Ervaringen met de Frisse Scholen Toets in de praktijk Van woorden naar daden april 2012

Transcriptie

1 Ervaringen met de Frisse Scholen Toets in de praktijk Van woorden naar daden april 2012 Ervaringen met de Frisse Scholen Toets in een achttal scholen, uitgevoerd door een technisch adviseur en een bouwprojectmanager >> Als het gaat om energie en klimaat

2 Inhoudsopgave 1 De Frisse Scholen Toets in de praktijk: van woorden naar daden 3 2 De Frisse Scholen Toets in het kort 4 3 Praktijkervaringen met de Frisse Scholen Toets van de technisch adviseur Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School A Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School B Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School C Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School D Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School E Belangrijkste constateringen 8 4 Praktijkervaringen met de Frisse Scholen Toets van de bouwprojectmanager Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School F Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School G Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School H Belangrijkste constateringen 10 5 Conclusies 11 Bijlagen 12

3 1 De Frisse Scholen Toets in de praktijk: van woorden naar daden De Frisse Scholen Toets geeft een goed beeld van de mate waarin de eisen, vastgesteld in het Programma van Eisen, zijn vertaald in de verschillende fases van het bouwproces. De Frisse Scholen Toets blijkt daarmee een zinvol instrument om te kijken of ambities ten aanzien van energie en binnen klimaat in het ontwerp en bouwproces daadwerkelijk ook gerealiseerd worden. Wel verschillen per fase de zeggings kracht van de toets en de mogelijkheden tot bijsturing. Voldoende relevante technische kennis en documentatie blijken nodig om binnen een redelijke tijd tot een goede, effectieve uitvoering te komen. Deze publicatie beschrijft de uitkomsten van twee recent verschenen rapporten over de ervaringen met de Frisse Scholen Toets in een achttal schoolgebouwen. Doel en meerwaarde van de Frisse Scholen Toets Het opstellen van een goed Programma van Eisen (PvE) voor de bouw of renovatie van een Frisse School is een belangrijke mijlpaal. Als formele opdrachtgever en direct belanghebbende wordt aan het ontwerpteam duidelijk aangegeven aan welke eisen hun voorstellen dienen te voldoen. Om een goed binnenklimaat en laag energiegebruik te garanderen hanteren veel schoolbesturen en gemeenten bij het bouwen of renoveren van hun school inmiddels het PvE Frisse Scholen. Het stellen van eisen biedt echter nog geen garantie op een goed eindresultaat. Tijdens het ontwerpproces moeten de (tussen) resultaten worden en na de bouw moet gecontroleerd worden of de overeengekomen prestaties inderdaad worden geleverd. Agentschap NL heeft hiervoor in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de Frisse Scholen Toets ontwikkeld. Samengevat zijn de voordelen van de toets: Een school voldoet aan de eisen. Alle betrokkenen weten wat van hen wordt verwacht. De opdrachtgever houdt zelf de regie tijdens ontwerp en realisatie. Minder kosten door tijdige signalering en bijsturing. Een goede verantwoording van de bestede middelen. Eerste ervaringen met de Frisse Scholen Toets Afgelopen jaar is een aantal kennisdocumenten¹ verschenen die schoolbesturen, gemeenten en adviseurs kunnen gebruiken bij het uitvoeren van zo n Frisse Scholen Toets. Begin 2012 is de Frisse Scholen Toetst op een achttal scholen toegepast. Op vijf scholen is de toets uitgevoerd door een extern ingeschakelde technisch adviseur, op drie scholen is de toets uitgevoerd door de betrokken bouwprojectmanager. Deze publicatie geeft schoolbesturen, gemeenten en adviseurs een beeld van de resultaten van deze toetsingen. Met behulp van deze resultaten kunnen de betrokken partijen ook bepalen hoe zij de uitvoering van de Frisse Scholen Toets willen verankeren in het bouwproces en door wie de toets het beste uitgevoerd kan worden. ¹ Zie 3 Frisse Scholen Toets Van woorden naar daden

4 2 De Frisse Scholen Toets in het kort Het PvE Frisse Scholen is een leidraad voor opdrachtgevers (schoolbesturen en gemeenten) voor de nieuw en verbouw van scholen met speciale aandacht voor een laag energiegebruik en een gezond binnenmilieu. Het PvE geeft (prestatie)eisen voor de aspecten: energie; binnenluchtkwaliteit; thermisch comfort; visueel comfort; akoestisch comfort. De eisen zijn opgesteld op 3 ambitieniveaus: (acceptabel), Klasse B (goed) en Klasse A (zeer goed). In vervolg hierop is recentelijk door Agentschap NL de Frisse Scholen Toets ontwikkeld, een methodiek waarmee opdrachtgevers en ontwerpers het ontwerp van een school op een gestandaardiseerde manier kunnen laten toetsen aan het PvE Frisse Scholen. Om te beoordelen of de geformuleerde ambitieniveaus ook gerealiseerd (gaan) worden, kan het voor schoolbesturen en gemeenten relevant zijn om op een aantal momenten in het ontwerp proces, het bouwproces en bij de oplevering van het onderwijsgebouw een Frisse Scholen Toets (FST) uit te voeren te weten: de aanlevering van het Voorlopig Ontwerp (VO); de aanlevering van het Definitief Ontwerp (DO); de aanlevering van het Technisch Ontwerp en bestek (TO/bestek); de oplevering van het gebouw voor in gebruik name (1e oplevering); de oplevering van het gebouw na circa 1 jaar na in gebruik name (2e oplevering). Figuur 1: Processtappen totstandkoming schoolgebouw inclusief toetsingsmomenten. Totstandkomingsproces van een (school) gebouw T1 T2 T3 T4 T5 initiatief definitie ontwerp realisatie gebruik 110 jaar 0,52 jaar 12 jaar 12 jaar > 40 jaar T1 = voorlopig ontwerp T2 = definitief ontwerp T3 = bestek en tektekeningen T4 = 1e oplevering T5 = 2e oplevering Opstellen Programma van Eisen 4 Frisse Scholen Toets Van woorden naar daden

5 Per te toetsen fase worden door de toetser de volgende stappen doorlopen: Tabel 1 Stap Activiteit Toelichting activiteit* 1 Opvragen van documentatie 2 Invullen van het ambitieprofiel 3 Uitvoeren van de toets 4 Invullen van de scorekaart 5 Opstellen van het toetsingsrapport 6 Terugkoppelen van de toetsresultaten Vraag de benodigde ontwerpdocumenten op bij de opdrachtgever. Leg de ambities van de opdrachtgever ten aanzien van Frisse Scholen vast in het ambitieprofiel. Toets het ontwerp van de school aan de toetsingscriteria/(prestatie)eisen behorend bij het ambitieprofiel. Leg de toetsingsresultaten vast in het toetsingsdocument. Geef een toelichting op de gegeven beoordeling. Geef, wanneer niet wordt voldaan aan de eisen aan welke waarde wel wordt behaald. Vul de nog ontbrekende informatie aan in de scorekaart. Open de juiste toetsingsfase om de scorekaart in te vullen. Pas desgewenst de opmerkingen bij de toetsingsresultaten aan of geef aanvullende opmerkingen. Controleer de resultaten en pas waar nodig de opmaak van de kolommen en rijen aan. Print de projectgegevens; de resultaten van alle toetsingsfasen, het ambitieprofiel; de toetsingsresultaten van de betreffende fase. Koppel de resultaten van de toets terug naar de opdrachtgever. N.B. Het PvE Frisse Scholen is van toepassing op standaard groepsruimten (theorielokalen) in scholen voor basis onderwijs en voortgezet onderwijs. De toets van het ontwerp aan de hand van de scorekaart beperkt zich daarom tot deze ruimten. Voor vaklokalen (zoals lokalen voor scheikunde/ natuurkunde of muziek), praktijklokalen, collegezalen, speel lokalen, aula s, kantoren en spreekkamers, werkplekken op de gang (zoals onderwijspleinen) of ruimten voor andere functies binnen een brede school of multifunctionele accommodatie (MFA) (zoals kinderopvang, welzijnswerk, bibliotheek) is het PvE Frisse Scholen en deze toetsingsmethodiek niet altijd toepasbaar. * Voor een uitgebreide toelichting zie Handboek Frisse Scholen Toets. 5 Frisse Scholen Toets Van woorden naar daden

6 3 Praktijkervaringen met de Frisse Scholen Toets van de technisch adviseur Begin 2012 is bij een vijftal scholen in verschillende fases van het bouwproces, de Frisse Scholen Toets uitgevoerd. Deze toets is uitgevoerd door een technisch adviseur. In de vijf scholen, waaronder zowel basisscholen als scholen in het voortgezet onderwijs ging het om de volgende fasen. Tabel 2: Getoetste fasen in het bouwproces School Voorlopig ontwerp Definitief ontwerp A X X Technisch ontwerp + bestek B X X C D E X Oplevering Relevant om te vermelden: De technisch adviseur is een externe partij is, en neemt niet zelf deel aan het ontwerp en/of bouwproces. De vijf scholen hebben voor een deel wel gebruik gemaakt van het PvE Frisse Scholen en/of in dit verband relevante publicaties zoals ISSO 89 2, maar dit niet als leidraad gebruikt. Scholen D en E zijn in opdracht van dezelfde partij op hetzelfde perceel gebouwd. De resultaten van deze scholen lijken sterk op elkaar. Hierna worden de bevindingen van de adviseur samengevat weergegeven. De volgende zaken komen per school aan de orde: Kon het PvE Frisse Scholen als referentie worden gebruikt? Welke informatie en documentatie is gebruikt? Welke ervaring is opgedaan met het invullen van de ambitie, het uitvoeren van de toets en het invullen van de uiteindelijke scorekaart? Wat was de conclusie ten aanzien van de (bruikbaarheid van) de Frisse Scholen Toets? Wat werden als mogelijkheden tot bijsturing in de e fase(n) gezien? X X Als bijlage is ter illustratie een scorekaart van één van de scholen opgenomen. 3.1 Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School A Bij school A is de Frisse Scholen toets uitgevoerd in het stadium van het Definitieve Ontwerp en het Technisch Ontwerp (bestek + tekeningen). De toetsresultaten gaven een goed beeld van de energetische en binnenmilieukwaliteit in deze fasen van het bouwproces. De ervaringen: Het was niet eenvoudig om de aanvangsambities op de scorekaart in te vullen; het PvE Frisse scholen was niet als leidraad voor het Programma van Eisen gebruikt. Hierdoor waren veel interpretaties noodzakelijk. Het uitvoeren van de toets was, zowel in het definitieve ontwerp als in het technisch ontwerp, relatief eenvoudig. Wel bleken toetsingscriteria niet altijd op dezelfde manier of niet in het definitieve ontwerp en/of bestek te zijn beschreven. Er was veel documentatie beschikbaar (definitief bouwkundige ontwerp (plattegronden, doorsneden en gevelaanzichten), het definitieve installatietechnisch ontwerp, het bouwkundig besteksontwerp (plattegronden, doorsneden en gevelaanzichten), inclusief detailtekeningen, het installatietechnisch bestek en constructietekeningen). Een bouwfysisch rapport ontbreekt echter. De tussentijds verhoogde ambities als gevolg van het beschikbaar komen van extra budget kwamen niet tot uitdrukking in een hogere score op de scorekaart. De plannen blijken in deze fasen zijn lastig te wijzigen en criteria die niet voldoen zijn moeilijk bij te sturen. 2 ISSO 98: Binnenkaart scholen 6 Frisse Scholen Toets Van woorden naar daden

7 3.2 Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School B Bij school B is de Frisse Scholen toets uitgevoerd in het stadium van het Technisch Ontwerp (bestek + tekeningen) en de Opleveringsfase. De toetsresultaten gaven een goed beeld van de energetische en binnenmilieukwaliteit van de school. Met name de resultaten na oplevering bevatten waardevolle informatie op grond waarvan de school nader heeft laten kijken naar het functioneren van het ventilatie systeem en de inregeling van de centrale verwarming. Zo konden verbeterpunten voor de aannemer/installateur worden opgesteld en kon optimalisatie van de toegepaste technieken plaatsvinden. De ervaringen: De informatie was redelijk compleet. Gebruik werd gemaakt van een bouwkundige en installatietechnische besteksomschrijving (inclusief tekeningen) en revisiegegevens. Er was geen bouwfysisch rapportage beschikbaar. Het PvE Frisse Scholen is niet als model voor het uiteindelijke programma van eisen gebruikt. Het bleek daardoor noodzakelijk om de eisen in het programma van eisen terug te vertalen naar de eisen van het PvE Frisse Scholen. Niet voor alle aspecten uit het PvE Frisse Scholen bleken eisen te zijn geformuleerd. Het invullen van de ambities was lastig doordat het gekozen Bouwbesluitniveau niet aansloot bij de klassen in het PvE Frisse Scholen (laagste klasse C is 15% beter dan Bouwbesluitniveau). De uitvoering van de toets was voor de fase van het Technisch Ontwerp (bestek + tekeningen) redelijk eenvoudig. Ten aanzien van sommige criteria kon geen oordeel worden gegeven. De uitvoering van de toets lag voor de opleveringsfase complexer. Voor een objectieve beoordeling van het merendeel van de criteria uit de Frisse Scholen Toets bleken (langdurige) metingen noodzakelijk. Metingen ten aanzien van het thermisch, visueel, akoestisch comfort zijn voor deze school niet uitgevoerd. Het uiteindelijke oordeel is gebaseerd op revisiegegevens en een interview met de directie. 3.3 Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School C Bij school C is de Frisse Scholen Toets uitgevoerd in de Voorlopig Ontwerpfase (VO). Over het geheel genomen gaven de toetsresultaten een redelijk beeld van de energetische, en binnenmilieu kwaliteit van de school in deze fase van het bouwproces. Wel blijken belangrijke keuzes in deze fase nog niet gemaakt. Daarentegen kunnen toetsingscriteria die in deze fase niet voldoen relatief eenvoudig worden hersteld. Zo bleek voor deze school de geconstateerde twijfel over het ambitieniveau voor het thema Energie te leiden tot wijzigingen in het verdere ontwerpproces. De ervaringen: Het PvE Frisse Scholen was niet als model, maar wel als naslagwerk bij de totstandkoming van het uiteindelijke programma van eisen gebruikt: Daardoor kon het merendeel van de eisen één op één worden vertaald naar de criteria waarover de Frisse Scholen Toetst een oordeel velt. 7 Frisse Scholen Toets Van woorden naar daden

8 De informatie was redelijk compleet. Gebruik werd gemaakt van een gebundeld ontwerpboek, een bouwtechnische en bouwfysische rapportage en het programma van eisen. Het uitvoeren van de toets bleek niet eenvoudig doordat bepaalde keuzes in deze fase nog niet waren gemaakt. Ook bij school E is het PvE Frisse Scholen niet als leidraad gehanteerd. De ambitieniveaus zijn ingevuld aan de hand van het PvE van de opdrachtgever die wel gebruik heeft gemaakt van ISSO 89 (Binnenmilieu Scholen) en aanvullende eisen ten aanzien van energiezuinigheid en visueel comfort. 3.4 Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School D Bij school D is de Frisse Scholen toets uitgevoerd in de Opleveringsfase. Het ontbreken van veel relevante informatie zoals bouwfysische rapportage, revisiegegevens en inregelrapporten belemmerde het geven van een oordeel over drie van de vijf hoofdthema s van het PvE Frisse Scholen. Ten aanzien van de twee overige thema s Energie en Luchtkwaliteit werd door toetsing duidelijk dat de resultaten significant afwijken ten opzichte van de ambities. Onduidelijk was of hier nog op gestuurd kon worden. De ervaringen: Het PvE Frisse Scholen is niet als leidraad gehanteerd. De ambitieniveaus voor deze school zijn ingevuld aan de hand van het programma van eisen van de opdrachtgever. Hierbij is wel gebruik gemaakt van ISSO 89 (Binnenmilieu Scholen) en zijn aanvullende eisen ten aanzien van energiezuinigheid en visueel comfort gesteld. Voor het beoordelen van de verschillende criteria is gebruik gemaakt van een visuele inspectie, het richtlijnenbestek, de EPCberekening (ten behoeve van de bouwvergunning ingediend) en een ventilatieberekening. De herkenbare criteria op het gebied van Energie en Luchtkwaliteit bleken, mede met behulp van een visuele inspectie eenvoudig te toetsen. Door het ontbreken van inregelrapporten en revisiegegevens waren de drie andere thema s (thermisch, visueel en akoestisch comfort) niet goed te beoordelen. 3.5 Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School E School E is op hetzelfde perceel en met dezelfde opdrachtgever gebouwd als school D. De resultaten van de Frisse Scholen Toets in de Opleveringsfase laten een zelfde beeld zien als bij school D. Ten aanzien van de thema s Energie en Luchtkwaliteit wijst de toets uit dat het twijfelachtig is of de gestelde ambities gerealiseerd zullen worden. Dit omdat op een bepaald moment in de ontwerpfase gekozen is voor een ander installatieconcept. Niet gekeken is wat het effect hiervan is op de oorspronkelijke ambitie. Het ontbreken van relevante informatie zoals een bouwfysische rapportage, revisiegegevens en inregelrapporten maakte het niet mogelijk een oordeel te vormen over het akoestische, visuele en thermische comfort van de school. 3.6 Belangrijkste constateringen Alle ervaringen uit de vijf scholen overziend, constateert de technisch adviseur dat de Frisse Scholen Toets een goed beeld geeft van de mate waarin de eisen zoals vooraf gesteld in het Programma van Eisen zijn vertaald in de verschillende fasen van het bouwproces. De volgende zaken waren van invloed op de kwaliteit van de toets bij deze vijf scholen: Het niet hanteren van het Programma van Eisen Frisse Scholen maakte het lastig om de ambitieniveaus in te vullen. Veel informatie moest geïnterpreteerd worden. Dit maakt het toetsen tijdrovend en verhoogt het risico op fouten. Opvallend ook is dat de ambitieniveaus van de verschillende aspecten binnen de verschillende thema s sterk variëren en in een enkel geval nog beneden de laagste klasse ligt. De adviseur geen lid van het ontwerp of bouwteam moest veel moeite doen en tijd steken in het verzamelen van alle voor de toets benodigde gegevens en documentatie: in veel gevallen kon niet over alle relevante informatie worden beschikt. Ten aanzien van het gebruik van de Frisse Scholen Toets in de verschillende fasen van het bouwproces wordt het volgende geconstateerd: Er dient rekening mee gehouden te worden dat in de fase van het voorlopig ontwerp verschillende keuzes nog niet gemaakt en te toetsen zijn. De besluitvorming tussen voorlopig ontwerp en definitief ontwerp is op grond van de toetsresultaten nog goed bij te sturen. Bij oplevering is veelal onvoldoende informatie voorhanden om de feitelijke prestaties te kunnen beoordelen. Een tussentijds naar boven bijgesteld ambitieniveau dan het oorspronkelijk in het PvE. opgenomen ambitieniveau moet bij voorkeur ook in de toets als uitgangspunt kunnen worden overgenomen. De Frisse Scholen toets controleert afgesproken prestaties en kan deze zonodig afdwingen. De adviseur bepleit de Frisse Scholen toets als monitoringsinstrument te koppelen aan het CVE (in aanbesteding van het ontwerp en de bouw). 8 Frisse Scholen Toets Van woorden naar daden

9 4 Praktijkervaringen met de Frisse Scholen Toets van de bouwprojectmanager Bij drie andere scholen is de Frisse Scholen Toets door zowel de verantwoordelijk bouwprojectmanager als de opdrachtgevende partij uitgevoerd. Hierna volgen de resultaten. Tabel 3: Getoetste fasen in het bouwproces School F G H Voorlopig ontwerp X Definitief ontwerp X Technisch ontwerp + bestek X Oplevering In tegenstelling tot de in hoofdstuk 3 beschreven vijf scholen is voor deze drie scholen wel gebruik gemaakt van het Programma van Eisen Frisse Scholen, Het bouwheerschap bij de drie projecten ligt bij drie verschillende soorten partijen: een gemeente, een schoolbestuur en een commerciële ontwikkelaar. De toets op de drie projecten is door drie verschillende bouwprojectmanagers uitgevoerd. 4.1 Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School F Bij school F is de Frisse Scholen toets uitgevoerd in het stadium van Voorlopig Ontwerp (VO). De toetsresultaten gaven een beperkt beeld van de energetische, en binnenmilieukwaliteit van de school in deze fase van het bouwproces. Dit omdat een aantal keuzes nog niet is gemaakt. De opdrachtgever heeft de toets niet uitgevoerd. De schooldirectie (lid van het ontwerpteam) gaf aan niet voldoende technisch onderlegd te zijn om de toets betrouwbaar uit te kunnen voeren. De ervaringen: Het PvE Frisse Scholen is als leidraad voor het programma van eisen gehanteerd: de ambities konden zo één op één worden overgenomen. De totale uitvoering kostte ongeveer ½ uur, mede ook omdat alle benodigde informatie direct voorhanden was. Afwijkingen werden in deze fase nog niet geconstateerd omdat het detailniveau van de verschillende criteria onder de vijf hoofdthema s veelal nog niet aan de orde was. 4.2 Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School G Bij school G is de Frisse Scholen toets uitgevoerd in het stadium van Definitief Ontwerp (DO) De toets sloot in deze fase goed aan op het detailniveau van de beschikbare documenten. De uitkomsten gaven daarmee een goed beeld van de energetische en binnenmilieukwaliteit van de school in deze fase van het bouwproces. Bijsturing bleek in deze fase zeer beperkt mogelijk. De toets is alleen door de betrokken bouwprojectmanager uitgevoerd. De opdrachtgever meende over onvoldoende technische kennis te beschikken om zelf ook de toets te doen. Alle benodigde informatie was beschikbaar, door het hanteren van het PvE Frisse Scholen als uitgangspunt was het invullen van de ambitieniveaus eenvoudig te doen. Het zoeken naar gedetailleerde ontwerpspecificaties heeft er toe geleid dat het uitvoeren van de toets ongeveer ½ dag in beslag heeft genomen. 9 Frisse Scholen Toets Van woorden naar daden

10 4.3 Ervaringen met de Frisse Scholen Toets bij School H Bij school H is de Frisse Scholen toets uitgevoerd in het stadium van Technisch Ontwerp (bestek+tekeningen). Alle benodigde informatie was voorhanden: de ambities werden één op één overgenomen uit het PvE Frisse Scholen dat als onderlegger voor het programma van eisen had gefungeerd. Alhoewel niet voor alle aspecten kon worden vastgesteld of aan de eisen werd voldaan, gaf de toets een goed beeld van de energetische, en binnenmilieukwaliteit van de school in deze fase van het bouwproces. Bij deze school bleek dat enkele ambities niet meer gehaald werden als gevolg van tussentijdse wijzigingen in het installatieconcept. Dit had eerder geconstateerd moeten worden om hier nog wezenlijk iets aan te kunnen veranderen. Ook bij deze school is de toets, om dezelfde reden als bij scholen F en G, alleen door de bouwprojectmanager uitgevoerd. Deze heeft de toets in ongeveer 1 ½ uur uitgevoerd. 4.4 Belangrijkste constateringen De bouwprojectmanager constateert het volgende: Het uitvoeren van de toets is voor een technisch specialist met kennis van het project vrij eenvoudig. De toets kan binnen een redelijk tijd worden uitgevoerd (tussen ½ uur / 4 uur). Opdrachtgevers onderschrijven het nut van het instrument. Opdrachtgevers beschouwen de toets wel als een specialistisch instrument dat door specialisten moet worden ingevuld. De significantie van de toets in de verschillende fasen varieert. Van minimaal in de VOtoets (veel zaken zijn nog onbekend en dus niet toetsbaar), naar aanmerkelijk groter (DOtoets) naar groot (TOtoets). Met name in de laatste twee fasen kan de toets voor de bouwmanager een hulpmiddel zijn om te controleren of de geformuleerde ambities goed zijn vertaald in het ontwerp. Veel prestatieeisen kunnen na realisatie pas goed worden beoordeeld als er een volledig stookseizoen is doorlopen. 10 Frisse Scholen Toets Van woorden naar daden

11 5 Conclusies Voorwaarden voor het effectief uitvoeren van een Frisse Scholen Toets: Het PvE Frisse Scholen is door de opdrachtgever als uitgangspunt gehanteerd voor het opstellen van het uiteindelijke programma van eisen (in feite een basisvoorwaarde). De Frisse Scholen Toets wordt door de opdrachtgever verankerd als monitoringsinstrument van het programma van eisen in de verschillende fasen van het bouwproces. De opdrachtgever wijst hiervoor een technisch voldoende geëquipeerde partij aan met kennis van het project (lid ontwerpteam) die de toets snel en met verstand van zaken uitvoert en de opdrachtgever van het resultaat op de hoogte stelt. Het resultaat van de toets gebruiken om op te sturen en betrokken ontwerp en bouwpartners hierop aanspreken. Uit de projecten wordt duidelijk dat het, gezien de dynamiek van het ontwerp en bouwproces, noodzakelijk is om een Frisse Scholen Toets uit te voeren. De toets brengt immers afwijkingen of tekortkomingen vooral als er in iedere fase van het bouwproces wordt tijdig in beeld. Afwijkingen die overigens ook een positief effect op het resultaat kunnen hebben. De Frisse Scholen Toets ziet er op toe dat mooie woorden ook in daden worden omgezet. Pas dan staat er iets om trots op te mogen zijn. 11 Frisse Scholen Toets Van woorden naar daden

12 Bijlagen Thema Ambitieniveau Toetsingsresultaat VO DO TO/bestek 1 e Oplevering Opmerkingen Energie Energieprestatie (verplicht) Isolatie van de gebouwschil Energiezuinige ventilatie Regeling ventilatie Energiezuinige verwarming Efficiënte opwekking en distributie van warmte Regeling verwarming Energiezuinige koeling Energiezuinige verlichting geen eis n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Klasse B Klasse B Voldoet niet Voldoet niet Er zijn geen hogere eisen voorgeschreven dan beschreven in het Bouwbesluit. Voldoet Voldoet Voldoet Twijfel Uit de revisiegegevens blijkt dat er vraaggestuurde ventilatie aanwezig is, echter niet per lokaal. In het bestek staat aangegeven dat deze regelt op de CO₂concentratie. Uit de revisiegegevens kan echter niet worden opgemaakt of de VAVboxen hier ook daadwerkelijk op regelen. Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Twijfel Twijfel Screens enkel aanwezig op de zuidgevel. Of een automatische regeling voor zomernachtventilatie aanwezig is, kan niet worden opgemaakt uit de revisiegegevens of de productspecificaties. Staat wel als zodanig omschreven in het bestek. Voldoet Voldoet 12 Frisse Scholen Toets Van woorden naar daden

13 Thema Ambitieniveau Toetsingsresultaat VO DO TO/bestek 1 e Oplevering Opmerkingen Luchtkwaliteit Ventilatiecapaciteit (verplicht) Klasse B Spuiventilatie Klasse B Kwaliteit van de toevoerlucht Klasse B Ruimtevolume Doorspoeling van de ruimte Emissies van apparatuur Emissies en stofverspreiding uit bouw en interieurmaterialen Schoonmaakbaarheid geen eis n.v.t. geen eis n.v.t. geen eis n.v.t. Tabaksrook geen eis n.v.t. Toiletten geen eis n.v.t. Legionella geen eis n.v.t. Voldoet Twijfel Uit de inregelrapporten blijkt dat de ventilatiehoeveelheden overeenkomen met het ontwerp. Tijdens de visuele inspectie bleek de CO₂concentratie op één lokaal na rond de 900ppm te liggen. In één lokaal gaf de CO₂meter een CO₂concentratie aan van boven de 1400ppm!! In alle lokalen waren tijdens de inspectie wel de ramen open! Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet 13 Frisse Scholen Toets Van woorden naar daden

14 Thema Ambitieniveau Toetsingsresultaat VO DO TO/bestek 1 e Oplevering Opmerkingen Thermisch comfort Operatieve temperatuur (winter) (verplicht) Operatieve temperatuur (zomer) (verplicht) Klasse A Klasse A Tocht Klasse B Individuele beïnvloeding Vloertemperatuur Verticale temperatuurgradiënt Stralingsasymmetrie geen eis n.v.t. geen eis n.v.t. geen eis n.v.t. Twijfel Twijfel Sterke twijfel of voldaan wordt aan de ontwerpeisen uit het PvE/bestek. Tijdens de visuele inspectie bleek de temperatuur in de lokalen gemiddeld 22ºC met de ramen open (buitentemperatuur circa 4ºC). In de winter zijn ook al geregeld klachten geweest over te hoge temperaturen in de lokalen. In één lokaal is bij een buitentemperatuur van 10ºC een binnentemperatuur van 26ºC geregistreerd!! Mogelijk is de centrale verwarming niet goed ingeregeld Twijfel Twijfel Alleen zonwering op de zuidgevel en geen koeling aanwezig. Bovendien geen temperatuuroverschrijdingsberekening gemaakt. Twijfel Twijfel Moeilijk vast te stellen. Gezien de relatief hoge ramen in de lokalen en het ontbreken van verwarmingslichamen onder de ramen, zou er in de winter eventueel sprake kunnen zijn van enige koudeval. Voldoet Voldoet 14 Frisse Scholen Toets Van woorden naar daden

15 Thema Ambitieniveau Toetsingsresultaat VO DO TO/bestek 1 e Oplevering Opmerkingen Visueel comfort Kunstlicht (verplicht) Daglicht lokalen Individuele regelbaarheid Klasse A geen eis n.v.t. Klasse B Twijfel Voldoet Twijfel Twijfel Moeilijk na te gaan of de daglichtfactor wordt behaald, aangezien de LTAwaarde van het glas niet uit de revisiegegevens kan worden opgemaakt. Voldoet Voldoet Thema Ambitieniveau Toetsingsresultaat VO DO TO/bestek 1 e Oplevering Opmerkingen Akoestisch comfort Installatiegeluid (verplicht) Nagalmtijd Helderheidswering Luchtgeluidisolatie binnen het gebouw geen eis n.v.t. Contactgeluid geen eis n.v.t. Geluidisolatie van de gevel Voldoet niet Voldoet Twijfel Twijfel Niet gemeten dus onbekend Twijfel Twijfel Uit de revisiegegevens kan de geluidisolatiewaarde van de materialen niet worden afgeleid. Tevens is er niet gemeten, dus het is onbekend of aan deze eis voldaan wordt. 15 Frisse Scholen Toets Van woorden naar daden

16 Dit is een uitgave van: Agentschap NL Postbus RE Utrecht T +31 (0) E energiego@agentschapnl.nl Agentschap NL april 2012 Publicatienummer: 2EGOU1206 Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld kan Agentschap NL geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Agentschap NL is een agentschap van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Agentschap NL voert beleid uit voor diverse ministeries als het gaat om duurzaamheid, innovatie en internationaal. Agentschap NL is het aanspreekpunt voor bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Voor informatie en advies, financiering, netwerken en wet en regelgeving. De divisie NL Energie en Klimaat versterkt de samenleving door te werken aan de energie en klimaatoplossingen van de toekomst. Divisie NL Energie en Klimaat voert in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties het programma Energie & Gebouwde Omgeving uit. Wij bieden professionele marktpartijen en overheden ondersteuning bij energiebesparing, duurzame energie en CO₂reductie van de gebouwde omgeving. Deze publicatie is gebaseerd op onderzoeksrapportages van Merosch en BOA en samengesteld door Brenda van Rijn advies. Alles in opdracht van Agentschap NL.