Economische Barometer Breda 2007

Transcriptie

1 Economische Barometer Breda 2007 Rabobank Breda

2 In opdracht van: Gemeente Breda, Afdeling Economische Zaken Avans Hogeschool Rabobank Breda Uitgave: Gemeente Breda, Afdeling Onderzoek en Informatie Avans Hogeschool, Academie voor Marketing en Business Management Projectnummer: 1091 Publicatienummer: 1407 Breda, 1 december 2006 Telefoon Internet: Bronvermelding verplicht

3 Samenvatting Inleiding Algemeen beeld Bredase economie Inleiding Ontwikkelingen uit vorige Barometers Samenvatting Economische structuur en werkgelegenheid Inkomen Arbeidsmarkt Economisch profiel Breda Inleiding Samenvatting Internationale handel en logistiek Kennisindustrie Hospitality Breda internationale stad Inleiding Samenvatting Transformatie Bredase economie Breda en de internationale economie Breda internationale stad?! volgens publiek en bedrijfsleven Ruimte voor bedrijvigheid Inleiding Ontwikkelingen uit vorige barometers Samenvatting Bedrijventerreinen Kantoorlocaties Economie van West-Brabant Inleiding Ontwikkelingen uit vorige barometers

4 6.3. Samenvatting Economische structuur en werkgelegenheid West-Brabant Ontwikkelingen arbeidsmarkt Bijlagen Bijlage 1. Verantwoording thermometer- en barometerstand Bredase Economische Barometer Bijlage 2. Literatuur Bijlage.3. Afkortingen / Verklarende woordenlijst 4

5 Gemeente Breda Economische Barometer Breda 2007 Samenvatting De voorliggende rapportage van de Bredase Economische Barometer is de zesde rapportage van het samenwerkingsverband tussen de gemeente Breda, de Rabobank Breda en Avans Hogeschool. In de rapportage wordt een beschrijving gegeven van de economische situatie in Breda en de regio West-Brabant. Medio 2006 is een tussenstand uitgebracht van de barometer. In dit samenvattende hoofdstuk worden in een compacte vorm de belangrijkste resultaten van de Economische Barometer Breda 2007 gepresenteerd. Dit gebeurt aan de hand van een thermometer- en een barometerstand. De thermometerstand geeft inzicht in hoe de Bredase economie er voor staat. Breda wordt hierbij ook vergeleken met de andere grote steden in Nederland. De barometerstand geeft aan wat de economische verwachtingen zijn voor Breda en het biedt aanknopingspunten voor toekomstige beleidsacties. Zie bijlage 1 voor een verantwoording van de thermometer- en barometerstand. Thermometercijfer Bredase Economie Thermometercijfer 6,8 9 8 Inkomensniveau 7, Bedrijfsactiviteit West-Brabant 7 Werkgelegenheidsfunctie 6 Bezettingsgraad Bredase bedrijven 6,8 Werkloosheidsniveau 6, Thermometerstand Het thermometercijfer geeft op basis van een rapportcijfer inzicht in de actuele stand van de Bredase economie. Bij het thermometercijfer staan de eindprestatie-indicatoren van de Bredase economie centraal. Het gaat daarbij op de eerste plaats om het welvaartsniveau van de Bredase bevolking en om het lokale werkloosheidsniveau. Daarnaast is het belangrijk dat de regionale werkgelegenheidsfunctie van Breda overeenstemt met het economische ambitieniveau van de stad. Tenslotte zijn vanuit economisch perspectief een gezond en groeikrachtig lokaal en regionaal bedrijfsleven belangrijk. De thermometerstand 2006 voor de Bredase economie komt uit op een 6,8. De economische situatie heeft zich in Breda verbeterd; ten opzichte van vorig jaar is de thermometerstand met 0,2 punt gestegen. 5

6 Samenvatting Wat betreft het inkomensniveau scoort Breda weliswaar hoog in vergelijking met de meeste andere grote steden in Nederland, maar Breda is in vergelijking met de vorige meting wel een aantal plaatsen gedaald. Het werkgelegenheidsniveau van Breda scoort voor het eerst sinds jaren weer hoger dan het gemiddelde van de grote steden van Nederland. De Bredase werkloosheidssituatie is vergeleken met vorig jaar duidelijk verbeterd, maar ligt nog wel flink boven het niveau van het begin van deze eeuw. Het Bredase bedrijfsleven presteert ook in 2006 weer beter dan een jaar geleden. De bezettingsgraad staat nu op 6,8. Als indicator voor het bedrijfsleven van West-Brabant in zijn geheel is in voorgaande jaren gebruik gemaakt van gegevens van Rabobank Nederland, omdat deze cijfers bij het afronden van de rapportage nog niet beschikbaar waren, is gebruik gemaakt van de uitkomsten van ERBO-enquête van de Kamer van Koophandel. Uit de ERBO-gegevens blijkt dat het bedrijfsleven in West-Brabant het aanzienlijk beter doet dan een jaar geleden. Breda vergeleken met andere steden De thermometerstand geeft inzicht in de korte termijn ontwikkeling van de Bredase economie. In navolgende figuur wordt een vergelijking gemaakt tussen de economische prestaties 27 steden van de G30-steden op een wat langere termijn 1. Op de Y-as staat de economische kracht van de steden aangegeven, uitgedrukt in het aantal banen per 100 inwoners. Op de X-as is aangegeven de werkgelegenheidsontwikkeling over de periode Het gemiddelde van de G30-steden is voor beide indicatoren gelijk gesteld aan 0. Het gaat in de figuur dus om een relatieve positionering. Voor Breda is tevens de positie van 1996, 2002, 2003, 2004 en 2005 weergegeven. 1 Van 3 steden waren bij het verschijnen van de rapportage de werkgelegenheidscijfers nog niet beschikbaar. 6

7 Gemeente Breda Economische Barometer Breda 2007 Economische performance grote steden Losing momentum 30 Moving ahead Eindhoven Leeuwarden Zwolle Arnhem Utrecht Maastricht Breda Venlo Heerlen Breda 2006 Breda 2003 Breda Breda Groeiprestaties Hengelo Rotterdam Almelo -5 Breda 1996 Nijmegen Groningen Amsterdam Amersfoort Den Haag Dordrecht Zaanstad Tilburg Falling further behind Schiedam -10 Enschede Emmen Leiden Economische kracht Deventer Helmond Leleystad Catching up Bron: Lisa, bewerking O&I (figuur ontleend aan European Innovation Scoreboard 2001) De afgelopen jaren dreigde Breda wat betreft economische kracht achter te blijven bij het gemiddelde van de grote steden in Nederland. In 2004 loopt Breda zelfs voor het eerst achter bij het gemiddelde van de economische kracht van het gemiddelde van de andere grote steden. In 2006 heeft de opgaande lijn waarin Breda zich bevindt, er voor gezorgd dat Breda weer op het gemiddelde van de grote steden scoort. Hoewel de groeiprestatie van Breda het afgelopen jaar beter waren dan in de meeste andere grote steden, heeft Breda de achterstand die na 1996 is opgelopen nog niet goedgemaakt. Barometerstand De barometerstand geeft een indicatie over de economische verwachtingen voor Breda. Uitgangspunt daarbij is dat de indicatoren een voorspellende waarde moeten hebben voor de verschillende onderdelen van de thermometerstand. Het gaat dan enerzijds om indicatoren die een voorspellende waarde hebben voor de ontwikkelingen op korte termijn en anderzijds om indicatoren die het mogelijk maken te anticiperen op veranderingen in het lokale economische klimaat. Landelijke economische ontwikkelingen De Nederlandse economie is in het derde kwartaal van 2006 gegroeid. Het bruto binnenlands product (BBP) was 2,6 procent hoger dan een jaar eerder. De werkgelegenheid was in het derde kwartaal 1,1 procent hoger dan een jaar geleden. Dit betekent dat de werkgelegenheid verder is gegroeid. De toename van het aantal banen is sinds het 1 e kwartaal van 2006 even groot. Dit blijkt uit de eerste raming van de kwartaalrekeningen (3 e kwartaal 2006) van het CBS. De groei van het BBP is niet alleen 7

8 Samenvatting te danken aan meer export, maar ook aan een hogere consumptie van huishoudens en verder aantrekkende investeringen. In het derde kwartaal van 2006 waren de investeringen in vaste activa 6,1 procent hoger dan in hetzelfde kwartaal van Dit was voor een belangrijk deel een gevolg van hogere investeringen door het bedrijfsleven in met name machines, bedrijfsauto s en computers. De groei van de economie ligt in 2006 al drie kwartalen boven de 2,5%. Het CPB verwacht dat de economische groei volgend jaar 3,0 procent bedraagt. Het herstel van de economie wordt voornamelijk gedreven door meer afzet in het buitenland en een stijging van de binnenlandse bestedingen. De voorziene opleving van de Nederlandse economie is echter wel met aanzienlijke onzekerheden omgeven. Naast de dollarkoers en de ontwikkelingen op de oliemarkt is de onzekerheid omtrent de ontwikkeling van de particuliere consumptie, zowel internationaal als nationaal, een belangrijke factor. Early warners De Avans-stemmingsindicator november 2006 laat zien dat Bredase ondernemers weer een stuk optimistischer zijn dan een jaar geleden. In zowel industrie, logistiek als zakelijke dienstverlening is het rapportcijfer voor de toekomst ruim 7. Sinds Avans Hogeschool in 2001 is begonnen met de metingen van het producentenvertrouwen zijn de toekomstverwachtingen van de ondernemers in genoemde economische sectoren nog niet zo positief geweest. De vraag/aanbodverhoudingsindex geeft de verhouding aan tussen het aantal vacatures en het aantal werklozen. Bij een evenwichtige arbeidsmarktsituatie is deze index 100. De vraag-aanbod verhouding is in 2006, met een waarde van 127 ruim boven de indexwaarde van 100 uitgekomen. Het aantal vacatures is nu al hoger dan de werkloosheid. Er is sprake van een gunstige arbeidsmarkt. In 2007 zal het arbeidsmarktherstel verder doorzetten. Zo stijgt het aantal vacatures nog verder, versnelt de werkgelegenheidsgroei en daalt de werkloosheid naar verwachting met circa 15%. Het komend jaar dreigt de arbeidsmarkt dan ook krapper te worden. Het aantal moeilijk vervulbare vacatures zal verder toenemen. De vraag-aanbodverhouding stijgt volgend jaar naar een indexwaarde van 158. Dit indiceert een meer gespannen arbeidsmarkt. Aan de vraagzijde van de arbeidsmarkt zal in West-Brabant de groei bij de werkgelegenheid groter zijn voor hoger opgeleiden dan voor lager opgeleiden. Voor de toekomst worden dus vooral knelpunten in de personeelsvoorziening bij hoger opgeleiden verwacht. Hoewel landelijk de uitgifte van bedrijventerreinen weer aantrekt daalt de uitgifte van bedrijventerreinen in Breda nog steeds. De gerealiseerde gronduitgifte in Breda in de periode laat een duidelijke piek zien in 1999 en 2000 (19 hectare), waarna dit cijfer is gedaald tot 7 hectare in Naast het feit dat het aantal hectaren aan bedrijventerrein zeer beperkt is zijn veel kavels versnipperd. Hierdoor is het voor grote bedrijven moeilijk om een passend terrein te vinden. De Bredase kantorenmarkt laat duidelijke tekenen van herstel zien. In de eerste 10 maanden van 2006 is m2 kantoorruimte afgenomen. Dit is wel minder dan in het topjaar 2005, maar in tien maanden al wel meer dan in de afzonderlijke jaren na Een positieve ontwikkeling daarbij is dat dit jaar voor het eerst ook de hardnekkige leegstand minder daalt dan de totale leegstand. 8

9 Gemeente Breda Economische Barometer Breda 2007 Barometerscores 2007 Indicatoren Stand indicatoren Landelijke economische ontwikkelingen Economische groei /+ + + Werkgelegenheidsontwikkeling Werkloosheidsontwikkeling Early warners Avans stemmingsindicator 0 - -/0 -/0 0/+ + Vraag/aanbodverhouding arbeidsmarkt /+ + Uitgifte bedrijventerrein Opname (nieuwe) kantorenruimte /+ ++ +/++ Opname/aanbod kantorenmarkt /+ Huurprijs toplocaties 0 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 3. Lokale basiscondities Diversificatie-index Aantrekkelijkheidsindex NYFER/Toplocaties Elsevier Score Breda als vestigingslocatie + + Onderwijsniveau beroepsbevolking Kennisintensiteit Bredase bedrijfsleven Voorraad bedrijventerreinen Nieuwbouwprojecten kantoren /0 Bereikbaarheid Ondernemingsklimaat 0/ /+ 0/+ ++ zeer positief + positief 0 neutraal - negatief -- zeer negatief De vraagaanbodverhouding, een belangrijke stemmingsindicator voor de kantorenmarkt, is net als in 2005 in 2006 verbeterd, zij het in mindere mate. Er dreigt een tekort te ontstaan aan moderne kantoorruimte in Breda; zeker als de economie verder aan gaat trekken. Op korte termijn is het aanbod betreffende nieuwe kantoorruimte laag. Pas na 2010 vindt er een substantiële uitbreiding van kantoorruimte plaats. Hierdoor bestaat het aanbod aan kantoorruimte voornamelijk uit oude kantoorpanden. De huurprijs van de toplocaties is niet veel veranderd. In het algemeen zijn de huurprijzen wel gestegen bij de bedrijventerreinen en de kantoorpanden. 9

10 Samenvatting Lokale basiscondities De lokale basiscondities zijn bepalend voor een evenwichtige economische groei op de langere termijn. Van alle grote steden in Nederland heeft Breda de meest gediversificeerde economie. Uit het jaarlijkse onderzoek naar Toplokaties van Elsevier en Bureau Louter blijkt dat Breda, net als vorig jaar van de grote steden in Nederland, als tweede economische toplocatie scoort. Een opvallend detail is dat dit jaar niet s- Hertogenbosch de lijst aanvoert, maar Zwolle. Het Bredase bedrijfsleven waardeert Breda als vestigingslocatie met een rapportcijfer 7,4. Het bedrijfsleven verwacht een verdere verbetering van Breda als vestigingslocaties met de komst van de HSL en de mogelijkheden die de geografische ligging van Breda biedt. Het percentage hoogopgeleiden ligt in Breda met 37,5% flink boven het landelijk gemiddelde van 27%. Door de toename van het aantal banen voor hoger opgeleiden biedt dit kansen voor Breda om veel hoogopgeleiden uit de regio te trekken die nu werkzaam zijn in Zuid- Holland. Het toenemende ruimtetekort aan bedrijventerreinen kan een belemmerende invloed hebben op de verdere economische groei op middellange termijn in Breda. Nadat er in de afgelopen, economisch mindere jaren, sprake is geweest van een aanmerkelijk banenverlies is het aantal banen in de industrie in 2006 gestegen. Een belangrijk deel van de nieuwe kavels in Breda wordt opgevuld door bedrijven die nieuw zijn voor Breda. Per saldo levert dit nieuwe banen op voor Breda. De vraag is alleen of op het moment dat de economie aantrekt en bedrijven van buiten Breda zich hier willen vestigen, een toenemende belangstelling voor met name kwalitatief goede kavels (wat betreft onder meer ligging en grootte van kavels) gefaciliteerd kan worden. In het verleden bood de kantorenmarkt en de markt voor bedrijfsruimten voldoende mogelijkheden voor nieuwe economische activiteiten. Het marktconforme aanbod lijkt echter af te nemen. Een belangrijk deel van de toegenomen vraag is gericht op nieuwe, kwalitatief hoogwaardige ruimte, terwijl ruimte die leeg komt vaak verouderd is. Een duidelijk signaal hiervoor is dat de bestaande bouw domineert in het aanbod, waaronder oudere, minder courante objecten. Hoewel de leegstand bij de jongere, courante kantoorpanden, maar ook bij de oudere panden is gedaald vertegenwoordigen zij nog steeds het belangrijkste deel van het aanbod. Er bestaan voornemens voor nieuwbouwprojecten voor kantoren, maar die creëren pas een aanbod op de langere termijn. De Benchmark gemeentelijk ondernemingsklimaat van Ecorys 2 inventariseert eens per twee tot drie jaar in de gemeenten van het grotestedenbeleid de waardering van ondernemers voor het gemeentelijke ondernemingsklimaat en van de inspanningen die gemeenten plegen om dit klimaat te optimaliseren. In het voorjaar van 2005 waren de resultaten bekend van de derde meting van de Benchmark. Belangrijk gegeven hierin is dat het rapportcijfer voor het ondernemingsklimaat in Breda met een 6,7 al sinds de eerste meting in 2000 boven het gemiddelde van de G30 ligt. Het cijfer lag in 2002 hoger dan in 2000, maar is in 2005 weer gedaald tot het niveau van Breda scoort beter dan gemiddeld op de kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening, parkeermogelijkheden, bereikbaarheid, beschikbaarheid bedrijfslocaties en kwaliteit van 2 Ecorys. (2005). Benchmark, in opdracht van Ministerie Economische Zaken Gemeentelijke Ondernemingsklimaat. 10

11 Gemeente Breda Economische Barometer Breda 2007 de woonomgeving. Alleen de bereikbaarheid van het bedrijfspand per openbaar vervoer scoort wat negatiever dan het landelijk gemiddelde. Conclusies barometerstand: krachtig herstel Bredase economie De Economische Barometers van 2004 en 2005 lieten zien dat de economie van Breda en de regio in zwaar weer terecht was gekomen. In de Economische Barometer 2006 werden de eerste tekenen van herstel van de Bredase economie geconstateerd. De Economische Barometer 2007 laat zien dat het herstel van de Bredase economie krachtig doorzet. Voor het eerst sinds 2002 groeit het aantal banen weer in Breda. Wat betreft werkgelegenheidsgroei behoort Breda in 2006 tot de best presterende steden in Nederland. De werkloosheid is weer aan het dalen en het aantal vacatures is in twee jaar tijd verdubbeld. Het vertrouwen van het Bredase bedrijfsleven in de toekomst is deze eeuw nog niet eerder zo groot geweest. De opname van m2 vloeroppervlakte is in zowel kantorenmarkt, als in de bedrijfsruimtemarkt op een recordniveau. Breda ontwikkelt zich steeds meer tot een complete winkelstad. De West-Brabantse economie heeft in 2006 de wind in de rug heeft. Stuwende kracht achter de groei is de export, maar ook de binnenlandse afzet ligt op een duidelijk hoger niveau. De omzet van het West-Brabantse bedrijfsleven is in 2006 flink gestegen. De West-Brabantse ondernemers zien de toekomst met vertrouwen tegemoet. Courant vastgoedaanbod droogt op De barometer laat zien dat steeds meer seinen van de Bredase economie op groen licht springen. Het economische herstel zet zich steeds duidelijker door. Dit vraagt ook om voldoende ruimte voor bedrijven in de stad. Juist de beschikbaarheid van ruimte lijkt een bottleneck te worden voor de toekomstige economische groei van de stad. Als de ruimtebehoefte van bedrijven zich in hetzelfde tempo voort zet als de afgelopen twee jaren, dan zal het courante aanbod van zowel kantoren als bedrijfsruimten niet lang toereikend zijn. De uitgifte van bedrijventerreinen beweegt zich al een aantal jaren op een historisch gezien erg laag niveau. Tot nu toe kon de verdunning van economische activiteiten op de traditionele bedrijventerreinen als Krogten en Emer nog gecompenseerd worden door nieuwe economische activiteiten in onder meer de logistieke sector op bedrijfslocaties in Breda Oost en Breda West. Door revitalisering van verouderde bedrijventerreinen kan deels voorzien worden in de toenemende vraag naar ruimte. Het is niet te verwachten dat daar de toplocaties gerealiseerd kunnen worden die de bedrijven vragen waar het economisch beleid van Breda zich op richt. Breda profiteert steeds meer van internationalisering economie In deze barometer is extra aandacht besteed aan de internationalisering voor de Bredase economie. In de Economische Impulsnota Breda worden de strategische ligging van Breda en de internationalisering van de economie als belangrijke kernkwaliteiten genoemd voor het nieuwe economische beleid van Breda. De analyse in deze barometer laat zien dat het verlies van vierduizend banen in de industrie voor zeker een deel kan worden toegeschreven aan het internationaliseringproces van de economie. Dit banenverlies is ook één van de oorzaken dat het presteren van de Bredase economie de afgelopen jaren achter is gebleven bij de andere grote steden in Nederland. De analyse laat echter ook zien dat de internationalisering van de economie juist veel vernieuwende impulsen heeft gegeven aan de Bredase economie. Zo heeft een groot aantal buitenlandse bedrijven gekozen voor Breda als vestigingslocatie. Opvallend is dat de economische activiteiten van deze bedrijven zijn verschoven van traditioneel de industrie naar nu steeds meer handel en zakelijke dienstverlening. Onderzoek van de 11

12 Samenvatting Stec Groep laat zien dat Breda één van de populairste steden is bij voor Nederland nieuwe buitenlandse bedrijven. Verder zijn veel bedrijven in Breda, met name in de sector industrie, actief op buitenlandse markten. Wat betreft de detailhandel heeft de komst van de buitenlandse formules gezorgd voor een belangrijke impuls voor Breda als winkelstad. Van de laatste jaren dateert het fenomeen Beneluxering. Beneluxeerders zijn bedrijven die hun verschillende vestigingen in Nederland en/of België hebben samengevoegd om vanuit één vestiging in West-Brabant de markt in de Benelux te bedienen. Uit een studie van REWIN blijkt dat in West-Brabant 60% van de Beneluxeerders Breda als locatie kiest voor hun vestiging. Deze keuze wordt ondermeer gemotiveerd door de ligging die Breda heeft binnen de Benelux. Een andere categorie bedrijven die zich de laatste jaren in Breda vestigt zijn Europese distributiecentra. Ook voor deze bedrijven is de ligging van Breda in Europa belangrijk. Het Bredase bedrijfsleven verwacht door de komst van de HSL nog verder te kunnen profiteren van de internationalisering van de economie. Hoewel de cijfers laten zien dat de Bredase economie al op veel onderdelen aan het internationaliseren is, hebben het bedrijfsleven en in nog mindere mate burgers het idee dat Breda een internationale stad is. Zowel burgers als bedrijfsleven zijn wel van mening dat Breda een meer internationale stad zou moeten zijn. Dit groeiend draagvlak is belangrijk omdat in een internationaliserende economie specifieke lokale elementen van een steeds groter belang zijn voor de concurrentiekracht van steden. Voorspellende waarde barometer In deze barometer wordt voor het eerst een terugblik gegeven op de verwachtingen die in de vorige barometer zijn uitgesproken. Door verwachtingen en realisaties met elkaar te confronteren wordt meer inzicht verkregen in de trefzekerheid van de barometer. Daarnaast helpt deze confrontatie om tekortkomingen in de methodiek op te sporen en de methodiek waar nodig aan te passen. Algemene economische ontwikkeling Breda De Economische Barometer van 2006 liet zien dat de situatie van de Bredase economie zich stabiliseerde. De negatieve resultaten van de ontslaggolf in de Bredase industrie van de jaren daarvoor werkte nog flink na in het presteren van de Bredase economie. Tegelijkertijd werd geconstateerd dat de dynamiek weer terug begon te komen. Het positieve stemmingsbeeld van de Avans-indicator in 2005 voor zowel groothandel en vervoer, zakelijke dienstverlening, als industrie zag er goed uit. Al met al was de conclusie van de vorige barometer dat de uitgangspositie van de Bredase economie, gecombineerd met de gunstige verwachtingen voor de landelijke economie, in 2006 zouden leiden tot een verder herstel van de Bredase economie. De formulering was voorzichtig, omdat het herstel nog broos was en met de nodige onzekerheden omgeven. De barometer van 2007 laat zien dat het herstel zich inderdaad heeft doorgezet. De gunstige signalen van de Avans-indicator hebben zich in 2006 vertaald in een groei van het aantal banen bij de verschillende onderdelen van de marktsector. Met name het herstel van de industrie is, gezien het grote verlies aan banen het jaar daarvoor, opmerkelijk te noemen. Het positieve signaal dat uitging van de early warners die betrekking hebben op de kantooruitgifte is tot uitdrukking gekomen in de groei van het aantal vestigingen en banen. Daarbij moet wel bij aangetekend worden dat de time lag in de early warners groter is dan aanvankelijk aangenomen; een aangekondigd groot 12

13 Gemeente Breda Economische Barometer Breda 2007 ontslag, dan wel de komst van een grote organisatie is vaak pas na 2 of 3 jaar daadwerkelijk terug te zien in bijvoorbeeld de werkgelegenheidscijfers. Breda als vestigingslocatie In de vorige barometers is gewezen op de toenemende aantrekkelijkheid van Breda als vestigingslocatie voor (internationale) bedrijven. Ook in 2006 heeft zich dit jaar vertaald in (internationale) bedrijven die hebben besloten zich in Breda te vestigen, zoals Krone Oil & Gas, Samsung en Ssang YongMotor. Uit onderzoek van de Stec-groep blijkt dat Breda wat betreft aantrekkelijkheid voor buitenlandse bedrijven die zich in Nederland gevestigd hebben tot de top 5 behoort van de Nederlandse steden behoort. Herstel arbeidsmarkt Het aangekondigde herstel van de arbeidsmarkt (beginnende groei van de werkgelegenheid, doorzetten groei vacatures en een afname van de werkloosheid) is in 2006 daadwerkelijk gerealiseerd. Fricties economische groei De zorg die in de vorige barometer werd uitgesproken dat het dreigend tekort aan zowel voldoende geschikt arbeidsaanbod als aan hoogwaardige vestigingslocaties voor nieuwe bedrijven een rem gaat vormen voor verdere economische groei in Breda, is in deze barometer nog scherper naar voren gekomen. Belang collectieve sector voor de lokale economie Een belangrijke toevoeging van de barometer van 2007 is dat expliciet wordt ingegaan op een aantal onderdelen van de collectieve sector. In de vorige barometers is deze sector vooral als bevolkingsvolgend beschouwd en daarmee niet als stuwend voor de lokale economie. De laatste jaren wordt de marktwerking in deze sector steeds belangrijker en wordt het ook steeds duidelijker dat deze sector een impuls kan geven aan de lokale en regionale economie. Als onderdeel van het speerpunt hospitality hebben gezondheid en zorg nu extra aandacht gekregen in het economisch beleid en zijn daarom dan ook opgenomen in de analyse van deze barometer. Zo heeft de gezondheids- en welzijnszorg het afgelopen jaar niet alleen voor de belangrijkste banengroei gezorgd, maar heeft ook door allerlei vernieuwingen, zoals de ontwikkeling van nieuwe zorgconcepten bijgedragen aan de innovatiekracht van de Bredase economie. Ook voor de onderwijssector geldt dat het een belangrijke werkgelegenheidsfunctie voor stad en regio heeft. Daarnaast is onderwijs in toenemende mate van belang voor de innovatieve ontwikkeling van de stad. Conclusies voorspellende waarde economische barometer Bij de start van de economische barometer is onder leiding van TNO een expertmeeting georganiseerd om te bepalen welke indicatoren de beste voorspellende waarde hebben voor de toekomstige economische ontwikkeling van Breda. Daarbij is gezocht naar enerzijds variabelen met een voorspellend karakter, maar anderzijds ook met een robuust karakter, met andere woorden dat de voorspellende waarde voor een langere periode moet gelden. De conclusie is dat in 2000 voor de juiste indicatoren is gekozen, in de zin dat de voorspellingen in hoofdlijnen uitkomen. Het omslagpunt van de economie van het afgelopen jaar waarbij de werkgelegenheid van een dalende trend naar een stijgende trend is overgegaan en omgekeerd de werkloosheid van een stijging naar een daling, is in de barometer van vorig jaar aangekondigd. Een beperking van de oorspronkelijke indicatorenset is, dat alleen indicatoren in eng economische zijn opgenomen. Zeker omdat nu een belangrijke transformatie van de lokale economie heeft 13

14 Samenvatting plaatsgevonden naar meer een diensteneconomie, is dit jaar ook gekeken naar de invloed van sectoren gezondheid en zorg en onderwijs op de Bredase economie. Tenslotte dient er rekening mee gehouden te worden dat de time lag in de effectuering van de early warners in een aantal gevallen op kan lopen tot 2 à 3 jaar. 14

15 Economische Barometer Breda 2007 BREDA HEEFT ALLES IN HUIS OM ZICHZELF GOED TE VERKOPEN Het Bredase bureau The Communication Company is een aardige illustratie van de toenemende internationalisering van de stad, stelt directeur Cees Faes. Behalve dat we sinds een tijd ook een vestiging in Antwerpen hebben, trekken we steeds meer grote internationale klanten aan. Dat betreft ook ondernemingen die zich recentelijk in Breda hebben gevestigd. Het bijzondere is dat deze markt voorheen alleen voor bureaus in de Randstad was weggelegd. Daar kunnen we ons tegenwoordig goed mee meten. We staan inmiddels bekend als dat bureau uit Breda dat opdrachtgevers in heel West-Europa heeft. Expansie Voor een bureau als The Communication Company is de toenemende internationalisering van Breda van groot belang. Wij hebben een specifieke marketingcommunicatiestijl ontwikkeld, waarbij we een product snel en creatief in de markt willen zetten. In Breda hebben we daarmee nauwelijks concurrentie. Het voordeel van internationale klanten is dat die voor een grotere markt werken. Hun ontwikkelingsbudget is daardoor ook groter en daarbinnen dus ook de post communicatie. Het is voor ons uiteraard heel aantrekkelijk om met een groter budget te kunnen werken. Dat vertaalt zich meteen in het resultaat. Daarnaast gaat marketingcommunicatie altijd over cultuur. Bij internationale contacten heb je het dan vooral over cultuurverschillen. Dat maakt het voor ons extra interessant. Een commercial kan in Spanje een heel andere uitwerking hebben dan in Nederland. Overigens zitten wij in Nederland perfect tussen zowel de zuidelijke als noordelijke Europese culturen. We kunnen ons goed inleven in andere gewoontes en zijn ook bereid dat te doen. Nederlanders houden er vanouds internationale contacten op na en dat legt ons zakelijk gezien geen windeieren. Perfecte locatie Cees Faes laat er geen twijfel over bestaan dat Breda voor ondernemers een perfecte locatie is. Het ligt natuurlijk erg centraal tussen de Rijnmond, het Ruhrgebied en België. Ook de verbindingen zijn prima. En als de HSL-shuttleverbinding functioneert, ben je in een half uur in Antwerpen, Rotterdam of Amsterdam. In de dagelijkse praktijk is dat sneller dan dat je van Schiphol naar de binnenstad van Amsterdam rijdt. Ook het investeringsklimaat is blijkbaar aantrekkelijk. Je ziet de afgelopen jaren ook dat steeds meer grotere internationale ondernemingen, zoals Amgen en General Motors, zich hier vestigen en inmiddels ook groeien. Als zulke wereldfirma s naar Breda komen, trekt dat vanzelf weer andere internationale bedrijven aan, vanuit het idee: als zij het doen, zal het daar wel oké zijn. Een belangrijke factor is volgens hem de sfeer in Breda. Tegenwoordig letten ondernemers daar steeds meer op. Zowel voor werken als wonen geldt dat een groene en gezellige omgeving wonderen doet. Veel van onze klanten spreken graag op vrijdag af om bij ons in Breda te vergaderen. Dan kunnen ze daarna nog van de stad genieten. Je ziet ook dat veel mensen die in Breda zijn komen werken, er ook gaan wonen. Dat is een sterk signaal! 15 Breda-promotie Voor een communicatiedier als Cees Faes is het bijna onverteerbaar dat Breda zichzelf internationaal nog steeds zo weinig promoot. Waarom eigenlijk? We hebben hier van alles om trots op te zijn, maar we verkopen het niet genoeg. Ik merk het verschil met Antwerpen dagelijks. Iedereen in West-Europa weet waar dat ligt en wat het voorstelt. Maar al in de Tachtigjarige Oorlog was Breda internationaal bekend. Daar is weinig van over en dat vind ik heel jammer en onterecht. Mijn vingers jeuken om daar iets mee te doen, dat mag je best weten. Straks hebben we een supertreinverbinding met Parijs, maar niemand daar weet wie of wat Breda is. Dat wil je toch niet? Hij verwijst naar de slogan Breda, stad met karakter. Allemaal goed en wel, maar dat karakter moet je wel invullen. Met welk karakter wil je welke markt veroveren? Zijn we een sportieve, historische, ondernemende of culturele stad, of van alles wat? Als je zakelijk aantrekkelijk wilt zijn, vooral in het buitenland waar ze je nauwelijks kennen, dan moet je dat sterk uitdragen. De grootste bedreiging voor Breda is volgens mij zijn bescheidenheid. Daar verover je de wereld niet mee.

16 16 Inleiding

17 Gemeente Breda Economische Barometer Breda Inleiding De voorliggende rapportage van de Bredase Economische Barometer is de zesde rapportage van het samenwerkingsverband tussen de gemeente Breda, de Rabobank Breda en de Avans Hogeschool. In de rapportage wordt een beschrijving gegeven van de economische situatie in Breda en de regio West-Brabant. De belangrijkste aspecten die de economische situatie sterk bepalen zijn voor Breda: de algemene economische situatie; economisch profiel van Breda: kansrijke sectoren Economische Impulsnota Breda ; de ruimte voor bedrijvigheid in Breda: kantoorlocaties, bedrijventerreinen en winkellocaties; Breda als internationale stad; Breda en de regio West-Brabant. Deze ontwikkelingen zullen achtereenvolgens in de volgende hoofdstukken aan de orde komen. In de samenvatting wordt de economische situatie van Breda geschetst met behulp van een thermometerstand. Het thermometercijfer geeft door middel van een rapportcijfer inzicht in de actuele stand van de Bredase economie. Daarnaast wordt in de samenvatting met behulp van de barometerstand een indicatie gegeven over de economische verwachtingen voor Breda in

18 18 Algemeen Beeld Bredase Economie

19 Gemeente Breda Economische Barometer Breda Algemeen beeld Bredase economie 2.1. Inleiding Dit hoofdstuk gaat in op de economische positie van Breda in vergelijking met andere grote steden, en op trends die hierbij te onderscheiden zijn. Hiertoe zullen enerzijds de actuele werkgelegenheidsontwikkelingen en de arbeidsmarktontwikkelingen worden geanalyseerd. Anderzijds zullen ook de meer structurele randvoorwaarden voor economische groei nader worden bezien. In de volgende paragraaf wordt ingegaan op ontwikkelingen die bekend zijn uit voorgaande Bredase Economische Barometers. Daarna worden de economische stemming, de werkgelegenheidssituatie in Breda en de groei hiervan in de laatste jaren beschreven. Paragraaf 2.4 geeft de situatie van het inkomensniveau van de stad in vergelijking met andere steden weer. In de laatste paragraaf staat de situatie van de arbeidsmarkt van zowel de stad als de regio Breda centraal Ontwikkelingen uit vorige Barometers Breda wil haar economische positie versterken in een steeds groter wordende regio. De economische positie van Breda was tot 2002 vrij sterk. Breda kende stabiele economische ontwikkelingen: grote economische schommelingen kwamen in Breda minder voor. Breda beschikt over de meest gediversificeerde economie van de G30. Na 2002 bleek de economische recessie extra negatief door te werken op de Bredase economie. De aanwezigheid van verouderde economische sectoren heeft daarbij een rol gespeeld en mogelijk is ook de exportafhankelijkheid van het Bredase bedrijfsleven daar op van invloed geweest. In 2005 liet de Bredase economie voor het eerst weer een voorzichtig herstel zien. De meest positieve kenmerken van Breda als vestigingsplaats zijn de ligging in Nederland en de Benelux, de bereikbaarheid en de afzetmogelijkheden. Breda heeft daarnaast een relatief hoogopgeleide bevolking. Van de Bredanaars heeft 36% een diploma op hbo of universitair niveau. Dit ligt ruim boven het landelijk gemiddelde van 28%. Van de grote steden in Nederland staat Breda op een tiende plaats. De meeste steden die boven Breda staan zijn universiteitssteden. Van deze hoger opgeleiden werken er veel buiten Breda. Van de Bredanaars die elders werken heeft ruim 40% een opleiding op hbo/wo-niveau. Het vergelijkbare percentage hoogopgeleiden van de inkomende pendel is met bijna 30% fors lager. Het zijn relatief veel laagopgeleiden die voor hun werk naar Breda komen. In de laatst gehouden Benchmark gemeentelijk ondernemingsklimaat wordt het ondernemingsklimaat in Breda met een rapportcijfer van 6,7 beoordeeld. Al sinds de eerste meting in 2000 ligt Breda boven het gemiddelde van de G30. Het cijfer lag in 2002 hoger dan in 2000, maar is in 2005 weer gedaald tot het niveau van Samenvatting De tekenen van een herstel zijn zichtbaar in de Bredase werkgelegenheid en op de arbeidsmarkt. Zo heeft de aantrekkende economie voor het eerst sinds 2001 weer gezorgd voor een groei in het aantal banen. De positieve ontwikkeling van de werkgelegenheid is met name te danken aan de gunstige ontwikkelingen in de gezondheids- en welzijnszorg, handel en reparatie en vervoer/opslag/communicatie. Het 19

20 Algemeen Beeld Bredase Economie afgelopen jaar was er een afname van de banen in met name de sectoren openbaar bestuur en overheid en onderwijs. Wat betreft werkgelegenheidsstijging behoort Breda in 2006 tot de best presterende grote steden van Nederland. De Avans-stemmingsindicator voor het Bredase bedrijfsleven (industrie, groothandel en vervoer en zakelijke dienstverlening) laat zien dat de stemming er bij het Bredase bedrijfsleven weer goed in zit. Vergeleken met een jaar geleden is in alle drie sectoren het vertrouwen flink gestegen. Sinds Avans Hogeschool in 2001 is begonnen met de metingen naar het producentenvertrouwen zijn de toekomstverwachtingen van het Bredase bedrijfsleven niet zo positief geweest. Opvallend is de toenemende dynamiek in de Bredase economie. Ook in de periode dat het economisch minder goed ging nam het aantal vestigingen toe. Het afgelopen jaar is het aantal starters met 15% toegenomen. De meeste starters zij te vinden in de zakelijke dienstverlening en handel en reparatie. Een belangrijk verschil met het afgelopen jaar is dat het banenverlies als gevolg van uit Breda vertrokken industriële bedrijven aanzienlijk minder is. Het welvaartsniveau van de inwoners indiceert mede de economische positie van de stad. Dit welvaartsniveau kan afgemeten worden aan het gestandaardiseerde huishoudensinkomen. Van de grote gemeenten neemt Breda de zevende plaats in wat betreft het hoogste gestandaardiseerde huishoudensinkomen. Vanaf de tweede helft van 2004 is er een licht herstel te zien van de arbeidsmarkt. Op dit moment verbetert de situatie op de arbeidsmarkt. Dit komt in 2006 tot uiting in een verdere stijging van het aantal ontstane vacatures, een sterk dalende werkloosheid en een licht herstel van de werkgelegenheidsgroei. Breda klimt in vergelijking met de grote steden van een 13 e plaats in 2004 naar een 7 e positie in 2005 met een relatief laag werkloosheidsniveau. Het werkloosheidspercentage van Breda ligt onder het landelijk gemiddelde. De jeugdwerkloosheid daalt sterker dan gemiddeld. Daarentegen profiteren het aantal werkloze ouderen en het aantal langdurig werklozen minder van de oplevende arbeidsmarkt. Missie: Versterken van de economische positie van Breda in een steeds groter wordende regio 2.4. Economische structuur en werkgelegenheid Producentenvertrouwen Werkgelegenheidsgroei Nieuwe economische activiteiten Werkgelegenheidsfunctie Breda 2.5. Inkomen Inkomensniveau 2.6. Arbeidsmarkt Evenwichtige vraag/aanbodverhouding Werkloosheid 20

21 Gemeente Breda Economische Barometer Breda Economische structuur en werkgelegenheid Indicatoren Producentenvertrouwen Werkgelegenheidsgroei Nieuwe economische activiteiten Werkgelegenheidsfunctie Breda Bronnen: Avans Hogeschool, Afdeling Onderzoek en Informatie, Lisa Producentenvertrouwen Sinds 1954 vraagt het Centraal Bureau voor de Statistiek aan ondernemers via een enquête naar de ontwikkeling van hun industriële bedrijf. Deze maandelijkse en kwartaalenquêtes staan bekend onder de naam producentenvertrouwen. Avans Hogeschool voerde in het kader van de Economische Barometer Breda onderzoek uit naar het producentenvertrouwen in Breda. In afwijking van het landelijke onderzoek heeft Avans Hogeschool gekozen voor een onderzoek naar de mening van ondernemers uit drie sectoren: industrie, logistieke bedrijven en zakelijke dienstverlening. De bedrijven hebben een voor hun sector toegesneden vragenlijst ontvangen. De samenstelling van de vragen is zodanig dat de antwoorden een beeld geven van de mening van de respondenten over hun huidige bedrijfsactiviteiten en de bezettingsgraad. Daarnaast zijn ze gevraagd hun oordeel te geven over de toekomstige bedrijfsactiviteiten. Als laatste onderdeel is gevraagd naar verwachte knelpunten zoals moeilijk vervulbare vacatures. Ook in 2006 hebben zowel in het voorjaar als in het najaar peilingen onder Bredase ondernemers plaats gevonden. In totaal zijn er nu elf metingen geweest, waardoor bewegingen in kaart gebracht kunnen worden. Dit maal hebben 115 bedrijven de vragenlijst ingevuld. 21

22 Algemeen Beeld Bredase Economie Industrie Landelijk gezien geeft de CBS-stemmingsindicator van de ondernemers in de industrie in oktober 2006 een recordwaarde aan en is de waarde in november nauwelijks lager 3. Het CBS constateert dat sinds de zomer van 2005 het vertrouwen sterk is toegenomen. Dit beeld komt overeen met de situatie in Breda. Sinds de meting in oktober 2005 ontwikkelt het producentenvertrouwen in de Bredase industrie zich in positieve zin. De bezettingsgraad scoort nu weliswaar wat lager dan bij de vorige meting in juni 2006, maar deze ligt nog altijd boven de (neutrale) grens van 6.0. De huidige bedrijfsactiviteiten en de toekomstverwachtingen scoren hoger dan in juni en bereiken met respectievelijk 7,10 en 6,73 nog niet eerder behaalde hoogten. Toch leidt een en ander nog niet tot meer werkgelegenheid. Slechts een kleine minderheid van de bedrijven geeft aan in de komende 3 maanden een uitbreiding van de personeelsbezetting te verwachten. Figuur 1 Avans-stemmingsindicator Bredase industrie 7,50 7,00 6,50 rapportcijfers 6,00 5,50 5,00 4,50 4,00 nov-06 mei-06 nov-05 mei-05 nov-04 mei-04 nov-03 mei-03 nov-02 mei-02 nov-01 Bezettingsgraad Huidig Toekomst Bron: Onderzoek Producentvertrouwen Avans Hogeschool 3 De scores zijn 9,0 in oktober en 8,8 in november. Deze cijfers zijn echter niet te vergelijken met de scores zoals die in het Avans onderzoek worden weergegeven. 22

23 Gemeente Breda Economische Barometer Breda 2007 Groothandel en vervoer De sector Groothandel en vervoer laat een nog positiever beeld zien dan de industrie. Hier scoren alle 3 de onderdelen hoger dan ooit. De waardering van de bezettingsgraad komt op 6,79 uit, de huidige bedrijfsactiviteit op 7,35 en de toekomstverwachtingen van deze sector scoren een 6,83. Ook de ontwikkeling van de werkgelegenheid scoort beter dan bij de industrie: ongeveer 40% verwacht een personeelsuitbreiding in de komende 3 maanden en geeft tegelijkertijd aan problemen op het gebied van het vervullen van vacatures te verwachten. Figuur 2 Avans-stemmingsindicator Groothandel en vervoer 7,50 7,00 6,50 rapportcijfers 6,00 5,50 5,00 4,50 4,00 nov-06 mei-06 nov-05 mei-05 nov-04 mei-04 nov-03 mei-03 nov-02 mei-02 nov-01 Bezettingsgraad Huidig Toekomst Bron: Onderzoek Producentvertrouwen Avans Hogeschool 23

24 Algemeen Beeld Bredase Economie Zakelijke dienstverlening Ook nu weer zijn de zakelijke dienstverleners nog optimistischer dan hun industriële en logistieke collega s. De bezettingsgraad in de diensverlening scoort een 7,38. Ook de beoordeling van de huidige bedrijfsactiviteit (7,39 zelfs het hoogst gemeten cijfer ooit in de geschiedenis van de Avans-stemmingsindicator) en de toekomstverwachting (7,30) scoren hoger dan ooit. De helft van de bedrijven verwacht daarbij dat een en ander zal leiden tot het aannemen van meer personeel en 30% verwacht problemen met het vervullen van vacatures. Figuur 3 Avans-stemmingsindicator Bredase bedrijven in de zakelijke dienstverlening 8,00 7,50 7,00 rapportcijfers 6,50 6,00 5,50 5,00 4,50 4,00 nov-06 mei-06 nov-05 mei-05 nov-04 mei-04 nov-03 mei-03 nov-02 mei-02 nov-01 Bezettingsgraad Huidig Toekomst Bron: Onderzoek Producentvertrouwen Avans Hogeschool Conclusie De conclusie van de Avans-stemmingsindicator is duidelijk: de stemming zit erin! Deze woordspeling is echt op z n plaats omdat het totale eindcijfer uitkomt op 7,02 en daarbij voor het eerst de 7,0-grens passeert. Hierbij zijn de zakelijke dienstverleners (zoals overigens meestal in de geschiedenis van het onderzoek) het meest optimistisch en de industriëlen traditiegetrouw het meest voorzichtig. In ieder geval wekt de recordscore op alle fronten nieuwsgierigheid op naar de toekomst. In zijn laatste Macro-Economische Verkenning 4 komt het Centraal Planbureau uit op een groei van het Bruto Binnenlands Product voor 2006 van 3,25% terwijl de prognose voor % bedraagt. Het CPB concludeert dat het economisch herstel zich de komende kwartalen door zal zetten. Hopelijk geldt dit ook voor de Bredase economie

25 Gemeente Breda Economische Barometer Breda 2007 Werkgelegenheidsgroei Breda telt in banen; een toename van 700 banen ten opzichte van Dit betekent dat de aantrekkende economie voor het eerst sinds 2001 weer gezorgd heeft voor een groei van het aantal banen. De werkgelegenheid bevindt zich nu weer iets boven het niveau van 2004, maar nog flink onder het niveau van Figuur 4 Werkgelegenheidsontwikkeling Breda Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Informatie Opvallend is de trend dat in de afgelopen jaren het aantal vestigingen aanzienlijk meer is toegenomen dan het aantal banen. In de periode groeide het aantal banen met 3%, terwijl in dezelfde periode het aantal vestigingen met 20% toenam. Onderstaande figuur laat zien dat er daarbij opvallende verschillen zijn tussen de onderscheiden economische sectoren. Het aantal bouwbedrijven is vanaf 1999 met meer dan de helft toegenomen. Ook het aantal vestigingen in de zakelijke dienstverlening, onderwijs, overige diensten en vervoer/opslag/communicatie is in deze periode met meer dan 30% gegroeid. Tegenover de toename van het aantal vestigingen staat een afname van het aantal vestigingen bij de sectoren financiële instellingen, horeca en vooral openbaar bestuur en overheid. 25

26 Algemeen Beeld Bredase Economie Groei en afname werkgelegenheid Figuur 5 Werkgelegenheidsontwikkeling Breda naar economische activiteit Overige diensten Gezondheids- en welzijnszorg Onderwijs Openbaar bestuur en overheid Zakelijke dienstverlening Financiele instellingen Vervoer/opslag/communicatie Horeca Handel en reparatie Bouwnijverheid Nutsbedrijven Industrie Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Informatie De positieve ontwikkeling van de werkgelegenheid is met name te danken aan de gunstige ontwikkelingen in de gezondheids- en welzijnszorg (+ 690 banen), handel en reparatie (+ 280 banen) en vervoer/opslag/communicatie (+ 230 banen). Daar tegenover stond een verlies van 100 of meer banen bij openbaar bestuur en overheid (- 410 banen), onderwijs (- 350 banen) en financiële instellingen (- 100 banen). Opvallend is het herstel van de industrie. De afgelopen jaren nam de daling van de werkgelegenheid in de sectie industrie flinke proporties aan. Verdwenen in 2004 al ruim 800 banen, tussen 2004 en 2005 kromp de werkgelegenheid in de industrie nog veel harder (-2.000). In 2006 is voor het eerst sprake van een groei van het aantal banen in de industrie (+ 100). Economische dynamiek Ondernemerschap en dynamiek zijn centrale thema s in de economische politiek. Hieraan is ook de vraag naar werkgelegenheidscreatie gekoppeld. Dynamische analyse kan waardevol zijn voor de beschrijving en analyse van verschillen tussen economische sectoren. Veranderingen in de populatie van bedrijven door oprichting en opheffing hebben een direct effect op de werkgelegenheid. Bovendien verandert de werkgelegenheid door veranderingen in de werkgelegenheid bij bedrijven die zijn gecontinueerd. Het navolgend overzicht geeft per economische sector aan wat de gevolgen voor de werkgelegenheid zijn van deze economische dynamiek. 26

27 Gemeente Breda Economische Barometer Breda 2007 Figuur 6 Dynamiek werkgelegenheidsontwikkeling naar economische sectie Overige diensten Gezondheids- en welzijnszorg Onderwijs Openbaar bestuur en overheid Zakelijke dienstverlening Financiele instellingen Vervoer/opslag/communicatie Horeca Handel en reparatie Bouwnijverheid Industrie Nieuwe vestigingen Groei bestaande vestigingen Opgeheven vestigingen Afname bestaande vestigingen Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Informatie Onderzoek van het CBS 5 geeft aan dat de dynamiek in de regel hoog is in economische secties, met zowel een groot aantal oprichtingen, als een groot aantal opheffingen. Het statistisch overzicht van de vestigingen in Breda bevestigt dit beeld. In de secties zakelijke dienstverlening en handel komen veel startende bedrijven voor. Er verdwijnen ieder jaar veel banen, maar er komen ook weer veel nieuwe banen bij. Evenals voorgaande jaren is ook dit jaar de dynamiek het grootst in de zakelijke dienstverlening en handel en reparatie. Een belangrijk verschil met vorig jaar is dat de balans van afname en toename positief is voor de zakelijke dienstverlening. Bij handel en reparatie valt op dat meer dan de helft van de nieuwe banen toegeschreven kan worden aan nieuw gevestigde bedrijven. Het banenverlies in het onderwijs en openbaar bestuur en overheid kan voor het grootste deel toegeschreven worden aan afslanking van bestaande vestigingen. De industrie geeft een opvallend verschil met vorig jaar te zien. Toen gingen er ruim duizend banen verloren bij bedrijven die uit Breda vertrokken zijn. Nu is dit verlies in de industrie teruggebracht naar 150 banen en staat er een groei van ruim 600 banen tegenover bij zowel bestaande als voor Breda nieuwe vestigingen. Starters Ondanks de niet bepaald gunstige economische periode is het aantal starters in de periode jaarlijks toegenomen. Ook nu het economisch weer beter gaat, neemt het aantal starters toe. Het afgelopen jaar zijn er ten opzichte van het jaar daarvoor met starters weer 156 starters meer bijgekomen. Het aantal starters is het grootst in de zakelijke diensten met 407 bedrijven. Ook in de categorie overig (voornamelijk allerlei vormen van dienstverlening) en handel en reparatie is het aantal 5 CBS, de dynamische industrie, maart