Frisse Scholen Toets. >> Als het gaat om energie en klimaat. Voorbeeld Toetsingsrapport

Transcriptie

1 Frisse Scholen Toets >> Als het gaat om energie en klimaat Voorbeeld Toetsingsrapport >> Als het gaat om energie en klimaat

2 Inhoud 1. Inleiding 1.1 Methode van toetsing 1.2 Toelichting op toetsingsresultaten 2. Projectgegevens 3. Toetsingsresultaat alle fasen 4. Bijlagen 4.1 Ambitieprofiel 4.2 Toetsingsresultaat Voorlopig Ontwerp (VO) 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO)/bestek 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering 4.6 Toetsingsresultaat 2e Oplevering

3 1. Inleiding Voor het ontwerp van uw schoolgebouw is een toets uitgevoerd. Deze toets heeft tot doel na te gaan of met het ontwerp kan worden voldaan aan de ambities voor de school ten aanzien van het Programma van Eisen (PvE) voor Frisse Scholen van Agentschap NL. In dit rapport vindt u de resultaten van deze toets. 1.1 Methode van de toetsing De toets is gebaseerd op het Programma van Eisen (PvE) Frisse Scholen. Het PvE geeft (prestatie)eisen voor de aspecten energie, binnenluchtkwaliteit, thermisch comfort, visueel comfort en akoestisch comfort. De eisen zijn opgesteld op 3 ambitieniveaus: (acceptabel), (goed) en Klasse A (zeer goed). Het ontwerp van het schoolgebouw is getoetst aan de eisen uit het PvE behorend bij het ambitieprofiel van de school. Deze eisen betreffen de aspecten energie, binnenluchtkwaliteit, thermisch binnenklimaat, visueel comfort en akoestisch comfort. In dit toetsingsrapport is aangegeven of wordt voldaan aan de ambities van de school, eventueel met een toelichting. Het PvE Frisse Scholen is van toepassing op standaard groepsruimten (theorielokalen) in scholen voor basisonderwijs en voortgezet onderwijs. De toets van het ontwerp aan de hand van de scorekaart beperkt zich daarom tot deze ruimten. Voor vaklokalen (zoals lokalen voor scheikunde/ natuurkunde of muziek), praktijklokalen, collegezalen, speellokalen, aula s, kantoren en spreekkamers, werkplekken op de gang (zoals onderwijspleinen) of ruimten voor andere functies binnen een brede school of multifunctionele accommodatie (MFA) (zoals kinderopvang, welzijnswerk, bibliotheek) is het PvE Frisse Scholen en deze toetsingsmethodiek niet altijd toepasbaar.

4 1.2 Toelichting op toetsingsresultaten In dit toetsingsrapport zijn de resultaten van de toets weergegeven. Het rapport bestaat uit : 1. Projectgegevens 2. Toetsingsresultaat alle fasen De resultaten van de verschillende toetsingsfasen zijn vervolgens samengevat in een scorekaart. Bij een negatieve beoordeling is daarbij aangegeven wat hiervan het risico is. 3. Toetsingsresultaat per fase In de bijlagen zijn voor elke fase waarvoor u de toets heeft laten uitvoeren de resultaten weergegeven. Standaard zijn dit: Toets Voorlopig Ontwerp (VO); Toets Definitief Ontwerp (DO); Toets Technisch Ontwerp (TO) / bestek; Toets 1e Oplevering; Toets 2e Oplevering. Hierin is aangegeven of voor de afzonderlijke toetsingsaspecten is voldaan aan de voor de school gestelde eisen. Deze eisen zijn eveneens terug te vinden in het document. Hierbij vindt u zo nodig een toelichting van de adviseur die de toets heeft uitgevoerd.

5 2. Projectgegevens School Naam school Adres Schoolstraat 100 Postcode / Plaats 1000 FS Schoolstad Contactpersoon H. Schoolstra Telefoon schoolstra@frissevoorbeeld.nl Adviseur Naam adviesbureau Jansen & Jansen Adres Jasstraat 100 Postcode / Plaats 2000 FS Schoolstad Contactpersoon H. Jansen Telefoon jansen@jansen&jansen.nl

6 3. Toetsingsresultaat alle fasen Energie 3. Toetsingsresultaat alle fasen Thema Ambitieniveau Toetsingsresultaat VO DO TO/bestek 1e Oplevering 2e Oplevering Energieprestatie (verplicht) Nog niet getoetst Isolatie van de gebouwschil Nog niet getoetst Energiezuinige ventilatie Nog niet getoetst niet Regeling ventilatie Nog niet getoetst niet Energiezuinige verwarming Nog niet getoetst Efficiënte opwekking en distributie van warmte Nog niet getoetst Regeling verwarming Nog niet getoetst Energiezuinige koeling Nog niet getoetst niet Energiezuinige verlichting Nog niet getoetst Luchtkwaliteit Ventilatiecapaciteit (verplicht) Nog niet getoetst niet niet Spuiventilatie Nog niet getoetst Kwaliteit van de toevoerlucht Nog niet getoetst niet niet Onvoldoende hygiëne van mechanische ventilatiesystemen heeft een negatieve invloed op de kwaliteit van de lucht die in de ruimten wordt ingeblazen. Dit leidt met name tot klachten over 'droge lucht' (veroorzaakt doordat verontreinigingen de slijmvliezen van o.a. neus, ogen en keel irriteren). Ruimtevolume Nog niet getoetst

7 3. Toetsingsresultaat alle fasen Thema Ambitieniveau Toetsingsresultaat VO DO TO/bestek 1e Oplevering 2e Oplevering Doorspoeling van de ruimte Nog niet getoetst niet niet Wanneer de ventilatie effectiviteit in een ruimte onvoldoende is kan voldoende luchtverversing niet in alle delen van de ruimten worden gegarandeerd ('dode hoeken'). Dit kan bijdragen aan klachten over bedompte en muffe lucht. Emissies en stofverspreiding uit bouw en interieurmaterialen Nog niet getoetst Emissies van apparatuur Nog niet getoetst Schoonmaakbaarheid Nog niet getoetst Tabaksrook Nog niet getoetst Toiletten Nog niet getoetst Legionella Nog niet getoetst Thermisch comfort Operatieve temperatuur (winter) (verplicht) Nog niet getoetst niet Operatieve temperatuur (zomer) (verplicht) Nog niet getoetst niet Tocht Nog niet getoetst Individuele beïnvloeding Nog niet getoetst niet Vloertemperatuur Nog niet getoetst Verticale temperatuurgradiënt Nog niet getoetst Stralingsasymmetrie Nog niet getoetst Visueel comfort Kunstlicht (verplicht) Nog niet getoetst

8 3. Toetsingsresultaat alle fasen Thema Ambitieniveau Toetsingsresultaat VO DO TO/bestek 1e Oplevering 2e Oplevering Daglicht lokalen Nog niet getoetst Helderheidswering Nog niet getoetst niet Individuele regelbaarheid Nog niet getoetst niet Akoestisch comfort Installatiegeluid (verplicht) Nog niet getoetst Nagalmtijd Nog niet getoetst Luchtgeluidisolatie binnen het gebouw Nog niet getoetst Contactgeluid Nog niet getoetst Geluidisolatie van de gevel Nog niet getoetst

9 4. Bijlagen

10 Bijlage 4.1 Ambitieprofiel Naam 4.1 Ambitieprofiel Kwaliteitsniveau Energie VERPLICHTE CRITERIA Energieprestatie KEUZECRITERIA Isolatie van de gebouwschil Energiezuinige ventilatie Regeling ventilatie Energiezuinige verwarming Efficiënte opwekking en distributie van warmte Kwaliteitsniveau Thermisch binnenklimaat VERPLICHTE CRITERIA Operatieve temperatuur KEUZECRITERIA Tocht Individuele beïnvloeding Vloertemperatuur Verticale temperatuurgradiënt Stralingsasymmetrie Regeling verwarming Energiezuinige koeling Energiezuinige verlichting Kwaliteitsniveau Binnenluchtkwaliteit VERPLICHTE CRITERIA Ventilatiecapaciteit KEUZECRITERIA Spuiventilatie (persoonlijke beïnvloeding luchtkwaliteit) Kwaliteit van de toevoerlucht Ruimtevolume Doorspoeling van de ruimte Emissies en stofverspreiding uit bouw en interieurmaterialen Emissies van apparatuur Schoonmaakbaarheid Tabaksrook Toiletten Legionella Kwaliteitsniveau Visueel comfort VERPLICHTE CRITERIA Kunstlicht KEUZECRITERIA Daglichttoetreding Helderheidswering Individuele regelbaarheid Kwaliteitsniveau Akoestisch comfort VERPLICHTE CRITERIA Installatiegeluid KEUZECRITERIA Nagalmtijd Luchtgeluidisolatie binnen het gebouw Contactgeluid Geluidisolatie van de gevel

11 Bijlage 4.2 Toetsingsresultaat Voorontwerp (VO) 4.2 Toetsingsresultaat Voorlopig Ontwerp (VO) Energie Energieprestatie (verplicht) De energieprestatiecoëfficiënt wordt bepaald overeenkomstig NEN 2916 en is minimaal 15% lager dan vereist volgens Bouwbesluit. Isolatie van de gebouwschil De gevel, de begane grondvloer en het dak hebben een Rc waarde van minimaal 3,5 m2k/w. De beglazing heeft een U waarde van maximaal 1,2 W/m2K (HR++). Energiezuinige ventilatie Bij gebalanceerde ventilatie dient warmteterugwinning (wtw) met een rendement van minimaal 75% toegepast te worden. Regeling ventilatie Energiezuinige verwarming De ventilatie is vraaggestuurd (tijdafhankelijk met verschillende standen of CO2 gestuurd). Het verwarmingssysteem heeft een aanvoerwatertemperatuur van maximaal 50 C. Efficiënte opwekking en distributie van warmte Wanneer een gasgestookte ketel wordt toegepast dient deze te zijn voorzien van Gaskeur HR107. CV leidingen die niet door een verblijfsruimte lopen, zijn geïsoleerd. Regeling verwarming De verwarming is voorzien van een weersafhankelijke voorregeling van de aanvoerwatertemperatuur. De verwarming kan per ruimte worden nageregeld. De naregeling bestaat minimaal uit thermostatische radiatorkranen.

12 Bijlage 4.2 Toetsingsresultaat Voorontwerp (VO) 4.2 Toetsingsresultaat Voorlopig Ontwerp (VO) Energiezuinige koeling Op alle gevels behoudens de noordgevel dient buitenzonwering (screens of uitvalschermen) aanwezig te zijn. Het geïnstalleerd vermogen van (nood)verlichting dient maximaal 15 W/m2 te zijn. Het ventilatiesysteem dient te worden voorzien van een automatische regeling voor zomernachtventilatie. Dit betekent dat buiten de bedrijfstijden op basis van vooraf ingestelde waarden voor binnen en buitentemperatuur de ventilatie automatisch aan en uitgeschakeld wordt. Er dienen spuiventilatievoorzieningen aanwezig te zijn overeenkomstig de eisen voor luchtkwaliteit. Energiezuinige verlichting De daglichttoetreding is optimaal. Zie hiervoor de eisen bij visueel comfort. De verlichting heeft een lichtopbrengst van minimaal 55 lm/w. Het gehele gebouw is voorzien van een veegschakeling. De toiletten zijn voorzien van aanwezigheidsdetectie voor de verlichting. Verlichtingsarmaturen hebben hoogfrequente voorschakelapparatuur. De regeling is afgestemd op de hoeveelheid daglicht (bijv. daglichtafhankelijke regeling). Luchtkwaliteit Ventilatiecapaciteit (verplicht) De CO2 concentratie in groepsruimten (in de ademzone) is tijdens gebruikstijd maximaal ppm, waarbij in het reguliere onderwijs uitgegaan dient te worden van 30 leerlingen en 1 docent per groepsruimte.

13 Bijlage 4.2 Toetsingsresultaat Voorontwerp (VO) 4.2 Toetsingsresultaat Voorlopig Ontwerp (VO) Spuiventilatie Kwaliteit van de toevoerlucht Ruimtevolume Groepsruimten hebben ten minste 4 te openen ramen (totaal oppervlak minimaal 4 m2), waarvan minimaal de helft bovenin het raamvlak. Spuiventilatievoorzieningen (te openen ramen) zijn licht bedienbaar staand vanaf de vloer en hebben meerdere fixeerstanden (incl. kierstand) of zijn traploos instelbaar. Aanwezige mechanische ventilatiesystemen voldoen aan de eisen uit cahier P1 Eisen voor gezonde mechanische ventilatiesystemen (2003), Serie Praktijkboek Gezonde Gebouwen ISSO/SBR. Dit betekent o.a.: Alle elementen die in aanraking komen met de toegevoerde ventilatielucht zijn zodanig gematerialiseerd, geproduceerd en afgewerkt dat na ingebruikname de luchtkwaliteit niet nadelig kan worden beïnvloed. Dit geldt ook voor voorzieningen voor natuurlijke ventilatie. Er wordt geen gebruik gemaakt van recirculatie, behalve in allairsystemen onwille van aanwarming van het gebouw buiten gebruikstijd. Filtersecties zijn voorzien van een zakkenfilter van minimaal filterklasse F6 of een vergelijkbaar effectief filtersysteem. De luchtkanalen worden op de bouwplaats voldoende beschermd tegen verontreiniging. De openingen van de kanalen worden afgesloten. Beschermende onderdelen worden pas vlak voor installatie verwijderd en voor ingebruikname goed gereinigd. Bij warmteterugwinning wordt gebruik gemaakt van een type warmteterugwinsysteem dat een hoge mate van scheiding tussen retourlucht en toevoerlucht garandeert (bijv. een kruiswisselaar, warmtewiel of twincoil). Bij toepassing van een warmtewiel wordt de retourventilator zuigend opgesteld. De hoofdkanalen zijn op strategische plaatsen voorzien van inspectieluike van dusdanige afmetingen dat ze tevens gebruikt k d ht h k d k l In groepsruimten is de afstand van vloer tot (verlaagd) plafond minimaal 3,2 m.

14 Bijlage 4.2 Toetsingsresultaat Voorontwerp (VO) 4.2 Toetsingsresultaat Voorlopig Ontwerp (VO) Doorspoeling van de ruimte De ventilatielucht wordt in de verblijfsruimten zó toegevoerd en afgevoerd, dat voldoende doorspoeling van de ruimte mogelijk is. De ventilatie effectiviteit εv bedraagt minimaal 0,8. Emissies en stofverspreiding uit bouw en interieurmaterialen Bouw en inrichtingsmaterialen bevatten geen schadelijke weekmakers/ftalaten (zoals DEHP, DBP en BBP) Emissies van apparatuur Verontreinigende apparatuur (bijv. printers, copiers) staat in een aparte ruimte die op onderdruk staat t.o.v. omringende ruimten. Schoonmaakbaarheid De constructie en detaillering bevordert geen aanhechting van stof, vuil, vocht e.d. Vloerbedekking in groepsruimten is eenvoudig reinigbaar. Tabaksrook Toiletten Legionella Thermisch comfort Leerlingen en leerkrachten worden in het schoolgebouw niet blootgesteld aan tabaksrook. Geurverspreiding vanuit toiletten naar elders in het gebouw wordt voorkomen. De toiletruimten worden op onderdruk gehouden t.o.v. de omliggende ruimten. De afvoercapaciteit van de toiletten bedraagt minimaal 50 m3/h afzuiging per toilet(pot)/urinoir. Vloeren en wanden (tot min. 70 cm hoogte) zijn zo uitgevoerd dat urine niet in het materiaal kan trekken. De lucht uit toiletten wordt beschouwd als retourlucht en wordt direct uit deze ruimten naar buiten afgevoerd. Installaties voor warm en koud tapwater moeten worden uitgevoerd conform de bepalingen in ISSO publicatie 55.1 Legionellabestrijding.

15 Bijlage 4.2 Toetsingsresultaat Voorontwerp (VO) 4.2 Toetsingsresultaat Voorlopig Ontwerp (VO) Operatieve temperatuur (verplicht) Minimaal 90% van de gebruikstijd wordt voldaan aan deze eisen: De operatieve temperatuur is op alle werk en leerplekken (waar iemand meer dan 2 uur per dag zittend werkt of leert) minimaal 19 C. Bij buitentemperaturen <20 C is de operatieve temperatuur maximaal 24 C. Bij buitentemperaturen >20 C ligt de operatieve temperatuur maximaal 4 C boven de buitentemperatuur. Tocht De luchtsnelheden in de leefzone zijn 's zomers niet hoger dan 0,23 m/s. De luchtsnelheden in de leefzone zijn 's winters niet hoger dan 0,19 m/s. Alternatief: Draught Rate <30%. Individuele beïnvloeding De operatieve temperatuur is in het stookseizoen per verblijfsruimte met één bedieningsknop regelbaar tot minimaal 2 C boven en beneden de setpointtemperatuur. De bedieningsknop voor de temperatuur moet zonder instructie te begrijpen zijn. De temperatuur kan door de docent worden beïnvloed met één bedieningsknop. Deze knop is buiten bereik van de leerlingen aangebracht (bijv. op wand naast het schoolbord). Indien (buiten)zonwering aanwezig is dient deze vanuit de groepsruimten bedienbaar (of te overrulen) te zijn. Vloertemperatuur Verticale temperatuurgradiënt De vloertemperatuur ligt tussen 17 en 29 C (conform de eis van de norm NEN EN ISO 7730). De verticale temperatuurgradiënt (verschil tussen de luchttemperatuur op enkel en hoofdhoogte) is <4 K/m.

16 Bijlage 4.2 Toetsingsresultaat Voorontwerp (VO) 4.2 Toetsingsresultaat Voorlopig Ontwerp (VO) Stralingsasymmetrie Visueel comfort De stralingstemperatuurasymmetrie (verschil in temperatuur van tegenoverliggende vlakken) voldoet aan de eisen van de norm NEN EN ISO 7730: bij een warm plafond <7 C; bij een koude wand <13 C; bij een koud plafond <18 C; bij een warme wand <35 C. De stralingstemperatuur (de gemiddelde oppervlaktetemperatuur van plafond, vloer, wanden, ramen, verwarmingspanelen en inrichting) in groepsruimten is 's winters hoger dan de luchttemperatuur. Kunstlicht (verplicht) Het verlichtingssterkte door kunstlicht is op werkvlakniveau minimaal 500 lux. Indien geen digitale schoolborden worden toegepast zijn er speciale (apart schakelbare) armaturen waarmee een verlichtingssterkte van 500 lux (verticaal) op het schoolbord wordt behaald. De UGRL (waarde voor de beperking van de 'verblindingshinder' ) van de in degroepsruimten toegepaste armaturen is <19. De kleurweergaveindex (Ra) van de verlichting is minimaal 80 of vergelijkbaar. Daglicht lokalen De daglichtfactor op het werkvlak in het midden van groepsruimtes is minimaal 3%. Glas is blank of grijnsgetint. De lichttoetredingsfactor (LTA waarde) van het glas is minimaal 0,60. Het percentage glas in de gevel van groepsruimten is minimaal 30%.

17 Bijlage 4.2 Toetsingsresultaat Voorontwerp (VO) 4.2 Toetsingsresultaat Voorlopig Ontwerp (VO) Helderheidswering Bij aanwezigheid van digitale schoolborden is in de groepsruimten (ook aan de noordzijde) helderheidwering aanwezig, waarmee hinderlijk tegenlicht en hinderlijke reflecties worden voorkomen. Bij het gebruik van de helderheidswering blijft enig uitzicht naar buiten mogelijk. De helderheidswering wordt zodanig geselecteerd dat luminantieverhoudingen ('contrasten' in het gezichtsveld) tussen taak (bijv. schrift), directe omgeving (bijv. tafelblad) en perifirie (bijv. raam) maximaal 1:10:30 (taak:directe omgeving: periferie) bedragen. Individuele regelbaarheid Akoestisch comfort Installatiegeluid (verplicht) Kunstverlichting in groepsruimten is beperkt regelbaar: de verlichting is bijvoorbeeld in delen aan of uit te schakelen of dimbaar. De helderheidwering kan per groepsruimte worden bediend. Het geluidniveau in de groepsruimten t.g.v. installaties is maximaal 35 db(a). Nagalmtijd De nagalmtijd in ingerichte groepsruimten is maximaal 0,8 s. Luchtgeluidisolatie binnen het gebouw Luchtgeluidisolatiewaarde (R w) tussen groepsruimten of kantoren onderling is > 38 db. Luchtgeluidisolatiewaarde (R w) tussen groepsruimten en verkeersruimten is > 26 db. Er vindt geen geluidsoverdracht plaats via lekken (bijvoorbeeld boven een scheidingswand via het verlaagd plafond, ter plaatse van leidingdoorvoeren e.d.). Doorvoeren van kanalen en leidingen naar de groepsruimten zijn aangebracht boven de gangwand. Contactgeluid De contactgeluidisolatie (Ico) tussen groepsruimten is ten minste 0 db. Hinderlijke trillingen van de vloer of trappen door lopen/bewegen of muziek worden voorkomen.

18 Bijlage 4.2 Toetsingsresultaat Voorontwerp (VO) 4.2 Toetsingsresultaat Voorlopig Ontwerp (VO) Geluidisolatie van de gevel Het geluidniveau binnen t.g.v. buitengeluid is bij gesloten ramen (maar met basisventilatie) maximaal 35 db(a).

19 Bijlage 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) Energie Energieprestatie (verplicht) De energieprestatiecoëfficiënt wordt bepaald overeenkomstig NEN 2916 en is minimaal 15% lager dan vereist volgens Bouwbesluit. Isolatie van de gebouwschil De gevel, de begane grondvloer en het dak hebben een Rc waarde van minimaal 3,5 m2k/w. De beglazing heeft een U waarde van maximaal 1,2 W/m2K (HR++). Energiezuinige ventilatie Bij gebalanceerde ventilatie dient warmteterugwinning (wtw) met een rendement van minimaal 75% toegepast te worden. Regeling ventilatie Energiezuinige verwarming De ventilatie is vraaggestuurd (tijdafhankelijk met verschillende standen of CO2 gestuurd). Het verwarmingssysteem heeft een aanvoerwatertemperatuur van maximaal 50 C. Efficiënte opwekking en distributie van warmte Wanneer een gasgestookte ketel wordt toegepast dient deze te zijn voorzien van Gaskeur HR107. CV leidingen die niet door een verblijfsruimte lopen, zijn geïsoleerd. Regeling verwarming De verwarming is voorzien van een weersafhankelijke voorregeling van de aanvoerwatertemperatuur. De verwarming kan per ruimte worden nageregeld. De naregeling bestaat minimaal uit thermostatische radiatorkranen.

20 Bijlage 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) Energiezuinige koeling Op alle gevels behoudens de noordgevel dient buitenzonwering (screens of uitvalschermen) aanwezig te zijn. Het geïnstalleerd vermogen van (nood)verlichting dient maximaal 15 W/m2 te zijn. Het ventilatiesysteem dient te worden voorzien van een automatische regeling voor zomernachtventilatie. Dit betekent dat buiten de bedrijfstijden op basis van vooraf ingestelde waarden voor binnen en buitentemperatuur de ventilatie automatisch aan en uitgeschakeld wordt. Er dienen spuiventilatievoorzieningen aanwezig te zijn overeenkomstig de eisen voor luchtkwaliteit. Energiezuinige verlichting De daglichttoetreding is optimaal. Zie hiervoor de eisen bij visueel comfort. De verlichting heeft een lichtopbrengst van minimaal 55 lm/w. Het gehele gebouw is voorzien van een veegschakeling. De toiletten zijn voorzien van aanwezigheidsdetectie voor de verlichting. Verlichtingsarmaturen hebben hoogfrequente voorschakelapparatuur. De regeling is afgestemd op de hoeveelheid daglicht (bijv. daglichtafhankelijke regeling). Luchtkwaliteit Ventilatiecapaciteit (verplicht) De CO2 concentratie in groepsruimten (in de ademzone) is tijdens gebruikstijd maximaal ppm, waarbij in het reguliere onderwijs uitgegaan dient te worden van 30 leerlingen en 1 docent per groepsruimte.

21 Bijlage 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) Spuiventilatie Kwaliteit van de toevoerlucht Ruimtevolume Groepsruimten hebben ten minste 4 te openen ramen (totaal oppervlak minimaal 4 m2), waarvan minimaal de helft bovenin het raamvlak. Spuiventilatievoorzieningen (te openen ramen) zijn licht bedienbaar staand vanaf de vloer en hebben meerdere fixeerstanden (incl. kierstand) of zijn traploos instelbaar. Aanwezige mechanische ventilatiesystemen voldoen aan de eisen uit cahier P1 Eisen voor gezonde mechanische ventilatiesystemen (2003), Serie Praktijkboek Gezonde Gebouwen ISSO/SBR. Dit betekent o.a.: Alle elementen die in aanraking komen met de toegevoerde ventilatielucht zijn zodanig gematerialiseerd, geproduceerd en afgewerkt dat na ingebruikname de luchtkwaliteit niet nadelig kan worden beïnvloed. Dit geldt ook voor voorzieningen voor natuurlijke ventilatie. Er wordt geen gebruik gemaakt van recirculatie, behalve in allairsystemen onwille van aanwarming van het gebouw buiten gebruikstijd. Filtersecties zijn voorzien van een zakkenfilter van minimaal filterklasse F6 of een vergelijkbaar effectief filtersysteem. De luchtkanalen worden op de bouwplaats voldoende beschermd tegen verontreiniging. De openingen van de kanalen worden afgesloten. Beschermende onderdelen worden pas vlak voor installatie verwijderd en voor ingebruikname goed gereinigd. Bij warmteterugwinning wordt gebruik gemaakt van een type warmteterugwinsysteem dat een hoge mate van scheiding tussen retourlucht en toevoerlucht garandeert (bijv. een kruiswisselaar, warmtewiel of twincoil). Bij toepassing van een warmtewiel wordt de retourventilator zuigend opgesteld. De hoofdkanalen zijn op strategische plaatsen voorzien van inspectieluike van dusdanige afmetingen dat ze tevens gebruikt k d ht h k d k l In groepsruimten is de afstand van vloer tot (verlaagd) plafond minimaal 3,2 m.

22 Bijlage 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) Doorspoeling van de ruimte De ventilatielucht wordt in de verblijfsruimten zó toegevoerd en afgevoerd, dat voldoende doorspoeling van de ruimte mogelijk is. De ventilatie effectiviteit εv bedraagt minimaal 0,8. Emissies en stofverspreiding uit bouw en interieurmaterialen Bouw en inrichtingsmaterialen bevatten geen schadelijke weekmakers/ftalaten (zoals DEHP, DBP en BBP) Emissies van apparatuur Verontreinigende apparatuur (bijv. printers, copiers) staat in een aparte ruimte die op onderdruk staat t.o.v. omringende ruimten. Schoonmaakbaarheid De constructie en detaillering bevordert geen aanhechting van stof, vuil, vocht e.d. Vloerbedekking in groepsruimten is eenvoudig reinigbaar. Tabaksrook Toiletten Legionella Thermisch comfort Leerlingen en leerkrachten worden in het schoolgebouw niet blootgesteld aan tabaksrook. Geurverspreiding vanuit toiletten naar elders in het gebouw wordt voorkomen. De toiletruimten worden op onderdruk gehouden t.o.v. de omliggende ruimten. De afvoercapaciteit van de toiletten bedraagt minimaal 50 m3/h afzuiging per toilet(pot)/urinoir. Vloeren en wanden (tot min. 70 cm hoogte) zijn zo uitgevoerd dat urine niet in het materiaal kan trekken. De lucht uit toiletten wordt beschouwd als retourlucht en wordt direct uit deze ruimten naar buiten afgevoerd. Installaties voor warm en koud tapwater moeten worden uitgevoerd conform de bepalingen in ISSO publicatie 55.1 Legionellabestrijding.

23 Bijlage 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) Operatieve temperatuur (verplicht) Minimaal 90% van de gebruikstijd wordt voldaan aan deze eisen: De operatieve temperatuur is op alle werk en leerplekken (waar iemand meer dan 2 uur per dag zittend werkt of leert) minimaal 19 C. Bij buitentemperaturen <20 C is de operatieve temperatuur maximaal 24 C. Bij buitentemperaturen >20 C ligt de operatieve temperatuur maximaal 4 C boven de buitentemperatuur. Tocht De luchtsnelheden in de leefzone zijn 's zomers niet hoger dan 0,23 m/s. De luchtsnelheden in de leefzone zijn 's winters niet hoger dan 0,19 m/s. Alternatief: Draught Rate <30%. Individuele beïnvloeding De operatieve temperatuur is in het stookseizoen per verblijfsruimte met één bedieningsknop regelbaar tot minimaal 2 C boven en beneden de setpointtemperatuur. De bedieningsknop voor de temperatuur moet zonder instructie te begrijpen zijn. De temperatuur kan door de docent worden beïnvloed met één bedieningsknop. Deze knop is buiten bereik van de leerlingen aangebracht (bijv. op wand naast het schoolbord). Indien (buiten)zonwering aanwezig is dient deze vanuit de groepsruimten bedienbaar (of te overrulen) te zijn. Vloertemperatuur Verticale temperatuurgradiënt De vloertemperatuur ligt tussen 17 en 29 C (conform de eis van de norm NEN EN ISO 7730). De verticale temperatuurgradiënt (verschil tussen de luchttemperatuur op enkel en hoofdhoogte) is <4 K/m.

24 Bijlage 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) Stralingsasymmetrie Visueel comfort De stralingstemperatuurasymmetrie (verschil in temperatuur van tegenoverliggende vlakken) voldoet aan de eisen van de norm NEN EN ISO 7730: bij een warm plafond <7 C; bij een koude wand <13 C; bij een koud plafond <18 C; bij een warme wand <35 C. De stralingstemperatuur (de gemiddelde oppervlaktetemperatuur van plafond, vloer, wanden, ramen, verwarmingspanelen en inrichting) in groepsruimten is 's winters hoger dan de luchttemperatuur. Kunstlicht (verplicht) Het verlichtingssterkte door kunstlicht is op werkvlakniveau minimaal 500 lux. Indien geen digitale schoolborden worden toegepast zijn er speciale (apart schakelbare) armaturen waarmee een verlichtingssterkte van 500 lux (verticaal) op het schoolbord wordt behaald. De UGRL (waarde voor de beperking van de 'verblindingshinder' ) van de in degroepsruimten toegepaste armaturen is <19. De kleurweergaveindex (Ra) van de verlichting is minimaal 80 of vergelijkbaar. Daglicht lokalen De daglichtfactor op het werkvlak in het midden van groepsruimtes is minimaal 3%. Glas is blank of grijnsgetint. De lichttoetredingsfactor (LTA waarde) van het glas is minimaal 0,60. Het percentage glas in de gevel van groepsruimten is minimaal 30%.

25 Bijlage 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) Helderheidswering Bij aanwezigheid van digitale schoolborden is in de groepsruimten (ook aan de noordzijde) helderheidwering aanwezig, waarmee hinderlijk tegenlicht en hinderlijke reflecties worden voorkomen. Bij het gebruik van de helderheidswering blijft enig uitzicht naar buiten mogelijk. De helderheidswering wordt zodanig geselecteerd dat luminantieverhoudingen ('contrasten' in het gezichtsveld) tussen taak (bijv. schrift), directe omgeving (bijv. tafelblad) en perifirie (bijv. raam) maximaal 1:10:30 (taak:directe omgeving: periferie) bedragen.

26 Bijlage 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) 4.3 Toetsingsresultaat Definitief Ontwerp (DO) Individuele regelbaarheid Akoestisch comfort Installatiegeluid (verplicht) Kunstverlichting in groepsruimten is beperkt regelbaar: de verlichting is bijvoorbeeld in delen aan of uit te schakelen of dimbaar. De helderheidwering kan per groepsruimte worden bediend. Het geluidniveau in de groepsruimten t.g.v. installaties is maximaal 35 db(a). Nagalmtijd De nagalmtijd in ingerichte groepsruimten is maximaal 0,8 s. Luchtgeluidisolatie binnen het gebouw Luchtgeluidisolatiewaarde (R w) tussen groepsruimten of kantoren onderling is > 38 db. Luchtgeluidisolatiewaarde (R w) tussen groepsruimten en verkeersruimten is > 26 db. Er vindt geen geluidsoverdracht plaats via lekken (bijvoorbeeld boven een scheidingswand via het verlaagd plafond, ter plaatse van leidingdoorvoeren e.d.). Doorvoeren van kanalen en leidingen naar de groepsruimten zijn aangebracht boven de gangwand. Contactgeluid De contactgeluidisolatie (Ico) tussen groepsruimten is ten minste 0 db. Hinderlijke trillingen van de vloer of trappen door lopen/bewegen of muziek worden voorkomen. Geluidisolatie van de gevel Het geluidniveau binnen t.g.v. buitengeluid is bij gesloten ramen (maar met basisventilatie) maximaal 35 db(a).

27 Bijlage 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek Energie Energieprestatie (verplicht) De energieprestatiecoëfficiënt wordt bepaald overeenkomstig NEN 2916 en is minimaal 15% lager dan vereist volgens Bouwbesluit. Isolatie van de gebouwschil De gevel, de begane grondvloer en het dak hebben een Rc waarde van minimaal 3,5 m2k/w. De beglazing heeft een U waarde van maximaal 1,2 W/m2K (HR++). Energiezuinige ventilatie Bij gebalanceerde ventilatie dient warmteterugwinning (wtw) met een rendement van minimaal 75% toegepast te worden. niet Regeling ventilatie Energiezuinige verwarming De ventilatie is vraaggestuurd (tijdafhankelijk met verschillende standen of CO2 gestuurd). Het verwarmingssysteem heeft een aanvoerwatertemperatuur van maximaal 50 C. niet Efficiënte opwekking en distributie van warmte Wanneer een gasgestookte ketel wordt toegepast dient deze te zijn voorzien van Gaskeur HR107. CV leidingen die niet door een verblijfsruimte lopen, zijn geïsoleerd. Regeling verwarming De verwarming is voorzien van een weersafhankelijke voorregeling van de aanvoerwatertemperatuur. De verwarming kan per ruimte worden nageregeld. De naregeling bestaat minimaal uit thermostatische radiatorkranen.

28 Bijlage 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek Energiezuinige koeling Op alle gevels behoudens de noordgevel dient buitenzonwering (screens of uitvalschermen) aanwezig te zijn. Het geïnstalleerd vermogen van (nood)verlichting dient maximaal 15 W/m2 te zijn. Het ventilatiesysteem dient te worden voorzien van een automatische regeling voor zomernachtventilatie. Dit betekent dat buiten de bedrijfstijden op basis van vooraf ingestelde waarden voor binnen en buitentemperatuur de ventilatie automatisch aan en uitgeschakeld wordt. Er dienen spuiventilatievoorzieningen aanwezig te zijn overeenkomstig de eisen voor luchtkwaliteit. niet Energiezuinige verlichting De daglichttoetreding is optimaal. Zie hiervoor de eisen bij visueel comfort. De verlichting heeft een lichtopbrengst van minimaal 55 lm/w. Het gehele gebouw is voorzien van een veegschakeling. De toiletten zijn voorzien van aanwezigheidsdetectie voor de verlichting. Verlichtingsarmaturen hebben hoogfrequente voorschakelapparatuur. De regeling is afgestemd op de hoeveelheid daglicht (bijv. daglichtafhankelijke regeling). Luchtkwaliteit Ventilatiecapaciteit (verplicht) De CO2 concentratie in groepsruimten (in de ademzone) is tijdens gebruikstijd maximaal ppm, waarbij in het reguliere onderwijs uitgegaan dient te worden van 30 leerlingen en 1 docent per groepsruimte. niet

29 Bijlage 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek Spuiventilatie Kwaliteit van de toevoerlucht Ruimtevolume Groepsruimten hebben ten minste 4 te openen ramen (totaal oppervlak minimaal 4 m2), waarvan minimaal de helft bovenin het raamvlak. Spuiventilatievoorzieningen (te openen ramen) zijn licht bedienbaar staand vanaf de vloer en hebben meerdere fixeerstanden (incl. kierstand) of zijn traploos instelbaar. Aanwezige mechanische ventilatiesystemen voldoen aan de eisen uit cahier P1 Eisen voor gezonde mechanische ventilatiesystemen (2003), Serie Praktijkboek Gezonde Gebouwen ISSO/SBR. Dit betekent o.a.: Alle elementen die in aanraking komen met de toegevoerde ventilatielucht zijn zodanig gematerialiseerd, geproduceerd en afgewerkt dat na ingebruikname de luchtkwaliteit niet nadelig kan worden beïnvloed. Dit geldt ook voor voorzieningen voor natuurlijke ventilatie. Er wordt geen gebruik gemaakt van recirculatie, behalve in allairsystemen onwille van aanwarming van het gebouw buiten gebruikstijd. Filtersecties zijn voorzien van een zakkenfilter van minimaal filterklasse F6 of een vergelijkbaar effectief filtersysteem. De luchtkanalen worden op de bouwplaats voldoende beschermd tegen verontreiniging. De openingen van de kanalen worden afgesloten. Beschermende onderdelen worden pas vlak voor installatie verwijderd en voor ingebruikname goed gereinigd. Bij warmteterugwinning wordt gebruik gemaakt van een type warmteterugwinsysteem dat een hoge mate van scheiding tussen retourlucht en toevoerlucht garandeert (bijv. een kruiswisselaar, warmtewiel of twincoil). Bij toepassing van een warmtewiel wordt de retourventilator zuigend opgesteld. De hoofdkanalen zijn op strategische plaatsen voorzien van inspectieluike van dusdanige afmetingen dat ze tevens gebruikt k d ht h k d k l In groepsruimten is de afstand van vloer tot (verlaagd) plafond minimaal 3,2 m. niet

30 Bijlage 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek Doorspoeling van de ruimte De ventilatielucht wordt in de verblijfsruimten zó toegevoerd en afgevoerd, dat voldoende doorspoeling van de ruimte mogelijk is. De ventilatie effectiviteit εv bedraagt minimaal 0,8. niet Emissies en stofverspreiding uit bouw en interieurmaterialen Bouw en inrichtingsmaterialen bevatten geen schadelijke weekmakers/ftalaten (zoals DEHP, DBP en BBP) Emissies van apparatuur Verontreinigende apparatuur (bijv. printers, copiers) staat in een aparte ruimte die op onderdruk staat t.o.v. omringende ruimten. Schoonmaakbaarheid De constructie en detaillering bevordert geen aanhechting van stof, vuil, vocht e.d. Vloerbedekking in groepsruimten is eenvoudig reinigbaar. Tabaksrook Toiletten Legionella Thermisch comfort Leerlingen en leerkrachten worden in het schoolgebouw niet blootgesteld aan tabaksrook. Geurverspreiding vanuit toiletten naar elders in het gebouw wordt voorkomen. De toiletruimten worden op onderdruk gehouden t.o.v. de omliggende ruimten. De afvoercapaciteit van de toiletten bedraagt minimaal 50 m3/h afzuiging per toilet(pot)/urinoir. Vloeren en wanden (tot min. 70 cm hoogte) zijn zo uitgevoerd dat urine niet in het materiaal kan trekken. De lucht uit toiletten wordt beschouwd als retourlucht en wordt direct uit deze ruimten naar buiten afgevoerd. Installaties voor warm en koud tapwater moeten worden uitgevoerd conform de bepalingen in ISSO publicatie 55.1 Legionellabestrijding.

31 Bijlage 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek Operatieve temperatuur (verplicht) Minimaal 90% van de gebruikstijd wordt voldaan aan deze eisen: De operatieve temperatuur is op alle werk en leerplekken (waar iemand meer dan 2 uur per dag zittend werkt of leert) minimaal 19 C. Bij buitentemperaturen <20 C is de operatieve temperatuur maximaal 24 C. Bij buitentemperaturen >20 C ligt de operatieve temperatuur maximaal 4 C boven de buitentemperatuur. niet Tocht De luchtsnelheden in de leefzone zijn 's zomers niet hoger dan 0,23 m/s. De luchtsnelheden in de leefzone zijn 's winters niet hoger dan 0,19 m/s. Alternatief: Draught Rate <30%. Individuele beïnvloeding De operatieve temperatuur is in het stookseizoen per verblijfsruimte met één bedieningsknop regelbaar tot minimaal 2 C boven en beneden de setpointtemperatuur. De bedieningsknop voor de temperatuur moet zonder instructie te begrijpen zijn. De temperatuur kan door de docent worden beïnvloed met één bedieningsknop. Deze knop is buiten bereik van de leerlingen aangebracht (bijv. op wand naast het schoolbord). Indien (buiten)zonwering aanwezig is dient deze vanuit de groepsruimten bedienbaar (of te overrulen) te zijn. niet Vloertemperatuur Verticale temperatuurgradiënt De vloertemperatuur ligt tussen 17 en 29 C (conform de eis van de norm NEN EN ISO 7730). De verticale temperatuurgradiënt (verschil tussen de luchttemperatuur op enkel en hoofdhoogte) is <4 K/m.

32 Bijlage 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek Stralingsasymmetrie Visueel comfort De stralingstemperatuurasymmetrie (verschil in temperatuur van tegenoverliggende vlakken) voldoet aan de eisen van de norm NEN EN ISO 7730: bij een warm plafond <7 C; bij een koude wand <13 C; bij een koud plafond <18 C; bij een warme wand <35 C. De stralingstemperatuur (de gemiddelde oppervlaktetemperatuur van plafond, vloer, wanden, ramen, verwarmingspanelen en inrichting) in groepsruimten is 's winters hoger dan de luchttemperatuur. Kunstlicht (verplicht) Het verlichtingssterkte door kunstlicht is op werkvlakniveau minimaal 500 lux. Indien geen digitale schoolborden worden toegepast zijn er speciale (apart schakelbare) armaturen waarmee een verlichtingssterkte van 500 lux (verticaal) op het schoolbord wordt behaald. De UGRL (waarde voor de beperking van de 'verblindingshinder' ) van de in degroepsruimten toegepaste armaturen is <19. De kleurweergaveindex (Ra) van de verlichting is minimaal 80 of vergelijkbaar. Daglicht lokalen De daglichtfactor op het werkvlak in het midden van groepsruimtes is minimaal 3%. Glas is blank of grijnsgetint. De lichttoetredingsfactor (LTA waarde) van het glas is minimaal 0,60. Het percentage glas in de gevel van groepsruimten is minimaal 30%.

33 Bijlage 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek Helderheidswering Bij aanwezigheid van digitale schoolborden is in de groepsruimten (ook aan de noordzijde) helderheidwering aanwezig, waarmee hinderlijk tegenlicht en hinderlijke reflecties worden voorkomen. Bij het gebruik van de helderheidswering blijft enig uitzicht naar buiten mogelijk. De helderheidswering wordt zodanig geselecteerd dat luminantieverhoudingen ('contrasten' in het gezichtsveld) tussen taak (bijv. schrift), directe omgeving (bijv. tafelblad) en perifirie (bijv. raam) maximaal 1:10:30 (taak:directe omgeving: periferie) bedragen. niet Individuele regelbaarheid Akoestisch comfort Installatiegeluid (verplicht) Kunstverlichting in groepsruimten is beperkt regelbaar: de verlichting is bijvoorbeeld in delen aan of uit te schakelen of dimbaar. De helderheidwering kan per groepsruimte worden bediend. Het geluidniveau in de groepsruimten t.g.v. installaties is maximaal 35 db(a). niet Nagalmtijd De nagalmtijd in ingerichte groepsruimten is maximaal 0,8 s. Luchtgeluidisolatie binnen het gebouw Luchtgeluidisolatiewaarde (R w) tussen groepsruimten of kantoren onderling is > 38 db. Luchtgeluidisolatiewaarde (R w) tussen groepsruimten en verkeersruimten is > 26 db. Er vindt geen geluidsoverdracht plaats via lekken (bijvoorbeeld boven een scheidingswand via het verlaagd plafond, ter plaatse van leidingdoorvoeren e.d.). Doorvoeren van kanalen en leidingen naar de groepsruimten zijn aangebracht boven de gangwand. Contactgeluid De contactgeluidisolatie (Ico) tussen groepsruimten is ten minste 0 db. Hinderlijke trillingen van de vloer of trappen door lopen/bewegen of muziek worden voorkomen.

34 Bijlage 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek 4.4 Toetsingsresultaat Technisch Ontwerp (TO) / Bestek Geluidisolatie van de gevel Het geluidniveau binnen t.g.v. buitengeluid is bij gesloten ramen (maar met basisventilatie) maximaal 35 db(a).

35 Bijlage 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering Energie Energieprestatie (verplicht) De energieprestatiecoëfficiënt wordt bepaald overeenkomstig NEN 2916 en is minimaal 15% lager dan vereist volgens Bouwbesluit. Isolatie van de gebouwschil De gevel, de begane grondvloer en het dak hebben een Rc waarde van minimaal 3,5 m2k/w. De beglazing heeft een U waarde van maximaal 1,2 W/m2K (HR++). Energiezuinige ventilatie Bij gebalanceerde ventilatie dient warmteterugwinning (wtw) met een rendement van minimaal 75% toegepast te worden. Regeling ventilatie Energiezuinige verwarming De ventilatie is vraaggestuurd (tijdafhankelijk met verschillende standen of CO2 gestuurd). Het verwarmingssysteem heeft een aanvoerwatertemperatuur van maximaal 50 C. Efficiënte opwekking en distributie van warmte Wanneer een gasgestookte ketel wordt toegepast dient deze te zijn voorzien van Gaskeur HR107. CV leidingen die niet door een verblijfsruimte lopen, zijn geïsoleerd. Regeling verwarming De verwarming is voorzien van een weersafhankelijke voorregeling van de aanvoerwatertemperatuur. De verwarming kan per ruimte worden nageregeld. De naregeling bestaat minimaal uit thermostatische radiatorkranen.

36 Bijlage 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering Energiezuinige koeling Op alle gevels behoudens de noordgevel dient buitenzonwering (screens of uitvalschermen) aanwezig te zijn. Het geïnstalleerd vermogen van (nood)verlichting dient maximaal 15 W/m2 te zijn. Het ventilatiesysteem dient te worden voorzien van een automatische regeling voor zomernachtventilatie. Dit betekent dat buiten de bedrijfstijden op basis van vooraf ingestelde waarden voor binnen en buitentemperatuur de ventilatie automatisch aan en uitgeschakeld wordt. Er dienen spuiventilatievoorzieningen aanwezig te zijn overeenkomstig de eisen voor luchtkwaliteit. Energiezuinige verlichting De daglichttoetreding is optimaal. Zie hiervoor de eisen bij visueel comfort. De verlichting heeft een lichtopbrengst van minimaal 55 lm/w. Het gehele gebouw is voorzien van een veegschakeling. De toiletten zijn voorzien van aanwezigheidsdetectie voor de verlichting. Verlichtingsarmaturen hebben hoogfrequente voorschakelapparatuur. De regeling is afgestemd op de hoeveelheid daglicht (bijv. daglichtafhankelijke regeling). Luchtkwaliteit Ventilatiecapaciteit (verplicht) De CO2 concentratie in groepsruimten (in de ademzone) is tijdens gebruikstijd maximaal ppm, waarbij in het reguliere onderwijs uitgegaan dient te worden van 30 leerlingen en 1 docent per groepsruimte. niet

37 Bijlage 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering Spuiventilatie Kwaliteit van de toevoerlucht Ruimtevolume Groepsruimten hebben ten minste 4 te openen ramen (totaal oppervlak minimaal 4 m2), waarvan minimaal de helft bovenin het raamvlak. Spuiventilatievoorzieningen (te openen ramen) zijn licht bedienbaar staand vanaf de vloer en hebben meerdere fixeerstanden (incl. kierstand) of zijn traploos instelbaar. Aanwezige mechanische ventilatiesystemen voldoen aan de eisen uit cahier P1 Eisen voor gezonde mechanische ventilatiesystemen (2003), Serie Praktijkboek Gezonde Gebouwen ISSO/SBR. Dit betekent o.a.: Alle elementen die in aanraking komen met de toegevoerde ventilatielucht zijn zodanig gematerialiseerd, geproduceerd en afgewerkt dat na ingebruikname de luchtkwaliteit niet nadelig kan worden beïnvloed. Dit geldt ook voor voorzieningen voor natuurlijke ventilatie. Er wordt geen gebruik gemaakt van recirculatie, behalve in allairsystemen onwille van aanwarming van het gebouw buiten gebruikstijd. Filtersecties zijn voorzien van een zakkenfilter van minimaal filterklasse F6 of een vergelijkbaar effectief filtersysteem. De luchtkanalen worden op de bouwplaats voldoende beschermd tegen verontreiniging. De openingen van de kanalen worden afgesloten. Beschermende onderdelen worden pas vlak voor installatie verwijderd en voor ingebruikname goed gereinigd. Bij warmteterugwinning wordt gebruik gemaakt van een type warmteterugwinsysteem dat een hoge mate van scheiding tussen retourlucht en toevoerlucht garandeert (bijv. een kruiswisselaar, warmtewiel of twincoil). Bij toepassing van een warmtewiel wordt de retourventilator zuigend opgesteld. De hoofdkanalen zijn op strategische plaatsen voorzien van inspectieluike van dusdanige afmetingen dat ze tevens gebruikt k d ht h k d k l In groepsruimten is de afstand van vloer tot (verlaagd) plafond minimaal 3,2 m. niet

38 Bijlage 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering Doorspoeling van de ruimte De ventilatielucht wordt in de verblijfsruimten zó toegevoerd en afgevoerd, dat voldoende doorspoeling van de ruimte mogelijk is. De ventilatie effectiviteit εv bedraagt minimaal 0,8. niet Emissies en stofverspreiding uit bouw en interieurmaterialen Bouw en inrichtingsmaterialen bevatten geen schadelijke weekmakers/ftalaten (zoals DEHP, DBP en BBP) Emissies van apparatuur Verontreinigende apparatuur (bijv. printers, copiers) staat in een aparte ruimte die op onderdruk staat t.o.v. omringende ruimten. Schoonmaakbaarheid De constructie en detaillering bevordert geen aanhechting van stof, vuil, vocht e.d. Vloerbedekking in groepsruimten is eenvoudig reinigbaar. Tabaksrook Toiletten Legionella Thermisch comfort Leerlingen en leerkrachten worden in het schoolgebouw niet blootgesteld aan tabaksrook. Geurverspreiding vanuit toiletten naar elders in het gebouw wordt voorkomen. De toiletruimten worden op onderdruk gehouden t.o.v. de omliggende ruimten. De afvoercapaciteit van de toiletten bedraagt minimaal 50 m3/h afzuiging per toilet(pot)/urinoir. Vloeren en wanden (tot min. 70 cm hoogte) zijn zo uitgevoerd dat urine niet in het materiaal kan trekken. De lucht uit toiletten wordt beschouwd als retourlucht en wordt direct uit deze ruimten naar buiten afgevoerd. Installaties voor warm en koud tapwater moeten worden uitgevoerd conform de bepalingen in ISSO publicatie 55.1 Legionellabestrijding.

39 Bijlage 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering Operatieve temperatuur (verplicht) Minimaal 90% van de gebruikstijd wordt voldaan aan deze eisen: De operatieve temperatuur is op alle werk en leerplekken (waar iemand meer dan 2 uur per dag zittend werkt of leert) minimaal 19 C. Bij buitentemperaturen <20 C is de operatieve temperatuur maximaal 24 C. Bij buitentemperaturen >20 C ligt de operatieve temperatuur maximaal 4 C boven de buitentemperatuur. Tocht De luchtsnelheden in de leefzone zijn 's zomers niet hoger dan 0,23 m/s. De luchtsnelheden in de leefzone zijn 's winters niet hoger dan 0,19 m/s. Alternatief: Draught Rate <30%. Individuele beïnvloeding De operatieve temperatuur is in het stookseizoen per verblijfsruimte met één bedieningsknop regelbaar tot minimaal 2 C boven en beneden de setpointtemperatuur. De bedieningsknop voor de temperatuur moet zonder instructie te begrijpen zijn. De temperatuur kan door de docent worden beïnvloed met één bedieningsknop. Deze knop is buiten bereik van de leerlingen aangebracht (bijv. op wand naast het schoolbord). Indien (buiten)zonwering aanwezig is dient deze vanuit de groepsruimten bedienbaar (of te overrulen) te zijn. Vloertemperatuur Verticale temperatuurgradiënt De vloertemperatuur ligt tussen 17 en 29 C (conform de eis van de norm NEN EN ISO 7730). De verticale temperatuurgradiënt (verschil tussen de luchttemperatuur op enkel en hoofdhoogte) is <4 K/m.

40 Bijlage 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering Stralingsasymmetrie Visueel comfort De stralingstemperatuurasymmetrie (verschil in temperatuur van tegenoverliggende vlakken) voldoet aan de eisen van de norm NEN EN ISO 7730: bij een warm plafond <7 C; bij een koude wand <13 C; bij een koud plafond <18 C; bij een warme wand <35 C. De stralingstemperatuur (de gemiddelde oppervlaktetemperatuur van plafond, vloer, wanden, ramen, verwarmingspanelen en inrichting) in groepsruimten is 's winters hoger dan de luchttemperatuur. Kunstlicht (verplicht) Het verlichtingssterkte door kunstlicht is op werkvlakniveau minimaal 500 lux. Indien geen digitale schoolborden worden toegepast zijn er speciale (apart schakelbare) armaturen waarmee een verlichtingssterkte van 500 lux (verticaal) op het schoolbord wordt behaald. De UGRL (waarde voor de beperking van de 'verblindingshinder' ) van de in degroepsruimten toegepaste armaturen is <19. De kleurweergaveindex (Ra) van de verlichting is minimaal 80 of vergelijkbaar. Daglicht lokalen De daglichtfactor op het werkvlak in het midden van groepsruimtes is minimaal 3%. Glas is blank of grijnsgetint. De lichttoetredingsfactor (LTA waarde) van het glas is minimaal 0,60. Het percentage glas in de gevel van groepsruimten is minimaal 30%.

41 Bijlage 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering 4.5 Toetsingsresultaat 1e Oplevering Helderheidswering Bij aanwezigheid van digitale schoolborden is in de groepsruimten (ook aan de noordzijde) helderheidwering aanwezig, waarmee hinderlijk tegenlicht en hinderlijke reflecties worden voorkomen. Bij het gebruik van de helderheidswering blijft enig uitzicht naar buiten mogelijk. De helderheidswering wordt zodanig geselecteerd dat luminantieverhoudingen ('contrasten' in het gezichtsveld) tussen taak (bijv. schrift), directe omgeving (bijv. tafelblad) en perifirie (bijv. raam) maximaal 1:10:30 (taak:directe omgeving: periferie) bedragen. Individuele regelbaarheid Akoestisch comfort Installatiegeluid (verplicht) Kunstverlichting in groepsruimten is beperkt regelbaar: de verlichting is bijvoorbeeld in delen aan of uit te schakelen of dimbaar. De helderheidwering kan per groepsruimte worden bediend. Het geluidniveau in de groepsruimten t.g.v. installaties is maximaal 35 db(a). Nagalmtijd De nagalmtijd in ingerichte groepsruimten is maximaal 0,8 s. Luchtgeluidisolatie binnen het gebouw Luchtgeluidisolatiewaarde (R w) tussen groepsruimten of kantoren onderling is > 38 db. Luchtgeluidisolatiewaarde (R w) tussen groepsruimten en verkeersruimten is > 26 db. Er vindt geen geluidsoverdracht plaats via lekken (bijvoorbeeld boven een scheidingswand via het verlaagd plafond, ter plaatse van leidingdoorvoeren e.d.). Doorvoeren van kanalen en leidingen naar de groepsruimten zijn aangebracht boven de gangwand. Contactgeluid De contactgeluidisolatie (Ico) tussen groepsruimten is ten minste 0 db. Hinderlijke trillingen van de vloer of trappen door lopen/bewegen of muziek worden voorkomen.