De invloed van (echt)scheidingen op de eigenwoningregeling

Transcriptie

1 Bachelorthesis De invloed van (echt)scheidingen op de eigenwoningregeling Naam: Franka van den Aardweg ANR: Opleiding: Fiscale Economie Datum: Examencommissie: Mr.dr. N.C.G. Gubbels Prof.mr. I.J.F.A. van Vijfeijken - 1 -

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Inleiding 1.1. Inleiding Probleemstelling Verantwoording van de opzet 4 Hoofdstuk 2: De eigenwoningregeling 2.1. Inleiding in de eigenwoningregeling Voorwaarden eigen woning Fiscaal partnerschap Fiscaal partnerschap Toerekening tussen partners Het eigenwoningforfait Hypotheekrenteaftrek Relevante wijzigingen van de laatste jaren Samenvatting en conclusie 10 Hoofdstuk 3: Duurzaam gescheiden leven 3.1. Inleiding Scheidingsregeling Tijdens de scheidingsregeling Het einde van de scheidingsregeling De invloed van het huwelijksvermogensrecht Het huwelijk in gemeenschap van goederen Het eigenwoningforfait De hypotheekrenteaftrek Het huwelijk in koude uitsluiting Samenvatting en conclusie 16 Hoofdstuk 4: Echtscheiding 4.1. Inleiding Indiening van het echtscheidingsverzoek De invloed van het huwelijks in gemeenschap van goederen Situatie A: Een partner blijft in het huis wonen Beide partners betalen de rente De bewoner betaalt alle rente 20 A) Over de hypotheekrente zijn geen afspraken gemaakt B) De woningverlater hoeft de bewoner niet terug te betalen C) De bewoner verkrijgt de economische eigendom van de woning De woningverlater betaalt alle rente 22 A) Over de hypotheekrente zijn geen afspraken gemaakt B) De bewoner hoeft de woningverlater niet terug te betalen C) De bewoner verkrijgt de economische eigendom van de woning Situatie B: Beide partners verlaten de woning

3 4.4. De invloed van het huwelijk in koude uitsluiting Situatie A: Een partner blijft in het huis wonen De bewoner is eigenaar van de woning, en betaalt alle rente De bewoner is eigenaar van de woning en de woningverlater betaalt 23 alle rente De woningverlater is eigenaar van de woning en betaalt alle rente De woningverlater is eigenaar van de woning en de bewoner betaalt 24 alle rente Situatie B: Beide partners verlaten de woning Samenvatting en conclusie 25 Hoofdstuk 5: Conclusies en Aanbevelingen 5.1. Conclusies Aanbevelingen 29 Literatuurlijst

4 Hoofdstuk 1: Inleiding 1.1 Inleiding In de huidige maatschappij komen (echt)scheidingen steeds meer voor. In 1980 eindigde 24,1% van de huwelijken in een scheiding, tegenwoordig is dat percentage toegenomen tot 36,5%. 1 Behalve emotionele gevolgen, brengen (echt)scheidingen ook financiële gevolgen met zich mee. Het huwelijksvermogensrecht, neergelegd in Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek, is hierbij van groot belang. De eigen woning is niet in tweeën te delen en dus moet men een keuze maken: blijft een van de partners in het huis wonen of wordt het huis verkocht? De eigen woning is een belangrijk vermogensbestanddeel voor beide ex-partners. Wat zijn de fiscale gevolgen als een partner het huis verlaat of als beiden deze stap zetten? En wat is de rol van het huwelijksvermogensrecht hierbij? In deze thesis wordt antwoord gegeven op deze vragen. 1.2 Probleemstelling De probleemstelling van mijn bachelorthesis luidt: Wat is de invloed van een echtscheiding op de eigenwoningregeling, en wat is de rol hierbij van het huwelijkvermogensrecht? De hierbij geformuleerde deelvragen luiden als volgt: Wanneer is er sprake van een eigen woning en op welke wijze worden de belastbare inkomsten uit de eigen woning vastgesteld? Wie geniet de inkomsten van een eigen woning en op wie drukt de rente? Wat houden de scheidingsregeling en de verhuisregeling in, en hoe werkt dit fiscaal uit? Welke fiscale gevolgen gericht op de eigenwoningregeling brengt de indiening van het echtscheidingsverzoek met zich mee? Wat zijn de consequenties op het moment dat de scheidingsregeling niet meer van toepassing is? Heeft de eigenwoningregeling dezelfde uitwerking bij een huwelijk in gemeenschap van goederen als een huwelijk in koude uitsluiting? Met welke fiscale consequenties krijgen de ex-partners te maken bij de koop van een nieuwe woning na de scheiding? 1.3 Verantwoording van de opzet In deze thesis wordt onderzocht wat de invloed is van de echtscheiding op de eigenwoningregeling, en wat de rol hierbij is van het huwelijkvermogensrecht. Allereerst wordt in deze thesis een hoofdstuk gewijd aan de eigenwoningregeling. In dit hoofdstuk komt aan bod wat deze regeling inhoudt en op wie deze regeling van toepassing is. In dit hoofdstuk is ook aandacht voor het fiscaal partnerschap en de vrije toerekening tussen partners. In het volgende hoofdstuk, hoofdstuk 3, staat de situatie waarin men duurzaam gescheiden leeft centraal. Op het moment dat men besluit uit elkaar te gaan, volgt er doorgaans allereerst een periode van

5 duurzaam gescheiden leven. In deze fase is de scheiding nog niet officieel rond, maar de partners wonen ook niet meer samen. In dit hoofdstuk komt ook de echtscheidingsregeling aan de orde, een maatregel die de wetgever in het leven heeft geroepen teneinde de periode te overbruggen tussen de materiële scheiding en de formele afwikkeling van de scheiding. 2 Vervolgens gaat hoofdstuk 4 over de daadwerkelijke echtscheiding. Op dit punt is het echtscheidingsverzoek reeds ingediend. De fiscale consequenties die deze fase met zich meebrengt wordt in dit hoofdstuk ondersteund met een aantal voorbeelden. Zo is het mogelijk dat beide partners de woning besluiten te verlaten en te verkopen. Het is echter ook mogelijk dat een van de partners in de huidige woning blijft wonen. Welke gevolgen dit heeft, onder andere voor het eigenwoningforfait en de hypotheekrenteaftrek, komen in dit hoofdstuk aan de orde. Vervolgens is het interessant om te onderzoeken wat de fiscale gevolgen zijn op het moment dat de termijn van de scheidingsregeling voorbij is, en tevens, welke fiscale consequenties aan bod komen als een van de ex-partners een nieuwe woning koopt. Deze aspecten komen aan bod in Hoofdstuk 4. Net als in hoofdstuk 3, wordt ook in deze fase de rol van het huwelijksvermogensrecht onderzocht. Binnen deze thesis wordt de nadruk gelegd op een tweetal huwelijksvermogensregimes: het huwelijk in gemeenschap van goederen en het huwelijk in koude uitsluiting. Bij een huwelijk in gemeenschap van goederen behoren alle bezittingen van beide partners tot de gemeenschap. In tegenstelling tot dit huwelijksvermogensregime, kent een huwelijk in koude uitsluiting geen enkele gemeenschap. Door de splitsing van enerzijds een huwelijk in gemeenschap van goederen en anderzijds een huwelijk in koude uitsluiting kan een helder beeld worden geschetst over de rol van het huwelijksvermogensrecht binnen de eigenwoningregeling. De eigen woning kan bijvoorbeeld tot het gemeenschappelijke vermogen behoren, maar ook tot het privévermogen van een van de partners. In deze thesis komen de verschillende fases en fiscale aspecten van een (echt)scheiding binnen de eigenwoningregeling aan de orde en wordt onderzocht of de fiscale gevolgen bij echtscheiding in alle gevallen een uitwerking hebben conform het doel en de strekking van de eigenwoningregeling. Hierbij wordt tevens gekeken naar de rol van het huwelijksvermogensrecht. Tot slot worden in deze thesis conclusies getrokken en aanbevelingen gegeven, om de eigenwoningregeling in alle gevallen (nog beter) aan te laten sluiten met het doel dat de wetgever hiermee beoogt. 2 M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, Fiscale geschriften: 2012,

6 Hoofdstuk 2: De eigenwoningregeling 2.1. Inleiding De eigenwoningregeling is opgenomen in afdeling 3.6 van de Wet Inkomstenbelasting In art lid 1 Wet IB 2001 zijn de voorwaarden opgenomen waar de eigen woning aan dient te voldoen. Deze voorwaarden komen aan bod in paragraaf 2.2. Vervolgens komt het fiscaal partnerschap aan de orde (paragraaf 2.3) en wordt gekeken naar de voordelen uit eigen woning (paragraaf 2.4) en de hypotheekrenteaftrek (paragraaf 2.5). Tot slot worden de relevante wijzigingen binnen de eigenwoningregeling behandeld (paragraaf 2.6) Voorwaarden eigen woning De voorwaarden van de eigen woning staan vermeld in art lid 1 Wet IB Allereerst dient de woning anders dan tijdelijk als hoofdverblijf ter beschikking te staan aan de belastingplichtige of personen uit het huishouden op grond van de (economische) eigendom. Met anders dan tijdelijk wordt gedoeld op duurzaamheid, echter is er door de wetgever geen termijn gegeven wat het begrip duurzaamheid inhoudt. Met personen uit het huishouden heeft de wetgever willen voorkomen dat een gedeelte van de eigen woning in box 3 terecht zou komen. Indien personen uit het huishouden hier niet vermeld was, zou namelijk de eigenaar van het huis wel 100% eigenaar kunnen zijn, maar niet voor 100% gebruiker. Het gedeelte dat niet meer als eigen woning zou worden aangemerkt, zou dan in box 3 horen te zitten in plaats van box 1. Bij fiscaal partners is het van belang dat zij gezamenlijk de eigendom en het gebruik hebben, dan wel dat een van beiden dit heeft. 3 In paragraaf 2.3 wordt verder ingegaan op het fiscaal partnerschap. Een andere voorwaarde van de eigen woning is dat de belastingplichtige of diens partner de voordelen uit de eigen woning geniet, en dat de waardeveranderingen hen grotendeels aangaan. Met grotendeels wordt meer dan 50% bedoeld. Hierbij rijst de vraag of voor gehuwden in gemeenschap van goederen door middel van dit criterium de eigenwoningregeling nog geldt. Zij zijn slechts tot 50% van de woning gerechtigd, niet meer dan 50%. Het antwoord is ja; uit de parlementaire geschiedenis bleek dat met de bewoording grotendeels gedoeld werd op het deel van de woning waartoe men gerechtigd is. 4 Of sprake is van een hoofdverblijf, wordt naar feitelijke omstandigheden beoordeeld. De belastingplichtige heeft hierin geen keuzevrijheid. De inschrijving in de gemeentelijke basisadministratie is van belang, maar ook andere factoren spelen mee. Onder andere is bijvoorbeeld van belang waar de sociale contacten worden uitgenodigd en waar de post wordt ontvangen. 5 De belastingplichtige kan slechts één woning als hoofdverblijf hebben. 6 Desalniettemin kan wel sprake zijn van meerdere eigen woningen, door het bestaan van fictiebepalingen in de inkomstenbelasting. 7 Voorbeelden van deze fictiebepalingen zijn de verhuisregeling, die kort aan bod zal komen in paragraaf 4.5, en de echtscheidingsregeling, die uitgebreid aan de orde komt in zowel Hoofdstuk 3 als 4. 3 A.J.M. Arends, Cursus Belastingrecht, Deventer: Kluwer 2013, IB B.b5 4 M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, Zie art lid 8 Wet IB M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012,

7 2.3. Fiscaal partnerschap Het fiscaal partnerschap is opgenomen in art. 1.2 Wet IB Dit wetsartikel vult art. 5a AWR aan. Het partnerbegrip is in de inkomstenbelasting opgenomen, omdat dit begrip een rol speelt bij de verdeling van bepaalde inkomensbestanddelen. 8 Bepaalde inkomsten zijn vrij toerekenbaar tussen partners. Sinds 2011 kent de Wet Inkomstenbelasting geen keuzemogelijkheid meer wat betreft het fiscaal partnerschap; men is fiscaal partner of men is dat niet. De verdwijning van deze keuzevrijheid kwam de rechtszekerheid ten goede en bovendien is hiermee een vereenvoudiging bereikt binnen het partnerbegrip Fiscaal Partnerschap Gehuwden zijn per definitie fiscaal partners, evenals personen die een geregistreerd partnerschap zijn aangegaan. Ook ongehuwden kunnen fiscaal partner zijn. Zij dienen dan aan een van de objectieve criteria te voldoen, te vinden in art. 5a AWR jo. 1.2 Wet IB Ongehuwden zijn fiscaal partner indien zij op hetzelfde adres in de gemeentelijke basisadministratie staan ingeschreven, en aan een van de volgende voorwaarden voldoen: o zij meerderjarig zijn en een notarieel samenlevingscontract zijn aangegaan o samen een kind hebben o de ene partner het kind van de andere partner heeft erkend o samen een eigen woning hebben o op hetzelfde adres een minderjarig kind van een van hen staat ingeschreven (tenzij sprake is van een zakelijke huurovereenkomst) o zij bij een pensioenfonds als partners zijn aangemeld 10 Als twee personen maar een gedeelte van het jaar aan de voorwaarden voldoen van het fiscaal partnerschap, bestaat met betrekking tot art Wet IB 2001 de keuzemogelijkheid om voor het volle jaar als fiscaal partners te worden aangemerkt Toerekening tussen partners Indien men het gehele jaar fiscaal partner van elkaar is of hiervoor kiest, kunnen bepaalde inkomensbestanddelen vrij worden toegerekend. 11 Zo ook de belastbare inkomsten uit de eigen woning verminderd met de aftrekbare kosten. In paragraaf 2.2 werd duidelijk dat het van belang is dat fiscaal partners gezamenlijk het gebruik en de eigendom van de eigen woning hebben, of dat een van hen de eigendom heeft (en samen het gebruik). Op welke wijze dit verdeeld wordt is niet van belang. Een voorbeeld ter verduidelijking: partner X is eigenaar van de woning, en tevens schuldenaar. Partner Y is geen eigenaar van de woning. Voor beiden is nu sprake van een eigen woning op grond van art lid 1 Wet IB De belastbare inkomsten uit eigen woning kwalificeren nu op grond van art lid 5 sub a Wet IB 2002 als een gemeenschappelijk vermogensbestanddeel. De voordelen uit eigen woning 8 Roelvink-Verhoef, Fiscaal partner in 2011: De keuze voorbij, EB Tijdschrift voor scheidingsrecht, 2011/77 9 N.C.G. Gubbels, Het nieuwe (gecoördineerde partnerbegrip) in de Inkomstenbelasting en de Successiewet, WPNR 2011/6885, Zie art. 5a AWR jo. 1.2 Wet IB Zie art Wet IB

8 verminderd met de bijbehorende aftrekbare kosten zijn vrij toerekenbaar. 12 Deze vrije toerekening kan in zijn geheel geschieden of voor een deel (bijvoorbeeld partner X 20%, partner Y 80%), zolang dit percentage maar 100 blijft. Het is hierbij niet toegestaan dat partner X de voordelen aangeeft en partner Y de aftrekbare kosten. De voordelen uit eigen woning, dan wel de aftrekbare kosten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Indien geen sprake is van fiscaal partnerschap, dan kan dit andere fiscale gevolgen met zich meebrengen. In deze situatie is het erg belangrijk wie de voordelen daadwerkelijk geniet, en wie de kosten van de eigen woning daadwerkelijk draagt. Deze situatie kan zich voordoen bij een echtscheiding en wordt verder besproken in hoofdstuk Het eigenwoningforfait De eigen woning wordt in het Nederlandse belastingstelsel beschouwd als een bron van inkomsten. 14 Meerdere malen is in twijfel getrokken of deze veronderstelling juist is. Zo beargumenteerde Simons (2000) dat de eigen woning niet past binnen het bronnenstelsel van de inkomstenbelasting. 15 Hij is van mening dat de eigen woning belast dient te worden middels een verbruiksbelasting. Ook Bruijsten en Van Rij (2007) kwamen tot de conclusie dat de eigen woning in het huidige belastingstelsel niet kan worden beschouwd als inkomstenbron. 16 De Hoge Raad heeft desondanks meer dan eens geoordeeld dat de eigen woning weldegelijk een bron van inkomen vormt voor de belastingplichtige, tenzij naar alle redelijkheid niet kan worden aangenomen dat de (toekomstige) fictieve inkomsten de lasten van de woning overtreffen. 17 De inkomsten uit eigen woning worden sinds 1997 met behulp van de destijds ingevoerde Wet Waardering Onroerende Zaken vastgesteld. 18 Deze inkomsten worden berekend door middel van een percentage van de WOZ-waarde. Het saldo dat hieruit voortvloeit is het eigenwoningforfait. De voordelen uit de eigen woning komen de eigenaar toe. Zoals al eerder vermeld mogen fiscaal partners deze voordelen vrij toerekenen. Als geen sprake is van een vol jaar fiscaal partnerschap, en dus geen vrije toerekening mogelijk is, rekent art Wet IB 2001 enerzijds de voordelen uit eigen woning toe aan de partner die ze geniet, en anderzijds de rentekosten toe aan de partner op wie ze drukken. 19 Sinds 1 januari 2001 wordt met de eigenaar ook de economisch eigenaar bedoeld. 20 De economisch eigenaar van de woning draagt de kosten en de lasten van de woning, loopt het risico van tenietgaan, en tevens gaan de positieve of negatieve waardeveranderingen hem aan. 21 Een voorbeeld ter verduidelijking: partner X is de eigenaar van de woning, maar partner Y heeft de 12 A.J.M. Arends, Cursus Belastingrecht, Deventer: Kluwer 2012, IB c2 13 M.J.J.R. van Mourik, Belastbare inkomsten uit eigen woning bij scheiding en eigenwoning gerelateerde alimentatie, WPNR 2012/6953, A.J.M. Arends, Cursus Belastingrecht, Deventer: Kluwer 2013, IB B 15 A.L.C. Simons, Is de eigen woning wel een bron van inkomen?, WFR 2000/ Bruijsten, C. en Rij, M.L.A. van, Hypotheekrenteaftrek: verleden, heden en toekomst, WFR 2007/119, 8 17 BNB 1975/134 & BNB 1976/ A.J.M. Arends, Cursus Belastingrecht, Deventer: KLuwer 2013, IB A.c 19 M.J.J.R. van Mourik, Belastbare inkomsten uit eigen woning bij scheiding en eigenwoning gerelateerde alimentatie, WPNR 2012/6953, M.J.J.R. van Mourik, Belastbare inkomsten uit eigen woning bij scheiding en eigenwoning gerelateerde alimentatie, WPNR 2012/6953, Kamerstukken II 1998/ , nr. 7, p

9 economische eigendom, dan geniet partner Y de voordelen uit eigen woning. 22 Van Mourik (2012) is van mening dat, als er twee economische eigenaren zijn, de voordelen naar rato verdeeld dienen te worden op grond van art IB In art a Wet IB 2001 is opgenomen dat aftrekbare kosten in mindering gebracht mogen worden op de voordelen uit eigen woning. Om de aflossing van de eigenwoningschuld te stimuleren is per 1 januari 2005 art 3.123a (de Wet Hillen ) opgenomen in de Wet Inkomstenbelasting Dit artikel ziet op aftrek wegens een geringe of geen eigenwoningschuld. Wanneer het resultaat van de voordelen minus de aftrekbare kosten van eigen woning op een positief saldo uitkomt, heeft de belastingplichtige recht op aftrek ter grootte van dit resterende saldo. In feite hoeft er dus geen belasting betaald te worden, het bedrag dat aan wordt gegeven in box 1 kan nimmer hoger zijn dan 0, Hypotheekrenteaftrek De hypotheekrenteaftrek is een fiscale faciliteit, ingesteld door de overheid met als doel de stimulatie van het eigenwoningbezit. 25 Op de voordelen uit eigen woning (het eigenwoningforfait) mogen aftrekbare kosten in mindering worden gebracht. 26 In art Wet IB 2001 is opgenomen welke kosten met betrekking tot de eigen woning aftrekbaar zijn. Uiteraard valt de betaalde rente over de eigenwoningschuld hier ook onder. 27 Een schuld wordt beschouwd als een eigenwoningschuld indien sprake is van een oorzakelijk verband tussen de aangegane schuld en de eigen woning. De eigenwoningschuld moet zien op verwerving, verbetering of onderhoud van de eigen woning. Ook kosten ter zake de afkoop van rechten van erfpacht, opstal en beklemming mogen aangemerkt worden als eigenwoningschuld. 28 Schulden die hier niet onder vallen horen in box 3 thuis. Er is geen aftrek toegestaan indien de betaalde rente voortvloeit uit een geldlening tussen partners. 29 Deze schuld zit dan eveneens in box 3. Uit paragraaf is gebleken dat de partners zelf mogen bepalen bij wie het eigenwoningforfait verminderd met de aftrekbare kosten in box 1 wordt opgenomen in de aangifte. Het is dus niet van belang op wie de rente daadwerkelijk drukt. Als er geen sprake is van een vol jaar fiscaal partnerschap, wijst art Wet IB 2001 de aftrek toe aan de partner op wie de rentekosten drukken Relevante wijzigingen van de laatste jaren Per 1 januari 2013 is de eigenwoningregeling gewijzigd, met als doel het vertrouwen van de burgers op de woningmarkt te herstellen door stabiliteit te creëren. 30 Voor nieuw afgesloten 22 T.C. Hoogwout, Echtscheiding en de eigen woning, EB 2007/56, p M.J.J.R. van Mourik, Belastbare inkomsten uit eigen woning bij scheiding en eigenwoning gerelateerde alimentatie, WPNR, 2012/ 6953, Bruijsten, C. en Rij, M.L.A. van, Hypotheekrenteaftrek: verleden, heden en toekomst, WFR 2007/119, 2 25 Bruijsten, C. en Rij, M.L.A. van, Hypotheekrenteaftrek: verleden, heden en toekomst, WFR 2007/119, 3 26 Zie art 3.119a lid 1 Wet IB A.J.M. Arends, Cursus Belastingrecht, Deventer: Kluwer 2013, IB B.b1 28 A.J.M. Arends, Cursus Belastingrecht, Deventer: Kluwer 2013, IB D.a2 29 Zie art a lid 5 sub c Wet IB Kamerstukken II 2012/13, , nr. 3, p

10 eigenwoningschulden geldt een aflossingseis met een daarbij horende termijn van maximaal 360 maanden. Tevens dienen deze schulden ten minste annuïtair te worden afgelost. 31 Als niet aan een van deze voorwaarden wordt voldaan, is er geen sprake meer van een eigenwoningschuld, met als gevolg dat de rente niet in aftrek kan worden gebracht in box 1. De desbetreffende schuld verhuist dan naar box 3. In bepaalde gevallen kan een eigenwoningschuld aangegaan na 1 januari 2013 toch als eigenwoningschuld onder het oude regime worden aangemerkt. 32 De nieuwe definitie rondom de eigenwoningschuld is ook van invloed als de ene ex-partner de ander uitkoopt Samenvatting en conclusie Wanneer voldaan wordt aan de voorwaarden van art lid 1 Wet IB 2001, dient men de voordelen uit de eigen woning aan te geven in box 1 van de inkomstenbelasting. De hypotheekrenteaftrek komt hierop in mindering. 33 Bij fiscaal partnerschap bestaat de mogelijkheid van vrije toerekening van bepaalde inkomstenbestanddelen, zo ook het eigenwoningforfait verminderd met de aftrekbare kosten. De voordelen en aftrekbare kosten zijn echter wel onlosmakelijk met elkaar verbonden. Op het moment dat geen sprake meer is van een vol jaar fiscaal partnerschap en vrije toerekening, is het van belang enerzijds wie de voordelen geniet, en anderzijds op wie de rentekosten drukken. Welke gevolgen dit heeft wordt duidelijk in de hierop volgende hoofdstukken Zie art 3.119c Wet IB Zie art. 10bis1 Wet IB Zie art a Wet IB Zie art Wet IB

11 Hoofdstuk 3: Duurzaam gescheiden leven 3.1. Inleiding De eigenwoningregeling sluit in beginsel aan bij het fiscaal partnerschap, maar de wetgever heeft ervoor gekozen om in art lid 4 en lid 8 Wet IB 2001 een uitzondering te maken. Voor de toepassing van deze artikelen is het moment van duurzaam gescheiden leven van belang, en niet de beëindiging van het fiscaal partnerschap. 35 Het duurzaam gescheiden leven treedt in werking op het moment dat men afzonderlijk van elkaar verder leeft (als of men niet met elkaar gehuwd is) en deze toestand ten minste door één van de partners als bestendig is bedoeld. Een tijdelijke bezinningsperiode valt niet onder duurzaam gescheiden leven. 36 In dit hoofdstuk worden de fiscale aspecten van het duurzaam gescheiden leven die van invloed zijn op de eigenwoningregeling weergegeven. Paragraaf 3.2 is gewijd aan de scheidingsregeling. 37 In de daaropvolgende paragraaf (3.3) wordt de invloed van het huwelijksvermogensrecht op het duurzaam gescheiden leven onderzocht Scheidingsregeling Voor zover de eigen woning op grond van het huwelijksgoederenregime tot het vermogen van de vertrekkende partner behoort, is geen sprake meer van een eigen woning op grond van art lid 1 Wet IB De woning staat de vertrekkende partner immers niet meer als hoofdverblijf ter beschikking. Dit zou een abrupt einde van de fiscale faciliteiten tot gevolg hebben. Om deze reden is de fictiebepaling art lid 4 Wet IB 2001 in de wet opgenomen. Dankzij deze fictiebepaling mag de vertrekkende partner de woning nog twee jaar als eigen woning in box 1 in aanmerking nemen, ook als deze partner inmiddels al een nieuwe eigen woning heeft. Voor zowel de vertrekkende partner als de partner die in de woning achterblijft (mits deze partner volledige of gedeeltelijke eigendom heeft) is nu sprake van een eigen woning in box 1. De achtergebleven partner heeft nog steeds een eigen woning op grond van art lid 1 Wet IB 2001, en de vertrekkende partner op grond van het vierde lid van dit wetsartikel. Deze bepaling treedt in werking zodra de vertrekkende partner de eigen woning duurzaam verlaat. 38 Of daadwerkelijk sprake is van een duurzaam gescheiden leven, dient beoordeeld te worden aan de hand van feitelijke omstandigheden. Gubbels (2011) merkt echter op dat tot het moment dat het echtscheidingsverzoek daadwerkelijk is ingediend, er twijfel mogelijk is of aan de definitie van het duurzaam gescheiden leven wordt voldaan. Zij is van mening dat als dit niet af te leiden is uit de feiten, er aangesloten moet worden bij het standpunt van beide partners M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, M.J.J.R. van Mourik, Gewezen partnerschap en scheidingsfictie van art lid 4 Wet IB 2001, WPNR 2012/6953, Zie art lid 4 Wet IB M.J.J.R. van Mourik, Gewezen partnerschap en scheidingsfictie van art lid 4 Wet IB 2001, WPNR 2012/6953, N.C.G. Gubbels, Het nieuwe (gecoördineerde partnerbegrip) in de Inkomstenbelasting en de Successiewet, WPNR 2011/6885,

12 Tijdens de scheidingsregeling Om van de fictiebepaling van art lid 4 Wet IB 2001 gebruik te kunnen maken, dienen de belastingplichtigen aan enkele voorwaarden te voldoen. Allereerst is van belang dat er sprake was van een fiscaal partnerschap. Vervolgens is het van belang dat de vertrekkende partner een ander hoofdverblijf heeft. Als het hoofdverblijf niet daadwerkelijk wordt verplaatst, verbindt de eigenwoningregeling geen gevolgen aan de toestand van het duurzaam gescheiden leven. Als bijvoorbeeld beide ouders ter wille van hun kinderen om en om in de eigen woning verblijven, is de woning voor beiden nog steeds een eigen woning en geldt voor beiden art lid 1 Wet IB Behalve dat de vertrekkende partner een ander hoofdverblijf dient te hebben, is het van belang dat de gewezen partner in de eigen woning blijft wonen. Onder gewezen partner wordt in dit verband verstaan: de partner van wie men duurzaam gescheiden leeft. 40 Een voorbeeldsituatie die zich voor kan doen in de twee jaar dat de scheidingsregeling geldt: eerst woont partner X een jaar in de eigen woning, waarna toch partner Y in de woning gaat wonen. Als de letterlijke tekst van art Lid 4 Wet IB gevolgd wordt, heeft partner X op het moment dat partner Y in de woning trekt eveneens twee jaar recht op de faciliteit van dit vierde lid. Van Mourik (2012) is van mening dat bij een dergelijke situatie de termijn van de scheidingsregeling niet opnieuw in dient te gaan op het moment dat partner Y in de woning trekt, tenzij de faciliteiten van art lid 4 Wet IB 2001 onbenut zijn gebleven. 41 Op het moment dat de partner die aanvankelijk in de eigen woning blijft wonen binnen de tweejaarstermijn de woning toch verlaat, met als doel de woning te verkopen, eindigt de scheidingsregeling en belandt men in de verhuisregeling van art lid 2 Wet IB De verhuisregeling houdt in het kort in dat de woning in dat kalenderjaar en de twee (tijdelijk verruimd naar drie) jaren daarna als fictieve eigen woning kan worden aangemerkt, waardoor de woning gedurende deze periode in box 1 valt. De termijn voor de verhuisregeling start op het moment dat de desbetreffende partner de eigen woning verlaat. Voor de partner die als eerste de eigen woning verlaat, geldt de verhuisregeling dus vanaf het moment van duurzaam gescheiden leven. Voor de partner die aanvankelijk in de eigen woning blijft wonen, geldt de verhuisregeling vanaf het moment dat de partner in kwestie de eigen woning verlaat Het einde van de scheidingsregeling De fictiebepaling van art lid 4 Wet IB 2001 geldt maximaal twee jaar vanaf het moment dat men duurzaam gescheiden gaat leven. Het is mogelijk dat de regeling eerder eindigt dan deze twee jaar. Hiervan is sprake op het moment dat de woning ook voor de achtergebleven 40 M.J.J.R. van Mourik, Gewezen partnerschap en scheidingsfictie van art lid 4 Wet IB 2001, WPNR 2012/6953, M.J.J.R. van Mourik, Gewezen partnerschap en scheidingsfictie van art lid 4 Wet IB 2001, WPNR 2012/6953, M.J.J.R. van Mourik, Gewezen partnerschap en scheidingsfictie van art lid 4 Wet IB 2001, WPNR 2012/6953,

13 partner geen hoofdverblijf meer vormt. Na de uiterlijke twee jaar dat de fictie geldt, gaat de woning bij de vertrekkende partner (voor zover hij gerechtigd is tot de (economische) eigendom) naar box 3. De rente is nu niet meer aftrekbaar als hypotheekrenteaftrek in box 1. De woning verminderd met de schuld wordt nu forfaitair belast tegen de waarde in het economische verkeer. Tevens is de bijleenregeling nu van toepassing. Deze regeling komt kort aan bod in paragraaf De partner die nog in het huis woont en na de termijn van de regeling gerechtigd is tot (een deel van) de (economische) eigendom, heeft nu nog steeds (voor dat deel) een eigen woning op grond van art lid 1 Wet IB Het vierde lid van art Wet IB 2001 is in de wet gekomen om partners de tijd te geven voor de formele afwikkeling van de huwelijksgoederengemeenschap. Als de formele afwikkeling binnen deze termijn plaatsvindt, eindigt de scheidingsregeling echter niet. 44 Hoogeveen (2013) acht deze uitkomst onjuist. Zij is van mening dat indien de formele afwikkeling binnen deze twee jaar plaatsvindt, er geen reden is om de volledige twee jaar de faciliteit toe te kennen. 45 Van Mourik (2012) merkt daarentegen op dat partners die de eigendom in of na de tweejaarstermijn verkrijgen, hier in het gelijk worden gesteld met partners bij wie de volledige eigendom bij aanvang van de scheidingsregeling al was toegedeeld. 46 Een voorbeeld ter illustratie: partner X en partner Y zijn gehuwd in koude uitsluiting. Partner X is eigenaar van de eigen woning. Tot het vermogen van partner Y behoort geen (economische) eigendom van de woning. Partner X en Y besluiten duurzaam uit elkaar te gaan. Partner X verlaat de woning en partner Y blijft in de woning wonen. De (economische) eigendom staat nu op voorhand al vast, de woning behoort immers tot het vermogen van partner X. Toch geldt voor partner X nu twee jaar lang de scheidingsregeling. Vergelijk deze situatie met de volgende: Partner M en partner V zijn gehuwd in gemeenschap van goederen. Zij gaan duurzaam uit elkaar. Partner M verlaat de woning, partner V blijft in de woning wonen. De woning wordt binnen de tweejaarstermijn van de scheidingsregeling toegedeeld aan partner M. Door de formele afwikkeling niet het einde te laten betekenen van de scheidingsregeling, wordt partner X in de eerste situatie gelijk behandeld met partner M in de tweede situatie. De formele afwikkeling van de woning binnen de tweejaarstermijn van de scheidingsregeling kan wel gevolgen hebben voor de bijleenregeling. Dit komt aan bod in paragraaf De invloed van het huwelijksvermogensrecht Als men een huwelijk aangaat kan gekozen worden tussen verschillende huwelijksvermogensrechtelijke regimes. Allereerst hebben partners de mogelijkheid om in gemeenschap van goederen te huwen. Daarnaast zijn verschillende huwelijkse voorwaarden mogelijk. In deze thesis wordt de nadruk gelegd op het huwelijk in gemeenschap van goederen en het huwelijk in koude uitsluiting. Bij een huwelijk in gemeenschap van goederen is er geen 43 M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, A.J.M. Arends, Cursus Belastingrecht, Deventer: Kluwer 2013, IB C.d 45 M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, M.J.J.R. van Mourik, Gewezen partnerschap en scheidingsfictie van art lid 4 Wet IB 2001, WPNR 2012/6953,

14 privévermogen, alle bezittingen behoren tot de gemeenschap. Bij een huwelijk in koude uitsluiting is er daarentegen geen enkele gemeenschap. Als twee personen een huwelijk aangaan zonder huwelijkse voorwaarden op te stellen, geldt van rechtswege een gemeenschap van goederen. Tijdens het huwelijk kan men huwelijkse voorwaarden opstellen, wijzigen, of opheffen. Bij opheffing van de huwelijkse voorwaarden geldt ook van rechtswege de gemeenschap van goederen. 47 Op het moment dat men duurzaam gescheiden leeft, is het huwelijk nog niet officieel ontbonden. Civielrechtelijk zijn de partners nog steeds elkaars echtgenoot en fiscaalrechtelijk is men is nog steeds fiscaal partner en dus kan gebruik worden gemaakt van de vrije toerekening van inkomensbestanddelen op grond van art Wet IB Zolang art Wet IB 2001 vrije toerekening toestaat, kan het onderzoek naar de aftrekbaarheid van de rente achterwege blijven. De staatssecretaris keurt op grond van art Wet IB 2001 goed dat, ongeacht wie van beide partners de schuld is aangegaan en wie de betaler van de rente is, de hypotheekrente aftrekbaar blijft. Dit strookt overigens ook met de bedoeling van de wetgever. Of dit juist is in juridische zin, is betwistbaar. 48 Zo meent de redactie van NTFR (2005) dat allereerst per belastingplichtige het belastbare inkomen moeten worden vastgesteld, en daarna pas de vrije toerekening kan plaatsvinden. 49 Gubbels (2012) is het hier niet mee eens. Zij is van mening dat allereerst moet worden bepaald in welke verhouding het inkomensbestanddeel eigen woning dient te worden toegerekend, en vervolgens het belastbare inkomen pas dient te worden vastgesteld. Dit strookt ook met de bedoeling van de wetgever, die een juridisch complexe toerekeningssystematiek wilde voorkomen. 50 De (naar rato van de schuldverhouding) teveel betaalde rente is echter wel van belang voor de kwalificatie van alimentatie. Teveel betaalde rente kan worden gezien als alimentatie in natura Het huwelijk in gemeenschap van goederen Als partners uit elkaar gaan die in gemeenschap van goederen gehuwd zijn, is de civielrechtelijke gerechtigdheid in beginsel het uitgangspunt bij de vraag in welke mate er sprake is van een eigenwoning en eigenwoningschuld. Civielrechtelijk zijn beide partners gerechtigd tot de helft van de huwelijksgemeenschap. Beiden zijn zij gerechtigd tot 50% van het eigenwoningforfait en 50% van de hypotheekrenteaftrek Het eigenwoningforfait Als partner X de woning verlaat, en partner Y in de woning blijft wonen, geniet partner Y het gehele woongenot, terwijl hij maar gerechtigd is tot 50% hiervan. Dit extra woongenot kan worden aangeduid als alimentatie in natura. Het gaat hierbij om een onderhoudsverplichting die voortvloeit uit het familierecht. 52 Deze aanduiding geldt in de meeste gevallen op het moment dat de partner die in de woning blijft, geen vergoeding 47 B.M.E.M., Schols, Estate Planning, Deventer: Kluwer 2013, N.C.G. Gubbels, Bij wie is de hypotheekrente aftrekbaar? WPNR 2007/6702, NTFR 2005/ N.C.G. Gubbels, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, Zie art. 6.3 lid 1 a jo. art. 6.3 lid 2 Wet IB

15 betaalt voor zijn woongenot. 53 In dat geval mag partner X op zijn helft van het eigenwoningforfait ditzelfde bedrag als persoonsgebonden aftrek in aanmerking nemen, en de partner Y geeft bovenop zijn helft van het eigenwoningforfait ditzelfde bedrag aan als periodieke uitkering. 54 Per saldo wordt de partner die de woning heeft verlaten nu niet belast voor het eigenwoningforfait en de achterblijvende partner voor het gehele eigenwoningforfait. 55 Door de vrije toerekening van art is het mogelijk dat de onderhoudsverplichting bij dezelfde partner tot zowel inkomsten als aftrek leidt. 56 Het is ook mogelijk dat partner Y wél een vergoeding betaalt voor het woongenot. In dat geval is er geen sprake van een periodieke uitkering of persoonsgebonden aftrekpost De hypotheekrenteaftrek De rente is slechts aftrekbaar indien sprake is van een eigenwoningschuld, en deze eigenwoningschuld tot het vermogen van de belastingplichtige behoort en de rente drukt. Rente drukt indien deze ten laste van het vermogen van de belastingplichtige komt. De schuld behoort tot de gemeenschap. Het maakt hierbij niet uit of een van beiden de rente daadwerkelijk betaalt. Ook als partner X de rente betaalt voor partner X en partner Y, blijft de rente aftrekbaar bij beide partners. De schuld gaat partners nog steeds in gelijke mate aan. 58 De teveel betaalde rente is echter wel van belang voor de kwalificatie van alimentatie. Een voorbeeld ter illustratie: Partner X en Y gaan scheiden. Zij zijn gehuwd in gemeenschap van goederen. Parter Y blijft in de woning achter, partner X verlaat de eigen woning en betaalt tevens alle hypotheekrente. Het is mogelijk dat dit als alimentatie wordt gekwalificeerd. De feiten zijn doorslaggevend, echter is het wel raadzaam voor beide echtgenoten om hier duidelijke afspraken over te maken. 59 Indien de teveel betaalde rente wordt gekwalificeerd als alimentatie, kan dit als persoonsgebonden aftrekpost in aanmerking worden genomen door partner X. Partner Y geeft ditzelfde bedrag aan als periodieke uitkering. Per saldo geniet partner X nu het volledige bedrag aan hypotheekrenteaftrek, de helft daadwerkelijk als hypotheekrenteaftrek, de andere helft als persoonsgebonden aftrekpost. 60 Het is daarentegen ook mogelijk dat partner Y, de bewoner, de volledige hypotheekrente betaalt. Of deze teveel betaalde rente in deze situatie kan worden gekwalificeerd als alimentatie, is nu de vraag. Rechtbank Breda oordeelde dat dit niet als alimentatie kon worden aangemerkt, omdat de partner in kwestie (in dit geval partner X) geen gebruik maakt van woongenot. 61 Partners kunnen ook afgesproken hebben dat hier tijdens de verdeling van de huwelijksgemeenschap rekening mee wordt gehouden. In dat geval krijgt partner X een 53 HR 23 januari 1974, BNB 1974/55 & Hof Amsterdam 27 juni 2002, V-N 2002/ Zie art. 6.3 Wet IB Zie art , eerste lid, onderdeel b jo. art , tweede lid, Wet IB M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, N.C.G. Gubbels, Eigen woning en echtscheiding, Fiscaal Praktijkblad, 2013(5), M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, Rechtbank Breda 22 februari 2007, V-N 2007/

16 vordering op partner Y en is van alimentatie geen sprake. De teveel betaalde rente kan ook als gebruiksvergoeding worden gekwalificeerd Het huwelijk in koude uitsluiting De scheidingsregeling blijft ongeacht het huwelijksgoederenregime gelden. 63 Als de partners getrouwd zijn onder huwelijkse voorwaarden, en de eigen woning is een gemeenschappelijk vermogensbestanddeel, dan zijn de gevolgen hetzelfde als bij een huwelijk in gemeenschap van goederen. Als de eigen woning tot het vermogen van een van de partners behoort, dan geniet alleen de desbetreffende eigenaar in beginsel het eigenwoningforfait. Dit kan dus ook de vertrekkende partner zijn. Zelfs een finaal verrekenbeding brengt geen andere uitkomst met zich mee, aangezien een verrekenbeding alleen een vorderingsrecht doet ontstaan en geen eigendomsrecht. 64 Ook bij gehuwden in koude uitsluiting is het mogelijk dat sprake is van alimentatie tijdens de periode van duurzaam gescheiden leven. Een voorbeeld ter illustratie: Partner X en partner Y zijn gehuwd in koude uitsluiting. Partner X is eigenaar van de eigen woning, en verlaat deze. Partner Y blijft in de woning wonen. Tot het vermogen van partner X behoort de eigenwoningschuld, en tevens betaalt partner X alle hypotheekrente. Partner Y maakt nu gebruik van het gehele woongenot, terwijl tot het vermogen van partner Y geen (economische) eigendom behoort. Partner Y geeft nu het gehele eigenwoningforfait aan als periodieke uitkering, en bij partner X is ditzelfde bedrag aftrekbaar als persoonsgebonden aftrekpost. De hypotheekrenteaftrek kan partner X in aanmerking nemen: de schuld behoort tot zijn vermogen en drukt op hem Samenvatting en conclusie De scheidingsregeling, opgenomen in art lid 4 Wet IB 2001, geldt voor de vertrekkende partner op het moment dat fiscaal partners duurzaam gescheiden gaan leven. De partner die de eigen woning duurzaam heeft verlaten, kan nu gedurende twee jaar de woning toch als eigen woning aan blijven merken in box 1. Op dit punt is men nog wel fiscaal partner en is tevens vrije toerekening van inkomensbestanddelen mogelijk op grond van art Wet IB De scheidingsregeling kan uiterlijk twee jaar worden toegepast, en is toepasbaar ongeacht onder welk huwelijksgoederenregime men gehuwd is. Bij een huwelijk in gemeenschap van goederen zijn beide partners gerechtigd tot 50% van de economische eigendom, en behoort 50% van de eigenwoningschuld tot het vermogen van beide partners. 66 Het doet er in deze situatie niet toe wie de rente betaalt, de rente is bij beiden voor 50% aftrekbaar. 67 Dit heeft de staatssecretaris besloten. Of dit juridisch juist is, is maar de vraag, echter strookt het op deze wijze wel met de bedoeling van de wetgever en gaat in de periode van duurzaam gescheiden leven geen hypotheekrenteaftrek verloren. De (naar rato van de schuldverhouding) teveel betaalde is echter wel van belang voor de 62 N.C.G. Gubbels, Eigen woning en echtscheiding, Fiscaal Praktijkblad, 2013(5), M.J.J.R. van Mourik, Gewezen partnerschap en scheidingsfictie van art lid 4 Wet IB 2001, WPNR 2012/6953, M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, N.C.G. Gubbels, Eigen woning en echtscheiding, Fiscaal Praktijkblad, 2013(5), Zie art en Wet IB Zij mogen ook voor een andere verdeling kiezen, zie art Wet IB

17 kwalificatie van alimentatie. Indien geen sprake is van alimentatie kan er sprake zijn van een gebruiksvergoeding, of een vordering. Tevens sprake zijn van alimentatie wat betreft het woongenot waar de partner die hier gebruik van maakt niet tot gerechtigd is op grond van de (economische) eigendom. 68 De scheidingsregeling is ingesteld om partners tijd te geven voor de formele afwikkeling van de huwelijksgoederengemeenschap. Desondanks betekent de formele afwikkeling binnen de termijn van de regeling niet het einde van de toepassing ervan. Naar de mening van Hoogeveen (2013), is dit onjuist. 69 Zij ziet geen reden voor de toepassing na de formele afwikkeling. Van Mourik (2012) merkt echter op dat partners die de eigendom in of na de tweejaarstermijn verkrijgen, net zo lang van de faciliteiten van de scheidingsregeling gebruik kunnen maken als partners aan wie de volledige eigendom bij aanvang van de scheidingsregeling al was toegedeeld N.C.G. Gubbels, Eigen woning en echtscheiding, Fiscaal Praktijkblad, 2013(5), M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, M.J.J.R. van Mourik, Gewezen partnerschap en scheidingsfictie van art lid 4 Wet IB 2001, WPNR 2012/6953,

18 Hoofdstuk 4: De echtscheiding 4.1. Inleiding In dit hoofdstuk staat de periode na het duurzaam gescheiden leven centraal. In paragraaf 4.2 wordt ingegaan op de civielrechtelijke en fiscaalrechtelijke gevolgen van de indiening van het echtscheidingsverzoek. In paragraaf 4.3 en 4.4 wordt aandacht besteed aan de gevolgen van de indiening van het echtscheidingsverzoek op het moment dat men respectievelijk in gemeenschap van goederen of in koude uitsluiting is gehuwd. In deze paragrafen worden verschillende scenario s geschetst, gericht op de eigen woning waarvan sprake kan zijn in deze fase. In deze paragrafen wordt uitgebreid aandacht besteed aan wie de rente betaalt onder de verschillende huwelijksvermogensrechtelijke regimes, en welke gevolgen dit heeft voor de hypotheekrenteaftrek. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een korte samenvatting en conclusie (paragraaf 4.5) De indiening van het echtscheidingsverzoek Civielrechtelijk leidt de indiening van het echtscheidingsverzoek tot een einde van de huwelijksgemeenschap. Er ontstaat een ontbonden gemeenschap. Vanaf dit moment kunnen in beginsel vermogensverschuivingen optreden, en ontstaat er privévermogen. Tot en met het jaar 2010 eindigde het fiscaal partnerschap op het moment dat een van de partners de echtelijke woning verliet. Vanaf dat moment werd het partnerschap fiscaal gezien ontbonden. 71 Vanaf 2011 vindt de ontbinding van het partnerschap pas plaats op het moment dat de partners niet meer op hetzelfde adres in de gemeentelijke basisadministratie staan ingeschreven én het echtscheidingsverzoek of een verzoek tot scheiding van tafel en bed is ingediend bij de rechtbank. 72 Ongehuwd samenwonenden worden daarentegen niet meer als fiscaal partner aangemerkt op het moment dat een van hen niet meer op hetzelfde adres staat ingeschreven in de gemeentelijke basisadministratie, of als zij het samenlevingscontract beëindigen. 73 Als er geen sprake is van een vol jaar fiscaal partnerschap, kan men wel kiezen om een vol jaar als zodanig te worden aangemerkt. Bij het een scheiding zal echter doorgaans niet vaak hiervoor gekozen worden. 74 Zodra er geen sprake meer is van een (vol) jaar fiscaal partnerschap, geldt in beginsel de toerekeningregel van art Wet IB 2001; de voordelen worden genoten naar mate men gerechtigd is tot de eigendom van de eigen woning. 75 Bij een huwelijk in gemeenschap van goederen is dat is dat 50%. Naar mate de eigenwoningschuld tot het vermogen van de partners behoort en de rente op het vermogen van de belastingplichtige drukt is er recht op hypotheekrenteaftrek. 76 Op welk moment de belastingplichtige deze aftrek in aanmerking mag nemen is opgenomen in art Wet IB N.C.G. Gubbels, Het nieuwe (gecoördineerde partnerbegrip) in de Inkomstenbelasting en de Successiewet, WPNR 2011/6885, 3.1 & Zie art. 5a lid 4 AWR 73 Zie art. 1.2 lid 1 f Wet IB M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, M.J.J.R. van Mourik, Belastbare inkomsten uit eigen woning bij scheiding en eigenwoning gerelateerde alimentatie, WPNR, 2012/6953, par Zie art Wet IB

19 4.3. De invloed van het huwelijk in gemeenschap van goederen Het huwelijk in gemeenschap van goederen zuigt in beginsel tot het moment van ontbinding alles aan. Dit maakt het onmogelijk om vermogensverschuivingen te laten plaatsvinden voordat de huwelijksgemeenschap is ontbonden. Deze ontbonden gemeenschap ontstaat op het moment dat het echtscheidingsverzoek is ingediend. 77 Ook na de indiening van het echtscheidingsverzoek blijven de partners gerechtigd tot de helft van het eigenwoningforfait en de eigenwoningschuld, totdat de partners de woning hebben verdeeld. 78 In de paragrafen en komen de gevolgen aan bod waar sprake van kan zijn op het moment dat het echtscheidingsverzoek is ingediend en men niet kiest om voor het volle jaar als fiscaal partner te worden aangemerkt. De woning is nu nog steeds een gemeenschappelijk vermogensbestanddeel Situatie A: Een partner (V) blijft in het huis wonen In Situatie A geldt wat betreft het eigenwoningforfait: beide partners zijn gerechtigd tot 50% van de economische eigendom van de woning, en 50% van de eigenwoningschuld behoort tot het vermogen van beiden. M (man) verlaat de woning en V (vrouw) blijft in de woning wonen. Aangezien V in de woning achterblijft, maakt zij nu gebruik van het gehele woongenot. Het is mogelijk dat de helft van het eigenwoningforfait om deze reden wordt gekwalificeerd als alimentatie. Door enerzijds de periodieke uitkering ter grootte van de helft van het eigenwoningforfait (bij V) te belasten en anderzijds de persoonsgebonden aftrekpost ter grootte van de helft van het eigenwoningforfait (bij M) in aanmerking te nemen, wordt V in dat geval per saldo belast voor het gehele eigenwoningforfait. Het is tevens mogelijk dat V een vergoeding betaalt voor het deel van de woning dat niet tot haar vermogen behoort (50%). In dat geval is geen sprake van alimentatie. 79 In de volgende paragrafen worden fiscale de gevolgen besproken op het moment dat beide partners of een van beiden de hypotheekrente betaalt. Hierbij wordt er telkens van uitgegaan dat V in de woning blijft wonen en dat M de woning heeft verlaten Beide partners betalen de hypotheekrente V die in de woning blijft wonen, heeft nog steeds een eigen woning op grond van art lid 1 Wet IB Ook M, die de woning heeft verlaten, heeft een eigen woning op grond van het vierde lid van dit artikel. Beiden zijn gerechtigd tot 50% van de hypotheekrenteaftrek. De eigenwoningschuld gaat beide partners nog voor de helft aan en de rente drukt voor de helft op beiden. Indien de woning na de scheidingsregeling nog steeds tot het vermogen van beide partners behoort, zijn de gevolgen voor V niet anders dan hierboven beschreven. Voor M verandert er daarentegen wel wat. De woning kwalificeert niet meer voor hem als eigen woning in box 1, maar wordt nu forfaitair belast in box 3. De schuld komt hier op in mindering, maar uiteraard heeft hij nu geen recht meer op hypotheekrenteaftrek in box M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, Zie art. 1:100 lid 1 BW 79 N.C.G. Gubbels, Eigen woning en echtscheiding, Fiscaal Praktijkblad, 2013(5), M.J.J.R. van Mourik, Gewezen partnerschap en scheidingsfictie van art lid 4 Wet IB 2001, WPNR 2012/6953,

20 Na de termijn van de scheidingsregeling krijgt M te maken met de bijleenregeling. De bijleenregeling houdt in het kort in, dat er bij (fictieve) vervreemding van een eigen woning, een eigenwoningreserve wordt gevormd voor zover de opbrengst de eigenwoningschuld overschrijdt. 81 Over dit eigenwoningreserve is geen hypotheekrente aftrekbaar bij een nieuwe eigen woning. De wetgever gaat er namelijk vanuit dat de opbrengst van de oude eigen woning wordt aangewend voor de aankoop van een nieuwe woning. 82 Indien partners gehuwd zijn in gemeenschap van goederen, is het mogelijk dat zij binnen of buiten de tweejaarstermijn van de scheidingsregeling de eigen woning toedelen aan ofwel de bewoner ofwel de partner die de woning heeft verlaten. Met betrekking tot de bijleenregeling wordt de omvang van het eigenwoningreserve bepaald op het moment dat de woning niet meer kwalificeert als (fictieve) eigen woning. De waarde van de woning kan nu hoger of lager liggen dan ten tijde van de daadwerkelijke verdeling. Hoogeveen (2012) acht dit niet wenselijk. Zij is van mening dat het standpunt van de staatssecretaris niet in overeenstemming is met de bedoeling van de bijleenregeling. Tijdens de verdeling is namelijk al duidelijk geworden wie geen gerechtigdheid meer heeft tot de woning. Tevens merkt Hoogeveen op dat het standpunt van de staatssecretaris al was gegeven voordat de bijleenregeling was ingevoerd De bewoner (V) betaalt alle hypotheekrente Bij wie de hypotheekrente aftrekbaar is, is op het moment dat een van beiden alle rente betaalt afhankelijk van de feitelijke omstandigheden. De schuld behoort immers nog steeds voor de helft tot het vermogen van beiden. Het is hierbij van belang welke afspraken de partners hebben gemaakt. 84 Na de termijn van de scheidingsregeling is voor M sprake van de bijleenregeling. 85 Ook hier is het van belang welke afspraken partners hebben gemaakt. A) Over de hypotheekrente zijn geen afspraken gemaakt Indien V alle rente betaalt, heeft zij in beginsel een regresvordering op M ter grootte van de teveel betaalde hypotheekrente. M, die de woning heeft verlaten, betaalt geen hypotheekrente. Als deze regresvordering wordt voldaan, verrekend, ter beschikking wordt gesteld, of rentedragend wordt, dan is de hypotheekrente aftrekbaar bij M. 86 Indien de vordering nooit wordt voldaan, verdampt de helft van de hypotheekrenteaftrek. 87 Hoogeveen (2013) is van mening dat dit niet de bedoeling kan zijn geweest van de wetgever. Zij ziet deze betaling als gebruiksvergoeding. 88 Ook Van Mourik (2012) meent dat deze verdamping van de hypotheekrenteaftrek niet strookt met de bedoeling van de wetgever. Hij is van mening dat aangesloten dient te worden bij het draagkrachtbeginsel. De 81 Zie art aa Wet IB M.J.J.R. van Mourik, De herziene eigenwoningregeling, Deventer: Kluwer 2013, p M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012, N.C.G. Gubbels, Eigen woning en echtscheiding, Fiscaal Praktijkblad, 2013(5), Zie paragraaf Zie art Wet IB N.C.G. Gubbels, Eigen woning en echtscheiding, Fiscaal Praktijkblad, 2013(5), M.J. Hoogeveen, Inkomstenbelasting en de gevolgen van een (echt)scheiding, Fiscale geschriften: 2012,