Dit voorbeelduittreksel is te gebruiken bij het boek:

Transcriptie

1 De Tentamenbank biedt een compleet pakket studiematerialen aan. In dé studentenwinkels van Nederland vind je bijvoorbeeld uitgebreide boekuittreksels, handige schema s, collegeaantekeningen en oefententamens. Deze producten zijn aanvullend op je eigen lesstof en studieboeken, besparen je tijd, vergroten je slagingskans en worden niet voor niets door vrijwel iedere student in de grote studentensteden al jaren als onmisbaar ervaren! Kijk voor het actuele aanbod op Voor de samenstelling van de materialen wordt gebruik gemaakt van professionele krachten. De boekuittreksels en samenvattingen worden geschreven door met name ouderejaars en (pas-)afgestudeerden. Voor publicatie worden alle materialen gecontroleerd door studenten die het vak volgen of pas hebben gevolgd. Je vindt de Tentamenbank in de zes JoHo centers. JoHo is de organisatie die de faciliteiten beschikbaar stelt. Amsterdam: Taksteeg 8, Den Haag: Paviljoensgracht 18, Groningen: Oude Kijk in t Jatstraat 30, Leiden: Stationsweg 2d, Rotterdam: Schaatsbaan 41-45, Utrecht: Sint Jacobsstraat 275, online: tentamenbank.nl Voorbeelduittreksel Bedrijfskunde Dit voorbeelduittreksel is te gebruiken bij het boek: Behavior in Organizations a

2 Welkom bij de Tentamenbank! Dit is een voorbeeld uittreksel van de Tentamenbank. Het eerste gedeelte van het complete uittreksel is op vertoon van dit voorbeelduittreksel GRATIS af te halen bij de Tentamenbankbalie in het JoHo center in jouw stad. De Tentamenbank biedt gedurende jouw hele studietijd voor vrijwel alle vakken van jouw studie een compleet pakket studiebegeleidingsproducten aan die je helpen bij het halen van je tentamens. Deze producten bestaan onder andere uit: Boekuittreksel uitgebreide samenvatting van de verplichte boeken. Supersamenvattingen zeer beknopte samenvatting van de verplichte boeken. Oefententamens om je extra goed voor te bereiden op je tentamens. Collegeaantekeningen zowel hoorcolleges als werkgroepen. Overzichten van aanvullende literatuur, samenvattingen van arresten etc. Schema s bijvoorbeeld als hulpmiddel bij het oplossen van casusopdrachten. Statistiekhulp de meest gebruikte boekuittreksels, casushulp en SPSS-hulp. en meer! Voor het gehele aanbod voor jouw studie kijk je op of kom langs bij de Tentamenbank balie in het JoHo center in jouw stad. Gratis materiaal voor JoHo Wereldsupporters bij de Tentamenbank De Tentamenbank werkt samen met JoHo. JoHo is een organisatie voor iedereen die geïnteresseerd is internationale samenwerking, reizen, persoonlijke ontwikkeling en onderwijs. JoHo helpt door het delen van kennis, bieden van hulp, advies en tips. Daarbij werkt JoHo samen met organisaties die ook actief zijn binnen deze thema s. JoHo biedt ruimte aan de Tentamenbank in alle Nederlandse JoHo centers. Als je JoHo Wereldsupporter wordt krijg je grote kortingen op de studiematerialen van de Tentamenbank en kun je een groot deel van het materiaal gratis afhalen! Meer informatie over JoHo vind je op b

3 Inhoudsopgave van dit voorbeelduittreksel Hoofdstuk A Organisatiegedrag Dit is een voorbeelduittreksel van het boek Behavior in Organizations. Zie hieronder de inhoudsopgave van de gehele samenvatting. Inhoudsopgave gehele samenvatting: Hoofdstuk A Hoofdstuk B Hoofdstuk C Hoofdstuk D Hoofdstuk E Hoofdstuk F Hoofdstuk G Hoofdstuk H Hoofdstuk I Hoofdstuk J Hoofdstuk K Hoofdstuk L Hoofdstuk M Organisatiegedrag Rechtvaardigheid, ethiek en CSR Het begrijpen van en aanpassen aan de werkomgeving Individuele verschillen Emoties en Stress Werk gerelateerde houdingen Motivatie Groep processen en teams Communicatie Beslissingen Inter-persoonlijk gedrag Invloed, macht en politiek Leiderschap c

4 A. Organisatiegedrag Een organisatie is een gestructureerd sociaal systeem dat bestaat uit individuen en groepen die samenwerken om de afgesproken doelen te behalen. Organizational behavior (OB) is het gebied dat zoekt naar kennis van gedrag in organisaties door het systematisch bestuderen van individuen, groepen en processen van de organisatie. Organizational behavior heeft vier hoofdkenmerken: 1. OB gebruikt de scientific managementmethode voor praktische managerproblemen. 2. OB focust op drie gebieden van analyse: Individuen, groepen en organisaties. 3. OB is multidisciplinair: OB maakt gebruik van een grote variëteit aan sociale wetenschappelijke disciplines. 4. OB zoekt naar methoden om de effectiviteit van de organisatie en de arbeidsomstandigheden te verbeteren. Managers kunnen op verschillende manieren naar werknemers kijken. De Theory X benadering is de traditionele managementfilosofie die stelt dat de meeste mensen lui en onbetrouwbaar zijn en dat ze alleen hard zullen werken als ze daartoe gedwongen worden. Aan de andere kant stelt Theory Y dat mensen onder de juiste omstandigheden volledig in staat zijn om productief te werken en dat ze verantwoordelijkheid accepteren voor hun werk. Daarnaast wordt de Theory Y benadering geassocieerd met het verbeteren van de arbeidsomstandigheden. In de onderstaande tabel zijn de verschillen schematisch uiteengezet. Theory X Traditionele benadering Theory Y Moderne benadering Oriëntatie naar mensen toe Wantrouwend Accepteren, promoot verbetering van human resources Veronderstellingen over mensen Mensen zijn lui Mensen willen iets bereiken en zijn verantwoordelijk Interesse in werk Laag Hoog Condities waaronder mensen Mensen werken als ze Mensen werken als ze goed hard zullen werken gedwongen worden getraind en erkend worden Aannames OB Er zijn twee fundamentele veronderstellingen op het gebied van OB: 1. Organisaties zijn dynamisch De eerste veronderstelling is dat organisaties dynamisch zijn en constant veranderen. Dit komt doordat organisaties open systemen zijn. Open systemen zijn zelfdragende systemen, die input van de externe omgeving transformeren in output, die het systeem weer terugbrengt naar de externe omgeving. 2. Er is niet een beste manier De tweede veronderstelling is dat er niet een beste manier is om zich te gedragen in organisaties, maar dat verschillende benaderingen nodig zijn voor verschillende situaties. Belangrijk hierbij is de contingency approach die stelt dat OB wordt beïnvloed door een groot aantal interacterende factoren. d

5 Geschiedenis OB Scientific management en de Hawnthorne studies De eerste reden om gedrag in organisaties te bestuderen kwam voort uit de wens om de productiviteit te verbeteren. Een centrale doelstelling was om mensen meer werk te laten doen in minder tijd. Een pionier op dit gebied was Frederick Winslow Taylor die aan de basis stond van de time-and-motion study en het scientific management. De time-and-motion study is een onderzoek dat ontworpen is om de individuele handelingen van werknemers die nodig zijn om taken uit te voeren te classificeren en stroomlijnen om zo de beste manier te vinden om taken uit te voeren. Scientific management is een benadering die zich richt op het efficiënter ontwerpen van handmatige taken en op het zorgvuldig selecteren en trainen van mensen die deze taken uit moeten voeren. Uit het scientific management volgde de human relations movement van Elton W. Mayo. Deze benadering richtte zich op het belang van de sociale condities in bestaande organisaties die de prestaties van werknemers beïnvloeden. Deze benadering werd onderzocht aan de hand van de Hawnthorne studies, uitgevoerd in 1927 bij de Western Electric s Hawthorne Works. De conclusie van dit onderzoek was dat informele regels en sociale krachten een grotere bijdrage leverden aan de prestaties van werknemers dan de fysieke factoren die bestudeerd werden. Hiermee ontstond er een heel nieuwe manier van denken over OB. Classical organization theory In dezelfde periode van het scientific management ontstond ook de classical organization theory. Deze benadering is gericht op de efficiëntste manier om organisaties te structureren. Belangrijk hierbij was Henry Fayol, die de division of labor bedacht. Dit is het verdelen van het werk in gespecialiseerde taken, zodat mensen dingen kunnen doen die ze het beste kunnen. Max Weber behoorde ook tot de klassieke organisatie theoretici, hij bedacht de bureaucratie als organisatievorm. Dit is een organisatievorm met een duidelijke hiërarchie van autoriteit waarin werknemers goed gedefinieerde taken moeten uitvoeren. Technologie tijdperk Tegenwoordig wordt veel saai, monotoon en gevaarlijk fysiek werk vervangen door computertechnologie. Dit heeft een grote invloed op de manier waarop mensen werken en managers leiding geven. OB staat ook in verbinding met de verschillende economische, sociale en culturele trends en krachten die de huidige samenleving vormen. Hierbij spelen drie belangrijke trends een rol: de toenemende globale business met cultureel diverse werknemers de snelle ontwikkelingen in technologie de toenemende verwachtingen van mensen in het algemeen Globalisering Organisaties krijgen steeds meer te maken met globalisering. Dit is het proces van het koppelen van mensen over de wereld, waarbij er rekening gehouden wordt met de culturele, economische, politieke, technologische en omgevingsaspecten van hun leven. De toename in globalisering wordt veroorzaakt door drie factoren: De technologische ontwikkelingen hebben ervoor gezorgd dat de kosten van communicatie en transport drastisch zijn verlaagd. De wettelijke handelsbeperkingen worden steeds meer geliberaliseerd, waardoor er meer gehandeld wordt. e

6 Ontwikkelingslanden hebben gezocht naar manieren om hun economieën uit te breiden door de export te promoten en organisaties uit het buitenland te stimuleren om te investeren in die landen. Multinational enterpises (MNEs) zijn organisaties die hun operaties over verschillende landen verspreid hebben, maar waarvan het hoofdgebouw in een enkel land staat. De stijging in het aantal MNEs heeft gezorgd voor een groot aantal expatriates. Dit zijn inwoners van een land die in een ander land wonen en werken. Hierdoor krijgen MNEs te maken met verschillende culturen binnen de organisatie en expatriates kunnen te maken krijgen met een cultuurschok. Dit is de tendens dat mensen verward en gedesoriënteerd raken als gevolg van het feit dat ze zich moeten aanpassen aan een nieuwe cultuur. Mensen kunnen ook een cultuurschok ervaren als ze terugkeren naar hun eigen cultuur, nadat ze lange tijd in een andere cultuur hebben geleefd. Dit wordt repatriation genoemd. Onderzoek heeft aangetoond dat het aanpassen aan een cultuur over het algemeen een U- vormige curve aanneemt. Aanvankelijk zijn mensen optimistisch over het leren van een nieuwe cultuur. Dit duurt ongeveer een maand. De volgende maanden raken mensen gefrustreerd en verward wanneer het leren van de nieuwe cultuur niet lukt. Nu vindt de cultuurschok plaats. Na ongeveer zes maanden zijn mensen aangepast aan de nieuwe cultuur. Over het algemeen vindt een cultuurschok plaats bij mensen die erg bekrompen zijn in hun veronderstellingen over andere mensen. Ze hebben vaak een smalle kijk op de wereld, doordat ze geloven dat er een beste manier is om dingen te doen. Ze zijn ook erg etnocentrisch, dat is dat ze geloven dat hun manier om dingen te doen de beste manier is. Ook in het management van mensen in organisaties is er een smalle kijk. Tijdens de jaren 1950 en 1960 hielden managers geen rekening met culturele verschillen in organisaties. Ze hadden twee veronderstellingen: de beginselen van goed management zijn universeel de beste management benadering is degene die goed werkt in de Verenigde Staten. Deze inflexibele benadering staat bekend als de convergence hypothesis. Aan de andere kant is er tegenwoordig de divergence hypothesis. Deze benadering is flexibeler en zegt dat het management dat het effectiefst is als men de cultuur waarin mensen werken begrijpt. Diversiteit Culturele verschillen kunnen ook binnen groepen in organisaties voorkomen. Mensen in organisaties kunnen verschillen van geslacht, ras, etnische groep, nationaliteit enz. Moderne organisaties doen verschillende dingen om de groeiende diversiteit in het personeelsbestand in goede banen te leiden. Recente ontwikkelingen zijn: Er komen steeds meer vrouwen in het personeelsbestand voor. Dit komt niet alleen door een economische noodzakelijkheid, maar ook een groeiende acceptatie van vrouwen die buitenshuis werken. Ras en etnische diversiteit komen steeds meer voor. Halverwege de twintigste eeuw werkten er alleen blanke mannen. Tegenwoordig is de verhouding tussen mannen en vrouwen bijna gelijk en minderheidsgroepen in organisaties groeien zo snel, dat er eigenlijk sprake is van kleine meerderheidsgroepen. Mensen werken en leven langer dan voorheen. f

7 Student-auteurs Voor het maken van de boekuittreksels en samenvattingen, maken wij gebruik van ervaren auteurs, met name Masterstudenten en/of (pas-)afgestudeerden. De hulp van studenten die het vak volgen is echter hard nodig om ons aanbod perfect te laten aansluiten op de wensen van de student! Dus: Heb jij aanleg om netjes en overzichtelijk te schrijven en wil je deze vaardigheden verder ontwikkelen? Vind je deadlines geen probleem en vind je het prettig om in je eigen tempo daar naartoe te werken? Word dan studentauteur! Als student-auteur help je de Tentamenbank met het verbeteren van de studiematerialen, door bijvoorbeeld bestaande samenvattingen te controleren op inhoud en spelling, het schrijven van aanvullende teksten en het maken van collegeaantekeningen. Naast de verdiensten voor de gemaakte opdracht leer je ook je schrijfvaardigheden te verbeteren en krijg je gratis hulpgidsen om effectiever te studeren en beter je tentamens voor te bereiden. Studie-coordinatoren (4-8 uur per maand) Sta jij graag veel in contact met je medestudenten en ben jij van alles op de hoogte rondom je studie? Zoek je een bijbaan voor maar enkele uren in de maand, die perfect aansluit bij je werkzaamheden voor je studie? Word dan studie-coördinator! Als studie-coördinator help je de Tentamenbank met het verzamelen van alle relevante info voor jouw studie en zorg je ervoor dat je medestudenten weten wanneer de studiematerialen beschikbaar zijn. Tevens help je de Tentamenbank met het vinden van nieuwe auteurs en je medestudenten met een passende bijbaan. Naast de vaste verdiensten per maand, maak je gratis gebruik van een groot deel van de studiematerialen van de Tentamenbank. Student-managers (vanaf 12 uur per week) Als Student-manager ben je in één van de JoHo support centers samen met één of twee collega's verantwoordelijk voor het gehele traject rondom het uitgeven van studiematerialen. Een zeer veelzijdige functie waarbij je in 1,5 jaar met alle aspecten van de bedrijfsvoering te maken krijgt. Profiel: - Enthousiaste student, binnen de relevante studies - Zelfstandig en in teamverband kunnen werken - Geen moeite hebben met zo nu en dan leiding geven en aansturen - Organisatorische vaardigheden - Commercieel inzicht Interesse in een van bovenstaande functies? Kom langs bij de Tentamenbankbalie van jouw stad, of stuur een met motivatie naar studie@joho.nl g

8 Technologische ontwikkeling Jarenlang waren organisaties en banen redelijk stabiel. Tegenwoordig veranderen organisaties en banen heel snel. De belangrijkste oorzaak van deze veranderingen is de snelle ontwikkeling van de computertechnologie, waarvan in het bijzonder de internet- en draadloze technologie. De belangrijkste trends van verandering zijn: de manier waarop het werk wordt georganiseerd en uitgevoerd de constante behoefte aan flexibiliteit Downsizing and outsourcing Technologie zorgt via automatisering van taken ervoor dat minder mensen hetzelfde werk sneller kunnen doen. Dit resulteert er niet alleen in dat handmatige arbeidskrachten, maar ook mentale arbeidskrachten en werknemers uit het middenmanagement worden ontslagen om kosten te besparen. Dit proces wordt downsizing of rightsizing genoemd. Een andere manier om te herstructureren is outsourcing. Dit is het proces van het afstoten en uitbesteden van delen van de organisatie die zich niet richten op de core compenties. Dit leidt ertoe dat organisaties kleiner worden en zich vooral richten op de onderdelen waar ze goed in zijn. Kritiek op outsourcing is dat organisaties uitgehold worden, dat wil zeggen dat een reductie aan functies ertoe leidt dat de organisatie zwakker en afhankelijk van anderen wordt. Virtual corporation De virtual corporation is een heel flexibele, tijdelijke organisatie, gevormd door een groep bedrijven dat hun krachten bundelt om een specifieke kans te exploiteren. Dit is ontstaan uit outsourcing. Doordat organisaties zich gingen richten op de kerncompenties en verschillende organisaties complementair zijn aan elkaar besloten ze om samen een project te starten, wat ze niet alleen konden uitvoeren. Telecommunicatie De afgelopen jaren is telewerken alsmaar toegenomen. Telewerken is het praktische gebruik van communicatietechnologie dat mensen in staat stelt om op andere plaatsen dan het werk te werken, zoals thuis. De meeste telewerkers betreffen werknemers van hele kleine bedrijven die zich geen permanente faciliteiten kunnen veroorloven of werknemers van hele grote bedrijven die het zich kunnen veroorloven dat een deel van de werknemers niet op het bedrijf werkt. De meeste telewerkers vinden telewerken prettig door de flexibiliteit en door de aandacht die ze aan hun familie kunnen geven. De grote meerderheid van telewerkers zijn erg betrokken bij de organisatie en willen bij de organisatie blijven werken. Ondanks de voordelen zijn er ook beperkingen. Het is namelijk het best toepasbaar bij banen die concentratie vereisen, duidelijke begin en eindpunten hebben, eenvoudig verplaatsbaar zijn, geen speciale benodigdheden nodig hebben en uitgevoerd kunnen worden met weinig supervisie. Verwachtingen van mensen OB wetenschappers werken niet in een vacuüm, maar gaan goed om met veranderende verwachtingen van de verschillende aspecten van werk. Op de volgende gebieden zijn er veranderingen in de verwachtingen: de flexibiliteit die werknemers verwachten van werkgevers de kwaliteit die consumenten vragen van de producten die ze kopen het sociaal verantwoordelijk gedrag dat mensen verwachten van de organisaties met wie ze zaken doen. h

9 Flexibiliteit Wat mensen het meeste nodig hebben zijn niet formele programma s maar meer flexibiliteit. Enkele voorbeelden van flexibiliteit die de laatste jaren aan populariteit gewonnen hebben zijn: flexibele werktijden permanent tijdelijke werknemers compressed workweeks job sharing vrijwillig gereduceerde werktijd Verschillende mensen willen graag verschillende werktijden. Dit heeft geleid tot flextime programs. Dit geeft de werknemers de vrijheid over hoe laat ze beginnen en eindigen met werk, zodat ze hun werktijden aan kunnen passen aan hun persoonlijke leven. Omdat niet alle banen altijd nodig zijn, elimineren veel bedrijven vaste banen en huren mensen in die het werk kunnen doen wanneer het nodig is. Zulke ingehuurde mensen staan bekend als de contigent workforce. Deze contigent workforce bevat niet alleen parttimers, maar ook freelancers en on-call workers. Zulke flexibiliteit maakt het voor organisaties mogelijk om te groeien of te krimpen als dat nodig is en ze hebben de beschikking over experts met specifieke kennis als deze nodig zijn. Mensen kunnen ook kiezen voor compressed workweeks. Dit is het werken van minder dagen, maar met meer uren per dag, bijvoorbeeld vier dagen tien uur per dag werken. Job sharing is een vorm van regulier parttime werk, waarbij de werknemers die een voltijd baan delen de verplichtingen hebben van die voltijdbaan, maar de verantwoordelijkheden, salaris en voordelen spreiden over het aantal uren dat ze werken. Programma s als vrijwillig gereduceerde werktijd (V-time) programma s staan mensen toe om minder te werken, in bijvoorbeeld aantal procenten, met eenzelfde reductie in het salaris. Kwaliteit De kwaliteitsrevolutie heeft ervoor gezorgd dat bedrijven meer zijn gaan letten op de kwaliteit van de producten die ze verkopen. De beste organisaties zijn degene die streven naar betere goederen en diensten tegen lagere prijzen dan voorheen. De populairste benadering voor kwaliteit is total quality management (TQM). Dit is een organisatiestrategie waarbij de klanttevredenheid wordt verbeterd door het ontwikkelen van technieken die de kwaliteit van de output zorgvuldig managed. TQM vereist dat iedereen in de organisatie volledig betrokken is bij innovaties die bijdragen aan het verbeteren van de kwaliteit. Een onderdeel van TQM is benchmarking. Dit is het proces van het vergelijken van de eigen producten of diensten met de beste producten of diensten van anderen. Een andere belangrijk aspect van TQM is de interne zorg voor kwaliteit van alle aspecten van de organisatie cultuur. Een organisatie kan kijken of de gewenste kwaliteit gehaald wordt met behulp van quality control audits. Hierbij wordt gekeken wat de kwaliteit van de producten is en of dit op het goede niveau zit. Sociaal verantwoordelijk gedrag Niet alle bedrijven gaan even goed om met hun werknemers. Een verzamelnaam voor bedrijven met lage ethische waarden en lage sociale verantwoordelijkheden zijn sweatshops. Dit zijn onveilige en oncomfortabele organisaties waar mensen lange uren werken voor lage lonen. Gelukkig worden de arbeidsomstandigheden in veel bedrijven steeds beter door allerlei wettelijke bepalingen. De publieke opinie speelt ook mee, want de samenleving keert zich i

10 steeds meer af van onethisch gedrag binnen een organisatie, wat zich uit in het feit dat mensen niet meer van een onethische organisatie willen kopen of bij een onethische organisatie willen werken. De term corporate social responsibilities wordt gebruikt om beslissingen van organisaties te koppelen aan ethische waarden, wettelijke vereisten en respect voor individuen, de samenleving en de omgeving. Het is een manier van zaken doen dat in overeenstemming is met de ethische, wettelijke en publieke verwachtingen die de samenleving heeft van het bedrijf. Corporate social responsibility is een uitgebreide set van gedragslijnen, oefeningen en programma s die geïntegreerd zijn in de operations en decision making processen die ondersteund en beloond worden door het topmanagement. Over het algemeen geldt dat goede ethiek positieve effecten heeft voor de organisatie. Zo leidt ethisch gedrag tot het volgende: Betere financiële prestaties. Lagere operating kosten. Betere bedrijfsreputatie. Betere mogelijkheden om werknemers aan te trekken en te behouden. Organisaties die sociale verantwoordelijkheid serieus nemen, nemen initiatief om te zorgen voor ethisch gedrag voor iedereen in de organisatie. Zo gebruiken ze ethics officers, die de ethiek van de operations bekijken. Daarnaast gebruiken ze code of ethics, dit zijn algemene regels die aangeven wat van de werknemers verwacht wordt. Studentenzorgverzekering: Op kamers gaan betekent op eigen benen. Niet alleen zorgen voor een kamer, je eigen eten klaarmaken, maar ook je eerste eigen zorgverzekering regelen. JoHo ging op zoek en vond een jongeren- en studentenzorgverzekering met een goede dekking en een lage premie. JoHo en TakeCareNow! bieden gezamenlijk een betaalbare en goede zorgverzekering voor studenten. JoHo leden krijgen flinke korting op zowel hun basisverzekering als aanvullende (tand) verzekeringen. Daarnaast bieden wij korting op je reisverzekering. Handig voor je stage of studie in het buitenland. Zo kun jij als student zorgeloos genieten van je studentenleven! TakeCareNow! Zorgt dat jij Nergens Last van hebt! Meer info en afsluiten, kijk op j

11 Welke opleiding je ook volgt, je zult je studievaardigheden moeten ontwikkelen! Het Study Skills center van de Tentamenbank.nl kan je daar goed bij helpen. De hieronder staande gidsen zijn GRATIS te downloaden op Tentamenbank.nl 1. Optimaal studeren Zoals de titel al zegt, vind je in deze gids alles over optimaal studeren. Aan bod komt o.a. de onderwerpen motivatie, concentratie, houding, omgaan met veelvoorkomende problemen, timemanagement, uitstelgedrag, maar ook over gezondheid en energiebalans. 2. Essentiële studievaardigheden In deze gids komen o.a. de volgende onderwerpen aan bod: - Hoe je het beste een studieboek tentamengericht kan bestuderen. - Het volgen van hoorcolleges - Mindmapping - Snellezen 3. Tentamens maken Tentamens maken is een vaardigheid op zich. Enkele onderwerpen die in deze gids aan bod komen zijn: Hoe pak je het beste een multiple choice tentamen aan, hoe ga je om met moeilijke vraagstellingen en hoe kom je in de juiste mentale toestand om een tentamen te maken etc. De gids is een must voor iedereen die het maximale uit zijn tentamens wil halen. 4. Richtlijnen voor bronvermelding / referentielijst Hier worden kort en bondig de richtlijnen weergegeven waaraan een bronvermelding / referentielijst aan moet voldoen. 5. Presenteren Tijdens je studie zul je ongetwijfeld eens een presentatie moeten geven. Enkele onderwerpen die in deze gids aan bod komen zijn: Hoe ga je om met presentatieangst, wat is een goede presentatie, hoe gebruik je lichaamstaal effectief etc. k