeving. LUCHTWEGEN Neusholte: Ligging en begrenzing: voorste en achterste neusopeningen, septum nasi, zijwand met neusvleugels, neusschelpen (conchae), dak (zeefplaat-os ethmoïdalis), bodem (palatum durum). Bekleding neusholte: 1 trilhaarepitheel met slijmcellen, waaronder een dicht bloedvatennet (functie: verwarming, bevochtiging, en zuivering ademlucht van stof en bacteriën); 2 reukepitheel (functie: reuk). Neusbijholten, sinussen: sinus maxillares, frontales, ethmoïdales, sfenoïdale. De bekleding hiervan is hetzelfde als van de neus en doorlopend vanuit de neusholte. Keelholte, farynx: zie spijsverteringsorganen. Strottenhoofd, larynx: Ligging: in hals voor de slokdarm. Bouw: Tongbeen (hyoïd of os hyoideum), strotklepje (epiglottis), schild-, ring- en beker- kraakbeentjes, plicae vocales, de stembanden, (kraakbeenstuk = cartilago), stemspleet (glottis). Functie: stemvorming en afsluitmechanismen zoals: 1 slikreflex om voedsel en luchtweg te scheiden; 2 hoestreflex. Innervatie: nervus recurrens een zijtak van de nervus vagus, de tiende hersenzenuw. Luchtpijp, trachea. Ligging: in hals: voor de slokdarm; in de thorax: in het mediastinum voor de slokdarm. Vertakt zich in twee grote takken, de hoofdbronchiën bij de bifurcatie (splitsing). De wand van de trachea en grote bronchiën bevat kraakbeenringen. Bronchiën: vertakken zich in steeds kleinere takken vergelijkbaar met de takken van een boom in de longen. De wand ervan bevat trilhaarepitheel evenals de trachea en kraakbeen. Copyright Stichting BCE 5

7 Bronchioli: nog kleinere zijtakjes van de bronchiën, die geen kraakbeen meer bevatten, die de luchtwegen openhouden, maar wel glad spierweefsel. Deze monden uit in de Longblaasjes, alveoli: bestaand uit een dun laagje plaveiselepitheel met er omheen een dun laagje elastisch bindweefsel vol met haarvaten (capillairen). Hier vindt uitwisseling van zuurstof, koolzuurgas en waterdamp plaats tussen de lucht en het bloed. Begrip ademhalingsoppervlak: Het totale oppervlak, waar gasuitwisseling kan plaatsvinden van alle longblaasjes bij elkaar. Longen, pulmones. Bouw en begrenzing: thoraxwand, diafragma, mediastinum en halsgebied (longtop). Hilus: in- en uittredeplaats van bloedvaten, zenuwen, bronchiën en lymfevaten. Hier veel lymfeklieren. Verdeling long om de bronchustakken been in kwabben (Iobuslobi) en segmenten. Dubbele bloedvoorziening: 1 de kleine circulatie, die zorgt voor de gaswisseling; 2 zijtakken uit de aorta descendens, de art. bronchiales: die zorgen voor de "voeding" van de bronchiën en het weefsel er omheen. Pleurae, longvliezen: weivlies (mesotheel), bestaand uit pleura parietalis (thoraxwand, diafragma, mediastinum bekledend) en pleura visceralis, longweefsel bekledend. Hiertussen pleuraholte, die een vacuüm is, een dun laagje vloeistof bevat. Functie: aanzuigende werking bij inspiratie. Ademhalingsbewegingen d.m.v. ademhalingsspieren: 1 de tussenribspieren; 2 diafragma: 3 hulpademhalingsspieren (hals- en schoudergordelspieren). Mechanisme inspiratie: spieractie, gevolg vergroting thoraxruimte, meegaan van de pleurabladen en longen, vergroting alveolaire ruimte, luchtstroom van buiten naar binnen. Mechanisme expiratie: spierrelaxatie, verkleining thorax, terugveren longen t.g.v. elasticiteit, verkleining alveolaire ruimte, luchtstroom van binnen naar buiten. Regulatie ademhaling via ademhalingscentrum in verlengde merg. Normaal ademhalingsritme is automatisme. Ademhalingscentrum wordt gestimuleerd door: 1 toename koolzuurgas en andere zuren in bloed; 2 sterke daling van het zuurstofgehalte. PATHOLOGIE van de LUCHTWEGEN en LONGEN Ziekten van de K.N.O. heelkunde. Begrippen: angina tonsillaris, tonsillitis. Verwekker, meestal streptokok, complicaties: peritonsillair abces, zelden acute glomerulonefritis, acuut rheuma (abnormale immuunreacties), endocarditis, myocarditis. Bij frequente recidieven, complicaties: tonsillectomie, adenotomie, ATE. Mononucleosis infectiosa (ziekte van Pfeiffer), influenza. Laryngitis, tracheïtis, pseudo-croup, larynxcarcinoom, larynxextirpatie, laryngectomie, tracheotomie, tracheostoma, laryngoscopie. Septumcorrectie, septumresectie, poliepextractie, sinusdrainages, bijv. operatie van Caldwell-Luc, coagulatie (van vaten bij ernstige epistaxis), tamponade. Longpathologie. Begrippen: Onderzoek, d.m.v. percussie en auscultatie: (hyper)sonore, gedempte, verkorte en tympanitische percussie, rhonchi, crepiteren, pleurawrijven, vesiculair en bronchiaal ademgeruis, COPD = CARA = bronchitis + emfyseem, astma, acute en chronische bronchitis, emfyseem, status astmaticus, allergie, hyperreactiviteit, longfunctie-onderzoek (spirometrie), o.a. vitale capaciteit, I-seconde waarde=1 FEV en peakflow onderzoek, bloedgasanalyse, Bronchopneumonie, pneumonie, aspiratiepneumonie (coma, andere neurologische ziektebeelden!), bronchiëctasieën, dyspnoe, cyanose, sputum (purulent, sanguinolent), sputumcytologie, sputumkweek, bronchoscopie en biopsie, bronchografie, X-Thorax, CT-scan onderzoek, mediastinoscopie, pleurapunctie, pleuritis, haemoptysis, haemoptoë, pneumoconiosen (silicose, anthracose, asbestose), cystic fibrosis, tuberculose (Mantoux reactie), pyothorax, empyeem, hydrothorax, haematothorax, pneumothorax, atelectase, bullae van het longweefsel, pneumectomie, lobectomie, bronchuscarcinoom, longembolie, longinfarct. Copyright Stichting BCE 6

8 BLOED EN LYMFATISCH SYSTEEM Algemeen: Begrip en doel circulatie. BLOED Bloedvolume. Functies: transport (zuurstof, voedingsstof, afvalstof, hormonen, vitaminen, warmte), Afweer, Regulatie (warmte, zuurgraad, zoutbalans), Bloedstelping. Samenstelling bloed: plasma met water, zouten, plasma-eiwitten (albumine en gamma-globulinen; fibrinogeen) en passagaire stoffen. Begrip: serum. Bloedcellen: 1 Erythrocyten: kernloos, haemoglobine bevattend, aanmaak rode beenmerg, afbraak vnl. de milt, omzetting haemoglobine in galkleurstof, bilirubine. Voorlopers erythrocyt: erythroblast, reticulocyt. Functie erythrocyten. 2 Leucocyten: Begrip differentiatie: eosinofiele, basofiele, neutrofiele granulocyten, monocyten, lymfocyten, plasmacellen. Functie leuco's (fagocytose, anti-stof productie). Voorlopers rode beenmerg "blasten". Begrip: antigeen. 3 Thrombocyten: Functie plaatjes. Bloedstelping t.g.v. vaatcontractie en bloedstolling. Factoren uit plaatjes: trombokinase + factoren uit plasma (protrombine, fibrinogeen, andere stollingsfactoren en calcium) veroorzaken stollingsreactie, die trombusvorming geeft, die korst vormt in wond. WEEFSELVOCHT Begrip: interne milieu. Ontstaanswijze (filtratie bloedplasma, door semi-permeabele wand haarvaten en afgifte van stoffen door de cellen zelf). Samenstelling: klein-moleculaire stoffen, geen plasma-eiwitten, wel wat leucocyten. Circulatie weefselvocht. Functie weefselvocht. LYMFESTELSEL Bestaand uit Iymfe,-vaatstelsel, knopen en andere organen met aanverwante bouw en functie. Functie: transport en afweer. Lymfvaten: begrip en bouw lymfvat. Lymfe: ontstaanswijze (opneming weefselvocht in Iymfcapillairen). Samenstelling (is gelijk aan het weefselvocht uit gebied waaruit de lymfe afkomstig is, bijv. uit darmen vetrijk = chyl, plus lymfocyten uit Iymfknopen) Begrip: ductus thoracicus (borstbuis), regionale lymfklieren. Lymfatische organen: Algemene bouw: Basisweefsel (reticulair bindweefsel) met in de tussenstof Iymffollikels en veel losse lymfocyten. Functie: fagocytose door cellen van het reticulaire bindweefsel en vorming van lymfocyten, die antistoffen kunnen produceren in de Iymfollikels. Organen o.a.: tonsillen, plaques van Peyer, thymus en Iien (=milt, ook belangrijk bij afbraak ery's). R.E.S. Reticulo Endotheliale Systeem INFECTIES EN AFWEER Begrip: besmetting, infectie, afweer, ontsteking (rubor, calor, dolor, tumor), actieve en passieve immuniteit, vaccinatie, tetanus en tetanuspreventie. Mogelijke afwijkingen in het bloed: leucopenie, leucocytose, granulopenie, trombocytopenie, trombocytose. Infectie, waarbij erythrocyt zelf ook afgebroken wordt: MALARIA. Oorzaak parasiet, die via speeksel mug in beetwond terecht komt en van daaruit zich verspreid. Parasiet vermenigvuldigt zich vooral in lever, ery's en milt. Verschijnsel: koortsaanvallen op gezette tijden. Soorten malaria: o.a. malaria tropica. Profylaxe voor reizigers erg belangrijk. PATHOLOGIE BLOED EN LYMFATISCH SYSTEEM Anemie: begrip hypochrome, microcytaire, normocytaire, macrocytaire, pemicieuze, haemolytische anemie. Oorzaken. Begrip: polycythemia vera. Stollingsstoornissen: Haemofilie A, B, erfelijkheid ervan, gevolgen. Trombocytopenie o.a. t.g.v. medicijnen. Begrip: haemorrhagische diathese. Copyright Stichting BCE 7

9 Veneuze trombose: oorzaak: vaatwandbeschadiging (sclerose, ontsteking, trauma, aanvretend carcinoom) + andere factoren (adipositas, trage bloedstroom bijv. immobiliteit, hormonen). Begrippen: ulcus cruris, decubitus, tromboflebitis, flebografie, embolie. Arteriële trombose: oorzaak: atherosclerose, atheromatose. Complicaties: embolie, dreigend gangreen. Therapie: anticoagulantia en operatie. Leukemie: begrip acute en chronische lymfatische en myeloïde leukemie, blasten, cytostatica, exacerbaties, remissies, beenmergtransplantatie. Gevolgen: ernstige anemie, ernstig verzwakte afweer tegen infecties, sepsis, gestoorde stolling. Milt: ruptuur, splenectomie. AIDS: zie ook SOA: sexueel overdraagbare aandoeningen. Afweer tegen infecties is ernstig gestoord. Oedemen: Begrip. Oorzaken: hypoproteïnaemie, decompensatio cordis, verstoringen zoutbalans (nierlijden), ernstig leverlijden, locaal bij obstructie van lymfvaten of slechte afvoer van de venen (varices). Ziekte van Hodgkin: begrip. Pathologische cellen in het BLOED: blasten, plasmacellen en reticulocyten. HART EN VAATSTELSEL Ligging hart. Bouw: linker en rechter helft met septum cordis. Atrium en ventrikels, kleppen met namen in Latijn/Nederlands. Lagen van het hart: epi, myo- en endocard. Bouw hartzakje pericard, papillairspieren en chordae tendineae, namen Ned/Latijn van grote vaten van en naar het hart. Art. coronariae, sinus coronarius. Prikkelgeleidingssysteem van het hart en de locatie hiervan: sinusknoop, AV-knoop, bundel van His, Li- en Re bundeltak, Purkinjevezels. Functie hart: Pompwerking. Begrippen: systole, diastole, slagvolume, hartfrequentie, hartminuutvolume, le en 2e harttoon, puntstoot (ictus cordis). Begrippen: grote en kleine circulatie. Algemene bouw venen en arteriën, arteriolen, capillairen, anastomosen, poortadersysteem, collateralen, eindarteriëen, bloeddruk, systolische en diastolische druk, centraal veneuze druk CVD. Foetale circulatie: placentacirculatie en kortsluiting longcirculatie door foramen ovale en ductus Botalli. Electrocardiografie: Begrip afleidingen: I, II, III, AVR, AVL, AVF, V1 t/m V6. P, Q, R, Sen T- toppen, QRS complex, de- en repolarisatie, ST-depressie of elevatie. AV-blok, hartassen. PATHOLOGIE HART EN VATEN Hartklepafwijkingen: mitralis-stenose en insufficiëntie, aortastenose en insufficiëntie. Oorzaken: acuut rheuma, bacteriële infecties (sepsis lenta, endocarditis lenta), arteriosclerose (alle ziekten, die het endocard kunnen beschadigen). Klepafwijkingen veroorzaken souffles, die bij auscultatie te horen zijn. Gevaar: decompensatio cordis. Bij beschadigingen endocard bestaat kans op (micro-)emboliën. Therapie: Operatie: kunstklep (prothese), anticoagulantia om emboliën te voorkomen. Afwijkingen pericard: pericarditis sicca, pericarditis exsudativa. Afwijkingen myocard: Myocarditis, Myodegeneratie: vnl. door coronairsclerose. Ritmestoornissen: sinusbradycardie, sinustachycardie (hyperthyreoïdie), atriumfibrilleren (irregulaire, inaequale pols), extrasystolie, atrium, -of ventrikel flutter (= fladderen), ventrikelfibrilleren, asystolie. Therapie: medicamenteus, bij ventrikelfibilleren defibrillatie, bij atriumfibrilleren sores ook cardioversie. Bij asystolie hartmassage en "pace-maker". Bij AV-blok meestal ook pace-maker. Copyright Stichting BCE 8

10 Afwijkingen coronairvaten: coronaire insufficiëntie: angina pectoris. Oorzaken: vaatspasmen en atherosclerose. Verschijnselen: angina pectoris d'effort (bij inspanning, emoties, overgang kou-warmte, grote maaltijd), uitstraling pijn naar hals, armen etc., soms aritmie. Anamnese hierbij erg belangrijk! Bij coronaire afsluiting: hartinfarct. Myocardinfarct: oorzaak atherosclerose, meestal met trombose. Verschijnselen: Pijn, retrosternaal met uitstraling naar armen, hals, rug, bovenbuik, niet voldoende reagerend op rust of vaatverwijdende medicijnen, die enkele dagen kan duren, gevoel van doodsangst, hypotensie evt. zelfs shock. Diagnostiek: ECG, lab. onderzoek, hartcatheterisatie, angiografie, echo-onderzoek, scintigrafie. Complicaties: ernstige ritmestoornissen, zoals ventrikelfibrilleren, decompensatio cordis, hartruptuur (aneurysma) met harttamponade, emboliën. Therapie: monitorbewaking, medicatie, rust, dieet, "bypass"chirurgie. "Dotteren" = PTCA = percutane transluminale coronair angioplastiek. Decompensatio cordis: begrip. Links decompensatie: oorzaken: hypertensie, myodegeneratie, hartklepafwijkingen. Verschijnselen: Acuut: astma cardiale: plotseling hevig dyspnoïsch, longoedeem. Chronisch: dyspnoe d'effort, lichte hoest, lichte cyanose. Tevens vaak cerebrale insufficiëntie, psychische onrust (bij bejaarden vaak een eerste symptoom). Rechts decompensatie: oorzaken: coronairsclerose, lang bestaande links decompensatie, zeer slechte longen (vermindering bloeddoorstroming long t.g.v. bijv. ernstig longemfyseem), myocarditis. Verschijnselen: oedeem aan de laagste plaatsen van het lichaam, gestuwde halsvenen (CVD verhoogd), gestuwde, vergrote lever, dyspnoe. Links + rechts decompensatie: meestal eerst links vervolgens rechts, soms tegelijkertijd. Bij coronairsclerose, hyperthyreoïdie, myocarditis. Therapie: medicatie (o.a. diuretica), natriumbeperkt dieet, indien mogelijk de oorzaak aanpakken (bijv. klepprothese). Atheromatose, arteriosclerose: begrippen. Risicofactoren: Oorzaken: adipositas, diabetes mellitus, hypertensie, roken, weinig beweging, stress, erfelijke aanleg, verhoogd serum-cholesterol gehalte. Therapie: oorzaken aanpakken, door dieet, leefregels en evt. medicijnen. Complicaties: trombose, ernstige stenose of zelfs afsluiting van arteriën, C.V.A.-apoplexie, hartinfarct, mesenteriaaltrombose, claudicatio intermittens). Therapie: bij stenose of aneurysma van aorta of grote bekkenarteriën: kunststof vaatprothesen (Teflon). Aneurysma: begrip. Oorzaken: meestal atherosclerose, soms lues, soms congenitale vaatafwijking bijv. bij de hersenvaten. Afwijkingen veneuze vaten: veneuze trombose, varices, tromboflebitis. Hypertensie: begrip. Vormen: essentieel, renaal, hormonaal, vasculair of arteriosclerotisch. Verschijnselen: soms helemaal geen, soms hoofdpijn, duizeligheid, moeheid. Therapie: dieet, medicatie (antihypertensiva). Complicaties: hypertensie bevordert arteriosclerose, decompensatio cordis, apoplexie, nierinsufficiëntie. Hypotensie: begrip. Meestal orthostatische hypotensie, door reflex nervus vagus, sores bijwerking van medicijnen. Verschijnselen: duizeligheid, syncope (= collaps = flauw vallen). Therapie meestal niet nodig, meer beweging. Shock: begrip. Indeling: 1 door groot vocht- of bloedverlies; 2 toxische shock; 3 neurogene shock; 4 cardiale shock; 5 anafylactische shock. Verschijnselen: snelle pols en ademhaling, zeer lage tensie, koud, klam, bleek, angstig, dorst, vermindering bewustzijn, oligurie, anurie. Meestal reversibel met therapie, soms irreversibel. Therapie: infusie, transfusie, medicatie. Copyright Stichting BCE 9

11 Aangeboren hart- en vaatafwijkingen: begrip. Verschijnselen: 1 afw. in of van de bloedstroom: "shunt", stenose, cyanose, vorming collateralen; 2 afw. van het hart: hypertrofie van bepaalde delen, die extra arbeid moeten verrichten, decompensatie 3 afw. van de longen: sneller infecties, te veel bloed of te weinig in de longen. Gevolg: moe, slecht drinken, slechte groei, dyspnoe (sores alleen bij inspanning), bleke/grauwe kleur. Atrium en ventrikel septum defect, mitralis-, aorta-, pulmonalis-klep stenose, open ductus Botalli, coarctatio aortae, Trilogie- en tetralogie van Fallot. Therapie: operatief, medicamenteus. SPIJSVERTERING STOFWISSELING Begrip: Uitwisseling van stoffen op twee niveaus: tussen individu en omgeving; tussen cellen van het organisme en het weefselvocht. Tussen extern en intern milieu. 1 Opneming: opbouwstoffen en brandstoffen; 2 Distributie door de bloedsomloop van bouwstoffen, afvalstoffen en brandstoffen; 3 Verwerking in de cellen, verbranding voor productie van opbouw nieuw cytoplasma, warmte en arbeid, bijv. beweging; 4 Uitscheiding van eindproducten van de stofwisseling. SPIJSVERTERING Spijsverteringsorganen nodig voor: 1 opneming van voedsel; 2 ontleding ervan door enzymen; 3 opneming in het bloed. Noodzakelijke voedingsbestanddelen: Water: nodig als bestanddeel protoplasma van de cel, oplosmiddel van zouten, glucose; transportmiddel bloed, lymfe); regulator lichaamstemperatuur. Koolhydraten: belangrijkste energiebron; ontleding door amylasen uit mondholte, pancreas en dunne darm. Bij de verbranding ervan ontstaat energie, waardoor CO 2 en H 2 O vrijkomen Vetten: belangrijke energiebron, bouwstof protoplasma; oplosmiddel voor Vit A, D, E en K. Ontleding: mulgering van vet door gal, splitsing vet door lipasen uit pancreas en dunne darm tot glycerol en vetzuren. Resorptie in bloed en lymfe (chyl). Verwerking: opbouw tot menselijk vet. Eiwitten: nodig als bouwstof voor protoplasma, bloed, eiwitten en klierproducten, bijv. enzymen. Ontleding tot aminozuren m.b.v. proteïnasen uit de maag, pancreas en dunne darm. Resorptie in het bloed. Verwerking: opbouw tot menselijk eiwit, afbraak in lever tot ureum. In natuurlijke eiwitten: ca. 20 verschillende aminozuren, waarvan een aantal essentiële aminozuren. Mineralen: Bestanddelen van lichaamsvloeistof: Na, K, C1, Ph, als opgeloste zouten. Als bouwstof voor o.a. bot (Ca), Hb (Fe), thyroxine (I), enzymen bijv. Cu. Vitaminen: In zeer kleine hoeveelheden werkzaam, onontbeerlijk voor diverse enzymsystemen in de cel. Soorten en hun belangrijkste functies. A, B, B12, foliumzuur, C, D, K. TRACTUS DIGESTIVUS Systeem nodig voor: 1 Bewerking van genuttigd voedsel, zodat de lichaamscellen het kunnen gebruiken. 2 Afvoeren van nutteloze voedseldelen en enkele andere stoffen, die het lichaam niet kan gebruiken. MONDHOLTE Cavum oris. Begrenzing: wangen met kauwspieren, mondbodemspieren, lippen, palatum molle en durum, pharynxbogen met tonsillen, overgang naar de keelholte. Parodontium, gingiva, alveolus. Copyright Stichting BCE 10

12 Gebit: opbouw van de elementen tandbeen: kroon met bekleed, hals, een of meer wortels met cement bekleed, tandholte, wortelkanaal met pulpa. Formule melk en blijvend gebit. Dentes insicivi, dens caninus, dentes premolares, dentes molares. Functie. Glandulae salivares: gl. parotis, gl. sublingualis, gl. submandibularis. Functie: amylase Tong: verbonden aan mandibula en tongbeen. Pharynx: te verdelen in naso-, oro-, en laryngo-pharynx. Epiglottis scheiding tussen pharynx en larynx. Oesophagus: ligging en functie (voortgeleiding bolus door peristaltische bewegingen). Gaster: ligging. Functie: menging voedsel met maagsap, transport voedsel naar duodenum. Samenstelling maagsap: water, zoutzuur, pepsine, intrinsic factor, nodig voor Vit B12 opname, mucus. Delen van de maag: cardia, antrum, corpus, fundus en pylorus (sluitspier). Dunne darm: delen: duodenum, jejunum, ileum. Papil van Vater. Sterk geplooid slijmvlies, villi met uitgebreid capillair en lymfe netwerk voor resorptie stoffen. In slijmvlies klieren, die darmsap produceren. Samenstelling darmsap: water, mucus, amylasen, lipasen, proteïnasen. Peyerse plaques in wand. Bloedafvoer: poortader. Dikke darm: ligging. Delen: coecum met appendix, colon ascendens, transversum, descendens, sigmoïd. Nodig voor: resorptie water en zouten, verder transport onverteerbare delen, Vit K productie. Rectum met anus: ligging kleine bekken: defaecatie, faeces. Peritoneum: ligging. Mesenterium met mesenteriale vaten. Hepar/Lever: ligging. Functie: 1 productie gal; 2 opslag glucose in vorm van glycogeen, zonodig afbraak van glycogeen (glycolyse) en glu-co-neo-genese; 3 opslag Vit. A, D, E, K en B12 en ijzer; 4 productie bloedeiwitten, bijv. fibrinogeen, protrombine voor de stolling; 5 afbraak giftige stoffen uit tr. digestivus, vorming van ureum uit ammoniak; 6 nodig bij afbraak oude erythrocyten (bilirubine productie). Galblaas en galwegen: ligging en onderdelen met benamingen (ook Latijn) Functie. Pancreas: ligging. Functie: 1 productie pancreassap met enzymen o.a. trypsine en bicarbonaat, lipase, amylase (exocriene secretie); 2 productie insuline en glucagon, door groepen cellen, de eilandjes van Langerhans (endocriene secretie). PATHOLOGIE TRACTUS DIGESTIVUS Mondholte: hazelip, palatumspleet, cariës, stomatitis, gingivitis, parodontitis, parotitis (epidemica), parotidectomie, spruw, foetor ex ore, glossitis. Oesophagus: atresie, oesofagitis (reflux, regurgitatie), oesophaguscarcinoom, varices bij levercirrose (compl. bloeding), oesophagoscopie. Maag: gastritis, (gastroscopie), hiatus hernia (melaena, haematemesis), hypertrofische pylorusstenose, pylorospasmus (cong. afw. zuigelingen - gevolg maagretentie), rumineren, dyspepsie, ructus, anorexia (nervosa), boulimia, dehydratie (verminderde huidturgor), ulcus ventriculi, pylori en duodeni, (melaena, haematemesis, antacida, zuurproductie-remmende middelen), stenose t.g.v. ulcus, maagcatheter, neussonde, maagperforatie (acute buik), maagcarcinoom (achylie), maagresectie (BI, BII), vagotomie, dumpingsyndroom. Darmen: colitis ulcerosa, ziekte van Crohn, beklemde breuk (hernia inguinalis, femoralis, umbilicalis, cicatricalis, abdominalis), reponibele (reponeerbare) breuk, herniotomie, hernia-plastiek, coeliakie, obstructie ileus, paralytische ileus, (ileus bij volvulus, invaginatie, strangulatie), infecties door tyfus, paratyfus, dysenterie, parasitaire en virale infecties, I.B.S. (Irritable Bowel Syndrome, Irritable Colon, spastisch colon) obstipatie, laxantia, dyspepsie, carentiedieet, diarree, flatulentie, borborygmi, steatorroe, proctitis, diverticulosis, Copyright Stichting BCE 11

13 diverticulitis, kolieken, faecaal braken, tenesmi, appendicitis (acuta, perforata, chronisch recidiverend), subphrenisch abces, Douglas abces, appendiculair infiltraat, coloncarcinoom, rectumcarcinoom, rectaal toucher (R.T.), colonscopie, inloopfoto, insufflatie, clysma, rectoscopie, laparoscopie, laparotomie, darmresectie, hemicolectomie, sigmoïdresectie, anus praetematuralis, stoma, fissura ani, peri-anaal abces, haemorrhoïden, haemorrhoidectomie, pruritus. Peritoneum: peritonitis, peritoneale prikkeling, défense musculaire, peritonitis carcinomatosa, ascites. Lever: hepatitis infectiosa epicdemica (Hep. A), serumhepatitis (Hep. B), (Hep. C, D en E), toxische hepatitis (alcohol, medicijnen, toxische stoffen), icterus, hyperbilirubinaemie, foto-therapie, wisseltransfusie, kern-icterus, haemolytische icterus, cholestase, cirrhose, levermetastasen, echo-onderzoek. Galwegen en galblaas: cholelithiasis (kolieken, cholestase, cholecystitis, ruptuur, cholangitis), carcinoom galblaas en galwegen, cholecystectomie, cholelithotripsie, cholangiografie, E.R.C.P. (Endoscopische Retrograde cholangio-pancreaticografie), concrement, galdrainage, echo-onderzoek. Pancreas: cystic fibrose (pancreasfibrose, mucoviscidosis = aangeboren ziekte), pancreatitis, pancreas kop carcinoom (staart ca), diabetes mellitus, pancreasresectie. TRACTUS URO-GENITALIS Uit te scheiden producten: 1 eindproducten van de stofwisseling; 2 andere overbodige stoffen. Uitscheidingsorganen: Nieren: water en overbodige stoffen; longen: water en koolzuurgas; lever: gal kleurstoffen; huid: water en zouten. Doel uitscheiding: constant houden van het interne milieu. NIEREN Ligging: retroperitoneaal, bdz. in de lendenstreek. Bloedvoorziening: art. renalis. Afvoer: venae renalis, vena cava inferior. Macroscopische bouw: kapsel, schors (cortex), mergpyramiden met papillen. Nierbekken met nierkelkjes. Microscopische bouw: Nefron: kleinste functionele eenheid van de nier: afferent vat in schors, glomerulus (eerste haarvatennet in schors), efferent vat in de schors, kapsel van Bowman, tubulus contortus I in schors, lis van Henle, grotendeels in merg, tubulus contortus II, in schors, verzamelbuis in merg, tweede haarvatennet in schors en merg. Functies van het nefron: A. Constant houden van het waterige, inwendige milieu door: 1 regulatie vocht en zoutgehalte; 2 afvoer overbodige stoffen uit het bloed. B. Regulatie bloeddruk (renine-aldosteron-systeem). Functies van de verschillende onderdelen van het nefron: 1 Filtratie: in glomerulus, kapsel van Bowman, door filtratiedruk. Begrip filtraat: primaire of voor-urine: samenstelling en totale hoeveelheid. 2 Terugresorptie: in de tubuli: a. constant b.v. glucose met drempelwaarde; b. variabel: b.v. water en zout o.i.v. hormonen A.D.H. (uit hypofyse-achterkwab), en aldosteron (bijnierschors). 3 Excretie: o.a. van röntgencontrastvloeistof. (I.V.P.) Urine: Begrip: diurese, hoeveelheid urine, samenstelling (water, overbodige stoffen bijv. ureum), sediment. Copyright Stichting BCE 12

14 URINEWEGEN Ureters: ligging: retro-en sub-peritoneaal. Bouw: glad spierweefsel en overgangsepitheel. Peristaltisch transport urine. Uitmonding ureters. Blaas: Ligging preperitoneaal, Bouw: glad spierweefsel, overgangsepitheel, bouw blaasdriehoek (trigonum vesicae). Functie: reservoir, mictie-reflex. Urethra: bij de man. verloop: sluitspier. relatie tot de prostaat. Idem bij de vrouw: sluitspier. verloop, uitmonding. MANNELIJKE GESLACHTSORGANEN Functies: 1 productie spermatozoën, voor de voortplanting en het transport van de zaadcellen naar buiten toe in zo optimaal mogelijke conditie om bevruchting van een eicel mogelijk te maken; 2 productie geslachtshormoon, testosteron. Testis: ligging in scrotum, bouw: tubulus seminiferus - zaadcelproductie (o.i.v. F.S.H.), hier tussen in groepjes kliercellen voor de hormoonproductie (o.i.v. Luteïniserend Hormoon). Androgeen testosteron: werking: algemene metabole in het lichaam, bevordering mannelijke secundaire geslachtskenmerken, remming L.H.- productie van de hypofyse. Indalingsmechanisme in embryonale periode van de teelballen via lieskanaal. Epididymis: ligging en functie. Ductus deferens: ligging, verloop en functie. Zaadblaasjes (vesiculae seminales): ligging en functie. Prostaat: Ligging, bouw (3 kwabben met klierweefsel en stevig kapsel), functie. Penis: Bouw: urethra met 3 zwellichamen, glans/eikel met voorhuid/praeputium. Functies: urinelozing, copulatieorgaan. Begrippen erectie, ejaculatie. Sperma: samenstelling: zaadvloeistof, spermatozoën. Vorm zaadcel: kop, hals, staart. Beweeglijkheid. Vruchtbaarheid: afhankelijk van levensduur in de vrouwelijke geslachtsorganen en het aantal goed beweeglijke (normaal gebouwde) spermatozoën per cm 3 van het ejaculaat. PATHOLOGIE NIEREN, URINEWEGEN EN MANNELIJKE GESLACHTSORGANEN Aangeboren: Cystenieren. Vesico-ureterale reflux, phimosis, cryptorchisme, hydrocele, retractiele testes. Azoöspermie. Traumata: niercontusie, urethraruptuur, blaasruptuur. Enuresis nocturna et diurna, incontinentie. Glomerulonefritis: allergische reactie na streptokokken infectie elders in het lichaam. Verschijnselen: hypertensie, oedeem, afw. in de urine, verminderde nierfunctie (oligurie) en sores nierinsufficiëntie. Verschijnselen nierinsufficiëntie: t.g.v. verminderde nierdoorbloeding: oligurie (anurie), braken, sufheid, hypertensie, spierkrampen, foetor ex ore, uremie, jeuk, uiteindelijk coma (uremisch coma). Therapie: causaal, dieet, haemodialyse. Pyelonefritis: t.g.v. afvoerbelemmeringen en infecties elders in de urinewegen. Nefrotisch syndroom: begrip. Oorzaken: bij ieder vorm van nefritis, chronische ontstekingen, intoxicaties en onbekende oorzaken. Verschijnselen: eerst normale tensie, sterk oedeem (hypoalbuminemisch oedeem), forse albuminurie, laag eiwitgehalte bloed (hypoalbuminemie). Niertuberculose, niercarcinoom (Grawitz-tumor), niersarcoom (Wilms tumor) Onderzoek: arteriogram, CT - scanning, Echo-onderzoek. Cystitis: verschijnselen: pollakisurie, strangurie, dysurie, tenesmi, koorts, urineafwijkingen (haematurie, albuminurie, leucocyturie, bacteriurie), urinekweek, Balanitis. Pyelitis, urethritis (etterig écoulement bij SOA). Copyright Stichting BCE 13

15 Urolithiasis: lokalisatie: pyelum, ureter, blaas. Verschijnselen: kolieken, haematurie, acute retentie. Intra-veneus Pyelogram. Soms: hypercalciurie, hyperoxalurie. Complicaties: hydronefrose, pyonefrose. Therapie: operatie, medicijnen, Iithotripsie. Poliepen urinewegen: kunnen maligne ontaarden. Onderzoek I.V.P., cystoscopie, cytologisch onderzoek, Blaascarcinoom. Prostatitis, prostaathypertrofie (benigne)- T.U.R. (trans urethrale resectie), prostaatcarcinoom. Andere operatieve ingrepen: nefropexie, nefrostomie, nefrectomie, ureterectomie, poliepextractie, elektrocoagulatie, radiumimplantatie, blaasresectie, prostatectomie, vasectomie, circumcisie, lithotomie, cystolithotomie, trans abdominale prostaatresectie, transperineale prostaatresectie, peritoneaal dialyse, niertransplantatie, orchidoplastiek, orchidectomie. VROUWELIJKE GESLACHTSORGANEN EN VOORTPLANTING ALGEMEEN Inleiding: Algemene functie mannelijke en vrouwelijke geslachtsorganen; reduktiedeling en bevruchting. Geslachtskenmerken: primaire en secundaire kenmerken. Levensfasen: Vrouw: puberteit (menarche), geslachtsrijpe leeftijd, climacterium, menopauze, postmenopauze. Man: puberteit, geslachtsrijpe leeftijd, climacterium. OVARIUM: Ligging, bouw (cortex en merglaag). Functies: ontwikkeling eicel (primordiale follikel, Graafse follikel), ovulatie, ontstaan en verdwijnen van corpus luteum, dit alles o.i.v. F.S.H. en L.H. (hypofysehormonen), productie van hormonen door ovarium (oestrogene stoffen. progesteron). Werking oestrogeen: brengt endometrium in proliferatiefase, bevordert ontwikkeling vrouwelijke secundaire geslachtskenmerken, remming F.S.H. productie, bevordert L.H. productie. Werking progesteron: tot stand brengen secretiefase endometrium, remming L.H. productie. Ovariële cyclus (folliculaire fase, ovulatie, luteale fase). TUBA UTERINA/SALPINX: Ligging (in adnex, net als ovarium). Onderdelen: o.a. de fimbriae. Functie: opvangen eicel door fimbriae en transport door tuba naar uteris. UTERUS: Ligging t.o.v. peritoneum, excavatio vesico-uterina en recto-uterina (cavum Douglasi), fixatie m.b.v. ligamenten. Onderdelen: fundus, corpus, cervix met portio vaginalis, cervixkanaal met slijmprop, ostium interne en externe. Opbouw wand: endometrium, myometrium en perimetrium (= peritoneum). Cyclische veranderingen o.i.v. hormonen in endometrium: proliferatiefase, secretiefase en menstruatiefase. Functie: bescherming en ontwikkeling van de vrucht. (nidatie van de zygote). VAGINA: Milieu: zuur als bescherming tegen infecties. Functie: vrouwelijk copulatieorgaan, deel weke baringskanaai. VULVA: Delen: Labia majora, minora, clitoris, vestibulum, uitwendige urethramond, klieren van Bartholini, hymen, mons veneris. PERINEUM: Ligging. ANTICONCEPTIE: Periodieke onthouding (kalendermethode, basale temperatuur methode), coitus interruptus, condoom (zowel voor man als vrouw evt. in combinatie met spermacide pasta), pessarium occlusivum, I.U.D., anticonceptie-pil, Morning-after pill, sterilisatie bij man en vrouw (vasectomie en laparoscopische tuba coagulatie of onderbinding), abortus arte provocatus. OBSTETRIE Anatomie Het benige baringskanaal: kleine bekken, bekkeningang (bovenrand schaambeen, Iinea innominata, promontorium); bekkenholte gevormd door: heiligbeen, staartbeen, schaambeen. Bekkenuitgang: schaambeenboog, zitbeenknobbels, uiteinde staartbeen. Het weke baringskanaal: onderste uterussegment (o.u.s.), schede, bekkenbodem, perineum. Ontwikkeling: nidatie, placentatie, zwangerschapsverschijnselen (subjectief, objectief). Copyright Stichting BCE 14

16 Prenatale zorg: primi (multi) gravida, para, Anamnese, alg. Iich. onderzoek, fundusstand bepalen, grootte foetus bepalen, ligging en indaling foetus, auscultatie, tensiemeting, gewichtsbepaling, onderzoek op oedemen, urineonderzoek (albumine, reduktie), bloedonderzoek (luesserologie, rubellaserologie, Hb, bloedgroep en rhesusfactoren, rhesussensibilisatie), evt. bekkenonderzoek. Berekening geboortedatum (á terme datum) (Doppler onderzoek, cardio tocografie = C.T.G.). Op indicatie: echoscopie, amnioscopie, amnionpunctie, chorionbiopsie, I.V.F. (In Vitro Fertilisatie = reageerbuisbevruchting). DE PARTUS: Ligging: normaal achterhoofdsligging met achterhoofd voor. Verschijnselen aanvang van de partus. Ontsluitingstijdperk, (breken van de vliezen), uitdrijvingstijdperk (vorm schedel kind; moulage, caput succedaneum). Spildraai, insnijden, staan en doorsnijden van het achterhoofd. Nageboortetijdperk. APGAR-score. PATHOLOGIE VERLOSKUNDE Begrippen behorend bij. Afwijkingen zwangerschap: Abortus (imminens, provocatus, compleet en incompleet), "missed abortion", habituele abortus, partus immaturus, partus praematurus, partus dysmaturus, partus serotinus, molazwangerschap, hyperemesis gravidarum, hypertensie, toxicose (verschijnselen!), pre-eclampsie, eclampsie, zwangerschapsdiabetes, extra-uterine graviditeit (E.U.G.), polyhydramnion, positieve en negatieve dyscongruentie, pyelitis gravidarum, placenta praevia, solutio placentae, meerlingzwangerschap (gemelli). Afwijkingen partus: Liggingsafwijking kind: kruinligging, voorhoofdsligging, aangezichtsligging, stuit (volkomen, onvolkomen), dwarsligging. Rupturen, 1e, 2e en 3e graads of totaal ruptuur, episiotomie, schouderdystocie, forcipale extractie, vacuümextractie, sectio caesarea, versie en extractie, fluxus post partum, asfyxie (meconiumhoudend vruchtwater), vastzittende placenta (manuele placentaverwijdering), uitgezakte navelstreng bij gebroken vliezen. Afwijkingen puerperium: endometritis (gestoorde lochia), mastitis, tromboflebitis, trombose, kraambedpsychose, post partum depressie (meestal pas later). GYNAECOLOGIE Gynaecologische klachten: 1 pijn, soms zelfs acute buik; 2 menstruatiestoornissen: o.a. pubertas praecox, primaire en secundaire amenorroe, oligomenorroe, hypo- en hypermenorroe, metrorragie, dysmenorroe, menorragie, climacteriële klachten, anovulatoire cycli (infertiliteit); 3 vaginale afscheiding (fluor vaginalis), fysiologisch, pathologisch bij infecties (o.a. S.O.A., candida), tumoren, mechanische iritaties; 4 urgentie incontinentie (urge); 5 stress incontinentie; 6 dyspareunie (o.a. seniele vaginitis, t.g.v. atrofie slijmvlies); 7 hirsutismus; 8 sexuologische problematiek, o.a. vaginisme. Onderzoeksmethoden: Inspectie genitalia, speculum-onderzoek, cervix-smear (cervixcytologie PAP), onderzoek fluor (kweek), vaginaal toucher (V.T.). Overige: cervixslijmonderzoek, post coitumtest, microcurettage, curettage, tubatest, hystero-salpingogram, laparoscopie, echografie. Aangeboren afwijkingen o.a. afgesloten hymen met haematocolpos, dubbele uterus. Liggingsafwijkmg: retroflexie (normaal: anteversie en anteflexie), geeft als regel geen problemen. Ontstekingen: vulvitis, vaginitis (colpitis), cervicitis, endometritis, salpingitis, adnexitis. P.I.D. (Pelvic Inflammatory Disease, meestal door SOA). Tumoren: poliep cervix, myomen, endometriose (chocolade-cyste), cervix-carcinoom, endometriumcarcinoom, ovarium tumoren (vele soorten). Copyright Stichting BCE 15

17 Verzakkingen: oorzaken. Begrippen: descensus, prolaps, rectocèle, urethrocèle, cystocèle, totale prolaps van de uterus. Infertiliteit: 1 oorzaak man: azoöspermie, abnormale spermacellen; 2 oorzaak vrouw: taai cervixslijm, hormonale stoornissen, uterus myomatosus, anovulatoire cycli t.g.v. diverse ziekten; 3 subfertiliteit bij man en vrouw beide gecombineerd. Operaties: proefexcisies, biopten conisatie cervix, curettage, prolaps-operaties, uterusextirpatie (hysterectomie), myoomenucleatie, adnexextirpatie, adhesiolyse, salpingolysis, salpingoneostomie, salpingostomie, operatie i.v.m. cervixinsufficiëntie, radicale operaties i.v.m. carcinomen van vulva, vagina, cervix, uterus en ovarium. HORMONALE STELSEL Begrip: het stelsel bestaat uit de endocriene klieren, endocriene delen van andere organen en hun hormonen. Begrip hormoon: producten van endocrien klierweefsel, die via het bloed vervoerd worden naar specifiek gevoelige weefsels. Functie: regulatie van bepaalde orgaanfuncties. Besturing klieren: 1 door zenuwstelsel; 2 door hypofyse (en de hypothalamus); 3 de bloedspiegel van het betreffende hormoon beïnvloedt op zijn beurt weer de hypofyseactiviteit, hierdoor ontstaat een soort evenwicht. HYPOFYSE Ligging: Sella turcica, verbinding hypothalamus, ligging t.o.v. chiasma opticum. Bouw: voor- en achterkwab met hypofysesteel. Functie: productie hormonen, gereguleerd door hypothalamus (Releasing Factors = R.F.). Hormonen uit de achterkwab. 1 Vasopressine = A.D.H.; bevordert terugresorptie van water uit niertubuli. 2 Oxytocine; werking uteruscontracties en melkejectie uit mammae. Hormonen uit de voorkwab. 1 Groeihormoon; werking stimulatie lichaamsgroei. 2 T.S.H. = Thyreoïd Stimulerend Hormoon; bevordering groei en secretie schildklier. 3 A.C.T.H. = Adreno Cortico Trope Hormoon; bevordering groei en secretie bijnierschors. 4 F.S.H.= Follikel Stimulerend Hormoon; bij de vrouw: bevordering rijping en secretie van de follikels in het ovarium. Bij de man: bevordering vorming van spermatozoën in de testes. 5 L.H. = Luteïniserend Hormoon; Bij de vrouw: bevordering van de ovulatie en van de ontwikkeling en secretie van het corpus luteum. Bij de man: bevordering testosteron secretie in de testes. 6 Prolactine. Handhaving van corpus luteum en zijn secretie in begin zwangerschap; stimulatie van de melksecretie. SCHILDKLIER = GL.THYREOIDEA Ligging: t.o.v. trachea. Bouw: kwabben met follikels. Functie: productie thyroxine o.i.v. T.S.H. en een minimale hoeveelheid calcitonine. Werking thyroxine: stimulatie stofwisseling (verhoging basaalmetabolisme), remming T.S.H.-productie in hypofyse voorkwab. BIJSCHILDKLIEREN = GL.PARATHYREOIDEAE Ligging t.o.v. de schildklier. Meestal 4 stuks. Functie: productie van parathormoon (en iets calcitonine). Werking parathormoon: verhoging calciumspiegel in het bloed, verlaging fosfaatspiegel in bloed. Calcitonine zou tegenovergesteld werken. Copyright Stichting BCE 16

18 BIJNIEREN = GL.SUPRARENALES Ligging t.o.v. de nieren. Bouw: schors (cortex) en merg (myelum). Functie schors productie o.i.v. A.C.T.H.: 1 glucocorticoïden (hydrocortison, cortisol) bevordert aangepaste afweer tegen stress, door: eiwitafbraak in de weefsels, stijging bloedsuikergehalte, remming ontstekingsreacties, remming A.C.T.H. productie van de hypofyse; 2 androgenen (mannelijke hormonen) en oestrogenen (zowel bij de man als de vrouw). Werking: ontwikkeling van de geslachtsorganen, primaire geslachtskenmerken (m.n. in de pre-puberteit); 3 mineralocorticoïden: aldosteron. Werking: bevordering terugresorptie van water en natrium (Na) in de nier (bloeddruk stijgt) bevordering uitscheiding van kalium (K). (Behalve het A.C.T.H. stimuleert ook het hormoon renine uit de nier de productie van aldosteron). Functie merg: productie o.i.v. sympatisch zenuwstelsel van adrenaline (ook een stress-hormoon als cortisol). Werking: stijging bloedsuiker (afbraak glycogeen uit lever), stimulatie hart (stijging bloeddruk), verwijding bloedvaten in de skeletspieren, vernauwing bloedvaten inwendige organen, stimulatie zenuwstelsel, imiteert werking van het sympatische zenuwstelsel. ENDOCRIENE DELEN VAN ANDERE ORGANEN EILANDJES VAN LANGERHANS: Ligging in alvleesklier. Functie: insuline en glucagon productie. Werking insuline: daling van bloedsuikergehalte, door doorlaatbaarheid celwand te stimuleren, zodat de cellen glucose kunnen benutten voor hun stofwisseling, lever, spiercellen, vetcellen. o.a. in lever, spiercellen en vetcellen. Werking glucagon: stijging bloedsuikergehalte. ENDOCRIEN WEEFSEL IN DE NIEREN Groepjes cellen in wand van de efferente slagadertjes produceren renine: werking bloeddrukstijging door vaatvernauwing. WEEFSELHORMONEN Gastrine: uit antrum van maag stimuleert maagsapproductie. Secretine: uit darm stimuleert o.a. pancressecretie. PATHOLOGIE ENDOCRIENE SYSTEEM Pathologie ontstaat voornamelijk door hypofunctie of hyperfunctie (te weinig of te veel hormoonproductie). Hypofunctie ontstaat in het algemeen door: ontsteking, tumor, atrofie. Hyperfunctie ontstaat in het algemeen door: tumor, hypertrofie en sores ontsteking. HYPOFYSE Acromegalie: teveel groeihormoonproductie bij volwassenen, door adenoom van de hypofyse. De acra (uiteinden van het lichaam) groeien uit: grote handen, voeten, kin, tong, oogkassen, visusstoornissen. Gigantisme: teveel groeihormoon voor de puberteit (epifysairschijven nog niet verdwenen). Dwerggroei: kan door te weinig groeihormoon worden veroorzaakt. Diabetes insipidus: te weinig anti diuretisch hormoon productie, met als gevolg erg veel plassen (polyurie) en dorst. Substitutietherapie. Uitval van een van de Stimulerende hormonen van de hypofyse, geeft verminderde productie van het bijbehorende hormoon. Substitutietherapie. SCHILDKLIER Hypothyreoïdie: te weinig schildklierhormoonproductie. Vertraagde stofwisseling, psychische traagheid, kouwelijkheid, gewichtstoename, lagere stem, myxoedeem. Hyperthyreoïdie: teveel thyroxine. Tachycardie, gejaagdheid, transpireren, vermagering, diarree, psychische stoornissen, verhoogde stofwisseling. Vaak ook struma en exophthalmus. Andere benamingen: thyreotoxicose, ziekte van (Morbus) Basedow, Graves. Copyright Stichting BCE 17

19 Therapie: behandeling met schildklierhormoonremmers, radioactief jodium, operatie, vervolgens substitutietherapie. Struma: vergrote schildklier. Kan euthyreoïdie, hypothyreoïdie of hyperthyreoïdie zijn. Soms bij jodium tekort. BIJSCHILDKLIEREN Hypoparathyreoïdie: te laag calciumgehalte bloed veroorzaakt tetanie, krampen. Hyperparathyreoidie: te hoog calciumgehalte bloed. BIJNIEREN Ziekte van Addison: te weinig bijnierschorshormoon, met name cortison. Ziekte van Cushing: teveel cortison, t.g.v adenoom in bijnierschors of hypofyse. EILANDJES VAN LANGERHANS Diabetes mellitus: tekort insuline, meestal door erfelijke factoren veroorzaakt. Verschijnselen: Polyurie, polydipsie, vermagering, jeuk, verhoogde kans infecties, hyperglycaemie, acetonemie, glucosurie, acetonurie. (Kussmaul ademhaling), coma. Twee vormen: Jeugddiabetes, Diabetes type I, totaal geen insulineproductie; Ouderdomsdiabetes. diabetes type II, (relatief) te weinig insulineproductie. (Vaak bij obesitas). Complicaties: huidinfecties. infecties urinewegen en geslachtsorganen, impotentie, steriliteit. Afwijkingen aan de bloedvaten: arteriosclerose en hypertensie (met alle gevolgen van dien), micro-angiopathie (gevolgen: retinopathie, nefropathie, neuropathie, gangreen handen, voeten, placenta afwijkingen), cataract. acidose met evt. zelfs coma. hypoglycaemie t.g.v. dieetfouten, teveel insuline. Therapie: bij Type I dieet en insuline; bij Type II dieet, vermageren, sores medicijnen en/of insuline. ZINTUIGEN ALGEMEEN Functie: opvangen informatie uit de buitenwereld en opvangen informatie uit het eigen lichaam. Soorten zintuigcellen: 1 chemoreceptoren: gevoelig voor chemische stoffen; 2 thermoreceptoren: gevoelig voor temperatuurverschillen; 3 mechanoreceptoren: gevoelig voor mechanische prikkels; 4 elektromagnetische receptoren: gevoelig voor licht. CHEMORECEPTOREN Reuk: Ligging reukslijmvlies. Innervatie: 1e hersenzenuw, Nervus Olfactorius door zeefplaat. Smaak: Ligging smaakpapillen. Zuurgraadreceptoren: in wand aorta en halsslagaders t.b.v. de ademhaling. THERMORECEPTOREN In de huid: warmte en koude zintuigcellen. In hypothalamus: centrum voor lichaamstemperatuurregulatie. MECHANORECEPTOREN In de huid: zintuigcellen, voor tastzin, drukzin en pijnzin. In inwendige organen: zintuigcellen in gewrichten, pezen en spieren: gevoelig voor stand, spiertonus etc. Pijnzintuigcellen (ook gevoelig voor chemische stoffen). In wand bloedvaten: bloeddrukregulatie. HET GEHOORORGAAN Ligging: in het rotsbeen. Het orgaan bestaat uit 3 onderdelen: 1 uitwendige oor: geluidopvangende gedeelte met oorschelp, uitwendige gehoorgang met cerumenklieren en het trommelvlies; Copyright Stichting BCE 18

20 2 middenoor: geluidgeleidende gedeelte met de trommelholte, waarin de gehoorbeentjes (malleus, incus en stapes) en het ovale venster (foramen ovale). Deze holte staat in verbinding met de neus-keelholte via de tuba Eustachii (functie: constant houden van de luchtdruk in het middenoor) en de mastoïdcellen; 3 binnenoor: geluidwaarnemende gedeelte. Labyrinth, gevuld met vloeistof, bestaat uit 3 delen, de cochlea (slakkenhuis, dat gehoorzintuigcellen bevat), de semicirculaire kanalen (evenwichtsorgaan) en het vestibulum, dat cochlea en evenwichtsorgaan met elkaar verbindt. In slakkenhuisgang bevindt zich het Orgaan van Corti, het eigenlijke gehoorzintuig. Werking trillingsoverdracht van trommelvlies, via beentjes op vloeistof in cochlea, dat membraan in orgaan van Corti in trilling brengt. Innervatie: achtste hersenzenuw. nervus (vestibulo-)cochlearis. HET EVENWICHTSORGAAN Ligging: in het Labyrinth tezamen met het slakkenhuis in het rotsbeen. Bestaand uit Labyrinth met sacculus, utriculus en de drie half cirkelvormige kanalen (gevuld met vloeistof en evenwichtssteentjes; Functie: waarnemen zwaartekracht, lineaire versnellingen en draaibewegingen) Innervatie: nervus vestibulo-cochlearis. De bepaling en handhaving van ons evenwicht is een samenspel van: 1 evenwichtsorgaan; 2 gezichtsorgaan; 3 de spier- en gewrichtszin. PATHOLOGIE GEHOOR EN EVENWICHTSORGAAN Infecties: otitis externa, otitis media (serosa, purulenta), mastoïditis, tubair catarre. Begrippen: tympanogram. cholesteatoom, oortoilet, audiogram, geleidingsstoornis, perceptiestoornis, radicaalholte, tinnitus, otalgie, otorroe, tympanorrhexie, trommelvliesperforatie, myringotomie, tympanotomie, paracentese, otosclerose, vertigo, Proef van Romberg, ziekte van Ménière. ELEKTROMAGNETISCHE RECEPTOREN HET VISUELE STELSEL Bestaand uit het oog, de nervus opticus (tweede hersenzenuw) en de visuele schors. (een deel van de cortex van de grote hersenen, dat de visuele prikkels bewust waarneemt). Functies: 1 beeldvorming: het gezichtsveld; 2 (bewuste) waarneming van het beeld; 3 stereoscopisch zien (diepte). HET OOG Ligging: in oogkassen met steunvet. Bouwen functie: sclera met cornea, chorioidea met iris en pupil, pupilreflex, retina met pigmentlaag en zintuigcellen (kegeltjes: kleuren zien en staafjes: donker-adaptatie, gele vlek en blinde vlek (papil)). Oogkamers: voorste en achterste oogkamer met kamervocht. (kanaaltje van Schlemm). Lens: ligging, vorm, kapsel met lensbanden, accommodatie-mechanisme. Corpus vitreum; innervatie van het oog: nervus opticus, chiasma opticum. Hulporganen van het oog: oogleden. met ooglidspieren, conjunctiva. Oogspieren: functie bewegingen van de oogbol. Begrip nystagmus. Ligging: traanklieren en traankanaal, verloop en uitmonding. PATHOLOGIE VAN HET OOG Refractiestoornissen: myopie, hypermetropie, presbyopie, astigmatisme. Cataract. Glaucoom: therapie: iridectomie, iridodialysis, oogdruppels. Strabismus divergens en convergens, orthopthie, amblyopie. Andere begrippen oogheelkunde: Conjunctivitis. ablatio retinae (laser-coagulatie), enucleatie, irido-cyclitis, iritis, scleritis, cornea-erosie, keratitis. afakie, amaurosis fugax, blefaritis. dacryocystitis. ectropion, entropion, exophthalmus, herpes zoster ophthalmicus, miosis, mydriasis, neuritis optica. funduscopie, ptosis, xanthelasmata. Copyright Stichting BCE 19