Openbaar vervoer. H01I6A Verkeerskunde basis. Ben Immers Francesco Corman

Transcriptie

1 Openbaar vervoer H01I6A Verkeerskunde basis Ben Immers Francesco Corman Traffic and Infrastructure Department of Civil Engineering Faculty of Engineering Katholieke Universiteit Leuven

2 Waarom Openbaar Vervoer Achterliggende beleidsdoelstellingen Het bieden van basismobiliteit voor iedereen Het bieden van optimale mogelijkheden voor economisch belangrijk personenvervoer Het minimaliseren van de bijdrage van het personenvervoersysteem aan de aantasting van het leefmilieu Het optimaliseren van de kosten-batenverhouding van het personenvervoersysteem H01I6A Verkeerskunde basis 2

3 Functies van het Openbaar Vervoer Sociale functie Substitutiefunctie Commerciële functie Informatie gewenst over: Aanbodindicatoren Vraagindicatoren H01I6A Verkeerskunde basis 3

4 Functies van het openbaar vervoer Sociale functie Aanbodindicatoren Gemiddelde snelheid per O.V. voor niet-autobezitters Aantal verplaatsingen niet-autobezitters op relaties waar geen O.V. aanwezig is Vraagindicatoren Aantal verplaatsingen per O.V. door niet-autobezitters H01I6A Verkeerskunde basis 4

5 Functies van het openbaar vervoer Sociale functie (basismobiliteit); slecht ter been Aanbodindicatoren Gemiddelde snelheid O.V. voor niet-autobezitters Aantal verplaatsingen niet-autobezitters op relaties waar geen O.V. aanwezig is Gemiddelde voor- en natransportafstand niet-autobezitters Vraagindicatoren Aantal verplaatsingen per O.V. door niet-autobezitters H01I6A Verkeerskunde basis 5

6 Functies van het openbaar vervoer Substitutiefunctie; economische invalshoek Aanbodindicatoren Gemiddelde VF-waarde voor autobezitters op congestiecorridors in de spits Vraagindicatoren Aantal verplaatsingen van autobestuurders op corridors in de spits H01I6A Verkeerskunde basis 6

7 Kwaliteit openbaar vervoer Verplaatsingstijdfactor: VF-waarde Totale verplaatsingstijd per openbaar vervoer VF = Totale verplaatsingstijd per auto De verplaatsingstijdfactor kan gebruikt worden als maat voor de vaststelling van het aandeel van het openbaar vervoer op het totaal aantal verplaatsingen op en bepaalde relatie H01I6A Verkeerskunde basis 7

8 Relatie tussen waarde verplaatsingstijdfactor en aandeel openbaar vervoer (voor wo-we verplaatsingen) H01I6A Verkeerskunde basis 8

9 Streefwaarde voor de waarde van de verplaatsingstijdfactor, gedifferentieerd naar verschillende O.V.-stelsels Stelsel verplaatsingsafstand Streefwaarde VF 1) Naar hoofdcentrum Naar subcentrum Verbindende stelsels: km 0,8 1,0 Internationaal km 1,0 1,3 Nationaal km 1,1 1,4 Interregionaal km 1,2 1,5 Regionaal km 1,3 1,6 Ontsluitende stelsels km 1,4 1, km 1,6 1, km 1,7 2,0 1) VF = de totale verplaatsingstijd per openbaar vervoer gedeeld door de totale verplaatsingstijd per auto 2) Bij ontsluitende stelsels worden geen harde eisen gesteld aan de verplaatsingstijd omdat deze ondergeschikt is aan de eisen met betrekking tot de beschikbaarheid naar plaats H01I6A Verkeerskunde basis 9

10 Functies van het openbaar vervoer Substitutiefunctie; milieu-invalshoek Aanbodindicatoren Gemiddelde VF-waarde voor autobezitters gedurende een etmaal in het studiegebied Vraagindicatoren Aantal verplaatsingen autobestuurders gedurende een etmaal H01I6A Verkeerskunde basis 10

11 Functies van het openbaar vervoer Commerciële functie Aanbodindicatoren OV-kosten Vraagindicatoren OV-opbrengsten H01I6A Verkeerskunde basis 11

12 Kwaliteitselementen Openbaar Vervoer Rijtijd Beschikbaarheid naar plaats, gerelateerd aan: Voortransporttijd Natransporttijd Beschikbaarheid naar tijd, gerelateerd aan: Frequentie Exploitatieperiode Overstappen, waarbij onderscheid wordt gemaakt naar: Aantal overstappen Tijd benodigd voor de overstap Comfort; binnen en buiten voertuig Informatievoorziening: beschikbaar, correct, relevant Tariefsysteem Betrouwbaarheid H01I6A Verkeerskunde basis 12

13 Kwaliteitskenmerken openbaar vervoer Infrastructuur gebonden halteafstand maaswijdte omwegfactoren Dienstregeling gebonden aantal overstappen intervaltijd (frequentie) synchroniteit H01I6A Verkeerskunde basis 13

14 Kwaliteitskenmerken openbaar vervoer Voertuig gebonden comfort (wordt deels ook door kwaliteit halteplaats bepaald) rijkarakteristieken (max. snelheid, versnelling, etc.) Dienstuitvoering gebonden stiptheid regelmaat H01I6A Verkeerskunde basis 14

15 Kosten Openbaar Vervoer Investeringskosten Exploitatiekosten vaste kosten tijdsafhankelijke kosten kilometerafhankelijke kosten H01I6A Verkeerskunde basis 15

16 Ontwerpvariabelen Haltedichtheid Netdichtheid Lijndichtheid Frequentie Bovenstaande eigenschappen zijn min of meer uniform binnen een stelsel Aantal stelsels H01I6A Verkeerskunde basis 16

17 Halte dichtheid Beïnvloedt (positief) de beschikbaarheid naar plaats, c.q. de voor- en natransporttijd Beïnvloedt (negatief) de rijtijd Beïnvloedt (indirect, negatief) de voertuigdichtheid (aantal voertuigen per oppervlakte-eenheid dat gelijktijdig in dienst is) Hoge haltedichtheid Lage haltedichtheid H01I6A Verkeerskunde basis 17

18 Netdichtheid Beïnvloedt (positief) de rijtijd (omwegfactor) Beïnvloedt (negatief) de voertuigdichtheid (teneinde per schakel dezelfde kwaliteit te kunnen bieden) Hoge netdichtheid Lage netdichtheid H01I6A Verkeerskunde basis 18

19 Lijndichtheid Beïnvloedt (positief) overstaptijd en aantal overstappen Beïnvloedt (negatief) de voertuigdichtheid Hoge lijndichtheid Lage lijndichtheid H01I6A Verkeerskunde basis 19

20 Frequentie Beïnvloedt (positief) de wachttijd en beschikbaarheid naar tijd Beïnvloedt (negatief) de voertuigdichtheid H01I6A Verkeerskunde basis 20

21 Stelselmatige opbouw van netwerken betere afstemming van (infrastructuur)aanbod op de wensen van de gebruiker; efficiëntere bedrijfsvoering van de exploitant; geen verstoring kwaliteit door gebruiker uit andere segmenten (bijv. regionale files op nationale wegen); overige baten zoals veiligheid, comfort en robuustheid. H01I6A Verkeerskunde basis 21

22 Beperking aantal te onderscheiden stelsels omvang van de vraag; er dient voldoende vraag te zijn per onderscheiden stelsel; duidelijkheid van het systeem voor de gebruiker; indien er te veel stelsels zijn, leidt dit tot onduidelijkheid; versnippering van het landschap; te veel stelsels kunnen tot een grotere versnippering van het landschap leiden; ook het ruimtebeslag kan dan onevenredig toenemen; hogere kosten; o.a. door het wegvallen van schaalvoordelen. H01I6A Verkeerskunde basis 22

23 Invloed ontwerpvariabelen op kwaliteit en kosten Kosten elementen Ontwerp variabelen - Kwaliteitselementen Aantal stelsels Haltedichtheid + Beschikbaarheid naar plaats/ Voor- /natransport - - Voertuig dichtheid Netdichtheid Lijndichtheid Rijtijd Overstappen + = positieve invloed - = negatieve invloed Frequentie + Beschikbaarheid naar tijd Wachttijd H01I6A Verkeerskunde basis 23

24 Ontwerpdilemma s Beschikbaarheid naar plaats versus rijtijd Rijtijd versus beschikbaarheid naar tijd Overstappen versus beschikbaarheid naar tijd Beschikbaarheid naar plaats en korte rijtijden versus beschikbaarheid naar tijd H01I6A Verkeerskunde basis 24

25 Beschikbaarheid naar plaats versus rijtijd Hoge haltedichtheid Hoge beschikbaarheid naar plaats, lange rijtijden Lage haltedichtheid Lage beschikbaarheid naar plaats, korte rijtijden H01I6A Verkeerskunde basis 25

26 Rijtijd versus beschikbaarheid naar tijd Hoge netdichtheid Korte rijtijd Lage frequentie Lage netdichtheid Lange rijtijd Hoge frequentie H01I6A Verkeerskunde basis 26

27 Overstappen versus beschikbaarheid naar tijd Hoge lijndichtheid Overstapvrij Lage frequentie per lijn Lage lijndichtheid Overstap noodzakelijk Hoge frequentie per lijn H01I6A Verkeerskunde basis 27

28 Dilemma s bij het ontwerpen van OV-netwerken Dilemma 1 Dilemma 2 Dilemma 3 Dilemma 4 Tegenstrijdige ontwerpeisen Beschikbaarheid naar plaats versus Korte rijtijden Korte rijtijden versus Beschikbaarheid naar tijd Weinig overstappen versus Beschikbaarheid naar tijd Beschikbaarheid naar plaats en korte rijtijden versus Beschikbaarheid naar tijd Ontwerpdilemma Hoge haltedichtheid of Lage haltedichtheid Hoge netdichtheid, lage frequentie of Lage netdichtheid, hoge frequentie Hoge lijndichtheid, lage frequentie of Lage lijndichtheid, hoge frequentie Veel stelsels, lage frequentie of Weinig stelsels, hoge frequentie H01I6A Verkeerskunde basis 28

29 Verbindende en ontsluitende stelsels Ontsluitend stelsel: Stelsel waarvan de haltedichtheid direct volgt uit de gehanteerde ontsluitingseis (eis aan de beschikbaarheid naar plaats) Verbindend stelsel Stelsel waarvan de haltedichtheid volgt uit een minimalisatie van de verplaatsingstijd H01I6A Verkeerskunde basis 29

30 Totaaloverzicht systeemopbouw Openbaar Vervoersysteem Basissysteem; voor iedereen altijd en overal beschikbaar Aanvullende diensten Gericht op doelgroepen Verbindende stelsels Haltedichtheid bepaald door snelheidsfuntie Indeling naar schaalniveau Internationaal stelsel Ontsluitende stelsels Haltedichtheid bepaald door maximale loopafstanden Indeling naar bebouwingsstructuur Nationaal stelsel Interregionaal stelsel Regionale verbindende stelsels Lokale/agglomeratieve verbindende stelsels Regionale Ontsluitende stelsels Lokale ontsluitende stelsels H01I6A Verkeerskunde basis 30

31 Onderscheiden stelsels en bijbehorende operationele snelheid Schaalniveau (Stelsel) Collectief netwerk Individueel netwerk Operationele snelheid Internationaal C-4 >200 km/u Nationaal C-3 I km/u Regionaal, stadsgewestelijk C-2 I km/u Lokaal C-1 I-1 30 km/u Lopen I-0 4 km/u H01I6A Verkeerskunde basis 31

32 Koppeling individueel en collectief vervoer Individueel Collectief Internationaal Nationaal Regionaal Lokaal I-3 I-2 I-1 I-0 C-4 C-3 C-2 C-1 H01I6A Verkeerskunde basis 32

33 Toegangspunten Aansluiting/stalling: koppeling tussen individuele netwerken van verschillende niveaus Station: koppeling tussen collectieve netwerken van verschillende niveaus Transferium: koppeling tussen een individueel netwerk en een collectief netwerk van een gelijk of lager niveau Halte/P+R: koppeling tussen een collectief netwerk en een individueel netwerk van lager niveau H01I6A Verkeerskunde basis 33

34 Toegangspunten individueel collectief I-0 I-1 I-2 I-3 C-1 C-2 C-3 C-4 <10 km/u km/u km/u km/u km/u km/u km/u >200 km/u LV SWN RWN HWN SOV AR IR/IC HST Niet concurrerend vervoerconcept LH Knoopunt tussen verschillende schaalniveaus Knooppunt tussen gelijke schaalniveaus Vervoersysteem met prioriteit bij alloceren van knooppunten SP P+R SP P+IC RSP P+HST, luchthaven LV = langzaamverkeer SW N = stadswegennet RW N = regionaal wegennet HW N = hoofdwegennet SOV= stedelijk OV AR = agglo/regio-ov IR/IC = interregionaal OV HST = internationaal OV SP = stadspoort grote stad SP?= stadspoort kleine stad RSP = Randstadpoort LH = lokale ov-halte P = parkeergelegenheid H01I6A Verkeerskunde basis 34

35 Ruimtelijke schaalniveaus Schaalniveau (afmeting gebied) minimaal inwonertal voor zelfstandig stedelijk gebied benaming niet-stedelijk element zelfstandig stedelijk element component van stedelijk element R = 100 m 100 inw. buurtschap stratenblok R = 300 m inw. kleine kern buurt R = 1 km inw. middelgrote kern wijk R = 3 km inw. stad stadsdeel R = 10 km 1 miljoen inw. streek agglomeratie R = 30 km 10 miljoen inw. Regio metropool R = 100 km n.v.t. landsdeel R = 300 km n.v.t. Laagland R = 1000 km n.v.t. Noordwest- Europa H01I6A Verkeerskunde basis 35

36 Ruimtelijke schaalniveaus voor België H01I6A Verkeerskunde basis 36

37 Indeling vervoersystemen schaalniveau organisatie van het aanbod individueel eigen vervoer individuele vervoerdienst collectief eigen vervoer collectieve vervoerdienst < 10 km/u buurt I-0 Lopen, fiets km/u wijk, middelgrote kern, stad(sdeel) I-1 fiets, skeeler, auto op wijk-/stedelijk wegennet ID-1 witte fiets, deelauto/ taxi op wijk-/stedelijk wegennet CE-1 carpoolen op wijk-/ stedelijk wegennet C-1 stadsbus, stadstram, treintaxi km/u agglomeratie, streek, regio I-2 brommer, stadsauto, auto op agglomeratief/ regionaal wegennet ID-2 deelauto/taxi op agglomeratief/ regionaal wegennet CE-2 carpoolen op agglomeratief/ regionaal wegennet C-2 metro, light rail, stoptrein, streekbus, interliner, CVV (coll. vraagafh. vervoer) km/u landsdeel, laagland I-3 auto op auto(snel)weg ID-3 deelauto/taxi op auto(snel)weg CE-3 carpoolen op auto(snel)weg C-3 sneltrein, intercity > 200 km/u NW Europa C-4 hogesnelheidstrein, vliegtuig H01I6A Verkeerskunde basis 37

38 Kenmerken ontwerpmethodiek wegennet Elk stelsel wordt afzonderlijk ontworpen Van hoog naar laag schaalniveau H01I6A Verkeerskunde basis 38

39 Ontwerpstappen per stelsel Verstedelijkingsniveau Kernen hiërarchie Gewenste verbindingen Ideaaltypisch net Analyse bestaand net Ontwerp reëel net H01I6A Verkeerskunde basis 39

40 Ontwerpstappen Openbaar Vervoernet overnemen van de kernen van het hoger schaalniveau indeling van het studiegebied in nodale gebieden opstellen van een rangorde van nodale gebieden bepalen van het aantal haltes checken van de ontsluitende functie opnemen van haltes buiten het studiegebied ideaal net compromisnet H01I6A Verkeerskunde basis 40

41 Kernen van een hoger schaalniveau H01I6A Verkeerskunde basis 41

42 Nationale nodale gebiedsindeling H01I6A Verkeerskunde basis 42

43 Kernenhiërarchie (nationale schaal) Deze werden aangevuld met de volgende ontsluitende kernen H01I6A Verkeerskunde basis 43

44 Aantal verplaatsingen van nodale gebieden H01I6A Verkeerskunde basis 44

45 Invloedsgebieden van de primaire kernen H01I6A Verkeerskunde basis 45

46 Invloedsgebieden van de primaire en ontsluitende kernen H01I6A Verkeerskunde basis 46

47 Opnemen van haltes van buiten het studiegebied Nederland : Breda Eindhoven Maastricht Duitsland : Aken Luxemburg : Luxemburg Frankrijk : Rijsel H01I6A Verkeerskunde basis 47

48 Ideaal netwerk (nationaal) H01I6A Verkeerskunde basis 48

49 Compromisnet (nationaal) H01I6A Verkeerskunde basis 49

50 Kernenhiërarchie (gewestelijk/regionale schaal) H01I6A Verkeerskunde basis 50

51 Opnemen van haltes van buiten het studiegebied H01I6A Verkeerskunde basis 51

52 Gewestelijke haltes met hun invloedsgebied H01I6A Verkeerskunde basis 52

53 Ideale gewestelijke netwerk Vlaanderen H01I6A Verkeerskunde basis 53

54 Compromisnet Vlaanderen H01I6A Verkeerskunde basis 54

55 Vaststelling optimale halteafstand Er wordt uitgegaan van een gelijkmatige verdeling van de haltes over het studiegebied. De snelheid en versnelling van voor-, hoofd-, en natransport zijn onveranderlijk. Bij grotere gemiddelde halteafstand stijgt de reistijd door het grotere aandeel van het tragere voortransport. Bij kleine halteafstand stijgt de reistijd omdat het hoofdtransport te dikwijls moet halteren. H01I6A Verkeerskunde basis 55

56 Dekking van het studiegebied door de invloedsgebieden van de haltes H01I6A Verkeerskunde basis 56

57 Ontsloten en niet-ontsloten delen van het studiegebied H01I6A Verkeerskunde basis 57

58 Minimaal netwerk De haltes worden met elkaar verbonden zodanig dat een net met bijna minimale netlengte bekomen wordt. De belangrijkste kernen dienen wel goed verbonden zijn en mogen liefst niet op het uiteinde van een tak liggen. Vanaf nu wordt elke schakel die toegevoegd wordt weloverwogen. Het verlies aan middelen in de rest van het net mag niet opwegen tegen de algemene tijdswinst die geboekt kan worden met een kortsluitschakel. Eventueel kunnen kortere schakels vervangen worden door langere die dan wel een betere verbinding geven. H01I6A Verkeerskunde basis 58

59 Schematische weergave ontwerpmethodiek H01I6A Verkeerskunde basis 59

60 Schema ontwerpstappen (1) Definitie van/ontwerpdilemma Acties Resultaat Verstedelijkingsniveaus (per schaalniveau) verstedelijkingsniveaus trekken grenzen verstedelijkingsniveaus Verstedelijkingsniveaus op kaart Kernenhiërarchie (per verstedelijkingsniveau) maximale omvang kernen principe rangorde kernen ondergrens selectie criteria primaire, secundaire, tertiaire kernen criteria ontsluiting overnemen kernen hoger schaalniveau vaststellen primaire, secundaire, tertiaire kernen op dit schaalniveau kernenhiërarchie op kaart Gewenste verbindingen (collectief, individueel) gewenste maaswijdte/netdichtheid maximale omwegfactor verbinden primaire kernen toevoegen verbindingen secundaire kernen toevoegen tertiaire kernen mits aan bestaande verbinding en max. omwegfactor niet bereikt gewenste verbindingen tussen kernen H01I6A Verkeerskunde basis 60

61 Schema ontwerpstappen (2) Definitie van/ontwerpdilemma Acties Resultaat Ideaaltypisch net (collectief, individueel) gewenste ontsluitingsruimte trekken cirkels om primaire en secundaire kernen bepalen hoofdstromen langs primaire kernen bepalen optimale ontsluitingsstructuur (trajecten langs kernen) verbinden ontsluitingsstructuren terugkoppeling maken naar gewenste omwegfactor/ maaswijdte kaart (los van bestaande infrastructuur) met ideale net Analyse bestaand net (collectief, individueel, op weg/baanvakniveau) ontwerpeisen: minimale afstand tussen toegangspunten Ontwerpsnelheden eisen aan logische opbouw kijken welke bestaande verbindingen de functie van de gewenste verbinding vervullen checken ontwerpeisen per verbinding kaart met verbindingen op, boven of onder gewenst niveau en onlogische punten in netwerken H01I6A Verkeerskunde basis 61

62 Schema ontwerpstappen (3) Definitie van/ontwerpdilemma Acties Resultaat Ontwerp reëel net (per schaalniveau, collectief & individueel) uitgangspunten om positie op ontwerpassen te bepalen: hoeveelheid nieuwe infrastructuur mate scheiding tussen ontwerpniveaus mate verknoping collectief-individueel selectie tracés: volgens ideaal of bestaand kiezen hoofdrichting stromen (i.v.m. onlogische punten) selecteren toegangspunten voor individuele en collectieve net en voor verknoping beide nettten kaarten met ontwerpen (collectief en individueel, toegangs/ verknopingspunt en, verschillende schaalniveaus) H01I6A Verkeerskunde basis 62

63 H01I6A Verkeerskunde basis 63