Economische Barometer Breda 2003

Transcriptie

1 Economische Barometer Breda 2003 Datum: 1 december 2002 Rapporteurs: Gemeente Breda, Onderzoek en Informatie Hans Hendriks, Ton van der Linden (projectleider), Frans Melzer Hogeschool Brabant, Piet de Keijzer en Jan Maas Uitgevoerd in opdracht van: Rabobank Breda

2 De Bredase Economische Barometer samengevat in een thermometer- en barometerstand

3 Economische Barometer Breda 2003 Inhoudsopgave Samenvatting: Bredase Economische Barometer samengevat in thermometer- en barometerstand 5 1. Algemeen beeld Bredase economie Inleiding Economische structuur en werkgelegenheid Arbeidsmarkt Inkomen Ondernemingsklimaat Pendel Economisch Profiel: Breda Dienstencentrum Binnenstad: het kloppend hart van de stad Bedrijvigheid Bredase binnenstad Winkelen in de binnenstad Toeristisch bezoek binnenstad Ruimte voor bedrijvigheid Bedrijventerreinen Kantoorlocaties Winkelgebieden De kracht van de regio West- Brabant Economische structuur en werkgelegenheid West- Braban 70 Bijlagen 5.2 Ontwikkelingen Arbeidsmarkt Pendel 78 Bijlage 1. Verantwoording thermometer- en barometerstand Bredase Economische Barometer Bijlage 2. Literatuur Bijlage 3. Afkortingen/ Verklarende woordenlijst Bijlage 4. Sectorindeling economische activiteiten 3

4 De Bredase Economische Barometer samengevat in een thermometer- en barometerstand 4

5 Economische Barometer Breda 2003 De Bredase Economische Barometer samengevat in een thermometer- en barometerstand De voorliggende rapportage van de Bredase Economische Barometer is de tweede algemene rapportage van een driejarig samenwerkingsverband tussen de gemeente Breda, de Rabobank Breda en de Hogeschool Brabant. In de rapportage wordt een beschrijving gegeven van de economische situatie in Breda en de regio West-Brabant. Medio 2002 is een tussenstand uitgebracht van de barometer. Tevens is in het kader van de Bredase Economische Barometer door studenten van de HEAO Breda een onderzoek uitgevoerd naar speciaalzaken in de Bredase binnenstad. Deze rapportage vormde de basis voor een discussie-avond op de Hogeschool Brabant met ondernemers, intermediaire organisaties, onroerend goed eigenaren, gemeente, etc. over de toekomst van de Bredase binnenstad. In dit samenvattende hoofdstuk worden in een compacte vorm de belangrijkste resultaten van de tweede versie van de Bredase Economische Barometer gepresenteerd. Dit gebeurt aan de hand van een thermometer- en een barometerstand. De thermometerstand geeft inzicht in hoe de Bredase economie er voor staat. De barometerstand geeft aan wat de economische verwachtingen zijn voor Breda en het biedt aanknopingspunten voor toekomstige beleidsacties. Zie bijlage 1 voor een verantwoording van de thermometer- en barometerstand. Thermometerstand Het thermometercijfer geeft op basis van een rapportcijfer inzicht in de actuele stand van de Bredase economie. Bij het thermometercijfer staan de eindprestatie-indicatoren van de Bredase economie centraal. Het gaat daarbij op de eerste plaats om het welvaartsniveau van de Bredase bevolking en om het lokale werkloosheidsniveau. Daarnaast is het belangrijk dat de regionale werkgelegenheidsfunctie van Breda overeenstemt met het economische ambitieniveau van de stad. Tenslotte zijn vanuit economisch perspectief een gezond en groeikrachtig lokaal en regionaal bedrijfsleven belangrijk. Samengevat zijn de gekozen deelindicatoren die gezamenlijk het totale en actuele beeld van de Bredase economie vormen, de volgende: 1. Inkomensniveau Bredase bevolking 2. Werkgelegenheidsfunctie Breda als regionale centrumgemeente 3. Werkloosheidsheidsniveau Breda 4. Bezettingsgraad en beoordeling huidige graad van bedrijfsactiviteiten Bredase bedrijven 5. Bedrijfsactitiviteit West-Brabant. Deze vijf eindprestatie-indicatoren zijn voorzien van een rapportcijfer van 3 tot en met 9, met als reden om een extreme 10 uit te sluiten en op een gemiddelde van 6 uit te komen. Het thermometercijfer van de Bredase economie is het gemiddelde van de onderscheiden rapportcijfers voor deze vijf kernindicatoren van het economisch presteren. Bij het bepalen van de rapportcijfers is dezelfde methodiek gehanteerd als vorig jaar. Voor de eerste twee kernindicatoren is Breda vergeleken met de andere steden van het grote- 5

6 stedenbeleid. Omdat het aantal steden dat deel uitmaakt van het grotestedenbeleid is uitgebreid van 25 (G25) naar 30 (G30) zijn de thermometercijfers van vorig jaar gecorrigeerd. Het thermometercijfer in deze rapportage verschilt daarom (licht) van dat van vorig jaar. Barometerstand Het idee achter de ontwikkeling van een barometerstand is dat deze een indicatie geeft over de economische verwachtingen voor Breda. Uitgangspunt daarbij is dat de indicatoren een voorspellende waarde moeten hebben voor de verschillende onderdelen van de thermometerstand. Het gaat dan enerzijds om indicatoren die een voorspellende waarde hebben voor de ontwikkelingen op korte termijn en die het mogelijk maken te anticiperen op veranderingen in het lokale economische klimaat. Deze indicatoren zijn terug te vinden in de barometer onder de noemer: conjuncturele ontwikkelingen. De gedachtegang is dat een aantal van deze ontwikkelingen je als lokale gemeenschap overkomt en dat ze aanleiding kunnen zijn om de bakens te verzetten. Anderzijds gaat het om de kritische succesfactoren die van belang zijn voor een stabiele economische ontwikkeling voor de middellange termijn. De mate waarin je als gemeenschap last hebt dan wel profiteert van algemene economische ontwikkelingen zoals bijvoorbeeld de economische situatie in de wereld, is te beïnvloeden door bewust te kiezen voor een bepaalde economische structuur dan wel het bevorderen van een gewenst lokaal ondernemingsklimaat. Deze indicatoren zijn in de barometer te vinden onder het kopje: lokale economische basiscondities. De indicatoren van de barometerstand en de beïnvloedbaarheid daarvan geven ook de beperkingen aan van een economische sturing op lokaal niveau. Een deel van de lokale economische ontwikkelingen wordt immers, zoals reeds aangehaald, bepaald door de economische situatie van Nederland en die van de wereldeconomie. De barometerstand is opgebouwd uit drie componenten: 1. Macro-economische ontwikkelingen Hoe de conjuncturele economische situatie er in 2003 in Breda uitziet, wordt in de eerste plaats bepaald door landelijke economische ontwikkelingen. In het verleden is gebleken dat een verslechtering van de landelijke economische situatie een directe invloed heeft op de economische kernindicatoren in Breda, zoals het niveau van werkloosheid, werkgelegenheid en inkomen. 2. Early warners In de barometer zijn indicatoren opgenomen die niet beïnvloedbaar zijn maar wel een duidelijke signaalfunctie hebben: de early warners. Deze indicatoren kunnen aanleiding geven tot beleidsacties. Het gaat daarbij onder meer om het producentenvertrouwen, krapte op de arbeidsmarkt, opname/aanbod op de kantorenmarkt. 3. Lokale economische basiscondities De manier waarop de landelijke economische ontwikkelingen doorwerken op de Bredase economie, is afhankelijk van de lokale economische basiscondities. Bij deze basiscondities gaat het onder meer om voldoende aanbod van vestigingmogelijkheden, arbeidsmarktsituatie, economische structuur, aantrekkelijkheid als vestigingsplaats en het ondernemingsklimaat. Deze lokale economische basiscondities zijn belangrijk voor een evenwichtige economische ontwikkeling. Dit belang neemt steeds 6

7 Economische Barometer Breda 2003 meer toe. Rabobank Nederland spreekt in dit verband over glokalisering. Nu Europa één vestigingsplaats is, zijn specifieke plaatselijke condities van steeds grotere betekenis voor de concurrentiepositie van individuele regio s in binnen- en buitenland. Ondernemingen en economische activiteiten worden tegelijkertijd globaal en lokaal. De lokale economische basiscondities zijn in meer of mindere mate beïnvloedbaar door de lokale sociaal-economische partners. Schematisch kan de relatie tussen thermometer- en barometerstand als volgt worden weergegeven: Thermometerstand (eindprestatie-indicatoren Bredase economie) 1. Inkomensniveau Bredase bevolking 2. Werkloosheidsheidsniveau Breda 3. Werkgelegenheidsfunctie Breda als regionale centrumgemeente 4. Bezettingsgraad en beoordeling huidige graad van bedrijfsactiviteiten Bredase bedrijven 5. Bedrijfsactiviteiten West-Brabant Barometerstand Bredase economie Conjuncturele ontwikkelingen Structurele ontwikkeling (geeft mogelijkheid (kan aanleiding zijn tot sturing) tot sturing) 1. Landelijke economische ontwikkelingen: Economische groei 2003 Werkgelegenheidsontwikkeling 2003 Werkloosheidsontwikkeling Early warners Producentenvertrouwen Bredase bedrijfsleven Vraag/aanbodverhouding arbeidsmarkt Uitgifte bedrijventerrein Opname (nieuwe) kantoorruimte Opname/aanbod kantorenmarkt Wachtlijst gegadigden bedrijventerrein Huurprijsniveau toplocaties 3. Lokale basiscondities: Diversificatie-index Aantrekkelijkheidsindex NYFER Onderwijsniveau beroepsbevolking Planvoorraad bedrijventerrein Nieuwbouwprojecten kantoren Bereikbaarheid Ondernemingsklimaat 7

8 Resultaten thermometer- en barometerstand In de navolgende figuur zijn de rapportcijfers van de thermometerstand grafisch weergegeven. De verantwoording over de wijze waarop de rapportcijfers zijn toegekend, is opgenomen in de bijlagen. Thermometercijfer Bredase Economie Thermometercijfer 7,0 9 8 Inkomensniveau 8, Bedrijfsactiviteit West- Brabant 5,8 Werkgelegenheidsfunctie 7,4 Bezettingsgraad Bredase bedrijven 6,2 Werkloosheidsniveau 7, De thermometerstand 2002 voor de Bredase economie komt uit op een 7,0. De economische situatie heeft zich in het afgelopen jaar negatief ontwikkeld; ten opzichte van vorig jaar is de thermometerstand met bijna een half punt gedaald. Wat betreft het inkomensniveau blijft Breda met een 8,2 hoog scoren. Doordat de inkomensstijging in Den Bosch groter was dan in Breda, is Breda een plaats gezakt. Positief is wel dat het armoedepercentage in Breda meer is gedaald dan elders, waardoor de inkomensverdeling van Breda meer gelijk is geworden. Wat betreft de werkgelegenheidsfunctie heeft Breda zich op een 7,4 gehandhaafd. Breda is op de ranglijst gepasseerd door Maastricht, daarentegen is Venlo tot onder Breda gedaald. Het rapportcijfer voor het Bredase werkloosheidsniveau is 7,3. De Bredase werkloosheid is weliswaar flink gestegen maar bevindt zich toch nog steeds op een historisch laag niveau. Er is in 2002 dan ook nog steeds sprake van krapte op de arbeidsmarkt. De bezettingsgraad van het Bredase bedrijfsleven is gedaald maar het rapportcijfer is met 6,2 nog wel iets meer dan voldoende. De bedrijfsactiviteit van het bedrijfsleven in West-Brabant scoort met 5,8 net onder een zes. Dit betekent een forse achteruitgang ten opzichte van vorig jaar. Het lijkt er op dat oververtegenwoordiging van conjunctuur gevoelige sectoren als de industrie West-Brabant meer kwetsbaar maken voor de economische teruggang. 8

9 Economische Barometer Breda 2003 Geconcludeerd kan worden dat de thermometerstand van de Bredase economie nog steeds ruim voldoende scoort. De conjuncturele teruggang is niet aan Breda voorbijgegaan. Uit de verschillende benchmarks blijkt dat de situatie in Breda gunstig afsteekt bij die in de meeste andere grote steden in Nederland. Met name op de maatschappelijke prestatie-indicatoren inkomen, werkgelegenheid en werkloosheid scoort Breda goed. Het bedrijfsleven in Breda en in de regio ondervindt duidelijk hinder van de slechtere economische situatie. Dit geldt niet alleen voor de conjunctuurgevoeligere sectoren als logistiek en industrie. Ook de zakelijke dienstverlening, afgelopen jaren de motor achter de Bredase banengroei, draait minder. Opvallend is de grote dynamiek in de werkgelegenheidsontwikkeling; gekenmerkt door een groot verlies aan banen in de industrie en op de bedrijventerreinen en anderzijds een flinke groei in het onderwijs en in de gezondheids- en welzijnszorg. Binnen de zakelijke dienstverlening is sprake van een flinke toename van banen bij de call centra. Bij het beoordelen van de voor Breda positieve thermometerstand moet er wel rekening mee gehouden worden dat een verslechtering van de economische situatie vertraagd doorwerkt op bijvoorbeeld de werkgelegenheids- en werkloosheidssituatie. Op de gevolgen hiervan wordt ingegaan bij de barometerstand. Barometerstand Landelijke economische ontwikkelingen Het Centraal Planbureau geeft in de Macro Economische Verkenning 2003 aan dat de Nederlandse economie zich vooralsnog traag herstelt van de conjuncturele teruggang. De economische groei zal dit jaar naar verwachting uitkomen op een magere 0,5%, terwijl voor 2003 een lichte versnelling naar 1,5% wordt geraamd. De opleving van de wereldeconomie lijkt iets minder uitbundig uit te komen dan eerder geraamd. De sinds 1998 fors stijgende arbeidskosten in Nederland en de duurdere euro tasten de Nederlandse concurrentiepositie sterk aan, waardoor het bedrijfsleven veel marktaandeel verliest. De Nederlandsche Bank verwacht (oktober 2002) dat de reële bbp-groei in het derde kwartaal van 2002 vergelijkbaar zal zijn met die in de eerste twee kwartalen, toen de groei op kwartaalbasis 0,4% bereikte. Tegen deze achtergrond lijkt het De Nederlandsche Bank onwaarschijnlijk dat eerdere verwachtingen ten aanzien van een versnelling van de economische bedrijvigheid in de tweede helft van 2002 werkelijkheid zullen worden. Gegeven de zwakke economische ontwikkelingen en de stagnatie in het buitenland, met name Duitsland, heeft zij de prognoses voor de reële bbp-groei in 2003 neerwaarts bijgesteld. De ontwikkelingen op de financiële markten wijzen eveneens op lagere groeiverwachtingen. Early warners Het producentenvertrouwen, zoals gemeten via een enquête onder ± 160 ondernemers in oktober 2002, geeft een negatieve stemming te zien. De huidige bedrijfsactiviteit wordt door ondernemers in de industrie met een 5,7 als licht negatief beoordeeld. De beoordeling door de logistieke ondernemers van hun bedrijfsactiviteit is nog wel licht positief maar geeft in het afgelopen jaar wel een verslechtering te zien. Alleen in de zakelijke dienstverlening is het oordeel over de huidige bedrijfsactiviteit toegenomen naar 6,74. Voor hun eigen marktverwachtingen zijn de Bredase ondernemers negatiever gestemd dan een jaar geleden. Vooral in de industrie is de stemming over de toekomst flink omgeslagen: 9

10 van ruim voldoende (7,3) naar licht negatief (5,74). De toekomstverwachting van ondernemers in de logistiek laat in het voorjaar van 2002 een lichte opleving zien maar is in het najaar gedaald naar beneden neutraal. De ondernemers in de zakelijke dienstverlening zijn met 6,44 nog het meest optimistisch maar ook hier daalt het vertrouwen voor de toekomst. De vraag/aanbodverhoudingsindex geeft de verhouding aan tussen het aantal vacatures en het aantal werkzoekenden. Bij een evenwichtige arbeidsmarktsituatie is deze index 100. In 2002 staat de index voor Breda op 131. Vorig jaar was deze index nog 213. Een ander signaal voor de zich verruimende arbeidsmarkt is dat minder werkgevers knelpunten ervaren bij het opvullen van vacatures. De fricties op de arbeidsmarkt zijn geen algemeen beeld maar beperken zich tot deelsegmenten en specifieke beroepsgroepen. De uitgifte aan bedrijventerrein is met 17 ha lager dan een jaar geleden nog werd verwacht. Het werkgelegenheidseffect van de uitgifte is laag omdat veel bedrijven voorheen op andere locaties in Breda gevestigd waren. De opname van kantoorruimte in Breda is in 2001 met 62% gestegen van m2 in 2000 naar m2 in Vooral Centrum en West geven een flinke groei van de opname te zien. De opname in 2001 ligt sterk onder het niveau van het topjaar De gunstige ontwikkeling in de kantorenmarkt in Breda heeft de afgelopen jaren een belangrijke bijdrage geleverd aan de werkgelegenheidsgroei. Breda nog geen huurprijs voor de kantoren op het niveau van een toplocatie. Het lijkt er op, dat Breda met de spoorzone wel toegang gaat krijgen tot het topsegment van de kantorenmarkt. Lokale basiscondities De lokale basiscondities zijn bepalend voor een evenwichtige economische groei op de langere termijn. Van alle grote steden in Nederland heeft Breda de meest gediversificeerde economie. Dit maakt de lokale economie minder kwetsbaar voor een economische terugval in bepaalde sectoren. Daar tegenover staat dat ook minder geprofiteerd wordt van de snelle groeisectoren. Een grote diversificatie is met andere woorden met name belangrijk voor een stabiele economische ontwikkeling. Wat betreft de aantrekkelijkheidsindex als vestigingsplaats kent NYFER, van de grote steden in Nederland, Breda een zevende plaats toe. De toename van het aantal geweldsmisdrijven is er mede debet aan dat Breda niet hoger scoort. Ook het culturele leven in Breda krijgt een laag waarderingscijfer, evenals de bereikbaarheid met de trein. Breda krijgt van NYFER positieve cijfers voor het stedelijk schoon, economische dynamiek en het welvaartsniveau. Wat betreft het percentage hoogopgeleiden scoort Breda met 37% flink boven het gemiddelde van 27%. Uit onderzoek van onder meer Rabobank Nederland blijkt dat goed opgeleid personeel een essentiële locatiefactor is voor bedrijven in de zakelijke diensten en de moderne industrie. Het aandeel hoogopgeleiden is voor West-Brabant een extra belangrijke vestigingsplaatsfactor. Het biedt kansen omdat veel hoogopgeleiden uit de regio nu werkzaam zijn in Zuid-Holland. 10

11 Economische Barometer Breda 2003 Het toenemende ruimtetekort aan hoogwaardige bedrijventerreinen heeft een belemmerende invloed op de verdere economische groei in Breda. In voorgaande jaren is de werkgelegenheidsgroei op bedrijventerreinen voor een belangrijk deel te danken aan een verdichting van het aantal arbeidsplaatsen (meer arbeidsplaatsen per ha), als gevolg van de gunstige economische situatie. Nu het economisch slechter gaat, is er sprake van een aanmerkelijk banenverlies. Een belangrijk deel van de nieuwe kavels wordt opgevuld door reeds bestaande bedrijven in Breda. Per saldo levert dit nauwelijks nieuwe banen op voor Breda. In tegenstelling tot de situatie op de markt van bedrijventerreinen biedt de kantorenmarkt nog wel voldoende ruimte voor het versterken van de economische positie van Breda. Er is voorlopig voldoende aanbod en met het Nieuw Sleutelproject Spoorzone beschikt Breda over een potentiële toplocatie. De grootste uitdaging voor Breda is hier om zich in een inzakkende kantorenmarkt een positie te gaan verwerven in het topsegment van deze markt. In 2002 is in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken een herhaling gehouden van de landelijke benchmark van 1999, naar het oordeel van ondernemers over het gemeentelijke ondernemingsklimaat in de Nederlandse grote steden. De waardering voor de organisatie van het economische beleid in Breda is duidelijk hoger dan gemiddeld in de G30. Ten opzichte van de vorige meting is met name de aandacht voor verbetering van het ondernemingsklimaat gestegen van 6,0 naar 6,4. Op dit onderdeel is Breda één van de hoogst gewaardeerde gemeenten. Breda krijgt ook relatief goede cijfers voor de gemeentelijke dienstverlening en de communicatie. Opvallend daarbij is de daling van de waardering voor de loketorganisatie. Stakeholders bevestigen de dienstverlenende houding van met name de accountmanagers, maar vinden dat EZ nog iets meer handelend mag optreden. Ondernemers vinden de bereikbaarheid een aandachtspunt. Met name de toenemende files zijn een punt van zorg. Een relatief hoge beoordeling krijgt Breda voor het voorzieningenniveau. Conclusies barometerstand Samenvattend kan voor de Bredase economie geconcludeerd worden dat er zwaarder weer op komst is. De voor 2002 verslechterende landelijke economie heeft een negatieve weerslag op de lokale Bredase economische situatie. Bij het beschrijven van de thermometerstand is al aangegeven dat de verslechtering van de economische situatie vertraagd doorwerkt op de werkgelegenheids- en werkloosheidssituatie. Het Centraal Planbureau 1 geeft aan dat de werkgelegenheid de bedrijvigheid volgt met een vertraging van ¾ à 1 jaar. Als gevolg van de huidige krapte op de arbeidsmarkt zal de vertraging momenteel nog wat groter zijn. Voor 2003 mag dan ook verwacht worden dat de groeivertraging van de economie duidelijker door zal gaan werken op de Bredase werkgelegenheidssituatie. De uitkomsten van de landelijke indicatoren zijn zeker op korte termijn bepalend voor het economisch beeld in Breda. Voor 2002 moeten deze indicatoren als zeer negatief beoordeeld worden omdat ze duidelijk negatiever uitvallen dan de economische resultaten van 1 Centraal Planbureau, Macro Economische Verkenning 2003, Den Haag, september

12 de afgelopen jaren. De early warners geven wisselende indicaties over de Bredase economische situatie voor De Bredase ondernemers beoordelen hun eigen situatie met een mager zesje. Tekenend daarbij is dat ze de totale marktsituatie in hun sector een stuk negatiever beoordelen. De economische situatie van het bedrijfsleven in de regio is uiterst onzeker. De cijfers over de bedrijfsactiviteit geven medio 2002 weliswaar een aarzelend herstel te zien, maar de vraag blijft hoe de onzekere economische situatie uit zal gaan werken op de conjunctuurgevoelige economie van West-Brabant. De overige lokale early warners zijn beter gestemd voor Breda. De krapte op de arbeidsmarkt lijkt geen belemmering meer te zijn voor economische groei en de uitgifte aan terrein en de opname van kantoorruimte kan voor de nodige nieuwe banen in Breda zorgen. Ook de meeste lokale basiscondities geven een relatief gunstig beeld voor Breda. Er zal voor 2003 rekening mee gehouden moeten worden dat de relatief gunstige uitgangspositie van Breda (gediversificeerde economie en gunstige vestigingscondities) hooguit tot gevolg heeft dat de economische ontwikkelingen in Breda minder negatief zullen zijn dan die in Nederland. Tenslotte dient opgemerkt te worden dat in de afgelopen periode belangrijke onderzoeksinstituten de economische voorspellingen regelmatig in neerwaartse zin hebben bijgesteld. Dit heeft te maken met de grote onzekerheden waardoor de huidige economische situatie wordt gekenmerkt. Dit betekent dat ook de toekomstprojecties in deze studie met de nodige voorzichtigheid moeten worden gehanteerd. 12

13 Economische Barometer Breda 2003 Barometerscores 2003 Indicatoren stand indicator Landelijke economische ontwikkelingen: Economische groei Werkgelegenheidsontwikkeling Werkloosheidsontwikkeling Early warners Producentenvertrouwen Bredase bedrijfsleven Vraag/aanbodverhouding arbeidsmarkt Uitgifte bedrijventerrein Opname (nieuwe) kantoorruimte Opname/aanbod kantorenmarkt Huurprijs toplocaties /+ 3. Lokale basiscondities Diversificatie-index Aantrekkelijkheidsindex NYFER Onderwijsniveau beroepsbevolking Voorraad bedrijventerreinen Nieuwbouwprojecten kantoren Bereikbaarheid Ondernemingsklimaat zeer positief + positief 0 neutraal - negatief -- zeer negatief 13

14 14

15 Economische Barometer Breda Algemeen beeld Bredase economie De Nederlandse economie heeft zich vanaf 2001 niet kunnen onttrekken aan de snelle verslechtering van de internationale conjunctuur. De volumegroei van het bruto binnenlands product (BBP) was in 2001 met 1,3% het laagst sinds In het derde kwartaal van 2002 is het volume van het BBP 0,3% groter dan in het derde kwartaal van De groei van de economie is daarmee volgens ramingen van het CBS in de eerste drie kwartalen van 2002 slechts minimaal, namelijk 0,1 procent. Het Centraal Planbureau voorspelt in de Macro Economische Verkenning 2003 een zeer bescheiden groei van de Nederlandse economie in 2002 van 0,5%. Gevolgd door een licht herstel in Het CPB spreekt deze voorspelling met de nodige voorzichtigheid uit. De belangrijkste onzekerheden rond de raming van de Nederlandse economie vloeien voort uit een aantal instabiele factoren die vroeger of later het beeld kunnen verstoren. De Nederlandsche Bank heeft de voorspelling van het CPB in het najaar van 2002 in neerwaartse richting bijgesteld. In het licht van de verslechterde en onzekere economische situatie moeten ook de resultaten van de tweede Economische Barometer van Breda bezien worden. De basiscondities voor het realiseren van de ambities Stadsvisie zijn nog steeds aanwezig. Breda heeft een gediversificeerde economie zonder uitgesproken specialisaties. Het woon- en leefklimaat is prettig. Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking is relatief hoog. Het pendelsaldo van Breda is positief: voor de regio West-Brabant vervult Breda een belangrijke werkgelegenheidsfunctie. Vergeleken met andere steden heeft Breda een hoog gemiddeld inkomen. Het armoedepercentage neemt in Breda sneller af dan landelijk. Breda wordt in het algemeen ervaren als een goed bereikbare stad zonder acute problemen op het terrein van congestie en ruimtenood. Daarnaast is Breda gunstig gelegen tussen de Randstad en economische kerngebieden in binnen- en buitenland, gecombineerd met de ligging aan internationale transportassen. Als gevolg van de globalisering en het wegvallen van de Europese grenzen ligt Breda niet meer aan de periferie van Nederland maar in het hart van de Benelux. De waardering van het bedrijfsleven voor de organisatie van het economische beleid in Breda is duidelijk hoger dan gemiddeld in de G30. Toch laten de resultaten een verslechtering zien van het presteren van de Bredase economie. De werkgelegenheid laat voor het eerst sinds 1993 weer een afname zien. Vooral conjunctuurgevoelige sectoren als industrie en logistiek geven een afname te zien van het aantal banen. De werkgelegenheidsdaling gaat gepaard met een toename van de werkloosheid en de omvang van het vacatureaanbod neemt snel af. Het niveau van de werkloosheid ligt nog wel steeds ruim onder dat in het midden van de negentiger jaren. Vergeleken met een jaar geleden zijn Bredase ondernemers somberder over de economische situatie. De totale marktsituatie wordt negatiever ingeschat; alleen in de zakelijke dienstverlening wordt ( van de drie onderzochte sectoren) de totale marktsituatie nog licht positief beoordeeld. De werkgelegenheid staat onder druk 15

16 Algemeen Beeld Bredase Economie en ondernemers zien weinig problemen meer bij het opvullen van vacatures. Ondernemers in de industrie zijn het minst positief gestemd. De resultaten van de economische prestatie-indicatoren worden beïnvloed door de stand van de conjunctuur. Voor een evenwichtige beoordeling van het functioneren van de Bredase economie moeten de resultaten op wat langere termijn bezien worden. In de rapportage is daarom, waar mogelijk, het groeipercentage van het afgelopen jaar en het gemiddelde groeipercentage van de afgelopen vier jaren aangegeven. Missie: Versterken van de economische positie van Breda in een steeds groter wordende regio Prestatie-indicatoren: 1. Producentenvertrouwen 2. Werkgelegenheidsgroei 3. Diversificatie-index 4. Werkgelegenheidsfunctie Breda 5. Aantal starters 6. Marktoriëntatie bedrijven 7. Evenwichtige vraag/aanbodverhouding 8. Afstemming opleidingsniveau beroepsbevolking/vraag arbeidsmarkt 9. Werkloosheid 10. Inkomensniveau 11. Waardering ondernemingsklimaat 12. Pendelsaldo 16

17 Economische Barometer Breda Inleiding Dit hoofdstuk gaat in op de economische positie van Breda vergeleken met andere grote steden, en op trends die hierbij te onderscheiden zijn. Hiertoe zullen enerzijds de actuele werkgelegenheidsontwikkelingen en de arbeidsmarktontwikkelingen worden geanalyseerd. Anderzijds zullen ook de meer structurele randvoorwaarden voor economische groei nader worden bekeken. In de volgende paragraaf wordt ingegaan op de economische stemming en worden de werkgelegenheidssituatie in Breda en de groei hiervan in de laatste jaren beschreven. Paragraaf 1.3 geeft de situatie van de arbeidsmarkt weer van zowel de stad Breda als de regio Breda. In paragraaf 1.4 wordt ingegaan op het inkomensniveau in Breda. De volgende twee paragrafen van dit hoofdstuk gaan in op de sociaal-economische randvoorwaarden die van belang zijn voor economische groei: aantrekkelijkheid als vestigingsplaats en het ondernemingsklimaat. Hierbij spelen factoren als leefbaarheid, veiligheid, inkomen, uitkeringsafhankelijkheid, armoede en dergelijke een rol. Tenslotte wordt ingegaan op de woon-werkrelaties van Breda met andere gebieden Economische structuur en werkgelegenheid Indicatoren Producentenvertrouwen Werkgelegenheidsgroei Diversificatie-index Aantal starters Werkgelegenheidsfunctie Breda Marktoriëntatie bedrijven Bronnen: Hogeschool Brabant, Afdeling onderzoek en Informatie, Lisa Producentenvertrouwen Sinds 1954 vraagt het Centraal Bureau voor de Statistiek aan ondernemers via een enquête naar de ontwikkeling van hun bedrijf. In eerste instantie was de categorie ondernemers beperkt maar sinds 1985 bevraagt het CBS de gehele industrie. Deze maandelijkse en kwartaalenquêtes staan bekend onder de naam producentenvertrouwen. De HEAO Breda van de Hogeschool Brabant voerde in het kader van de vulling van de Bredase Economische Barometer onderzoek uit naar het producentenvertrouwen in Breda. In afwijking van het landelijke onderzoek heeft de HEAO gekozen voor een onderzoek naar de mening van ondernemers uit de drie genoemde sectoren (industrie, logistieke bedrijven en zakelijke dienstverlening). De bedrijven hebben een voor hun sector toegesneden vragenlijst ontvangen. De samenstelling van de vragen is zodanig dat de antwoorden een beeld geven van de mening van de respondenten over hun huidige bedrijfsactiviteiten en de bezettingsgraad. Daarnaast zijn ze gevraagd hun oordeel te geven over de toekomstige bedrijfsactiviteiten. Als laatste onderdeel is gevraagd naar verwachte knelpunten zoals moeilijk vervulbare va- 17

18 Algemeen Beeld Bredase Economie catures. In 2002 hebben twee metingen plaats gevonden. De eerste in het voorjaar en de tweede in oktober. In totaal zijn er nu drie metingen geweest, waardoor bewegingen in kaart gebracht kunnen worden. Industrie Het producentenvertrouwen, de stemmingsindicator van de ondernemers in de industrie, is in Nederland in september 2002 opnieuw gedaald. Ook de Bredase industrie geeft in het najaar 2002 een weinig positief beeld te zien. De beoordeling van de bezettingsgraad is iets hoger dan vorig jaar maar blijft toch nog op 5,9 steken. De beoordeling van de huidige bedrijfsactiviteit is, na een licht herstel in het voorjaar van 2002, weer naar een onvoldoende weggezakt. Als negatief moeten ook de verwachtingen van de industriële ondernemers ten aanzien van toekomstige bedrijfsactiviteiten en marktontwikkelingen beoordeeld worden. De eigen productie voor de komende drie maanden wordt nog wel positief beoordeeld maar veel bedrijven verwachten wel een verslechtering van de totale markt. Door de verruiming van de arbeidsmarkt verwachten industriële ondernemers nauwelijks nog problemen bij het opvullen van vacatures. Rapportcijfers Bredase industrie 9 8 Meer dan neutraal rapportcijfers okt-01 mrt-02 okt-02 0 Bezettingsgraad Huidig Toekomst okt-01 5,57 5,56 7,3 mrt-02 5,86 6,05 6,36 okt-02 5,86 5,65 5,74 Bron: Onderzoek Producentvertrouwen Hogeschool Brabant Een jaar geleden waren de Bredase industriëlen met een rapportcijfer van 7,3 nog behoorlijk positief gestemd. Inmiddels krijgt dit verwachtingsbeeld voor de nabije toekomst van de ondernemers een onvoldoende. Logistiek Bedrijven in de logistieke sector geven een iets positiever beeld te zien dan de industriële bedrijven. Toch heeft ook hier de stemming een negatieve inslag. Het rapportcijfer voor 18

19 Economische Barometer Breda 2003 de bezettingsgraad is geleidelijk gedaald van een zeseneenhalf naar een zes. Ook de beoordeling van de huidige bedrijfsactiviteit daalde naar iets boven een zes. De toekomstverwachtingen van de logistieke bedrijven zijn in het eerste halfjaar van 2002 ten opzichte van 2001 licht gestegen, maar zijn in de meest recente peiling gedaald naar een niveau net onder de zes. Opvallend is dat de logistieke bedrijven, evenals de industriële bedrijven, hun eigen afzetverwachting positiever inschatten dan de totale marktontwikkeling. Rapportcijfers Bredase logistieke bedrijven 9 Meer dan neutraal rapportcijfers okt-01 mrt-02 okt-02 0 Bezettingsgraad Huidig Toekomst okt-01 6,57 6,57 6,18 mrt-02 6,23 6,38 6,38 okt-02 6,05 6,22 5,99 Bron: Onderzoek Producentvertrouwen Hogeschool Brabant Zakelijke dienstverlening De bedrijven in de zakelijke dienstverlening zijn het meest positief gestemd. De beoordeling van de bezettingsgraad is weliswaar lager dan vorig jaar, maar met 6,71 toch nog steeds ruim boven normaal. De tevredenheid over de huidige bedrijfsactiviteiten is de afgelopen periode licht toegenomen. De toekomstverwachtingen in de zakelijke dienstverlening zijn minder optimistisch dan een jaar geleden, maar nog wel boven neutraal. In de zakelijke dienstverlening zijn nog de meeste bedrijven die personeelsuitbreiding verwachten. Zij denken niet dat dat problemen zal opleveren bij de personeelswerving. 19

20 Algemeen Beeld Bredase Economie Rapportcijfers Bredase bedrijven in de zakelijke dienstverlening 9 8 Meer dan neutraal rapportcijfers okt-01 mrt-02 okt-02 0 Bezettingsgraad Huidig Toekomst okt-01 7,31 6,67 6,81 mrt-02 6,65 6,67 6,79 okt-02 6,71 6,74 6,44 Bron: Onderzoek Producentvertrouwen Hogeschool Brabant Conclusie Vergeleken met een jaar geleden zijn Bredase ondernemers somberder over de economische situatie. De totale marktsituatie wordt negatiever ingeschat. Alleen in de zakelijke dienstverlening wordt de totale marktsituatie nog licht positief beoordeeld, ook al zijn de scores lager dan tijdens de vorige metingen. De werkgelegenheid staat onder druk en ondernemers zien weinig problemen meer bij het opvullen van vacatures. Ondernemers in de industrie zijn het minst positief gestemd: de rapportcijfers liggen gemiddeld onder de 6. De logistieke sector scoort iets beter met een gemiddelde van 6. Bedrijven in de zakelijke dienstverlening zijn het meest positief gestemd met rapportcijfers die ruim boven de 6 liggen. Opvallend is wel dat in alle sectoren bedrijven hun eigen situatie positiever inschatten dan de totale marktsituatie. Gelet op bovenstaande ontwikkelingen is wellicht de conclusie te trekken dat de zakelijke dienstverlening minder conjunctuurgevoelig is dan de industrie en de logistiek. Werkgelegenheid: structuur en ontwikkeling Breda telde in banen. Hiermee is een eind gekomen aan de werkgelegenheidsgroei van de afgelopen jaren. Was er in 2001 al sprake van een afvlakking van de werkgelegenheidsgroei, in 2002 nam het aantal banen met 500 (- 0,5%) af. 20

21 Economische Barometer Breda 2003 Werkgelegenheidsontwikkeling Breda aantal banen Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Informatie Als gevolg van het minder gunstige conjunctuurbeeld is de werkgelegenheid in Breda het afgelopen jaar met een half procent afgenomen. Bekijken we de werkgelegenheidsontwikkeling voor het vierjaargemiddelde, dan blijkt de ontwikkeling positiever te zijn. In de periode kende de Bredase werkgelegenheid een gemiddelde groei van 1,5%. Naar sector bezien geeft de ontwikkeling in Breda een wisselend beeld te zien. De overheid en de kwartaire diensverlening zijn het afgelopen jaar met name door de sterke banengroei in de gezondheids- en welzijnssector en het onderwijs het afgelopen jaar met 3,0% iets minder toegenomen dan de gemiddelde groei van de afgelopen vier jaren (+ 3,4%). De zakelijke diensten, de afgelopen jaren met een gemiddelde groei van + 2,9% één van de belangrijkste groeisectoren laten het afgelopen jaar een lichte daling van het aantal banen zien 0,1%. De ontwikkeling in deze sector is de resultante van het verlies aan banen door de opheffing van bedrijven en de banengroei bij de callcentra. De verslechterde conjunctuur heeft een negatieve invloed gehad op de werkgelegenheidsontwikkeling in de sectoren consumentendiensten en logistiek. Het gemiddelde van de afgelopen vier jaren is voor deze twee economische sectoren nog wel positief. De industrie laat met een werkgelegenheidsafname van ruim 6% het meest negatieve beeld zien. Door met name de ontwikkelingen in de voedings- en genotmiddelenindustrie is de positieve ontwikkeling van de afgelopen vier jaren teniet gedaan. Het aantal banen in de industrie is tussen 1998 en 2002 gemiddeld met 0,4% afgenomen. De kleinere agrarische sector laat eveneens een afname zien in zowel 2002 als over de hele periode

22 Algemeen Beeld Bredase Economie Jaarlijkse werkgelegenheidsontwikkeling naar sector Totaal Overheid en kwartaire sector Zakelijke diensten Consumenten diensten Logistiek Industrie Agrarische sector percentage Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Informatie Breda beschikt over een gediversificeerde economie. Ook nu de G25 zijn uitgebreid naar de G30 is Breda van alle GSB-gemeenten met een score van 85 het meest gediversificeerd. In het algemeen geeft een gediversificeerde economie garanties voor een stabiele economische ontwikkeling. Een nadeel kan zijn dat niet volledig wordt meegeprofiteerd van de economische ontwikkeling in belangrijke groeisectoren omdat Breda dergelijke specialisaties mist. Breda kiest wel voor een eigen economische profilering: Breda Dienstencentrum. Deze profilering sluit aan bij de sterke punten van de stad. De meeste steden kiezen voor enige vorm van specialisatie omdat fysieke ruimte en ruimte op de arbeidsmarkt onvoldoende zijn om iedereen van dienst te zijn. Veel steden en regio s kiezen voor een beperkt aantal speerpunten om de concurrentieslag met andere regio s te overleven. Breda is door te kiezen voor dit accentbeeld in staat de doelgroep optimaal te faciliteren. Juist voor het aantrekken van extra bedrijven is specialisatie noodzaak. Profilering geeft meer kans op het juiste bedrijf op de juiste plaats. 22

23 Economische Barometer Breda 2003 Diversificatie-index 2001 Breda Zaanstad 's-hertogenbosch Haarlem Dordrecht Schiedam Tilburg Hengelo (Ov) Lelystad Enschede Deventer Amersfoort Eindhoven Zwolle Rotterdam Maastricht Heerlen Alkmaar Almelo Em m e n Nijmegen Helm ond Venlo Groningen Arnhem Leeuwarden Amsterdam Utrecht Leiden Den Haag Bron: Lisa In de navolgende grafiek is aangegeven hoe het werkgelegenheidsaandeel per economische activiteit in Breda (rondjes) zich verhoudt tot het aandeel van de betreffende economische activiteit in de landelijke werkgelegenheid (balken). In het geval dat het Bredase aandeel significant afwijkt van het landelijk aandeel zijn de rondjes ingekleurd. Uit de 23

24 Algemeen Beeld Bredase Economie grafiek blijkt dat alleen Openbaar Bestuur en Overheid een significante afwijking te zien geeft (hoger werkgelegenheidsaandeel). Bron: Lisa Starters Starters in Breda per sector in 2002 Vestigingen Banen Agrarische sector 5 10 Industrie Logistiek Consumentendiensten Zakelijke diensten Overheid en kwartaire sector Totaal Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Informatie Starters leveren een belangrijke bijdrage aan de lokale economische dynamiek. In Breda kiest een toenemend aantal personen voor het zelfstandig ondernemerschap. Tussen april 2000 en april 2001 zijn in Breda 750 ondernemingen gestart, dat is bijna 10% van het totale aantal Bredase vestigingen. In de periode april april 2002 telde Breda met 800 starters nog 50 starters meer. In totaal zijn personen werkzaam bij de starters. Dit betekent een gemiddelde personeelsbezetting van ruim 2 personen. De meeste starters zijn actief in de zakelijke dienstverlening. 24

25 Economische Barometer Breda 2003 Werkgelegenheidsfunctie Breda Aantal banen per 100 inwoners Totaal Utrecht Leeuw arden 's-hertogenbosch Eindhoven Groningen Zw olle Arnhem Amsterdam Maastricht Breda Nijmegen Venlo Heerlen Almelo Amersfoort Rotterdam Hengelo (Ov) Alkmaar Deventer Den Haag Tilburg Enschede Haarlem Dordrecht Leiden Lelystad Helmond Emmen Zaanstad Bron: LISA Schiedam Bron: Lisa 25

26 Algemeen Beeld Bredase Economie Het belang van de werkgelegenheidsfunctie kan worden uitgedrukt in het aantal banen per 100 inwoners. Breda komt daarbij van de Nederlandse grote steden op een tiende plaats. Vergeleken met vorig jaar is Breda door Maastricht gepasseerd en is daarmee een plaats gezakt. De positie die Breda inneemt, is lager dan de rangorde naar bevolkingsomvang. Breda staat hierin op een achtste plaats. Dit betekent dat de werkgelegenheidsfunctie minder sterk is dan men qua bevolkingsomvang zou verwachten. Ook qua groei over de periode blijft Breda achter op de andere grote gemeenten en komt op de elfde plaats. Marktoriëntatie Bredase bedrijven Navolgende grafiek geeft de marktoriëntatie van de grotere bedrijven (> 10 banen) te zien. De meer internationaal gerichte bedrijven behoren vooral tot de sectoren industrie en vervoer en transport. Meer regionaal (en lokaal) georiënteerd zijn de detailhandel, autohandel, bouw, horeca en niet-commerciële diensten. Marktoriëntatie Bredase bedrijven internationaal 15% lokaal 20% nationaal 29% regionaal 36% Bron: Bedrijvenenquête Onderzoek en Informatie De meeste internationaal gerichte bedrijven bevinden zich op de terreinlocaties voor transport en distributie. Voor de bedrijven op kantoorlocaties, modern gemengde terreinen en wijkwerkterreinen is de nationale markt het belangrijkst. 26

27 Economische Barometer Breda 2003 De economische structuur van Breda: Diversificatie, Dienstencentrum of toch meedeinen op de golven van de procesindustrie. De gemeente Breda heeft in 1999 de nota Breda Dienstencentrum vastgesteld. In deze nota is aangegeven dat deze economische sector de potentie heeft te groeien en daardoor voor de gemeente interessant is om meer van deze bedrijven binnen de gemeentegrenzen te krijgen. Deze focus op dienstverlening lijkt in strijd met het profiteren van het feit dat de diversificatie-index laat zien dat Breda (vergeleken met de 30 grootste steden) de hoogste diversificatie heeft. Breda lijkt hiermee van alle markten thuis te zijn. Een grote diversiteit aan sectoren binnen de gemeentegrenzen lijkt gunstig. De conjunctuurbeweging gaat dan immers gelijkmatig door je gemeente. Op het moment dat een neergaande golf de met grond- en halffabrikanten op export gerichte bedrijven treft, profiteert de overheid en kwartaire sector nog van de inhaalslag van de economische opgang in voorgaande periode. Een neergaande conjunctuurgolf begint in de meeste gevallen in de grond- en hulpstoffen markt: de procesindustrie. Vervolgens zijn de op bedrijfsinvesteringen gerichte bedrijven aan de beurt. Daarna komen de bedrijven die de consumenten bedienen. De overheid en kwartaire sector sluiten de rij. De werkgelegenheid kan in zo n economie op peil blijven. Een opgaande beweging start in de procesindustrie op het moment dat de werkgelegenheid in de overheid en kwartaire sector vanwege bezuinigingsdrift onder druk komt te staan. De vraag is nu: is Breda wel zo gediversifieerd? Als we kijken naar de regio, waarvan Breda het kloppend hart wil zijn, zien we dat de regio qua werkgelegenheid oververtegenwoordigd is in sectoren als procesindustrie en handel en reparatie. Zeer conjunctuurgevoelige sectoren. De economie van een stad wordt uiteraard beïnvloed door de economische ontwikkeling van zijn regio. Het pendelsaldo geeft weer een ander beeld. Breda heeft meer dan gemiddeld hoogopgeleide bewoners binnen haar stadsgrenzen. Ze werken echter vooral buiten de regio. Dagelijks komen zo n personen van buiten Breda hier werken. Het gemiddelde opleidingsniveau van de dagelijkse instroom is lager dan dat van de dagelijkse uitstroom. Een gediversifieerde economische structuur geeft wellicht een gematigde economische groei, maar dat wil niet zeggen dat het de optimale werkplek biedt voor haar bewoners. In dat licht is het te begrijpen dat Breda opteert voor Breda Dienstencentrum. En dan vooral die dienstverlening die een beroep doet op kennis en innovatief vermogen van mensen. Breda kan wel wat kennisgenererende centra gebruiken. Het aanbod van hoogopgeleiden dicht bij huis is aanwezig, dienstverlening is arbeidsintensief en de procesindustrie en logistiek in de regio kunnen worden bediend. Daarnaast is het ruimtebeslag dat dienstverlening vraagt in de meeste gevallen beperkt. Ideaal voor een gemeente waarin grond schaars is. 27

28 Algemeen Beeld Bredase Economie 1.3. Arbeidsmarkt Indicatoren Evenwichtige vraag/aanbodverhouding Afstemming opleidingsniveau beroepsbevolking/vraag arbeidsmarkt Werkloosheid Bron: Arbeidsvoorziening Midden en West Brabant, CBS, Onderzoek en Informatie CWI, ECORYS-NEI, SEOR, TNO INRO Evenwichtige vraag/aanbodverhouding Een gezonde verhouding op de regionale arbeidsmarkt tussen vraag en aanbod werkt positief door op de regionale bedrijvigheid. Zo zal een arbeidsmarktsituatie met voldoende omvang en doorstroming van het aantal werkzoekenden zorg dragen voor een relatieve snelle en adequate invulling van openstaande arbeidsplaatsen (vacatures) en zullen ondernemingen weinig hinder ondervinden bij het ontplooien van economische activiteiten. In de afgelopen jaren, waarbij duidelijk sprake was van een overspannen arbeidsmarkt, heeft het niet kunnen vervullen van vacatures een remmende werking op de groei en ontwikkeling van ondernemingen gehad. Zij konden hierdoor niet optimaal profiteren van de hoge economische groei. Niet alleen de omvang, maar ook de kwaliteit en samenstelling van het regionaal arbeidsaanbod zijn van belang voor een goede arbeidsmarktwerking. Een goed opgeleide beroepsbevolking die afgestemd is op de regionale vraag naar arbeid zal een positieve bijdrage leveren aan de regionale economische potentie. Alvorens beide indicatoren nader te belichten wordt een korte schets van de veranderende Nederlandse economische ontwikkeling gegeven Economisch beeld De arbeidsmarkt in Nederland heeft de afgelopen jaren een gunstige ontwikkeling doorgemaakt. Dit was mede te danken aan de landelijke economische groei die in de jaren tot 2002 meer dan 3% bedroeg. Inmiddels is dit gewijzigd. Vanaf eind vorig jaar is de economische groei vrijwel tot stilstand gekomen. Tegen de eerdere verwachtingen van het Centraal Plan Bureau in lijkt het economische herstel in het tweede halfjaar van 2002 achterwege te blijven. Het Centraal Planbureau geeft in haar Macro Economische Verkenningen 2003 van september 2002 wederom neerwaarts bijgestelde inzichten ten aanzien van het buitenlandbeeld en op basis daarvan een nieuwe raming voor de Nederlandse economie. Het Centraal Planbureau gaat nu uit van een zeer bescheiden economische groei van 0,5% in 2002 en van een lichte versnelling naar 1,5% groei in In 2002 liggen met name de dalende investeringen van bedrijven en magere groeiprognoses voor consumptie en uitvoer hieraan ten grondslag. Vraag en aanbod Nederland De nieuwe ramingen geven voor de werkgelegenheids- en werkloosheidsontwikkeling een behoorlijke bijstelling voor de periode te zien. Bij deze laatste raming 28

29 Economische Barometer Breda 2003 hoort een afnemende werkgelegenheidsgroei van +0,5% in 2001 tot een -0,25% werkgelegenheidsdaling in Ten aanzien van de werkloosheidsontwikkeling voorziet het CPB-scenario op landelijk niveau voor 2002 een toename van 21% van de werkloze beroepsbevolking en in 2003 een toename van 32% ( personen). Dit is ruim personen meer dan volgens de oorspronkelijke ramingen uit de Economische Verkenningen De werkloze beroepsbevolking komt in 2001 uit op 4% en in 2002 op 5%. De werkloosheid komt hiermee, volgens het CPB, dicht tegen de geschatte evenwichtswerkloosheid 2 3 te liggen. Men verwacht dat de krapte hierdoor op de arbeidsmarkt snel tot een einde zal komen. Het CBS geeft inmiddels aan dat het aandeel moeilijk vervulbare vacatures gedaald is van 53% in 1999 naar 50% in Vraag en aanbod in de regio De grote economische groei in de afgelopen jaren is ook van invloed geweest op de regionale arbeidsmarkt. De krapte op de arbeidsmarkt in de regio is tot en met 2001 toegenomen. Vanaf 2002 wordt een tegengestelde ontwikkeling zichtbaar. Enerzijds neemt de omvang van de werkloosheid toe (+21%). Anderzijds wordt een behoorlijke afname van het aantal vacatures verwacht (-24%) Ontwikkeling vacatures en niet-werkenden Breda en omstreken prognose 2002 * prognose 2003 * vacatures niet-werkenden *laag scenario Bronnen: RBA Midden en West Brabant, CWI, ECORYS-NEI, SEOR, TNO INRO; bewerking Onderzoek en Informatie Op basis van bovengenoemde verwachtingen wordt ook in de Bredase regio een afname van de krapte op de arbeidsmarkt verwacht. De scheefgroei in de verhouding tussen 2 Werkloosheidsniveau dat resulteert na correctie voor incidentele en conjuncturele factoren. Het is tevens het niveau van de werkloosheid waar de aanpassingsprocessen in de economie naar toe bewegen. 29

30 Algemeen Beeld Bredase Economie vraag en aanbod in de afgelopen drie jaar wordt in 2002 duidelijk minder. De verwachtingen voor 2003 geven een meer evenwichtig beeld van vraag en aanbod. Ondanks deze afnemende krapte zal in deelsegmenten van de arbeidsmarkt op korte termijn toch sprake blijven van kwalitatieve arbeidsmarktfricties. Afstemming opleidingsniveau beroepsbevolking/vraag arbeidsmarkt De beroepsbevolking zal in 2002 op ruim personen uitkomen. Er blijft sprake van een jaarlijkse autonome stijging, al zal deze de komende tijd door de beperkte economische groei minder groot uitvallen. Het gemiddelde opleidingsniveau van de Bredase beroepsbevolking is aanzienlijk hoger dan dat van de Nederlandse beroepsbevolking. Van de Bredase beroepsbevolking heeft 37% een hogere opleiding; het vergelijkbare percentage voor Nederland bedraagt 27%. Van de Bredase beroepsbevolking heeft 36% een opleiding op middelbaar niveau (Nederland: 44%). Tenslotte is 27% laaggeschoold (Nederland: 29%). In de rangorde van het aandeel van de beroepsbevolking met een hoog opleidingsniveau neemt Breda van de grote steden in Nederland een 7e positie in. Op de hogere posities gaat het op Amersfoort na steeds om universiteitssteden. Aandeel hoogopgeleiden in de beroepsbevolking Utrecht Leiden Nijm egen Am sterdam G roningen Am ersfoort Breda M aastricht Arnhem Eindhoven Haarlem 's-g ravenhage 's-hertogenbosch Tilburg Zoeterm eer R o tte rd a m Zwolle Almere Enschede Ede Dordrecht Apeldoorn Zaanstad Haarlemmermeer Em m en 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Bron: CBS/EBB