thema Bouwbesluit huidig (2003) Bouwbesluit nieuw (2012) PVE Frisse Scholen energieprestatiecoefficient kwaliteit thermische schil
|
|
- Margaretha Geerts
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Bouwfysica Frisse Scholen Aandacht voor het ambitieniveau Het binnenklimaat in scholen staat al geruime tijd in de belangstelling. Onderzoeken hebben aangetoond dat het slecht gesteld is met binnenklimaat in scholen: te weinig ventilatie, teveel lawaai, tocht, te koud of juist te warm. Dit is niet alleen het geval voor bestaande, oudere scholen, maar helaas ook voor scholen die in de afgelopen jaren gebouwd zijn. Een slecht binnenmilieu is niet goed voor de schoolprestaties, gezondheid en functioneren van leerlingen en leerkrachten. Als reactie daarop is door Agentschap NL het Programma van Eisen voor Frisse Scholen opgesteld. De praktijk wijst echter uit dat de eisen uit het PvE Frisse Scholen niet altijd met elkaar verenigbaar zijn en/of leiden tot dure oplossingen. ir. V. (Vivian) Timmermans, DHV, Eindhoven Inleiding De huidige bouwregelgeving (Bouwbesluit 2003) biedt onvoldoende basis voor een goed en gezond binnenklimaat in scholen. In 2008 (vernieuwd in 2010) is daarom door Agentschap NL (voorheen SenterNovem) het Programma van Eisen voor Frisse Scholen opgesteld. Dit Programma van Eisen (PvE) Frisse Scholen stelt eisen aan het binnenklimaat en het energieverbruik van scholen, verdeeld in de vijf thema s: thermisch comfort, luchtkwaliteit, akoestisch comfort, visueel comfort en energieverbruik. De eisen zijn per thema verdeeld over drie prestatieniveaus: A (zeer goed), B (goed), C (acceptabel). Klasse C vertegenwoordigd het basisniveau en is geënt op de geldende bouwregelgeving. Omdat technisch inhoudelijke kennis bij opdrachtgevers vaak ontbreekt, biedt het PvE Frisse Scholen een goede leidraad, waarmee de kwaliteit van het binnenklimaat kan worden geborgd. Door het PvE Frisse Scholen mee te nemen in de programmafase voor een nieuw te bouwen school, kan de gewenste kwaliteit van het binnenklimaat veilig worden gesteld. Het PvE wordt inmiddels veelvuldig ingezet bij de bouw van nieuwe scholen of de renovatie van bestaande scholen. Ten onrechte wordt vaak verondersteld dat de kwaliteit van onderwijsgebouwen wordt gewaarborgd door de bouwregelgeving. In tabel 1 kan worden afgelezen dat zowel in de huidige als in de nieuwe bouwregelgeving Tabel 1: Overzicht eisen Bouwbesluit en PvE Frisse Scholen thema Bouwbesluit huidig (2003) Bouwbesluit nieuw (2012) PVE Frisse Scholen energieprestatie energieprestatiecoefficient kwaliteit thermische schil luchtverversing ventilatiecapaciteit / regelbaarheid thermisch comfort energieprestatiecoefficient kwaliteit thermische schil ventilatiecapaciteit / regelbaarheid / kwaliteit luchttoevoer / te openen ramen (spuien) energieprestatiecoëfficiënt / kwaliteit thermische schil / energiezuinige ventilatie / energiezuinige verwarming / energiezuinige koeling / energiezuinige verlichting ventilatiecapaciteit / CO 2 concentratie kwaliteit luchttoevoer / regelbaarheid ventilatievoorziening / te openen ramen (spuien) / ruimtevolume / ventilatie-effectiviteit / emissies uit materialen en apparatuur / schoonmaakbaarheid / tabaksrook / toiletventilatie tocht tocht operatieve temperatuur / zonwering / tocht / individuele regelbaarheid / vloertemperatuur / temperatuurgradient en stralingsassymetrie visueel comfort daglichttoetreding daglichttoetreding kunstlicht / daglichtfactor / helderheidswering / individuele regelbaarheid akoestisch comfort geluidwering van de gevel installatiegeluid / geluidwering van de gevel installatiegeluid / nagalmtijd / luchtgeluidisolatie / contactgeluidisolatie / geluidwering van de gevel 24_28_Timmermans.indd :18:21
2 Binnenmilieu en gezondheid Bouwfysica relevante aspecten niet aan de orde komen, zoals thermisch comfort, installatiegeluid, geluidisolatie en ruimteakoestiek. De bouwregelgeving legt slechts een minimum prestatieniveau vast. Ambitieniveau Ondanks deze goede ontwikkeling ondervindt onder andere de bouwfysisch adviseur in de praktijk problemen met het toepassen van het PvE. Enerzijds omdat de financiële middelen om de ambitieuze plannen van de opdrachtgever te realiseren onvoldoende beschikbaar zijn de eisen van het PvE Frisse Scholen gaan veel verder gaan dan de regelgeving (zelfs in geval van klasse C) en anderzijds door conflicterende eisen binnen het PvE. In dit artikel willen we aandacht besteden aan het feit dat de eisen uit het PvE Frisse Scholen niet altijd met elkaar verenigbaar zijn en/of leiden tot dure oplossingen, hetgeen bij opdrachtgever niet of onvoldoende bekend is. Of eisen al dan niet haalbaar zijn is vaak afhankelijk van de specifieke situatie. Een schoolgebouw realiseren waar op alle vlakken klasse A wordt gerealiseerd is feitelijk een utopie. Ook zien we in de adviespraktijk de wens voor natuurlijke ventilatie in scholen steeds weer terugkeren. Deze wens strookt op vele fronten niet met het comfortniveau en de energiebesparing die door het PvE Frisse Scholen wordt geambieerd. Ondersteuning vanuit de adviespraktijk aan schoolbesturen of gemeenten is dan ook noodzakelijk, zodat een evenwichtig eisenpakket in de programmafase tot stand komt. Hierna volgt een beknopte opsomming van bouwfysische aspecten waarbij tegenstrijdige eisen aan de orde kunnen zijn. Natuurlijk ventileren In de adviespraktijk merken we dat opdrachtgevers gevoelsmatig vaak een voorkeur hebben voor natuurlijke ventilatie boven een volledig gebalanceerd mechanisch ventilatiesysteem. De keuze voor natuurlijk ventileren heeft belangrijke invloed op het thermisch binnenklimaat, de geluidwering van de gevel en het energieverbruik. 1 Thermisch comfort en thermisch comfort Natuurlijke luchttoevoer via de gevel leidt onder winterse buitencondities tot tocht, zelfs in combinatie met voorverwarming van de lucht en toepassing van koven of verlaagde plafonds om de lucht te geleiden. Dit blijkt onder andere uit metingen van TNO [6]. Tochtvrij lucht inblazen is niet mogelijk voor de basis luchttoevoer zoals vereist conform Bouwbesluit 2003, laat staan voor de grotere luchtdebieten die gewenst zijn conform het PvE Frisse Scholen. Volgens het Bouwbesluit mag de luchtsnelheid op 1 m van de gevel op slechts 10% van de posities meer dan 0,20 m/s bedragen met een maximum van 0,24 m/s. In de zomer is het risico op oververhitting van klaslokalen groot. Zelfs bij beperking van de zonbelasting zal in geval van natuurlijke ventilatie de binnenkomende lucht te warm zijn om de interne warmteproductie efficiënt af te voeren. Een gecombineerd gebruik van het verwarmingselement als koelingselement lijkt voor de hand te liggen, echter het risico op oppervlaktecondensatie op het koelelement is groot. Om zomercomfort te waarborgen is een aanvullend koelsysteem wenselijk. Ook merken we op dat door toepassing van twee systemen voor verwarming de temperatuurregeling van een ruimte complexer worden (preferent / niet-preferent systeem). Het benodigde ventilatiedebiet wordt enerzijds bepaald door de hoeveelheid verse lucht die nodig is om de CO 2 - concentratie in de ruimte voldoende laag te houden. Anderzijds wordt deze bepaald door de benodigde warmteafvoer om oververhitting te voorkomen. Al vanaf buitentemperaturen van circa 5 C is koeling van leslokalen nodig. De interne warmtelast in onderwijsruimten is hoog vanwege de hoge bezettingsgraad, hoge mate van zontoetreding door grote glasvlakken (ten behoeve van eis daglichtfactor), aanwezigheid van veelal platte daken en aanwezigheid van verlichting (ten behoeve van eis verlichtingsniveau) en apparatuur (pc s, digitale schoolborden). Het is dan ook uitermate belangrijk om de koelbehoefte zo laag mogelijk te houden door toepassing van (buiten)zonwering, apparatuur met een lage warmteemissie, energiezuinige verlichting en toepassing van zomernachtventilatie. Al met al is de benodigde hoeveelheid luchtverversing in onderwijsruimten hoog. 2 3D akoestisch rekenmodel van schoolplein 24_28_Timmermans.indd :18:23
3 Bouwfysica de situatie dat 30 kinderen gebruik maken van het speelplein (spreiding geluidniveau is het gevolg van de positie van de kinderen). 3a 3b Vervuiling van ventilatievoorzieningen Tabel 2: Geluidvermogen spelende kinderen [8] octaafband met middenfrequentie db(a) kind op speelplaats (L wa ) en geluidwering Gevel geluidniveaus als gevolg van het gebruik van (aangrenzende) speelpleinen kunnen aardig oplopen. Als kinderen niet gelijktijdig pauze hebben, of als speelterreinen grote delen van de dag gebruikt worden door bijvoorbeeld een kinderdagverblijf, is het zinvol de geluidwering van de gevel hierop af te stemmen. Het is immers niet wenselijk dat lessen worden verstoord door buitengeluid. Met behulp van een 3D akoestisch rekenmodel is door DHV indicatief bepaald wat het geluidniveau op de gevel van een gebouw is ten gevolge van spelende kinderen. De geluidbelasting op de gevel van de lokalen varieert afhankelijk van de situatie tussen db(a) voor Om bij dergelijke geluidbelastingen aan een acceptabel binnenniveau te kunnen voldoen zijn forse geluidwerende voorzieningen nodig. De ventilatievoorzieningen in de gevel zijn maatgevend voor de te behalen geluidwerend van de gevel. De luchttoevoervoorzieningen moeten worden uitgevoerd als suskasten. Verder dient uitgegaan te worden van gelamineerde akoestische beglazing. Om te kunnen voldoen aan de wettelijk vereiste minimale ventilatie van een klaslokaal dient indicatief circa 20 m suskast van de hoogste dempingkwaliteit te worden toegepast. Dit betekent voor een lokaal van 8 bij 7 m, dat in de gevel minimaal 2 rijen ventilatieopeningen moeten worden aangebracht over de volledige breedte van het lokaal. Met deze oplossing is bij een geluidbelasting van maximaal 68 db(a) een geluidniveau in de lokalen te realiseren van circa 36 db(a). De eis van maximaal 30 db(a) binnenniveau (klasse A PvE Frisse Scholen) is bij natuurlijke ventilatie vrijwel niet realiseerbaar voor lokalen die uitkijken op een speelplaats. en energieprestatie Ventileren met natuurlijke luchttoevoer staat op gespannen voet met het realiseren van een energie-efficiënt gebouw. Dit komt niet tot uitdrukking in de EPC-berekening (NPR 2917). Natuurlijk ventileren leidt in de huidige rekenmethodiek voor de energieprestatiecoëfficiënt tot een onecht gunstig beeld. De EPC rekenmethodiek is zodanig opgesteld dat in geval van natuurlijke ventilatie gerekend wordt met standaard ventilatiecapaciteiten. In geval gekozen wordt voor mechanische ventilatie dienen echter wel de werkelijke ventilatiecapaciteiten te worden ingevoerd. Omdat bij Frisse Scholen gestreefd wordt naar een ventilatiecapaciteit groter dan vereist volgens de bouwregelgeving, leidt dit ertoe dat natuurlijk ventileren (op basis van wettelijke minima) energetisch gunstiger lijkt dan mechanisch ventileren. Het gevolg is dat de EPC-berekening de fout in gaat voor het berekenen van de benodigde verwarmingscapaciteit. In geval van natuurlijke ventilatie wordt verwarmde lucht direct naar buiten afgevoerd (of eventueel gebruikt voor het voorverwarmen van water (verwarming of tapwater)). In geval van mechanische ventilatie kan met een WTWunit efficiënter gebruik worden gemaakt van deze warmte (voor de opwarming van toevoerlucht). Het is dus aannemelijk dat op het gebied van verwarming mechanisch ventileren te prefereren is boven natuurlijk ventileren. Een herberekening voor natuurlijke ventilatie geeft aan dat indicatief de EPC-verslechtering tot 0,3 punten kan oplopen (Q pres /Q toel ). Omdat voor scholen de energierekening een belangrijke kostenpost is, is het verstandig deze onderbouwing mee te nemen in het advies aan scholen. en onderhoud Uit onze adviespraktijk blijkt dat de wens voor natuurlijke ventilatie vaak voortkomt uit de achterliggende wens 24_28_Timmermans.indd :18:26
4 Binnenmilieu en gezondheid Bouwfysica om het klimaat zelf te kunnen beïnvloeden én om het buitenklimaat (temperatuur, lucht, wind, geur) te kunnen ervaren. Deze wens kan ook ingevuld worden door te openen ramen op te nemen in de gevel en het mechanisch ventilatiesysteem hybride uit te voeren (zodat het openen van ramen het functioneren van het ventilatiesysteem niet beïnvloedt). Ten onrechte wordt vaak gedacht dat bij een systeem van mechanische ventilatie het toepassen van te openen ramen niet meer mogelijk is. Ook speelt vervuiling een belangrijke rol. Het idee bestaat dat de kosten voor het onderhoud van een mechanisch ventilatiesysteem hoog zijn. Wat men echter vergeet is dat ook natuurlijke ventilatievoorzieningen vervuilen. Vanwege het veelal ontbreken van onderhoudscontracten voor gevelroosters, zal de kwaliteit van de luchttoevoer in de loop der tijd aanzienlijk verslechteren. Conclusie is dat zowel natuurlijke ventilatievoorzieningen (roosters, koof, plafond) als mechanische ventilatievoorzieningen regelmatig schoongemaakt dienen te worden. Daglichttoetreding De daglichttoetreding die conform Bouwbesluit wordt vereist voor onderwijsruimten is minimaal. De eisen conform PvE Frisse Scholen zijn echter ambitieus. Het PvE Frisse Scholen stelt dat de daglichtfactor op het werkvlak in het midden van de ruimte minimaal 3% (klasse C), 5% (klasse B) of 8% (klasse A) is. Toepassing van veel glas in de gevel is noodzakelijk om te kunnen voldoen aan de eisen die het PvE Frisse Scholen stelt aan de daglichttoetreding (met name voor klasse B en A). Dit heeft gevolgen voor de geluidwering van de gevel, het thermische comfort direct aan de gevel, de zonwering en de maximaal toelaatbare ruimtediepte. en ruimtediepte De zone die effectief profiteert van het gevelglaspercentage, uitgedrukt in de daglichtfactor, ligt in de zone tot 3 m van de gevel. Dit houdt in dat de diepte van een ruimte van belang wordt ten aanzien van de eis aan de daglichtfactor in het midden van de ruimte. Berekeningen tonen aan dat de daglichtfactor in gevaar komt bij ruimtediepten vanaf 6 m. Voor klasse A dient dan eveneens uitgegaan te worden van glaspercentages tot 80 á 90%. en geluidwering In klaslokalen met een hoge geluidbelasting als gevolg van uitzicht op speelterreinen bij grote glaspercentages (> 75%) het glas zal moeten worden uitgevoerd met geluidisolatiewaarden van 45 tot 50 db(a). Dit houdt in dat rekening gehouden moet worden met dubbel gelamineerd akoestische beglazing of voorzetconstructies. en zonwering Zoals reeds eerder geconstateerd is oververhitting in klaslokalen een belangrijk aandachtspunt. Opwarming ten gevolge van zonbelasting op de gevel dient dus tot een minimum te worden beperkt. Het advies voor toepassing van buitenzonwering is dan ook stringent, zeker als ten behoeve van de daglichtfactor veel glas in de gevel moet worden toegepast. 4 Resultaten daglichtfactor leslokaal Om te voorkomen dat de zonwering te vaak gesloten moet worden (dit belemmert immers ook de daglichttoetreding) wordt aangestuurd op toepassing van zonwerende beglazing (ZTA 0,40). Dergelijke zonwerende beglazing strookt niet meer met de eis voor de lichttoetredingsfactor (LTA 0,75 voor PvE Frisse Scholen, klasse B). Tussen daglichttoetreding en zontoetreding zal dan ook een optimum moeten worden gezocht in het ontwerp, hetgeen betekent dat klasse A of B voor een van beide aspecten niet haalbaar zal zijn. en thermisch comfort Veel glas en hoge lokalen leiden tot koudeval, ook bij toepassing van HR ++ glas en zeker in geval de koudeval onvoldoende wordt opgevangen door het verwarmingssysteem, waarbij vanuit energetisch oogpunt toepassing van laagtemperatuurverwarming wenselijk is. Voor klasse A zijn glaspercentages tot 90% nodig. In combinatie met hoge ruimten en LTV verwarmingssystemen zoals vloerverwarming ontstaat koudeval aan de gevel tot niveaus die niet toelaatbaar zijn. Dit heeft gevolgen voor de leefzone van een lokaal. Leerlingen en leraren dienen niet te dicht bij de gevel gepositioneerd te worden. Een alternatief is toepassing van drievoudige beglazing in thermisch onderbroken (passiefhuis) kozijnen. Koeling, ruimtehoogte en ruimteakoestiek Ruimtekoeling met lucht is in klaslokalen zowel mechanisch als natuurlijk vrijwel niet zonder tocht te realiseren. Keuze voor een energiezuinig koelsysteem als betonkernactivering ligt voor de hand. Dit houdt in dat circa 50 tot 60% van het plafondoppervlak in het zicht dient te blijven en voor toepassing van akoestische absorptie tegen het plafond beperkt ruimte is. Ook sluit dit aan bij de wens van het PvE Frisse Scholen voor het gebruik van gebouwmassa ten behoeve van warmteaccumulatie. Het PvE Frisse Scholen stuurt eveneens aan op grotere ruimtehoogte (tot 3,5 m), waardoor de ruimtevolumes toenemen 24_28_Timmermans.indd :18:27
5 Bouwfysica en de hoeveelheid benodigde geluidabsorptie voor een goede nagalmtijd en spraakverstaanbaarheid groter is dan men doorgaans gewend is. Zelfs als gekeken wordt naar oplossingen waarbij ook de bovenzijde van plafondeilanden nuttig gebruikt kunnen worden voor de ruimteakoestiek, blijkt dat toepassing van geluidabsorptie op wanden noodzakelijk is. Het is van belang in het ontwerpstadium rekening te houden met wandoppervlak dat geschikt is voor het aanbrengen van deze absorptie (orde grootte 5 15 m²). Belangrijk is daarbij te realiseren dat de meeste geluidabsorberende materialen kwetsbaar zijn en gevoelig voor beschadiging. conclusie Het vaststellen van een ambitieniveau voor een nieuw te bouwen of te renoveren school verdient speciale aandacht bij de start van het project. Vooraf zal in overleg met de gebruikers goed moeten worden afgestemd welke aspecten het belangrijkste zijn, het binnenklimaat of energie. Bepaalde combinaties van maatregelen zijn nou eenmaal niet technisch en/of budgettair mogelijk. Het realiseren van een schoolgebouw dat op alle fronten voldoet aan klasse A volgens het PvE Frisse Scholen blijkt in praktijk helaas niet mogelijk. bronnen [1] Programma van Eisen Frisse Scholen, versie september 2010 door Agentschap NL, september 2010 [2] Programma van Eisen Frisse Scholen, versie november 2008 door SenterNovem, november 2008 [3] Integrale tekst van het Bouwbesluit 2003, Bris bv [4] ISSO publicatie 89 Binnenklimaat in scholen, Stichting ISSO Rotterdam, juli 2008 [5] Vakblad Bouwfysica blad , Luchtverversing en temperatuurbeheersing in scholen tochtvrije natuurlijke toevoer in klaslokalen vanaf 180 cm hoogte?, P. Jacobs, B. Knoll, H. Phaff, TNO Bouw en Ondergrond [6] TVVL Magazine 10/2008, Het Frissescholenconcept, voldoende en tochtvrij ventileren via het plafond [7] Integrale tekst Bouwbesluit 2012, staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden, nummer 416, jaargang 2011 [8] Bronvermogenniveaus op het speelplein conform Journaal Geluid december 2009, nr 10 ADvErtErEN in bouwfysica? NEEm contact OP met DE redactie voor DE ScHErPE tarieven. 24_28_Timmermans.indd :18:29
Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012
Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012 Voor u ligt het Programma van Eisen Frisse Scholen. Dit Programma van Eisen dient als leidraad voor opdrachtgevers van nieuw- en verbouw van scholen (schoolbesturen
Nadere informatieProgramma van Eisen Frisse Scholen Toelichting april 2012
Coverfoto: OdyZee School en College, Rothuizen Architecten Stedenbouwkundigen Fotograaf: Ruden Riemens Programma van Eisen Frisse Scholen Toelichting april 2012 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 Toepasbaarheid
Nadere informatieBij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante documenten als uitgangspunten gehanteerd:
Project: Brede School Rembrandtkwartier te Rijswijk Projectnr.: 6.053 Datum: 20 februari 2017 Betreft: Ontwerpnotitie Ventilatie 1. UITGANGSPUNTEN Bij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante
Nadere informatieFrisse Scholen Toets. >> Als het gaat om energie en klimaat. Voorbeeld Toetsingsrapport
Frisse Scholen Toets >> Als het gaat om energie en klimaat Voorbeeld Toetsingsrapport >> Als het gaat om energie en klimaat Inhoud 1. Inleiding 1.1 Methode van toetsing 1.2 Toelichting op toetsingsresultaten
Nadere informatieBouwfysica. Ventilatie en Infiltratie. hoofdstuk 6 Bouwfysica. eisen m.b.t. ventilatie oppervlakte
Bouwfysica Ventilatie en Infiltratie hoofdstuk 6 Bouwfysica 1 Onderwerpen Inleiding Bouwbesluit eisen m.b.t. ventilatie oppervlakte Ventilatie Basisventilatie (luchtverversing) Spuiventilatie (zomerventilatie)
Nadere informatieMeten is weten (wat te doen) Gezondheid in woningen, scholen en kinderdagverblijven. Presentatie 3e kennisdag Bouwfysica 14 mei 2009
Meten is weten (wat te doen) Gezondheid in woningen, scholen en kinderdagverblijven ir. Henk Versteeg Presentatie 3e kennisdag Bouwfysica 14 mei 2009 Lichtveld Buis & Partners BV Raadgevende ingenieurs
Nadere informatiePassief Bouwen in de praktijk
Passief Bouwen in de praktijk Velve-Lindenhof: van idee tot realisatie ir. H.J.J. (Harm) Valk / ing. A.F. (André) Kruithof adviseur Energie & Duurzaamheid Programma Projectomschrijving Ontwerpvisie Bouwfysische
Nadere informatieNatuurlijke ventilatie van leslokalen
Natuurlijke ventilatie van leslokalen Seminar Actiflow - CFD in de bouw 20 mei 2011 ir. Henk Versteeg Inhoud presentatie Introductie LBP SIGHT Binnenmilieu basisscholen Ventilatie basisschool De Schakel
Nadere informatieOp weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen
Op weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen Seminar Swegon Air Academy 11 november 2008 ir. Froukje van Dijken BBA Binnenmilieu 010-2447025 www.binnenmilieu.nl Dagelijks 20.000 leerlingen
Nadere informatieProgramma van Eisen Frisse Scholen Versie september 2010. >> Als het gaat om energie en klimaat
Programma van Eisen Frisse Scholen Versie september 2010 >> Als het gaat om energie en klimaat Voor u ligt het Programma van Eisen Frisse Scholen. Dit Programma van Eisen dient als leidraad voor opdrachtgevers
Nadere informatieWoningen met EPC ( 0,8
Een initiatief van in samenwerking met 1 Woningen met EPC ( 0,8 Toelichting wijzigingen en bouwkundige aandachtspunten en duurzame energie - ontwerp- en adviesbureau BNA ir. F.W. den Dulk (Freek) 2 1 Onderwerpen
Nadere informatieBouwfysica van Passief Bouwen in houtskeletbouw
Bouwfysica van Passief Bouwen in houtskeletbouw Projectseminar Velve-Lindenhof ir. H.J.J. (Harm) Valk senior adviseur Energie & Duurzaamheid Nieman Raadgevende Ingenieurs Inleiding Nieman Raadgevende Ingenieurs
Nadere informatieBouwbesluit en Passief Bouwen
Bouwbesluit en Passief Bouwen Welke (on)mogelijkheden zijn er vanuit de bouwregelgeving? ir. H.J.J. (Harm) Valk senior adviseur Energie & Duurzaamheid Programma Bouwbesluiteisen en Passief Bouwen Gezondheid
Nadere informatieFrisse Scholen Toets. Behorend bij het Programma van Eisen Frisse Scholen 2015 Handleiding voor adviseurs
Frisse Scholen Toets Behorend bij het Programma van Eisen Frisse Scholen 2015 Handleiding voor adviseurs In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Maart 2016 Inleiding
Nadere informatietemperatuurbeheersing
28 4 2009 Bouwfysica Luchtverversing en temperatuurbeheersing in scholen Tochtvrije natuurlijke toevoer in klaslokalen vanaf 180 cm hoogte? In woningen wordt vaak gewerkt met een vuistregel uit de NPR
Nadere informatieTechnisch Programma van Eisen Frisse Scholen
Gevolgen voor de klimaatinstallatie Technisch Programma van Eisen Frisse Scholen Agentschap NL heeft in het kader van het project Frisse Scholen een technisch Programma van Eisen ontwikkeld voor scholen
Nadere informatie17-6-2013. Passief Bouwen. Passief Bouwen in de praktijk. Velve-Lindehof, Enschede. Stelling. Ontwerpvisie. Binnengasthuizen, Zwolle
Passief Bouwen Passief Bouwen in de praktijk Kennisdag Bouwfysica 2013 Passief bouwen' is een specifieke bouwstandaard met een comfortabel binnenklimaat, gedurende zowel het zomer- als het winterseizoen,
Nadere informatieINNOVATIEF VENTILATIECONCEPT VOOR FRISSE SCHOOL MFA HET NEST
2 3 2014 BOUWFYSICA WWW.NVBV.ORG INNOVATIEF VENTILATIECONCEPT VOOR FRISSE SCHOOL MFA HET NEST VENTILATIECONCEPT MET NATUURLIJKE TOEVOER VOORKOMT KLACHTEN BINNENKLIMAAT Scholen worden steeds vaker voorzien
Nadere informatieComfortabele en energiezuinige schoolgebouwen Chrit Cox Nelissen ingenieursbureau. brede school Ijburg, Amsterdam
Comfortabele en energiezuinige schoolgebouwen Chrit Cox Nelissen ingenieursbureau brede school Ijburg, Amsterdam 1 adviseur installatietechniek, bouwfysica, akoestiek brandveiligheid en duurzaamheid Stadshuis
Nadere informatieErvaringen met de Frisse Scholen Toets in de praktijk Van woorden naar daden april 2012
Ervaringen met de Frisse Scholen Toets in de praktijk Van woorden naar daden april 2012 Ervaringen met de Frisse Scholen Toets in een achttal scholen, uitgevoerd door een technisch adviseur en een bouwprojectmanager
Nadere informatieProgramma van Eisen Frisse Scholen april 2012
Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012 Voor u ligt het Programma van Eisen Frisse Scholen. Dit Programma van Eisen dient als leidraad voor opdrachtgevers van nieuw- en verbouw van scholen (schoolbesturen
Nadere informatieWOONLASTEN 4 15. Zijn de maandlasten voor huur + energie in een Passiefhuis lager dan in een normale woning? 4
PASSIEFHUIZEN COLUMBUSKWARTIER ALMERE VEEL GESTELDE VRAGEN PASSIEFHUIZEN EN WONEN IN EEN PASSIEFHUIS 2 1. Wat is een Passiefhuis? 2 2. Wat is het voordeel van een Passiefhuis? 2 3. Wat zijn bewonerservaringen
Nadere informatieMiel Karthaus Martijn de Gier
Miel Karthaus Martijn de Gier Fig 1 1/5 13 3 5 1 17 12 11 18 2 11 31 16 15 12 14 8 7 4 6 22 21 20 19 9 10 e versus WarmBouwen 8 Verhouding tussen warmteweerstand en warmtestroomdichtheid
Nadere informatieEPC 0,8: Over welke woningen en installatieconcepten hebben we het?,
EPC 0,8: Over welke woningen en installatieconcepten hebben we het?, ir. F.W. (Freek) den Dulk Nieuwe eis per 1 januari 2006 EPC 0,8 Herziening norm: NEN 5128:2004 Energieprestatie van woonfuncties en
Nadere informatieProgramma van Eisen Frisse Scholen 2015
# Programma van Eisen Frisse Scholen 2015 In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Programma van Eisen Frisse Scholen 1 2 Programma van Eisen Frisse Scholen Inhoud Eisen
Nadere informatieGEZONDE LUCHT OP SCHOOL
GEZONDE LUCHT OP SCHOOL KINDEREN HEBBEN RECHT OP GEZONDE BINNENLUCHT! Gezonde lucht op school Wist u dat het binnenklimaat in bijvoorbeeld gevangenissen vele malen beter is dan in een schoolgebouw? Onderzoeken
Nadere informatieDuurzame woningverbetering
Duurzame woningverbetering Op weg naar energieneutraal Houten, 20 februari 2017 Kees Stap Gemiddelde energierekening Maandrekening Gemiddeld energieverbruik jaar 15% 1500 m3 aardgas 5% 80% verwarming warmwater
Nadere informatieEisen Frisse. September 2015
Programma van Eisen Frisse Scholen 2015 In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties September 2015 Inhoud Inleiding 2 Eisen formuleren 3 Energie 4 Lucht 8 Temperatuur 13
Nadere informatieWe waren Intergemeentelijk en nu
We waren Intergemeentelijk en nu Ruud Veen Gemeente Haarlem Bouwfysica Lid Werkgroep Gezondheid & Energiezuinigheid Bestuurslid Nederlands Vlaamse Bouwfysica Vereniging (NVBV) April 2011 Regiodagen 2011
Nadere informatieInvulinstructie Energie Prestatie Gebouwen (EPG) Scholen Concept Klimaatgroep Holland, type CP oktober 2016
Invulinstructie Energie Prestatie Gebouwen (EPG) Klimaatgroep Holland, type CP15 32 Inhoud: - Inleiding pagina 1 - Invulinstructie pagina 2 en 3 Inleiding Klimaatgroep Holland brengt sinds kort de vernieuwde
Nadere informatieMethodiek Binnenmilieuprofiel
Methodiek Binnenmilieuprofiel ISSO Landelijke Informatiedag Binnenmilieuprofiel 17 februari 2011 ir. Jaap Balvers BBA Binnenmilieu Tel 010-2447025 jb-bba@binnenmilieu.nl Inhoud Uitgangspunten Benodigdheden
Nadere informatieGGD-criteria bij de Regeling verbetering binnenklimaat huisvesting primair onderwijs 2009
GGD-criteria bij de Regeling verbetering binnenklimaat huisvesting primair onderwijs 2009 Inleiding De Regeling verbetering binnenklimaat huisvesting primair onderwijs 2009 stelt subsidie aan gemeenten
Nadere informatielezing ventilatie & luchtkwaliteit
902.317 lezing & luchtkwaliteit Nederlands Vlaamse Bouwfysica Vereniging elphi nelissen 30 maart 2006 nelissen ingenieursbureau bv lezing NVBV maart 2006 1 inhoudsopgave lezing & luchtkwaliteit introductie
Nadere informatieWoningventilatie en renovatie
Woningventilatie en renovatie Bouwbesluit, bewoners en de praktijk Workshop Energie Nul73 Ir. H.J.J. (Harm) Valk Nieman Raadgevende Ingenieurs BV 19 mei 2015 Ventilatie Waarom ventileren? Kwaliteit en
Nadere informatieOp basis van de aangehaalde uitgangspunten zou de oplossing volgens bijgaand schema hier aan bij kunnen dragen.
in combinatie met de Ecolution Combi 50 De All Electric oplossing in combinatie met onze ventilatiewarmtepomp is een eenvoudig, efficiënt en comfortabel installatieconcept om de woningen te verwarmen,
Nadere informatieConcept Ecovision. Il sole come partner. Concept Ecovision. schermature solari Colt
Il sole come partner Concept Ecovision schermature solari Colt Concept Ecovision Verantwoord ondernemen, zorgvuldig omgaan met natuurlijke hulpbronnen en gebruik maken Energie besparen: een visie Energie
Nadere informatieGebouwen Duurzaam Koelen
WTCB Gebouwen Duurzaam Koelen Luk Vandaele WTCB - Innovatie en Ontwikkeling Energieforum CeDuBo 6 oktober 2005 De Nayer Instituut, Jan De Nayerlaan 5, 2860 Sint-Katelijne-Waver, Tel : +32 (0)15/31.69.44,
Nadere informatieJBo/ /NRe Rotterdam, 29 januari 2003
Notitie 20021236-4: Het ClimaRad ventilatieconcept en het thermische binnenklimaat in de zomerperiode. JBo/20021236-4/NRe Rotterdam, 29 januari 2003 1. Inleiding. In opdracht van Brugman Radiatoren is
Nadere informatieNotitie Appartementengebouw Beringstraat te Amersfoort; aanpassing ontwerp buitenruimten
Notitie 20091526-03 Appartementengebouw Beringstraat te Amersfoort; aanpassing ontwerp buitenruimten Datum Referentie Behandeld door 9 november 2009 20091526-03 P. van der Horst-Entius./ATr 1 Inleiding
Nadere informatiePassief Bouwen: waarom en hoe?
Passief Bouwen: waarom en hoe? Ontwerpen en bouwen vanuit een visie ir. H.J.J. (Harm) Valk senior adviseur Energie & Duurzaamheid Passief Bouwen Kenmerken o hoogwaardige thermische schil o goed comfort
Nadere informatieProgramma van Eisen Frisse Scholen Versie september 2010
Programma van Eisen Frisse Scholen Versie september 2010 >> Als het gaat om energie en klimaat 1 Programma van Eisen - Frisse Scholen Voor u ligt het Programma van Eisen Frisse Scholen. Dit Programma van
Nadere informatieGefeliciteerd met uw vernieuwde woning!
Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! Verbeteringen aan uw woning Condens aan de buitenkant: Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! De verbeteringen die we hebben doorgevoerd verschillen per woning,
Nadere informatieKe u ze p l a n e n e rg i e - e n i n stallatieconcept. K e i z e r l i b e l Te r B o r c h 2 9 n o v e m b e r
Ke u ze p l a n e n e rg i e - e n i n stallatieconcept K e i z e r l i b e l Te r B o r c h 2 9 n o v e m b e r 2 0 1 7 C o n t a c t g e g e v e n s BV Bouwbedrijf KOOI Appingedam Kanaalweg 4 9902 AN
Nadere informatieDuurzaamheid en comfort, van ontwerp naar praktijk.
Duurzaamheid en comfort, van ontwerp naar praktijk. Praktijkevaluatie van duurzame kantoren waarbij de relatie tussen het ontwerpproces en de prestatie in de praktijk wordt onderzocht. Afstudeerpresentatie
Nadere informatieGEZONDE LUCHT OP SCHOOL
GEZONDE LUCHT OP SCHOOL KINDEREN HEBBEN RECHT OP GEZONDE BINNENLUCHT! Gezonde lucht op school Wist u dat het binnenklimaat in bijvoorbeeld gevangenissen vele malen beter is dan in een schoolgebouw? Onderzoeken
Nadere informatieKleinschalige energetische renovatie
Kleinschalige energetische renovatie Kantoor plus bovenwoning van label G naar A+ de Haas & Partners Adviseurs Duurzaam Gebouwde Omgeving Van componenten naar concept Bouwkundig Ventilatie Installaties
Nadere informatierdelijk zijn, Adres Bruto van basisschool verduurzaming van
Verduurzaming basisschool De Handreiking Schoolbestuur SKPO wil de schoolgebouwen waarvoor zij verantwoorv rdelijk zijn, systematisch verduurzamen op basis van een eigen uniforme (kwaliteit) standaard
Nadere informatieEen Nieuwe Frisse School
Een Nieuwe Frisse School Je leert beter in een frisse school >> Als het gaat om energie en klimaat Inhoud Een Nieuwe Frisse School 4 Inleiding 6 Luchtkwaliteit 8 Hitte 10 Koude en tocht 14 Energiegebruik
Nadere informatieGefeliciteerd met uw vernieuwde woning!
Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! Verbeteringen aan uw woning Condens aan de buitenkant: Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! De verbeteringen die we hebben doorgevoerd verschillen per woning,
Nadere informatieKompas, energiebewust wonen en werken
Kompas, energiebewust wonen en werken Programma van Eisen Frisse Scholen in opdracht van Programma van Eisen Frisse Scholen Voor u ligt het Programma van Eisen Frisse Scholen. Dit Programma van Eisen dient
Nadere informatievan naden en kieren, omdat er anders veel warmte verloren gaat.
Bij het bakken van een cake in de oven komt al voldoende warmte vrij om een woning te verwarmen. Klinkt dat vreemd? Dat is het namelijk niet. Een behaaglijke temperatuur wordt bereikt door een woning extreem
Nadere informatieWelkom bij BouwLokalen. Gezond bouwen en verbouwen
Welkom bij BouwLokalen Gezond bouwen en verbouwen Gezond bouwen en verbouwen ing. John Bouwman Adviesburo Nieman B.V. april/mei 2005 Adviesburo Nieman: wie en wat? Middelgroot ingenieursbureau ca. 50 medewerkers
Nadere informatieSchoolgebouwen kunnen beter met een goed akoestisch ontwerp
M+P - raadgevende ingenieurs Müller-BBM groep geluid trillingen lucht bouwfysica Schoolgebouwen kunnen beter met een goed akoestisch ontwerp Ir. Theodoor Höngens Ir. Sara Persoon 1 M+P raadgevende ingenieurs
Nadere informatieRapport aanvraag omgevingsvergunning Altra College Bleichrodt te Amsterdam
Rapport aanvraag omgevingsvergunning Altra College Bleichrodt te Amsterdam Datum: 3 maart 2017 Projectnr: 1342 Status: Definitief Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 Uitgangspunten... 4 2.1 Scope Gezonde
Nadere informatieTool Nieuwbouw Onderhoud & beheer Handleiding bouwen aan Frisse Scholen PVE Frisse Scholen Frisse Scholen Toets Ervaringen met de Frisse Scholen
Tools voor Frisse Scholen een overzicht Ir. Bert Meijering 07.11.2012 Tool Nieuwbouw Onderhoud & beheer Handleiding bouwen aan Frisse Scholen PVE Frisse Scholen Frisse Scholen Toets Ervaringen met de Frisse
Nadere informatie5 OPNAMEFORMULIER BINNENMILIEUPROFIEL WONINGEN
5 OPNAMEFORMULIER BINNENMILIEUPROFIEL WONINGEN Inleiding In dit hoofdstuk staat het opnameformulier weergegeven dat een adviseur nodig heeft voor het opnemen van een woning voor het Binnenmilieuprofiel.
Nadere informatieDeze vragenlijst kan daarbij helpen. Checklist binnenklimaat I. Informatie over de werkplek. jaar
Bijlage 2A hoofdstuk 6 Checklist Binnenklimaat Klachten over het binnenklimaat van een werkruimte worden veel gehoord. Een eerste inventarisatie van optredende klachten geeft zelden een eenduidig beeld.
Nadere informatieSchilindex. Kansen voor energiebesparing met de gebouwschilindicator in de nieuwe NEN 5128 en EPG. Gerrit Jan Kuiper NII
Nederlandse Schilindex Kansen voor energiebesparing met de gebouwschilindicator in de nieuwe NEN 5128 en EPG Gerrit Jan Kuiper 1 Nederlandse Een goede schil is het halve werk 2 Schilindex = logisch denken
Nadere informatieFroukje van Dijken. Bouwstenen voor Frisse Scholen
Froukje van Dijken Bouwstenen voor Frisse Scholen Binnenmilieu scholen Relatieve prestatie [-] Gezonde lucht is belangrijk Meer ventilatie is: Betere leerprestaties >7% prestatieverhoging als 130 Bouwbesluit
Nadere informatiegeluidno titie Adviesbureau Houtappels T.a.v. de heer Jarl Houtappels Rietwijkerstraat XC Amsterdam
Adviesbureau Houtappels T.a.v. de heer Jarl Houtappels Rietwijkerstraat 76 1059 XC Amsterdam jarl@adviesbureauhoutappels.nl datum: 14 oktober 2013 adviseur: Gislaine Schrijnemaekers betreft: Geluidwering
Nadere informatieEnergieverspilling is zinloos
Aan de slag in de Bestaande Bouw Energieverspilling is zinloos in het verleden en daarna samengesteld door: Martin Liebregts Haico van Nunen Donderdag 13 september 2007 Milieu - Aandacht in de tijd 2/31
Nadere informatieConcepten EPC 0.4. Bouwkundige uitgangspunten
Concepten EPC 0.4 Om een EPC 0.4 te realiseren voor de referentiewoningen zijn er verschillende concepten ontwikkeld die onderling verschillen op de wijze van ventileren en verwarmen. Aan de basis van
Nadere informatie~omazo... l'v Ambachte'ß. j\ Hoofdbedrijfs(hap. TNO: "Zonwering al in bouwontwerp meenemen"
~omazo..... j\ Hoofdbedrijfs(hap l'v Ambachte'ß -c TNO: "Zonwering al in bouwontwerp meenemen" AUTOMATISCHE ZONWERING BESPAART ENERGIE EN VERBETERT BINNENKLIMAAT Automatische zonwering kan op kantoor en
Nadere informatieNIEUWBOUW ZONDER AARDGAS DUURZAAM EN COMFORTABEL
NIEUWBOUW ZONDER AARDGAS DUURZAAM EN COMFORTABEL Gefeliciteerd, u gaat straks uw eigen woning (ver) bouwen! Dit betekent heel veel mogelijkheden en complexe vraagstukken. En moet u dan ook nog iets met
Nadere informatieGeluid en akoestiek bij onderwijshuisvesting
M+P MBBM groep www.mp.nl Mensen met oplossingen Geluid en akoestiek bij onderwijshuisvesting #GTL2015 ir. Theodoor Höngens 4 november 2015 2 inhoud formele regelgeving informele regelgeving ontwikkelingen
Nadere informatieRgd. Bouwfysische kwaliteit Rijkshuisvesting. Wettelijke eisen en Rgd-richtlijnen
Rgd Bouwfysische kwaliteit Rijkshuisvesting Wettelijke eisen en Rgd-richtlijnen Deze publicatie maakt deel uit van het Expertiseprogramma Technische functie van de Rijksgebouwendienst, Ministerie van Volkshuisvesting,
Nadere informatieBij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante documenten als uitgangspunten gehanteerd:
Project: Brede School Rijswijk Projectnr.: 6.053 Datum: 20 februari 2017 Betreft: Startnotitie Duurzaamheid en Installatieconcept 1. UITGANGSPUNTEN Bij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante
Nadere informatieLucht om te leren. TROX SCHOOLAIR Energiebesparende ventilatie-oplossingen voor scholen
Lucht om te leren TROX SCHOOLAIR Energiebesparende ventilatie-oplossingen voor scholen The art of handling air Goede lucht is een stuk levenskwaliteit. Of het nu in de natuur of in een gesloten ruimte
Nadere informatieDuurzame energie. uitgestoten in vergelijking met een conventioneel verwarmingssysteem, bijvoorbeeld een CV ketel.
Duurzame energie Er wordt tegenwoordig steeds meer gebruik gemaakt van duurzame energiesystemen in gebouwen. Hiermee wordt op een natuurlijke wijze duurzame energie gewonnen om de woningen te verwarmen
Nadere informatieAardgasloos wonen! de ENERGIEVAKMAN wil u graag helpen bij uw zoektocht. Programma: Presentatie in Trefpunt Heeten -- 4 oktober
Aardgasloos wonen! de ENERGIEVAKMAN wil u graag helpen bij uw zoektocht Presentatie in Trefpunt Heeten -- 4 oktober 2018 -- Programma: Even voorstellen Begrippen BENG (2020) Schil Ventileren Anders verwarmen
Nadere informatieScholen. Gezonde. lucht. Duurzaam. Gezond. Comfortabel
Scholen Duurzaam Gezond Comfortabel Gezonde op school lucht ClimaRad SVS (School Ventilatie Systeem) Met het ClimaRad SVS wordt een volledig frisse school gerealiseerd. Uiteraard frisse klaslokalen, maar
Nadere informatieGeluidbelasting De geluidbelastingen op de gevels van de Marnixstraat en de Maresingel zijn aangeleverd door de Milieudienst West-Holland, zie bijlage
Behoort bij beschikking van Burgemeester en Wethouders van Leiden BV. 150535-1707337 Indicatief akoestisch onderzoek geluidwering gevel Datum: 28 mei 2015 Project: Appartementen Maresingel 54 te Leiden
Nadere informatieTechnical Inspection Service
Technical Inspection Service Bijlage XXI bij de Vraagspecificatie Werkzaamheden TIS Versie 2.0 13-04-2012 Van Auteur TIS Branchevereniging R.G.D. Kenmerk Versie 2.0 Datum 13/04/2012 Bestand Bijlage XXI
Nadere informatieA (zie toelichting in bijlage)
Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden A (zie toelichting in bijlage) Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking
Nadere informatieBouwfysica Ventilatie en Infiltratie. hoofdstuk 6 Bouwfysica
Bouwfysica Ventilatie en Infiltratie hoofdstuk 6 Bouwfysica 1 Onderwerpen Inleiding Bouwbesluit eisen eisen m.b.t. ventilatie oppervlakte Ventilatie Basisventilatie (luchtverversing) Spuiventilatie (zomerventilatie)
Nadere informatieAkoestisch onderzoek Hoogveldseweg te Mill
+ Huisvestingadvies 00.236 Akoestischonderzoek HoogveldsewegteMill versie.0 datum 25oktober202 auteur Ing.M.Schipperen bestand Rapport afdrukdatum 25oktober202 voor accoord Ing.M.Schipperen(projectleider)
Nadere informatie1. Welk lesaanbod/lespakket voert de school uit voor het thema binnenmilieu? (meerdere antwoorden mogelijk)
Vignet Milieu, po Vragenlijst Milieu Educatie 1. Welk lesaanbod/lespakket voert de school uit voor het thema binnenmilieu? (meerdere antwoorden mogelijk) o Energieke Scholen o Anders, namelijk... o Geen
Nadere informatieKoelen zonder airco? Cool!
Koelen zonder airco? Cool! Luk Vandaele en Luc François, WTCB Iedereen snakt wel naar de zon en s zomers verdragen we wel wat hogere temperaturen, maar dan toch liever niet binnenskamers. In werkomstandigheden,
Nadere informatie, relatieve luchtvochtigheid (RH) en temperatuur hoeft u zelf helemaal niets te doen.
DUCO at HOME De standaard voor woningventilatie Bij Duco Ventilation & Sun Control staat de gezondheid van de bewoners op de eerste plaats. Het Duco Comfort System en het DucoTronic System bieden de garantie
Nadere informatieOXYGEN. Brochure 2012-2013.NL
OXYGEN Brochure 0-03.NL DE ADEMENDE RADIATOR: Intelligent en hygiënisch ventileren Jaga Oxygen is geen traditionele ventilatie, maar een intelligent gestuurd en energiebesparend luchtverversingssysteem.
Nadere informatieThemakatern duurzaamheid
ziekteverzuim cijfer totaal investering totaal energie totaal onderhoud ziekteverzuim docenten (klasse B1) (klasse B2) (klasse B2' ) vloerverwarming + 6% 5% 5% 5% 4% -- - +/- + ++ 6,5 8 Themakatern duurzaamheid
Nadere informatievan schets naar definitief ontwerp gebruikersindeling klimaat daglicht energie interieurconcept poort als entree achtergevel plein als verbinding
de brede reus van schets naar definitief ontwerp gebruikersindeling klimaat daglicht energie interieurconcept poort als entree achtergevel plein als verbinding planning van schets naar definitief ontwerp
Nadere informatieGemeente Katwijk. Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw. De Windvang (noodgebouw)
Gemeente Katwijk Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw De Windvang (noodgebouw) Inhoudsopgave 1 Inleiding en samenvatting... 3 2 Vraagstelling... 3 3 Plan van aanpak... 4 3.1 Afbakening
Nadere informatiePASSIEVE GEBOUWEN, FEEDBACK EN AANBEVELINGEN. Speciale elementen en aanbevelingen. Luc MEHAUDENS Operations manager Technical installlations n.v.
PASSIEVE GEBOUWEN, FEEDBACK EN AANBEVELINGEN Speciale elementen en aanbevelingen Walshoutem, 8 februari 2018 Luc MEHAUDENS Operations manager Technical installlations n.v. SECO SECO -Activiteitengebied
Nadere informatieHet Binnenmilieuprofiel voor woningen
Het Binnenmilieuprofiel voor woningen Snelle METHODE om het binnenmilieu van een woning (incl. verbetermogelijkheden) in kaart te brengen, bij NIEUWBOUW maar vooral ook bij groot ONDERHOUD en RENOVATIES
Nadere informatiePassief Bouwen: waarom en hoe?
Passief Bouwen: waarom en hoe? Ontwerpen en bouwen vanuit een visie ir. H.J.J. (Harm) Valk senior adviseur Energie & Duurzaamheid Passief Bouwen Kenmerken o hoogwaardige thermische schil o goed comfort
Nadere informatieDe beoordeling van deze aspecten vindt plaats op basis van het concept-vo-document van 5 januari 2012, opgesteld door VMX Architects.
Notitie Project EX-CASA400 te Amsterdam Betreft invloed geluidsbelasting locatie op ontwerp EX-CASA400 Ons kenmerk B.2011.0957.02.N001 Versie 002 Datum 12 januari 2012 Verwerkt door PDE MEL Contactpersoon
Nadere informatieWij maken uw gebouw beter Een beter comfort en binnenklimaat Een lager energieverbruik en CO2 uitstoot. Waarom passiefscholen soms te warm worden
Wij maken uw gebouw beter Een beter comfort en binnenklimaat Een lager energieverbruik en CO2 uitstoot Waarom passiefscholen soms te warm worden Een passiefschool, comfortabel toch? De Tijd 14/9/2016 Nog
Nadere informatieGEZONDE SCHOOLGEBOUWEN: tips voor ontwerp en inrichting
GEZONDE SCHOOLGEBOUWEN: tips voor ontwerp en inrichting Goed ontwerp voorkomt problemen Veel binnenmilieu- en gezondheidsproblemen zijn te voorkomen door een goed ontwerp en inrichting van schoolgebouwen.
Nadere informatieEnergieverspilling is zinloos
Aan de slag in de Bestaande Bouw Energieverspilling is zinloos in het verleden en daarna samengesteld door: Martin Liebregts Haico van Nunen Donderdag 13 september 2007 2/25 3/25 1. Praktijk van het verleden
Nadere informatieTekst: Cees van de Sande
Het lijkt zo vanzelfsprekend als we zeggen dat klaslokalen zijn gemaakt om optimaal te kunnen leren. Helaas is dat niet altijd het geval. Het klimaat in klaslokalen kan zelfs een negatief effect op de
Nadere informatieInhoud. Regelgeving. J.E. StorkAir. Jerôme Corba Adviseur woningbouw. - Regelgeving. - Bouwbesluit berekening / installatie ontwerp - EPC.
J.E. StorkAir Jerôme Corba Adviseur woningbouw Inhoud - Regelgeving - Bouwbesluit berekening / installatie ontwerp - EPC - Bestekken Regelgeving - Wat is het Bouwbesluit - Wanneer dien je aan het Bouwbesluit
Nadere informatieItho Daalderop 0,EPC formule. nieuwbouw. totaalformule
Itho Daalderop 0,EPC formule nieuwbouw totaalformule 0, EPC - nieuwbouw totaalformule voor optimale energieprestatie Minimaal energieverbruik maximaal wooncomfort Wooncomfort, een gezond binnenklimaat
Nadere informatieOmschrijving. EPC 0-woning Leek, Groningen, Projectsamenvatting
EPC 0-woning Leek, Groningen, 2009 Omschrijving Deze demonstratiewoning voor duurzaam, energieneutraal en levensloopbestendig bouwen met zijn EPC = 0, gebruik van zonne-energie en aardwarmte en gebruik
Nadere informatieEnergieneutraal via de Passief bouwen route
Energieneutraal via de Passief bouwen route ing. J.J.P. (Jan Pieter) van Dalen Slotsymposium 14 september 2015 Verbouw monument Verbouw van een monument Monument als bedoeld in art. 1 onder d (Monumentenwet
Nadere informatieEnergieprestatie in de toekomst Verdouw Beurs 2.0
Energieprestatie in de toekomst Verdouw Beurs 2.0 ing. A.F. (André) Kruithof Oktober 2015 Programma Op weg naar 2050: doelstellingen bestaande bouw & nieuwbouw BENG-indicatoren Energiezuinigheid in de
Nadere informatieW/E Rapport Frisse Scholen PvE 2015 en GPR Gebouw 4
W/E Rapport Frisse Scholen PvE 2015 en GPR Gebouw 4 Inzicht in de relatie van het PvE en GPR Gebouw aan de hand van praktijkvoorbeelden W/E 8802 Utrecht/Eindhoven, 3 februari 2015 Frisse Scholen PvE 2015
Nadere informatieEen nieuwe woning in RijswijkBuiten 66 woningen Buitenplaats Syon De energie van morgen vandaag in huis
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in RijswijkBuiten 66 woningen Buitenplaats Syon De energie van morgen vandaag in huis ENERGIE EXPLOITATIE RIJSWIJKBUITEN Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop
Nadere informatieBinnenmilieu op de basisschool verdient meer aandacht
Binnenmilieu op de basisschool verdient meer aandacht Het binnenmilieu in basisscholen is niet altijd wat het zijn moet. De luchtkwaliteit laat soms te wensen over, wat gezondheidsklachten kan veroorzaken.
Nadere informatieRapport. First te Rotterdam: (karakteristieke) geluidwering van de uitwendige scheidingsconstructie
1 Rapport Lid NLingenieurs ISO-9001 gecertificeerd First te Rotterdam: (karakteristieke) geluidwering van de uitwendige scheidingsconstructie Rapportnummer G 16598-22-RA d.d. 30 november 2011 Peutz bv
Nadere informatie