Bodem in de stad en volksgezondheid

Transcriptie

1 Bodem in de stad en volksgezondheid De verkenning van een relatie Tia Hermans en Sjerp de Vries

2 Enkele begrippen

3 Bodem in de stad OECD: stedelijk gebied als >150 inwoners/km 2 bijna heel Nederland stedelijk gebied CBS: 5 stedelijkheidsklassen o.b.v. aantal adressen/km 2 Zeer sterk stedelijk (>2.500)..sterk...matig...weinig... tot niet stedelijk (<500)

4 Rotterdamse wijken, per categorie Uit: Ontdek de stadsbodem (TCB, 2010) % Bebouwing Verharding Groen Tuinen Water Centrum Noord Vreewijk

5 Bron: Databank Gemeentelijk Groenbeheer (Alterra, 2012) Bomen, struiken, gazon, ruw gras, plantenperken, bos, overig groen, water, wegen en paden, speelvoorzieningen

6 Gezondheid (WHO, 1948) Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebreken.

7 Inhoud Historie Bewijs tot nu toe Correlatie is niet hetzelfde als oorzaak-gevolg Welk mechanisme zit er achter? Conclusies

8 Seoel: 2 wijken

9 Relatie gezondheid en natuur: historie Middeleeuwen: natuur = gevaar! (moeras, roofdieren,..) Industriële revolutie: stad = ongezonde omgeving (vervuiling en stof, infectieziekten). Natuurlijke omgeving = gezond (sanatoria) Tot eerste helft 20 ste eeuw: natuur als preventief en curatief middel Vanaf tweede helft 20 ste eeuw: medische technologie en medicijnen ipv natuur Recent: tendens natuurlijk is gezond, als preventie voor leefstijl gerelateerde aandoeningen

10 Bewijs tot nu toe

11 Takano e.a. (2002): ouderen in Tokyo (74+) Gezondheidskenmerk: overlijden (binnen 5 jr.) 76 Omgevingskenmerk: 72 Waarneming inwoner 70 walkable green spaces 68 Bomen met straten 66 Groene gebieden Resultaten Gecorrigeerd voor sociaaleconomische status 74 veel groen Percentage nog in leven redelijk weinig zeer weinig

12 Maas e.a. (2009): prevalentie van ziekten Gezondheidskenmerk: Door huisarts gestelde diagnoses (> mensen) 24 clusters van ziektebeelden onderscheiden Omgevingskenmerk: Hoeveelheid groen binnen 1 kilometer van woning Resultaten: Voor 18 clusters lagere prevalentie in groenere omgeving Met name voor angststoornissen en depressie Voor kinderen < 12 jr. relatie voor depressie nog sterker

13 Over welk groen hebben we het dan? Groen per buurt Percentage Groen Omvat: Hier binnen 3 km Bos en natuur Stadsparken Agrarisch gebied Omvat NIET: Straatbomen Tuinen

14 Hoe komt de relatie natuur gezondheid tot stand? Relatie is nog geen oorzakelijk verband Over ooievaars en baby s Leidt vergroening van de woonomgeving wel tot echte gezondheidswinst? Of.? Omgekeerd: kleven aan het steeds verder verdichten van steden (compacte stad) nog niet onderkende gezondheidsnadelen? Belang van kennis over mechanisme(n) Welk type groen in welke ruimtelijke configuratie levert de meeste baten op? (En voor wie?) Efficiënt gebruik van de ruimte Baten van effectief groen wellicht groter dan tot nu toe gedacht

15 Mogelijke oorzakelijke mechanismen Microklimaat verbeteren Verbeteren luchtkwaliteit door afvangen van fijn stof Tegengaan hitte-eilanden in de stad/hitte-stress voorkomen Stress reduceren Met name chronische stress verminderen Ook herstel concentratievermogen Lichamelijke activiteit bevorderen Via actief transport (wandelend/fietsend) Via recreatieve activiteit Sociale samenhang in de buurt faciliteren Meer (visueel) contact tussen buurtgenoten

16 Verbeteren microklimaat Relatie tussen fijn stof en gezondheid is duidelijk Bomen zijn meer effectief dan andere typen vegetatie Coniferen meest effectief Lineaire structuur van aanplant meer effectief dan grote oppervlakte (aantal en locatie is dus belangrijk) A.g.v. luchtstroom: moet er doorheen en niet overheen In buurt van emissiebron: >100 m afstand van weg; anders stapeling Causaal verband is niet erg geloofwaardig Niet hoeveelheid gevangen, maar hoeveelheid die achter blijft Minder emissiebronnen bij grotere oppervlakte natuur Recent: 1-2% verbetering luchtkwaliteit voor fijn stof

17 Reduceren (chronische) stress Soort natuur: nog niet echt duidelijk Zelfs een afbeelding van natuur werkt al (maar hoe sterk?) Wellicht doodgewone natuur even goed als hoogwaardige natuur Ruimtelijke structuur: nog niet echt duidelijk Maximaliseren van contact met natuur, of Bieden van groene oases van rust (wanneer nodig) Randvoorwaarde: veiligheid, sociaal & fysiek Inschatting effectiviteit: vooralsnog hoog Empirisch het best onderbouwd (maar veelal experimenteel)

18 Reduceren (chronische) stress: Ulrich (1984) Gezondheidskenmerk Uitzicht muur Uitzicht bomen Herstel na galblaasoperatie Ligduur, gebruik pijnstillers, aantekeningen verplegend personeel Omgevingskenmerk Uitzicht vanuit zieken- huiskamer: Dosis sterke pijnstiller blinde muur 0.5 Resultaten bomen 0 Dag 0-1 Dag 2-5 Dag 6-7 Op alle drie kenmerken positiever bij bomen in zicht

19 Misschien is zelfs een afbeelding van een bonsai-boom genoeg?

20 Stimuleren lichamelijke activiteit Soort natuur: onbekend; afhankelijk van activiteit? Actief transport: routes aantrekkelijker maken Recreatieve activiteit: aantrekkelijke ruimte bieden Ruimtelijke structuur Actief transport: straatgroen Recreatieve activiteit: groengebieden Randvoorwaarden: afhankelijk van activiteit en groep Inschatting effectiviteit: in NL vooralsnog gering Wellicht met uitzondering van kinderen (via buiten spelen)

21 Totaal pakket sportief bewegen (SCP, 2001) Aandeel van totaal aantal uren per week besteed aan de betreffende vorm van bewegen gemiddelde totale hoeveelheid in 2000: 4.4 uur sporten recreatief wandelen en fietsen wandelen en fietsen als vervoer 0 Percentage in 2000

22

23 Faciliteren sociale samenhang in de buurt Soort natuur: nog onbekend Geschikt als ontmoetingsplaats (voor buurtgenoten) Ruimtelijke structuur: nog onbekend Wellicht kleine buurtparkjes (lokaal verzorgingsgebied) En straatgroen (meer wandelen, voor transport en/of plezier) Randvoorwaarden: het gaat om positieve contacten Conflicten tussen gebruikersgroepen vermijden Inschatting effectiviteit: vooralsnog vrij hoog Recent toenemende empirische ondersteuning

24

25 Vitamine G2-onderzoek: kwaliteit - mechanismen Meer en meer gedetailleerde informatie over groen Kwaliteit van het groen, naast kwantiteit Type groen: groengebieden versus groen in het straatbeeld Informatie over mediërende variabelen Stressniveau Lichamelijke activiteit Sociale samenhang in de buurt welk mechanisme is hoe belangrijk? Vier steden, twintig buurten per stad Arnhem, Den Bosch, Rotterdam, Utrecht Tien met veel en 10 met weinig groen (in de vorm van gebieden)

26 Natuur voor gezondheid: welk mechanisme belangrijk?

27 Natuur voor gezondheid in schema Luchtkwaliteit + + _ Stress _ Hoeveelheid groen in de buurt Lichamelijke activiteit Gezondheid Sociale cohesie

28 Natuur voor gezondheid & ruimtelijk plannen Natuur naar mensen brengen belangrijk Nabijheid, beschikbaarheid, bereikbaarheid, toegankelijkheid (op z n minst visueel) Maar op goede manier inrichten is ook belangrijk Maar wat is precies goed (waarvoor)? Vooralsnog: voor stressreductie & sociale samenhang Efficiënt omgaan met de ruimte ook Nog weinig bekend over dosis-effect relaties Al helemaal niet per type natuur of groengebied

29 Stop niet bij klimop!

30 Economische betekenis van groen = gezond Groen lijkt vooral van betekenis voor (mentale) welvaartsziekten (versus infectieziekten) Stress, depressie, angststoornissen Economische betekenis ligt wellicht meer in vermeden arbeidsverzuim dan in lagere zorgconsumptie Kwaliteit van leven wordt niet meegenomen Maar eerst moet het gezondheidseffect, en de grootte ervan, beter bepaald worden. En i.v.m. kosten, waarvan precies? (hoeveelheid, type, beheer van groen)

31

32 Conclusie Harde relatie tussen gezondheid en natuur is er nog niet! Vergelijkbaar met voeding en gezondheid? Langjarig onderzoek nodig Slimmer framen?

33