Toedeling kapitaalverzekeringen en lijfrenten bij echtscheiding vergemakkelijkt?

Transcriptie

1 Drs. Rianne M. Kavelaars-Niekoop FB 1 Toedeling kapitaalverzekeringen en lijfrenten bij echtscheiding vergemakkelijkt? Een kapitaalverzekering kan alleen als een kapitaalverzekering eigen woning worden aangemerkt als een verzoek is ingediend bij de aangifte IB 1 Directeur van een bedrijf voor vaktechnische ondersteuning en mediator. 2 Wet van 16 december 2004, Stb. 2004, Besluit van 30 januari 2006, nr. CPP2005/2169M. De afwikkeling van een echtscheiding heeft vaak grote fiscale gevolgen. Wanneer twee personen gaan scheiden moeten de vermogensbestanddelen die deel uitmaken van de (beperkte) huwelijksgemeenschap worden toegedeeld. Overigens geldt voor een geregistreerd partnerschap hetzelfde. Soms is de samenstelling van een huwelijksgemeenschap dusdanig dat het niet gemakkelijk is de vermogenbestanddelen toe te delen zonder daarbij een partner over te bedelen. Niet alle vermogensbestanddelen zijn immers gemakkelijk splitsbaar. Te denken valt aan de situatie waarin de huwelijksgemeenschap bestaat uit een woning met een waarde in het economische verkeer van , waarop een hypotheek rust en een spaarsaldo van Het komt voor dat een vermogensbestanddeel dat tot het privé-vermogen van een echtgenoot behoort wordt overgedragen aan de andere echtgenoot om deze overbedeling te compenseren. In de praktijk ondervindt men veel problemen bij het toedelen, splitsen of overnemen van kapitaalverzekeringen. Dit komt nogal eens voor bij echtscheiding of het uitwerken van huwelijkse voorwaarden. Om daaraan tegemoet te komen is bij Fiscale Onderhoudswet van de Wet IB 2001 met ingang van 1 maart 2005 aangepast. Daarbij werden drie wijzigingen aangebracht: - de beperking in kring van verzekerden voor de kapitaalverzekering eigen woning werd opgeheven; - de kapitaalverzekering eigen woning kan bij beëindiging van een huwelijk of een duurzame gezamenlijke huishouding geruisloos worden verdeeld; - het schuldbegrip voor de vrijstelling van de kapitaalverzekering eigen woning werd gelijk gesteld aan de eigenwoningschuld in de bijleenregeling. Dat was echter niet afdoende. Ook de staatssecretaris van Financiën was daarvan doordrongen. Daarom is recentelijk in een besluit nader op de toedeling, voortzetting en overneming van kapitaalverzekeringen en lijfrenten bij echtscheiding ingegaan, 3 om aan de praktische problemen die hierbij werden ondervonden tegemoet te komen. Maar is de wetgever daarin ook geslaagd? 1. Verscheidene soorten kapitaalverzekeringen Sinds de invoering van de Wet IB 2001 kunnen de volgende soorten kapitaalverzekeringen worden onderscheiden: - de kapitaalverzekering valt in box 1; - de kapitaalverzekering valt in box 3. Voor op 31 december 2000 bestaande kapitaalverzekeringen geldt een overgangsregeling. Dit kunnen zowel verzekeringen zijn van vóór de Brede Herwaardering (vóór 1 januari 1992) als kapitaalverzekeringen die onder het Brede Herwaarderingsregime zijn afgesloten. De kapitaalverzekering afgesloten bij de eigen BV blijft in dit stuk buiten beschouwing. De fiscale gevolgen van de verdeling van kapitaalverzekeringen (maar hetzelfde geldt voor de overneming of voortzetting) zijn niet hetzelfde voor elk type kapitaalverzekering. Ook het fiscale regime waaronder de kapitaalverzekering valt is van belang. 2. Kapitaalverzekering eigen woning (box 1) 2.1. Algemeen Bij de financiering van de eigen woning met een hypotheek wordt vaak als onderdeel van de spaarof levenhypotheek een kapitaalverzekering gesloten. De uitkering uit deze kapitaalverzekering wordt dan gebruikt om bij leven of overlijden de hypotheekschuld af te lossen. Blijkt uit de polis dat er een directe koppeling bestaat tussen de kapitaalverzekering en de hypotheekschuld van de eigen woning, dan kan de kapitaalverzekering als een kapitaalverzekering eigen woning worden aangemerkt. Een kapitaalverzekering kan alleen een kapitaalverzekering eigen woning zijn als een verzoek is juni ESTATE PLANNER 7

2 Een fictieve uitkering vindt plaats als de verzekering wordt toegedeeld aan degene die niet de eigenaar van de woning is 4 Art lid 1 Wet IB Besluit van 29 april 2004, nr CPP2004/476M, V-N 2004/ Art lid 2 onderdeel c Wet IB Art lid 3 Wet IB Art Wet IB De hoge vrijstelling bedraagt , de lage vrijstelling Art lid 5 Wet IB gedaan bij de belastinginspecteur bij het indienen van de aangifte. Bestond de kapitaalverzekering al op 1 januari 2001, dan moest het verzoek plaats vinden uiterlijk bij het indienen van de aangifte inkomstenbelasting Wordt op een later tijdstip een kapitaalverzekering afgesloten, dan moet het verzoek om de kapitaalverzekering als een kapitaalverzekering eigen woning aan te merken, worden gedaan bij de aangifte over het jaar waarin de kapitaalverzekering wordt gesloten. Een eenmaal gedaan verzoek is onomkeerbaar. Het rentebestanddeel van de uitkering uit een kapitaalverzekering eigen woning is belast in box 1, met dien verstande dat in de wet vrijstellingen zijn opgenomen. De kapitaalverzekering eigen woning waarop de vrijstellingen van toepassing zijn, is de verzekering die gekoppeld is aan de woning die voor de verzekeringnemer, zijn echtgenoot of degene met wie hij duurzaam een gemeenschappelijk huishouden voert, een eigen woning in de zin van de Wet IB 2001 vormt. 4 In deze omschrijving schuilt in geval van echtscheiding nu het probleem. Wordt niet meer aan de voorwaarden eigen woning voldaan, dan wordt de verzekering geacht tot uitkering te zijn gekomen. Het rentebestanddeel in de (fictieve) uitkering is dan belast in box Versoepeling van eisen voor fiscaal geruisloze toedeling In het verleden kon de kapitaalverzekering eigen woning fiscaal geruisloos worden toegedeeld als de betrokken kapitaalverzekering deel uitmaakte van een (beperkte) huwelijksgemeenschap. Waren partners gehuwd onder huwelijkse voorwaarden dan kon fiscaal geruisloze doorschuiving alleen plaats vinden als de kapitaalverzekering behoorde tot een beperkte gemeenschap. Bij besluit van 29 april is deze eis versoepeld; voor de fiscaal geruisloze overgang naar de andere partner is het niet langer noodzakelijk dat de kapitaalverzekering eigen woning behoort tot een gemeenschap. Voor het besluit gold een terugwerkende kracht tot 1 januari De vraag rijst in hoeverre een kapitaalverzekering na toedeling (of ingeval van privé-vermogen overneming of voortzetting van) aan één van de partners nog aan de voorwaarden voor een kapitaalverzekering eigen woning voldoet. Als de nieuwe verzekering een voortzetting is van de oude, dan is dat in beginsel geen probleem. In de parlementaire stukken van de Fiscale Onderhoudswet is opgemerkt dat er echter geen sprake mag zijn van een nieuw contract Problemen als geen sprake meer was van een eigen woning Het komt vaak voor dat beide partners eigenaar zijn van de woning, dat de man de woning verlaat en de vrouw in de woning achterblijft. De hypotheek met kapitaalverzekering gaat over naar de man. Voor hem vormt het huis dan echter geen eigen woning meer. Hetzelfde geldt als de man alleen eigenaar was van de woning en de vrouw in de woning achterblijft. De man is in deze situaties voor de kapitaalverzekering geen toegestane verzekerde meer. 6 Is degene die de verzekering krijgt toegedeeld niet de eigenaar van de woning, dan vindt voor de inkomstenbelasting een fictieve uitkering plaats. 7 Er is geen daadwerkelijk inkomen genoten, maar er moet wel inkomen worden aangegeven. In die situatie is het wel mogelijk gebruik te maken van de hoge vrijstelling, 8 zelfs als nog geen vijftien of twintig jaar premie is betaald. Na de fictieve uitkering verhuist de polis naar box 3. Vanaf dat moment is jaarlijks vermogensrendementsheffing verschuldigd over de gemiddelde waarde van de verzekering. Inmiddels is ook deze regeling aangepast. Besluit de eigenaar van de polis binnen drie jaar (opnieuw) een woning te kopen die aangemerkt wordt als eigen woning, dan kan de kapitaalverzekering opnieuw worden aangemerkt als kapitaalverzekering eigen woning, indien de polis aan de nieuwe woning gekoppeld wordt. 9 De nog resterende vrijstelling in box 1 wordt dan verhoogd met de genoten vrijstelling bij de fictieve uitkering. Het verschil tussen de waarde van de verzekering, verminderd met het rentebestanddeel in de fictieve uitkering, verminderd met de betaalde premies, mag dan als extra betaalde premie worden aangemerkt. Dit alles heeft tot gevolg dat de verzekeringnemer weer recht krijgt op de volledige vrijstelling kapitaalverzekering eigen woning. Aan de andere kant heeft dat ook tot gevolg dat wanneer een partner 8 ESTATE PLANNER - juni 2006

3 De verhuisregeling geldt niet voor op 30 december 2000 bestaande verzekeringen die worden omgezet in een kapitaalverzekering eigen woning 10 Art Wet IB Art Wet IB Art. 65 AWR. 13 Art , tweede lid Wet IB dit geldt voor alle kapitaalverzekeringen die niet bestonden op 14 september de eigen woning verlaat en de polis meeneemt, maar niet binnen de driejaarsperiode aan een (andere) eigen woning koppelt, de polis geacht wordt fictief tot uitkering te zijn gekomen. Het gevolg is dan belastingheffing over het rentebestanddeel na aftrek van de vrijstelling Splitsing van polissen Het is ook mogelijk dat de polis gesplitst wordt in twee polissen. Beide polissen kunnen dan gezien worden als een voortzetting van de oude polis, mits beide personen een eigen woning bezitten waaraan de polis wordt gekoppeld. Om de bandbreedte te berekenen wordt de reeds betaalde premie evenredig aan de polissen toegerekend. De kring van personen die als verzekerde kan fungeren van een kapitaalverzekering eigen woning is sinds 1 maart 2005 uitgebreid. Het is nu mogelijk bij het beëindigen van een huwelijk of een duurzaam gezamenlijke huishouding wijzigingen aan te brengen in de persoon van de verzekeringnemer of de begunstigde van een kapitaalverzekering eigen woning zonder dat dit fiscale gevolgen heeft Gedeeltelijke omzetting Ook de gedeeltelijke omzetting van een kapitaalverzekering eigen woning in een andere kapitaalverzekering is fiscaal mogelijk geworden. 11 Deze wijziging is pas op 1 maart 2005 van kracht geworden. Over de periode van 1 januari 2001 tot 1 maart 2005 bleven de problemen (ook voor splitsing van polissen) echter bestaan. Daarom is bij voornoemd besluit goedgekeurd dat de in bovengenoemde wijzigingen neergelegde mogelijkheden tot aanpassing van een kapitaalverzekering eigen woning reeds per 1 januari 2001 mogen worden toegepast. Jammer is echter dat dit pas na vier jaar met terugwerkende kracht gebeurt. De meeste aangiften over 2001 en 2002 zijn immers al onherroepelijk en dat leidt ertoe dat men wel een beroep kan doen op het besluit, maar daarbij afhankelijk is van goedmoedigheid van de belastinginspecteur. Dat betekent dat men een beroep moet doen op de hardheidsclausule van art. 63 AWR. De vraag die daarbij opkomt, is of dan ook voldaan moet zijn aan de voorwaarde dat een ambtshalve vermindering moet leiden tot een minimale teruggaaf. 12 Als de hardheidsclausule kan worden toegepast moet dit in andere gevallen namelijk leiden tot een minimale teruggaaf van Wijziging van het verzekerde lijf De Fiscale Onderhoudswet 2004 was niet geheel duidelijk over het antwoord op de vraag of het ook mogelijk was het verzekerde lijf te wijzigen. Bij besluit van 30 januari 2006 is dit recht gezet. Aanpassing van het verzekerde lijf is mogelijk als deze plaats vindt als gevolg van scheiding, mits dit er niet toe leidt dat een nieuw contract tot stand komt. In de praktijk zal dit ertoe leiden dat altijd een fiscaal geruisloze omzetting aan de orde is. Wat nog rest is het nadeel dat de vrijstelling kapitaalverzekering eigen woning na echtscheiding in veel situaties nog maar de enkelvoudige vrijstelling is (en niet de dubbele zoals tijdens het huwelijk gold) De verhuisregeling De verhuisregeling 13 houdt tegemoetkomende regels in voor de situatie dat aan de belastingplichtige geen eigen woning meer ter beschikking staat met als gevolg dat de kapitaalverzekering fictief tot uitkering komt. De voormalige gezamenlijke eigen woning mag nog ten hoogste twee jaren door de vertrekkende partner als een eigen woning worden aangemerkt onder voorwaarde dat aannemelijk is dat de woning gedurende die periode aan de achterblijvende voormalige partner ter beschikking staat. De fictieve uitkering wordt daarmee voor de duur van deze periode uitgesteld. De verhuisregeling geldt niet voor op 31 december 2000 bestaande kapitaalverzekeringen, die worden omgezet in een kapitaalverzekering eigen woning. Op het moment dat daar een fictieve uitkering plaats vindt zal direct moeten worden afgerekend. Een schoonheidsfoutje dat de wetgever naar mijn mening zou moeten repareren. 3. Kapitaalverzekeringen in box 3 Als een kapitaalverzekering in box 3 valt en het overgangsrecht 14 niet van toepassing is, hoeft deze fiscaal niet aan specifieke eisen te voldoen. Zij kan fiscaal naar eigen wens worden aangepast en op elke gewenste wijze worden verdeeld of overge- juni ESTATE PLANNER 9

4 dragen. De kapitaalverzekering moet gewaardeerd worden naar de waarde in het economische verkeer. Valt een verzekering wel onder het overgangsrecht, dan kan deze alleen zonder fiscaal nadelige gevolgen worden aangepast als de verzekering niet daadwerkelijk verandert en als de aanpassing plaats vindt in het kader van een boedelverdeling. de werking in dergelijke situaties behouden blijft, mits de (gezamenlijke) premie die verschuldigd is voor de verzekeringsuitkering bij leven en bij overlijden niet hoger wordt Toerekening van een lijfrente bij echtscheiding als de lijfrente niet tot de gemeenschap van goederen behoort Bij echtscheiding komt het vaak voor dat de verzekerd persoon wordt gewijzigd waardoor de hoogte van het verzekerd risico kan wijzigen 15 Art. I onderdeel AN Invoeringswet Wet IB Besluit van 30 januari 2006, nr CPP2005/2169M. 17 Art Wet IB Art. 30i lid 1 onderdeel b jo. art. 30i lid 2 AWR. De revisierente bedraagt 20%. 4. Kapitaalverzekeringen onder het overgangsrecht Bij oude kapitaalverzekeringen komen twee regelingen met eerbiedigende werking voor. In de eerste plaats gaat het om kapitaalverzekeringen, gesloten vóór 1 januari 1992, waarvoor het regime van de Wet IB 1964 blijft gelden. Dit zijn de zogenoemde pre-brede-herwaarderingspolissen. In de tweede plaats betreft het kapitaalverzekeringen, gesloten vóór 15 september 1999, waarvoor de bijzondere waardevrijstelling van box 3 15 kan gelden. Wanneer de ene kapitaalverzekering wordt omgezet in een andere mag het verzekerde kapitaal niet worden verhoogd als de betrokkene het pre-brede- Herwaarderingsregime wil behouden. Hetzelfde geldt voor het behoud van het recht op de bijzondere waardevrijstelling van in box 3 voor de omgezette kapitaalverzekering. Ontbreekt een verzekerd kapitaal dan geldt de voorwaarde dat de premies niet verhoogd mogen zijn. Een verhoging van het verzekerd kapitaal, dan wel bij gebreke daarvan een verhoging van de premies, is wel toegestaan als deze plaats vindt op grond van een normale en gebruikelijke optieclausule. Om te beoordelen of hieraan is voldaan moet zowel getoetst worden bij leven als bij overlijden. Juist bij echtscheiding komt het vaak voor dat de verzekerde persoon gewijzigd wordt, waardoor de hoogte van het verzekerde risico kan wijzigen. En dat kan weer gevolgen hebben voor de hoogte van het deel van de premie dat betrekking heeft op de verzekeringsuitkering bij leven en/of voor de hoogte van het deel van de premie dat betrekking heeft op de verzekeringsuitkering bij overlijden. Zonder nadere regeling zou daardoor de eerbiedigende werking verloren gaan. Omdat de staatssecretaris dit niet wenselijk vond is goedgekeurd dat de eerbiedigen- Op grond van art lid 2 Wet IB 2001 zijn er in het kader van de verdeling van een gemeenschap bij echtscheiding of bij scheiding van tafel en bed mogelijkheden een lijfrente fiscaal geruisloos geheel of gedeeltelijk te vervreemden aan de andere (ex-)echtgenoot of zodanig te wijzigen dat de uitkeringen uit de lijfrente de andere (ex-)echtgenoot toekomen. Er zijn echter situaties denkbaar waarin geen gemeenschap van goederen bestaat, terwijl het toch gewenst is dat de uitkering uit een lijfrente geheel of gedeeltelijk toekomt aan de andere echtgenoot. Daarbij kan gedacht worden aan de situatie waarin de rechter gelast de waarde van een lijfrente te verrekenen, ondanks het feit dat er geen gemeenschap van goederen bestaat. Of situaties waarin op grond van een verrekenbeding de waarde van een lijfrente moet worden verrekend, terwijl geen gemeenschap van goederen bestaat. Het gaat hier dus niet om situaties van toedeling, voortzetting of overneming in het kader van echtscheiding, maar om situaties van verrekening voorafgaand aan de echtscheiding. Wordt de lijfrente geheel of gedeeltelijk vervreemd, of wordt deze zodanig gewijzigd dat de uitkeringen uit de lijfrente geheel of gedeeltelijk aan de andere echtgenoot toekomen, dan kunnen deze handelingen niet fiscaal geruisloos plaatsvinden. Naar de letterlijke wettekst moet het immers gaan om de verdeling van een gemeenschap bij echtscheiding. Het gevolg was dat voor de heffing van de inkomstenbelasting negatieve uitgaven voor inkomensvoorzieningen in aanmerking moesten worden genomen 17 en dat revisierente verschuldigd kon zijn ESTATE PLANNER - juni 2006

5 Het is gewenst dat de wetgever een regeling geeft voor de situatie dat de echtgenoten een verrekenbeding zijn overeengekomen en de overdracht van een kapitaalverzekering plaatsvindt Omdat deze situaties zoveel lijken op hetgeen in de wet is geregeld, met dien verstande dat er geen gemeenschap van goederen is, mag op grond van het besluit van 30 januari 2006 worden aangenomen dat een verdeling heeft plaatsgevonden, waarbij wordt gedaan alsof sprake is van een gemeenschap van goederen. De verzekeraar hoeft in dergelijke situaties bij een gezamenlijk verzoek van de beide partners voor splitsing of toerekening van een lijfrente geen rekening meer te houden met negatieve uitgaven voor inkomensvoorzieningen en revisierente. 6. Verdeling van de gemeenschap De wijze waarop de gemeenschap verdeeld moet worden is vrij. Wel moeten partijen bij de verdeling jegens elkaar de redelijkheid en billijkheid in acht nemen. Doorgaans wordt de verdeling vastgelegd in een echtscheidingsconvenant of een akte van verdeling. De goederen moeten rechtsgeldig geleverd worden. Een levensverzekering wordt geldig geleverd door in de akte van verdeling of in het echtscheidingsconvenant vast te leggen dat de verzekering aan één der ex-partners wordt toegedeeld dan wel dat de verzekering wordt gesplitst. De verzekeringsmaatschappij moet hiervan een afschrift ontvangen. Een andere manier om een kapitaalverzekering geldig te leveren is door beide ex-partners een akte van overdracht te laten ondertekenen en deze aan de verzekeraar te overhandigen. In de praktijk komt het vaak voor dat geldverstrekkers eisen dat de verzekering aan de geldverstrekker verpand wordt zodat deze extra zekerheid heeft. In die situatie kan de geldverstrekker gedurende de looptijd van de lening immers met voorrang verhaal uitoefenen op de verzekering. Als deze kapitaalverzekering moet worden overgedragen is toestemming van de geldverstrekker vereist. 7. Afwikkeling verrekenbedingen Wanneer verrekening of overdracht van een kapitaalverzekering plaatsvindt in het kader van de afwikkeling van een verrekenbeding, opgenomen in huwelijkse voorwaarden, is geen sprake van een gemeenschap. Bij overdracht van een kapitaalverzekering gelden bovengenoemde faciliteiten dan niet en dus zijn fiscale sancties van toepassing. Het zou de wetgever sieren als hij ook daar een passende regeling voor zou vinden zodat deze problemen zich niet voordoen. 8. Tot slot Door een besluit te publiceren waarmee een aantal praktische fiscale problemen ingeval van echtscheiding wordt voorkomen, geeft de staatssecretaris van Financiën aan dat hij er oog voor heeft dat wetgeving en praktijk niet altijd naadloos op elkaar aansluiten. Dat is te prijzen. Het is alleen jammer dat het vijf jaar heeft geduurd voordat hij tot het besef kwam dat dit moest gebeuren. Nu het dikwijls voorkomt dat in huwelijkse voorwaarden een verrekenbeding wordt opgenomen, kan de fiscale wetgever niet achterblijven en zou ook voor deze gevallen een regeling moeten worden gegeven om de ongewenste fiscale consequenties van het verrekenbeding te minimaliseren. juni ESTATE PLANNER 11