Frisse Scholen Toets Handleiding april >> Als het gaat om energie en klimaat

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Frisse Scholen Toets Handleiding april 2012. >> Als het gaat om energie en klimaat"

Transcriptie

1 Frisse Scholen Toets Handleiding april 2012 >> Als het gaat om energie en klimaat

2 Inhoud Inleiding 3 Het Instrumentarium 5 Stappenplan 7 Bijlagen 12 Bijlage 1: Checklist documenten 13 Bijlage 2: Toetsingscriteria 14 Bijlage 2.1: Toetsingscriteria Energie 14 Bijlage 2.2: Toetsingscriteria Binnenluchtkwaliteit 23 Bijlage 2.3: Toetsingscriteria Thermisch binnenklimaat 36 Bijlage 2.4: Toetsingscriteria Visueel comfort 41 Bijlage 2.5: Toetsingscriteria Akoestisch comfort 45 Bijlage 3: Beschrijvingen controlemetingen 50 Bijlage 3.1: Beschrijving controlemetingen ten behoeve van de 1e Oplevering 50 Bijlage 3.2: Beschrijving controlemetingen ten behoeve van de 2e Oplevering (1 jaar na ingebruikname) 50 2 Frisse Scholen Toets Handleiding

3 Inleiding Het Programma van Eisen (PvE) Frisse Scholen is een leidraad voor opdrachtgevers (schoolbesturen en gemeenten) voor de nieuw- en verbouw van scholen met speciale aandacht voor een laag energiegebruik en een gezond binnenmilieu. In opdracht van Agentschap NL is een methodiek ontwikkeld waarmee opdrachtgevers en ontwerpers het ontwerp van een school op een gestandaardiseerde manier kunnen laten toetsen aan het Programma van Eisen Frisse Scholen. In deze handleiding wordt voor de toetsers beschreven hoe de toets uitgevoerd dient te worden. Er wordt vanuit gegaan dat de toetser deskundig en bekend is met het PvE Frisse Scholen. 3 Frisse Scholen Toets Handleiding

4 Doel van de toets Uitgangspunt van het toetsingsinstrument is een toets van het ontwerp aan eisen uit het standaard PvE. Het toetsingsinstrument is niet bedoeld voor het geven van een advies voor verbetering van het ontwerp. De toetser kan uiteraard naar eigen inzicht een advies op maat aanbieden. De eisen uit het PvE Frisse Scholen zijn gericht op standaard groepsruimten (theorielokalen) in scholen voor basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Deze toetsingsmethodiek beperkt zich daarom ook tot deze ruimten. Voor vaklokalen (zoals lokalen voor scheikunde/ natuurkunde of muziek), praktijklokalen, collegezalen, speellokalen, aula s, kantoren en spreekkamers, werk plekken op de gang (zoals onderwijspleinen) of ruimten voor andere functies binnen een brede school of multifunctionele accommodatie (MFA) (zoals kinderopvang, welzijnswerk, bibliotheek) is het PvE Frisse Scholen en deze toetsingsmethodiek niet altijd toepasbaar. Toetsmomenten Het kan voor de opdrachtgever relevant zijn om op een aantal momenten in het ontwerpproces, het bouwproces en bij de oplevering van het onderwijsgebouw een Frisse Scholen Toets (FST) uit te voeren te weten: de aanlevering van het Voorlopig Ontwerp (VO); de aanlevering van het Definitief Ontwerp (DO); de aanlevering van het Technisch Ontwerp en bestek (TO / bestek); de oplevering van het gebouw voor ingebruikname (1e Oplevering); de oplevering van het gebouw na circa 1 jaar na ingebruikname (2e Oplevering). De resultaten van opeenvolgende toetsen worden (voor de getoetste fasen) op een rij gezet in het toetsingsrapport. 4 Frisse Scholen Toets Handleiding

5 Het Instrumentarium 5 Frisse Scholen Toets Handleiding

6 De toetsingsmethodiek bestaat uit de volgende vier instrumenten: 1. Frisse Scholen Toets - Handleiding. In deze handleiding wordt aan de hand van een stappenplan beschreven hoe de toetser te werk dient te gaan. In de bijlagen zijn de volgende stukken opgenomen: Checklist van documenten die aangeleverd dienen te worden door de opdrachtgever. Richtlijnen voor het opstellen van een ambitieprofiel. Beschrijving van de toetsingscriteria voor de thema s energie, binnenluchtkwaliteit, thermisch comfort, visueel comfort en akoestisch comfort. Korte beschrijving van de controlemetingen ten behoeve van de oplevering. 2. Frisse Scholen Toets - Hulpmiddelen (Excel-bestand) Alle hulpmiddelen voor het uitvoeren van een Frisse Scholen Toets zijn te vinden in één Excel-bestand. Hierin zijn de volgende tabbladen opgenomen: projectgegevens; ambitieprofiel; toetsingsdocumenten (per toetsingsfase); scorekaart met een overzicht van alle toetsingsresultaten. 3. Frisse Scholen Toets - Voorblad toetsingsrapport (Word-bestand) Dit is een standaard voorblad voor de toetsingsrapportage die wordt opgebouwd op basis van de resultaten uit het Excel-bestand. Op het voorblad is voor de opdrachtgever een korte toelichting gegeven op de methode van toetsen en de opbouw van de rapportage. 4. Frisse Scholen Toets - Voorbeeld toetsingsrapport Het voorbeeldrapport bestaande uit het voorblad toetsingsdocument en de scorekaart. Alle instrumenten zijn te downloaden via de Frisse Scholenwebsite van Agentschap NL ( 6 Frisse Scholen Toets Handleiding

7 Stappenplan In dit hoofdstuk worden de verschillende stappen die doorlopen moeten worden bij de uitvoering van de toets beschreven. Daarbij wordt toegelicht hoe de toetsingsinstrumenten dienen te worden gebruikt. Per te toetsen fase dienen de volgende stappen door de toetser doorlopen te worden: Stap 1: Stap 2: Stap 3: Stap 4: Stap 5: Stap 6: Opvragen van documentatie Invullen van het ambitieprofiel Uitvoeren van de toets Invullen van de scorekaart Opstellen van het toetsingsrapport Terugkoppelen van de toetsresultaten 7 Frisse Scholen Toets Handleiding

8 Stap 1: Opvragen van documentatie Activiteit 1. Vraag de benodigde ontwerpdocumenten op bij de opdrachtgever. Toelichting Welke stukken aangeleverd dienen te worden voor het uitvoeren van de toets is afhankelijk van de ontwerp- en/ of bouwfase. In Bijlage 1 is een checklist gegeven waarin voor de verschillende toetsingsmomenten is aangegeven welke ontwerpdocumenten door de opdrachtgever aangeleverd dienen te worden. Essentieel hierbij is dat de opdrachtgever het ambitieprofiel voor het te toetsen schoolgebouw aanlevert. Stap 2: Invullen ambitieprofiel Activiteit 1. Leg de ambities van de opdrachtgever ten aanzien van Frisse Scholen vast in het ambitieprofiel (tabblad ambitieprofiel in Frisse Scholen Toets Hulpmiddelen ) door de ambitiekeuzes van de opdrachtgever te selecteren (zie Figuur 1). Toelichting De opdrachtgever dient bij de aanvraag van een toets een ambitieprofiel voor het te toetsen schoolgebouw te overleggen op basis van het Programma van Eisen (PvE) Frisse Scholen: De eisen uit het PvE Frisse Scholen zijn opgesteld op 3 kwaliteitsniveaus: Klasse C (acceptabel), Klasse B (goed) en Klasse A (zeer goed). Afhankelijk van het gewenste kwaliteitsniveau, de gevoeligheid van de gebouwgebruikers en de budgettaire randvoorwaarden, kan de opdrachtgever kiezen welk ambitieniveau ten aanzien van Frisse Scholen gewenst is. Deze keuze wordt apart gemaakt voor de aspecten energie, binnenluchtkwaliteit, thermisch binnenklimaat, visueel comfort en akoestisch comfort. In zijn algemeenheid geldt bij het bepalen van het ambitieprofiel: -- Kies bij nieuwbouw en ingrijpende renovaties in beginsel op alle aspecten voor een klasse B-kwaliteit. -- Kies op één of meerdere aspecten voor klasse A wanneer men extra kwaliteit wenst, bijvoorbeeld een Klasse A luchtkwaliteit voor een school met relatief veel astmatische leerlingen. -- Kies voor tijdelijke huisvesting, kleinere renovaties of wanneer de financiële middelen zeer beperkt zijn voor klasse C. Een gebouw wordt in beginsel alleen getoetst aan de eisen uit het PvE Frisse Scholen die voor de school van toepassing zijn verklaard. De ingevulde eisen van het ambitieprofiel worden automatisch overgenomen in de overige tabbladen van de Frisse Scholen Toets Hulpmiddelen. Alleen de criteria die in het ambitieprofiel zijn geselecteerd worden daarin dus meegenomen. Tijdens het ontwerp- en/of bouwproces kunnen wijzigingen optreden in de ambities ten aanzien van Frisse Scholen. Het ambitieprofiel dient hierop zo nodig te worden aangepast. Kwaliteitsniveau Energie Energieprestatie Isolatie van de gebouwschil Energiezuinige ventilatie Regeling ventilatie Energiezuinige verwarming Efficiënte opwekking en distributie van warmte Regeling verwarming Energiezuinige koeling Energiezuinige verlichting Klasse B Klasse B Klasse B Klasse B Maak een keuze Klasse C Klasse B Klasse A Geen eis Klasse C Klasse C geen eis Leg voor elk criterium vast of een eis moet worden gehanteerd en aan welk kwaliteitsniveau moet worden voldaan. Figuur 1: Voorbeeld voor het invullen van het ambitieprofiel. 8 Frisse Scholen Toets Handleiding

9 Stap 0 Het ambitieniveau en het toetsingscriterium worden automatisch weergegeven op basis van het ingevulde ambitieprofiel. Stap 1 Geef aan of wordt voldaan aan de eisen. Stap 2 Geef een toelichting op de gegeven beoordeling. Figuur 2: Voorbeeld voor het invullen van een beoordeling van het aspect kunstlicht in het toetsingsdocument. Stap 3: Uitvoeren van de toets Activiteiten 1. Toets het ontwerp van de school aan de toetsingscriteria / (prestatie-)eisen behorend bij het ambitieprofiel. 2. Leg de toetsingsresultaten vast in het toetsingsdocument Frisse Scholen Toets Hulpmiddelen (zie Figuur 2). Per aspect dient aangegeven te worden of aan de eisen wordt voldaan. Selecteer hiervoor in de kolom Wordt aan eis voldaan? de beoordeling ( Voldoet, Voldoet niet of Twijfel ) (Stap 1 in Figuur 2). 3. Geef (indien nodig) een toelichting op de gegeven beoordeling in de kolom Opmerkingen (Stap 2 in Figuur 2). Geef wanneer niet wordt voldaan aan de eisen bijvoorbeeld aan welke waarde wel wordt behaald. Toelichting De toetsingsdocumenten voor de verschillende toetsingsfasen zijn te vinden in het Excel-bestand onder de tabbladen toetsdoc VO, toetsdoc DO, toetsdoc TO bestek, toetsdoc 1e oplevering en toetsdoc 2e oplevering. Het ambitieniveau en het toetsingscriterium / prestatieeis worden automatisch in het toetsingsdocument weergegeven op basis van het ingevulde ambitieprofiel (Stap 0 in Figuur 2). Een toelichting bij de toetsingscriteria is te vinden in Bijlage 2 van deze handleiding. Een overzicht van aanbevolen controlemetingen ten behoeve van de 1e oplevering en 2e oplevering is te vinden in Bijlage 3. Afhankelijk van de ontwerp- en/of bouwfase kan de wijze van toetsen verschillen. 9 Frisse Scholen Toets Handleiding

10 Stap 4: Invullen van de scorekaart Activiteiten 1. Vul de nog ontbrekende informatie aan in de scorekaart Frisse Scholen Toets Hulpmiddelen (zie Figuur 3): Geef aan voor welke toetsingsfase de scorekaart wordt ingevuld (Stap 0 in Figuur 3). Pas desgewenst de opmerkingen bij de toetsingsresultaten aan of geef aanvullende opmerkingen (in de laatste kolom) (Stap 1 in Figuur 3). Toelichting Het door de opdrachtgever gekozen ambitieniveau en de resultaten van uitgevoerde toetsen worden automatisch weergegeven in de scorekaart (Stap 0 in Figuur 3). Bij een negatieve beoordeling van de meest recente toets wordt in de kolom opmerkingen automatisch aangegeven wat het risico is wanneer niet wordt voldaan aan de eisen uit het PvE Frisse Scholen (Stap 1 in Figuur 3). 3. Toetsingsresultaat alle fasen Stap 0 Het ambitieniveau, de toetsingsresultaten en opmerkingen worden automatisch weergegeven. Stap 1 Pas eventueel de opmerkingen aan of geef aanvullende opmerkingen. Figuur 3: Voorbeeld voor het invullen van de scorekaart. De meeste velden worden automatisch ingevuld. 10 Frisse Scholen Toets Handleiding

11 Stap 5: Opstellen van het toetsingsrapport Activiteiten 1. Controleer de resultaten en pas waar nodig de opmaak van de kolommen en rijen aan aan de hoeveelheid tekst. 2. Print de volgende documenten (uit Frisse Scholen Toets Hulpmiddelen ): het toetsingsdocument voor de betreffende toetsingsfase; de scorekaart met de resultaten van alle toetsingsfasen. 3. Plaats het Frisse Scholen Toets - Voorblad toetsingsrapport voor deze resultaten. Toelichting De toetsingsresultaten kunnen na het invullen direct worden geprint of opgeslagen als PDF voor terugkoppeling naar de opdrachtgever. Stap 6: Terugkoppelen van de toetsingsresultaten Activiteit 1. Koppel de resultaten van de toets terug naar de opdrachtgever. Toelichting Het toetsingsrapport kan direct worden gebruikt voor de terugkoppeling van de resultaten naar de opdrachtgever (bijv. het schoolbestuur of de gemeente). 11 Frisse Scholen Toets Handleiding

12 Bijlagen 12 Frisse Scholen Toets Handleiding

13 Bijlage 1: Checklist documenten Welke documenten worden beoordeeld is afhankelijk van het toetsmoment. Hieronder wordt aangegeven welke stukken minimaal aangeleverd dienen te worden voor het uitvoeren van een toets. Dit overzicht is gebaseerd op de Standaardtaakbeschrijving (STB) voor bouwprojecten. VO DO TO/bestek* 1 e Oplevering 2 e Oplevering Programma van Eisen Programma van Eisen x Herijking Programma van Eisen x x x x Ambitieprofiel PvE Frisse Scholen x Herijking ambitieprofiel PvE Frisse Scholen x x Architectuur / Bouwkunde Bouwkundige tekeningen (situatie, plattegronden, aanzichten, doorsneden) x x x x Relevante principedetails x x x Globaal overzicht materialen en afwerkingen x x Technische specificaties materialen en afwerkingen x x Bouwfysica & akoestiek Uitgangspunten bouwfysica en akoestiek x x x x x Rapportage bouwfysica (o.a. daglichtvoorziening, koudeval, stralingsasymmetrie) x x x x Rapportage akoestiek (o.a. ruimteakoestiek, trillingen) x x x Installaties Principeschets W-installaties x x x Rapport voorontwerp installaties x Hoofdopzet W-installaties, inclusief installatieberekeningen en capaciteitsbepalingen x Technisch ontwerp W-installaties, inclusief installatieberekeningen en capaciteitsbepalingen x x x Verlichtingsplan x x x Ventilatiestaat per ruimte x x x x Uitgangspunten grenswaarden temperatuur per ruimte x x x x Uitgangspunten verlichtingssterkte per ruimte x x x x Berekening installatiegeluid x x x TO-berekeningen van representatieve ruimten x x x Ontwerpintegratie Voorlopige EPC-berekening x Definitieve EPC-berekening x x x Oplevering Meetrapportage conform protocol in Bijlage 3 x x * Indien voor een traditionele aanbesteding wordt gekozen dient eveneens het bestek (bouwkundig, W en E, inclusief bijlagen) te worden aangeleverd. 13 Frisse Scholen Toets Handleiding

14 Bijlage 2: Toetsingscriteria Bijlage 2.1: Toetsingscriteria Energie Energieprestatie De energieprestatiecoëfficiënt (het berekende energiegebruik) is minimaal volgens Bouwbesluit. De energieprestatiecoëfficiënt is minimaal 25% lager dan vereist volgens Bouwbesluit. De energieprestatiecoëfficiënt is minimaal 50% lager dan vereist volgens Bouwbesluit. Zorg voor individuele energiemeting per hoofdgebruiker, centraal afleesbaar. Tref voorzieningen die energiebeheer mogelijk maken. Toelichting: Toelichting: Toelichting: De energieprestatie dient te worden bepaald conform de bepalingen uit NEN De energieprestatie houdt rechtstreeks verband met het energiegebruik en de CO2-emissie van het gebouw. Individuele bemetering en afrekening van energie geeft een directe stimulans om bewust met energie om te gaan. Een energiebeheerssysteem geeft gedetailleerde informatie over de energiestromen, waardoor effectief ingrijpen mogelijk is. Er is een technische omschrijving waarin de doelstelling van de te behalen energieprestatie wordt gegeven. In het VO worden de basis systeemkeuzes voor het gebouw reeds gemaakt. Er is een voorlopige EPC-berekening. De resultaten van deze berekening voldoen aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen (de Q/Q-ratio bedraagt maximaal 1,0 voor klasse C, 0,75 voor klasse B of 0,5 voor klasse A). Er is een principeschets voor de W-installaties waarin de wijze van energiebemetering / energiebeheer is vastgelegd. De energiebemetering voldoet aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Uit de ontwerpstukken blijken geen tegenstrijdigheden met de voorlopige EPC-berekening (bijvoorbeeld wanddiktes die niet kloppen met de Rc-waarden). Er is een definitieve EPC-berekening. De resultaten van deze berekening voldoen aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen (de Q/Q-ratio bedraagt maximaal 1,0 voor klasse C, 0,75 voor klasse B of 0,5 voor klasse A). Uit de ontwerpstukken blijken geen tegenstrijdigheden met de definitieve EPC-berekening (bijvoorbeeld wanddiktes die niet kloppen met de Rc-waarden). De maatregelen die in de EPC-berekening zijn aangegeven moeten in het ontwerp zijn opgenomen. Er is een principeschets voor de W-installaties waarin de wijze van energiebemetering / energiebeheer is vastgelegd. De energiebemetering voldoet aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Er is een technische omschrijving waarin de voorzieningen voor onderbemetering en/of energiebeheer zijn meegenomen. Er is een definitieve EPC-berekening. De resultaten van deze berekening voldoen aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen (de Q/Q-ratio bedraagt maximaal 1,0 voor klasse C, 0,75 voor klasse B of 0,5 voor klasse A). Er is een besteksomschrijving (inclusief bijbehorende tekeningen, berekeningen en technische omschrijvingen) waarin de in de definitieve EPC-berekeningen vastgelegde maatregelen zijn beschreven. Er is een besteksomschrijving waarin de gebouwbeheersvoorzieningen volledig functioneel en technisch zijn omschreven. Hieruit blijkt dat ten aanzien van energiebeheer voldaan wordt aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Alle opnemers, datasystemen en besturingen moeten in het bestek zijn inbegrepen. Toets 1e Oplevering: Bij de oplevering is vastgesteld dat het gebouw is gebouwd conform de uitgangspunten van de EPCberekening van de TO/bestek-fase, zo nodig door een onafhankelijk deskundige. Bij afwijking van de uitgangspunten van de EPCberekening van de TO/bestek-fase is een nieuwe EPCberekening opgesteld op basis van de werkelijke situatie, waaruit blijkt dat aan de gestelde eis is voldaan. 14 Frisse Scholen Toets Handleiding

15 Isolatie van de gebouwschil De gevel, de begane grondvloer en het dak hebben een R C -waarde (isolatiewaarde) van minimaal 3,5 m2k/w. Het dak heeft een R C -waarde van minimaal 5,0 m2k/w. De gevel, de begane grondvloer en het dak hebben een R C -waarde van minimaal 5,0 m2k/w. De beglazing heeft een U-waarde (warmte geleiding) van maximaal 1,2 W/m2K (HR++). Gelijk aan Klasse C. Gelijk aan Klasse C. Toelichting: Toelichting: Toelichting: De R C -waarde dient te worden bepaald volgens NEN Naast een prestatie-eis voor het gehele gebouw wordt aan het casco een zwaardere eis gesteld dan in het bouwbesluit. De levensduur van het casco is namelijk veel groter dan die van de installaties. Het dak is eenvoudiger te isoleren dan andere bouwdelen. In klasse B moet deze kans worden benut. Bij een zeer hoge energieprestatie hoort een maximale inzet op energiebesparing. Er is een technische omschrijving waarin de beoogde isolatiewaarden van gesloten bouwdelen en beglazing is gegeven. Uit de ontwerpstukken blijken geen tegenstrijdigheden met deze uitgangspunten. De geveldiktes, dikte van vloer en dakpakketten zijn voldoende om de gewenste isolatiewaardes te realiseren. Er zijn principedetails waaruit blijkt dat de isolatiewaarden van de gesloten bouwdelen en beglazing aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen voldoet. De detaillering is dusdanig dat koudebruggen en inwendige condensatie worden vermeden. Er is een besteksomschrijving waarin de isolatiewaarde voor alle bouwelementen expliciet is vermeld. Er is een besteksomschrijving waarin het type beglazing en de bijbehorende U-waarde expliciet is vermeld. Toets 1e Oplevering: Bij de oplevering is vastgesteld dat de gesloten bouwdelen en beglazing aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen voldoen door middel van een visuele inspectie, zo nodig door een onafhankelijk deskundige. Indien via visuele inspectie niet overtuigend is vastgesteld dat aan de gestelde prestatie-eisen is voldaan, is door contractstukken, certificaten e.d. aangetoond dat de gesloten bouwdelen en beglazing voldoen aan de gestelde eisen. 15 Frisse Scholen Toets Handleiding

16 Energiezuinige ventilatie Bij gebalanceerde ventilatie dient warmte terugwinning (wtw) met een rendement van minimaal 60% toegepast te worden. Bij gebalanceerde ventilatie dient warmte terugwinning (wtw) met een rendement van minimaal 75% toegepast te worden. Toelichting: Toelichting: Toelichting: Deze eis geldt alleen bij een ventilatiesysteem met mechanische toevoer. Deze eis geldt alleen bij een ventilatiesysteem met mechanische toevoer. Bij gebalanceerde ventilatie dient warmte terugwinning (wtw) met een rendement van minimaal 90% toegepast te worden. Deze eis geldt alleen bij een ventilatiesysteem met mechanische toevoer. Er is een principeschets en een technische omschrijving (rapport voorontwerp installaties) van de W-installaties waaruit blijkt of gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning wordt toegepast met (indien van toepassing) een indicatie van het rendement van de warmteterugwinning dat voldoet aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Als indicatie voor het rendement kunnen de forfaitaire rendementen van warmteterugwinsystemen worden gehanteerd uit de NEN Voor het rendement van 90% (klasse A) zal al een duidelijke onderbouwing moeten worden geleverd, waarbij er een kwaliteitsverklaring van het warmteterugwinsysteem dat men beoogd kan worden overlegd. Er is een technische omschrijving (hoofdopzet W-installaties) waarin het type warmteterugwinning en het rendement zijn vastgelegd. Het rendement voldoet aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Dit is onderbouwd met specificaties van de fabrikant en voorzien van een kwaliteitsverklaring. Er is een besteksomschrijving / technisch ontwerp van de W-installaties waarin het type warmteterugwinning en het rendement zijn vastgelegd. Het merk en type dat in het VO is gekozen moet in de besteksstukken inderdaad zijn voorgeschreven. Het rendement voldoet aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Dit is onderbouwd met specificaties van de fabrikant en voorzien van een kwaliteitsverklaring. Toets 1e Oplevering: Bij oplevering is vastgesteld dat de gebalanceerde ventilatie aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen voldoet door middel van een visuele inspectie, zo nodig door een onafhankelijk deskundige. Indien via visuele inspectie niet overtuigend is vastgesteld dat aan de gestelde prestatie-eis is voldaan, is door contractstukken, certificaten e.d. aangetoond dat gebalanceerde ventilatie voldoet aan de gestelde eis. 16 Frisse Scholen Toets Handleiding

17 Regeling ventilatie De ventilatie is voorzien van een regeling afhankelijk van het gebruik (bijv. tijd afhankelijk aan en uitschakelen). De ventilatie is vraaggestuurd (tijdafhankelijk met verschillende standen of CO2-gestuurd). Toelichting: Toelichting: Toelichting: Deze eis geldt zowel voor ventilatiesystemen met mechanische als natuurlijke toevoer. Deze eis geldt zowel voor ventilatiesystemen met mechanische als natuurlijke toevoer. Er wordt volledige variabel volumeventilatie toegepast met traploos regelbare gelijkstroomventilatoren. De regeling is CO2- gestuurd. Deze eis geldt zowel voor ventilatiesystemen met mechanische als natuurlijke toevoer. Variabel volume is een systeem waarbij de temperatuur van een ruimte wordt geregeld door meer of minder gekoelde of verwarmde lucht toe te voeren. Er is een principeschets en een technische omschrijving (rapport voorontwerp installaties) van de W-installaties waaruit blijkt dat de regeling van de ventilatie voldoet aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Er is een principeschets en een technische omschrijving (hoofdopzet W-installaties) van de W-installaties waaruit blijkt dat de regeling van de ventilatie voldoet aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. De technische omschrijving geeft aan welke componenten er worden toegepast en hoe de regeling functioneert. Hieruit moet blijken dat er inderdaad sprake is van ventilatiesturing. In de schema s moeten alle opnemers, besturingen en schakelingen zijn verwerkt. Er is een besteksomschrijving / technisch ontwerp van de W-installaties waaruit blijkt dat de regeling van de ventilatie voldoet aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Van de verschillende componenten zijn specificaties en types weergegeven. Uit de specificaties blijkt dat de apparatuur aan de gestelde eisen voldoet. Toets 1e Oplevering: Bij de oplevering is vastgesteld dat de regeling van de ventilatie aan de gekozen eis uit het PvE Frisse Scholen voldoet door middel van een visuele inspectie, zo nodig door een onafhankelijk deskundige. Indien via visuele inspectie niet overtuigend is vastgesteld dat aan de gestelde prestatie-eis is voldaan, is door contractstukken, certificaten e.d. aangetoond dat de regeling van ventilatie voldoet aan de gestelde eis. 17 Frisse Scholen Toets Handleiding

18 Energiezuinige verwarming - afgifte Het verwarmingssysteem heeft een aanvoerwatertemperatuur van maximaal 50 C. Het verwarmingssysteem heeft een aanvoerwatertemperatuur van maximaal 35 C. Toelichting: Toelichting: Toelichting: Bij een lagere aanvoerwatertemperatuur kan het opwekkingsrendement van het stooktoestel sterk worden verbeterd. Met name voor warmtepompen is een aanvoerwatertemperatuur van minder dan 35 C gewenst om het rendement zo gunstig mogelijk te maken. Er is een principeschets en een technische omschrijving (rapport voorontwerp installaties) van de W-installaties waaruit blijkt dat het verwarmingssysteem (lage temperatuursysteem), inclusief de opwekking van warmte, voldoet aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Er is een principeschets en een technische omschrijving (hoofdopzet W-installaties) van de W-installaties waaruit blijkt dat: -- het geselecteerde toestel voor warmteopwekking geschikt is om bij de lage aanvoerwatertemperaturen te functioneren; -- de warmteafgifte zodanig is dat er voldoende capaciteit beschikbaar is bij de lage aanvoerwatertemperaturen. Er is een capaciteitsberekening voor het verwarmingssysteem gemaakt overeenkomstig de geldende normen waaruit blijkt dat wordt voldaan aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Er is een besteksomschrijving / technisch ontwerp van de W-installaties (inclusief de types en specificaties van de verschillende onderdelen) waaruit blijkt dat -- het geselecteerde toestel voor warmteopwekking geschikt is om bij de lage aanvoerwatertemperaturen te functioneren; -- de warmteafgifte zodanig is dat er voldoende capaciteit beschikbaar is bij de lage aanvoerwatertemperaturen. Er is een capaciteitsberekening voor het verwarmingssysteem gemaakt overeenkomstig de geldende normen waaruit blijkt dat wordt voldaan aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Toets 1e Oplevering: Bij de oplevering is vastgesteld dat het verwarmingssysteem aan de gekozen eis uit het PvE Frisse Scholen voldoet door middel van een visuele inspectie, zo nodig door een onafhankelijk deskundige. Indien via visuele inspectie niet overtuigend is vastgesteld dat aan de gestelde prestatie-eis is voldaan, is door contractstukken, certificaten e.d. aangetoond dat het verwarmingssysteem voldoet aan de gestelde eis. 18 Frisse Scholen Toets Handleiding

19 Energiezuinige verwarming - opwekking en distributie Wanneer een gasgestookte ketel wordt toegepast dient deze te zijn voorzien van Gaskeur HR107. CV-leidingen die niet door een verblijfsruimte lopen, zijn geïsoleerd. Gelijk aan Klasse C. Voor de opwekking van warmte dient gebruik gemaakt te worden van restwarmte en/of duurzame energie. Toelichting: Toelichting: Toelichting: Zorg wat betreft toestelkeuze en distributiesysteem voor een optimaal rendement. Als warmtebronnen komen in aanmerking: - restwarmte van industriële of andere processen; - omgevingswarmte, benut met behulp van een warmtepomp; - zonnewarmte; - aardwarmte. Een warmtepomp plus warmte/koude-opslagsysteem kan efficiënt zorgen voor warmte en koude. Bij gebruik van restwarmte kan een absorptiekoelmachine voor koeling zorgen. Er is een principeschets en een technische omschrijving (rapport voorontwerp installaties) van de W-installaties van de warmteopwekking en distributie (inclusief warm tapwatervoorziening en evt zonneboiler) opgesteld, waaruit blijkt dat wordt voldaan aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Er is een principeschets en een technische omschrijving (hoofdopzet W-installaties) van de W-installaties van de warmteopwekking en distributie opgesteld, inclusief capaciteitsberekeningen, waaruit blijkt dat wordt voldaan aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Bij toepassing van een HR-ketel moet rekening gehouden worden met het bereik waarmee de ketel kan moduleren. Veelal zal voor een optimale werking onder deellast de keuze voor meerdere kleine ketels worden gemaakt (cascaderegeling). Indien er duurzame energie wordt toegepast is er een berekening gemaakt van de te verwachten opbrengst. Er is een besteksomschrijving / technisch ontwerp van de W-installaties waaruit blijkt dat gekozen merk en type van de ketel moet zijn voorzien van gaskeur HR107. Indien er duurzame energie wordt toegepast is er een berekening gemaakt van de te verwachten opbrengst. Toets 1e Oplevering: Bij de oplevering is vastgesteld dat de gasgestookte ketel en CV-leidingen aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen voldoen door middel van een visuele inspectie, zo nodig door een onafhankelijk deskundige. Indien via visuele inspectie niet overtuigend is vastgesteld dat aan de gestelde prestatie-eisen is voldaan, is door contractstukken, certificaten e.d. aangetoond dat de gasgestookte ketel en CV-leidingen voldoen aan de gestelde eisen. 19 Frisse Scholen Toets Handleiding

20 Regeling verwarming De verwarming is voorzien van een weersafhankelijke voorregeling van de aanvoerwatertemperatuur. De verwarming kan per ruimte worden nageregeld. De naregeling bestaat minimaal uit thermostatische radiatorkranen. Gelijk aan Klasse C. Gelijk aan Klasse C. Toelichting: Toelichting: Toelichting: De regeling van het klimaat draagt bij aan een beperking van het energiegebruik en een verhoging van het comfort. Er is een principeschets en een technische omschrijving (rapport voorontwerp installaties) van de W-installaties waaruit blijkt dat de regeling van de verwarming voldoet aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. In de technische omschrijving staan de voorzieningen gemeld. Tevens is er een verwarmingssysteem geselecteerd dat een variabele capaciteit heeft (modulerend) en dat de aanvoerwatertemperatuur kan regelen. Er is een principeschets en een technische omschrijving (hoofdopzet W-installaties) van de W-installaties waaruit blijkt dat de regeling van de ventilatie voldoet aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. In de technische omschrijving staan de voorzieningen gemeld. Tevens is er een verwarmingssysteem geselecteerd dat een variabele capaciteit heeft (modulerend) en dat de aanvoerwatertemperatuur kan regelen. Uit de tekeningen blijkt verder dat de regeling per ruimte in elke verblijfsruimte wordt toegepast. Er is een besteksomschrijving / technisch ontwerp van de W-installaties waaruit blijkt dat de regeling van de verwarming voldoet aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. In het bestek zijn de types en specificaties van de voorzieningen vermeld. Toets 1e Oplevering: Bij de oplevering is vastgesteld dat de regeling van het verwarmingssysteem aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen voldoet door middel van een visuele inspectie, zo nodig door een onafhankelijk deskundige. Indien via visuele inspectie niet overtuigend is vastgesteld dat aan de gestelde prestatie-eisen is voldaan, is door contractstukken, certificaten e.d. aangetoond dat de regeling van het verwarmingssysteem voldoet aan de gestelde eisen. 20 Frisse Scholen Toets Handleiding

21 Energiezuinige koeling Op alle gevels behoudens de noordgevel dient buitenzonwering (screens of uitvalschermen) aanwezig te zijn. Gelijk aan Klasse C. Gelijk aan Klasse C. De productie van interne warmte (verlichting en andere gebouwgebonden apparatuur, m.u.v. luchtbehandeling) is maximaal 15W/m2. Bij toepassing van mechanische koeling dient de koelmachine een COP-waarde (rendement) te hebben die voldoet aan EN De gebouwkoeling dient gebaseerd te zijn op een WKO-systeem (warmte koude opslag in de bodem), uitgevoerd conform ISSO publicatie 39. Het ventilatiesysteem dient te worden voorzien van een automatische regeling voor zomernacht ventilatie. Dit betekent dat buiten de bedrijfstijden op basis van vooraf ingestelde waarden voor binnen en buitentemperatuur de ventilatie automatisch aan en uitgeschakeld wordt. Er dienen spuiventilatie-voorzieningen aanwezig te zijn overeenkomstig de eisen voor luchtkwaliteit. Toelichting: Toelichting: Toelichting: Het voorkomen van opwarming van het gebouw staat centraal. Dit kan door buitenzonwering, beperking van de warmteproductie binnen, het afvoeren van warmte door ventilatie en het benutten van de thermische massa. Bij voorkeur wordt er geen mechanische koeling toegepast. Gezien de eisen bij thermisch comfort is dit echter niet altijd mogelijk. In dat geval moet er een zo efficiënt mogelijk koelsysteem worden toegepast. Gezien de eisen op het gebied van thermisch comfort is een koelsysteem noodzakelijk. Dit dient een WKO-systeem te zijn, of een systeem met een gelijkwaardige energiezuinigheid. Er is een principeschets, een technische omschrijving (rapport voorontwerp installaties) en een voorlopige EPC-berekening waaruit blijkt dat ten aanzien van koeling alle vereiste voorzieningen worden getroffen conform de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Het bouwkundig ontwerp moet dus zijn voorzien van buitenzonwering, thermische massa (steenachtige constructies) en voldoende te openen ramen (spuiventilatie). Het installatietechnisch ontwerp dient de benodigde voorzieningen voor ventilatie, regeling en koudeopwekking te hebben. Er is een principeschets, een technische omschrijving (hoofdopzet W-installaties) en een definitieve EPC-berekening waaruit blijkt dat ten aanzien van koeling aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen wordt voldaan. Toepassing van buitenzonwering en spuiventilatie met te openen ramen zijn verplichte voorzieningen. Voor zomernachtventilatie en het WKO-systeem kan een gelijkwaardig alternatief worden uitgewerkt. Er is een besteksomschrijving / technisch ontwerp van de W-installaties waaruit blijkt dat ten aanzien van koeling wordt voldaan aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Toepassing van buitenzonwering en spuiventilatie met te openen ramen zijn verplichte voorzieningen. Voor zomernachtventilatie en het WKO-systeem kan een gelijkwaardig alternatief worden uitgewerkt. Toets 1e Oplevering: Bij de oplevering is vastgesteld dat het gebouw voldoet aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen met betrekking tot de energiezuinige koeling door middel van een visuele inspectie, zo nodig door een onafhankelijk deskundige. Indien via visuele inspectie niet overtuigend is vastgesteld dat aan de gestelde prestatie-eisen is voldaan, is door contractstukken, certificaten e.d. aangetoond dat de aspecten van de energiezuinige koeling voldoen aan gestelde eisen. 21 Frisse Scholen Toets Handleiding

22 Energiezuinige verlichting In ruimten waar leestaken worden verricht is daglicht aanwezig (groepsruimten, werkplekken etc.). De verlichting heeft een lichtopbrengst van minimaal 55 lm/w. Algemene ruimten, toiletten etc. hebben een veegschakeling. Verlichtingsarmaturen hebben hoogfrequente voorschakelapparatuur. De daglichttoetreding is optimaal. Zie hiervoor de eisen bij visueel comfort. De toiletten zijn voorzien van aanwezigheidsdetectie voor de verlichting. De regeling is afgestemd op de hoeveelheid daglicht (bijv. daglichtafhankelijke regeling). Het gehele gebouw is voorzien van een veeg schakeling. In alle verblijfsruimten is aanwezigheidsdetectie. In de groepsruimten kan deze worden overruled. De verlichting is dimbaar. Er is een technische omschrijving (rapport voorontwerp installaties) waarin de het principe van de verlichting is beschreven. Hieruit blijkt dat ten aanzien van energiezuinige verlichting wordt voldaan aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Er is een voorlopige EPC-berekening waarin de uitgangspunten ten aanzien van energiezuinige verlichting, zoals benoemd in de technische omschrijving zijn opgenomen. Er is een verlichtingsplan waarin de voorzieningen teen aanzien van de verlichting zijn beschreven. Hieruit blijkt dat ten aanzien van energiezuinige verlichting wordt voldaan aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Er is een definitieve EPC-berekening waarin de uitgangspunten ten aanzien van energiezuinige verlichting, zoals benoemd in de technische omschrijving zijn opgenomen. Er is een besteksomschrijving / technisch ontwerp waaruit blijkt dat ten aanzien van energiezuinige verlichting wordt voldaan aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Er is een besteksomschrijving waarin de specificaties van de geselecteerde lampen en armaturen is opgenomen. Hieruit blijkt dat de lichtopbrengst (gemiddeld) minimaal 55lm/W geïnstalleerd vermogen is. Dit gemiddelde is met een berekening aangetoond. Toets 1e Oplevering: Bij de oplevering is vastgesteld dat de verlichting aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen voldoet door middel van een visuele inspectie, zo nodig door een onafhankelijk deskundige. Indien via visuele inspectie niet overtuigend is vastgesteld dat aan de gestelde prestatie-eisen is voldaan, is door contractstukken, certificaten e.d. aangetoond dat de verlichting voldoet aan gestelde eisen. 22 Frisse Scholen Toets Handleiding

23 Bijlage 2.2: Toetsingscriteria Binnenluchtkwaliteit Ventilatiecapaciteit De CO2-concentratie in groepsruimten (in de ademzone) is tijdens gebruikstijd maximaal ppm (parts per million). De CO2-concentratie in groepsruimten (in de ademzone) is tijdens gebruikstijd maximaal 950 ppm. Toelichting: Toelichting: Toelichting: De Klasse C-eis is beneden de wettelijke eis voor nieuwbouw (Bouwbesluit 2012) en is daarom alleen van toepassing bij bestaande bouw. In het reguliere onderwijs dient uitgegaan te worden van minimaal 30 leerlingen en 1 docent per groepsruimte. Van een afwijkende bezetting kan worden uitgegaan indien die bezetting voorafgaand aan de bepaling van de ventilatiecapaciteit is afgesproken met betrokken partijen en formeel is vastgelegd (bijv. in het specifieke PVE van de school). De hoeveelheid luchtverversing dient te worden bepaald conform de bepalingen uit de norm NEN-EN Om aan de Klasse C-eis te voldoen is normaliter een ventilatiecapaciteit vereist van minimaal 6 dm3/s (21,6 m3/uur) per persoon. Bij de eis t.a.v. de CO2-concentratie is uitgegaan van een CO2-buitenconcentratie van 400 ppm. De ventilatielucht wordt in de verblijfsruimten zó toegevoerd en afgevoerd, dat een goede doorspoeling van de ruimte mogelijk is (hoge ventilatie-effectiviteit). De voorzieningen voor (natuurlijke) luchttoevoer zijn voor iedere ruimte afzonderlijk en eenvoudig door aanwezige volwassenen te bedienen (op ca. 1 meter hoogte). Om aan de Klasse B-eis te voldoen is normaliter een ventilatiecapaciteit vereist van minimaal 8,5 dm3/s (30,6 m3/uur) per persoon. De CO2-concentratie in groepsruimten (in de ademzone) is tijdens gebruikstijd maximaal 800 ppm. Om aan de Klasse A-eis te voldoen is normaliter een ventilatiecapaciteit vereist van minimaal 12 dm3/s (43,2 m3/uur) per persoon. Er is een ventilatiestaat waarin per ruimte is aangegeven wat de maximale CO2-concentratie, de bezettingsgraad en de ventilatiecapaciteit is. De ventilatiecapaciteiten voldoen aan de benodigde hoeveelheid verse luchttoevoer voor het behalen van de gekozen eis uit het PvE Frisse Scholen (conform de luchthoeveelheden in de toelichting bij de gekozen eis in het PVE Frisse Scholen of aantoonbaar gelijkwaardig). Er is een technische omschrijving (rapport voorontwerp installaties) waarin de uitgangspunten ten aanzien van de maximale CO2-concentratie, inclusief uitgangspunten voor de bezettingsgraad van het lokaal (aantal leerlingen en leerkrachten) zijn weergegeven conform de gekozen eis uit het PvE Frisse Scholen. Er zijn tekeningen van de W-installaties (voorontwerp installaties) waarop de plaats van de luchttoe- en afvoer in de lokalen is aangegeven. De plaats van de luchttoe- en afvoer liggen volgens de tekening zodanig ten opzichte van elkaar dat voldoende doorspoeling van de ruimte gewaarborgd is (expert judgement). Er is een ventilatiestaat waarin per ruimte is aangegeven wat de maximale CO2-concentratie, de bezettingsgraad en de ventilatiecapaciteit is. De ventilatiecapaciteiten voldoen aan de benodigde hoeveelheid verse luchttoevoer voor het behalen van de gekozen eis uit het PvE Frisse Scholen (conform de luchthoeveelheden in de toelichting bij de gekozen eis in het PVE Frisse Scholen of aantoonbaar gelijkwaardig). Er is een technische omschrijving (hoofdopzet W-installaties) waarin de uitgangspunten ten aanzien van de maximale CO2-concentratie, inclusief uitgangspunten voor de bezettingsgraad van het lokaal (aantal leerlingen en leerkrachten) zijn weergegeven conform de gekozen eis uit het PvE Frisse Scholen. Er zijn tekeningen van de W-installaties (hoofdopzet W-installaties) waarop is aangegeven wat de ventilatiecapaciteit per lokaal is. De ventilatiecapaciteiten voldoen aan de benodigde hoeveelheid verse luchttoevoer voor het behalen van de gekozen eis uit het PvE Frisse Scholen. 23 Frisse Scholen Toets Handleiding

24 Er zijn tekeningen van de W-installaties (hoofdopzet W-installaties) waarop de plaats van de luchttoe- en afvoer in de lokalen is aangegeven. De plaats van de luchttoe- en afvoer liggen volgens de tekening zodanig ten opzichte van elkaar dat voldoende doorspoeling van de ruimte gewaarborgd is (expert judgement). Er is een ventilatiestaat waarin per ruimte is aangegeven wat de maximale CO2-concentratie, de bezettingsgraad en de ventilatiecapaciteit is. De ventilatiecapaciteiten voldoen aan de benodigde hoeveelheid verse luchttoevoer voor het behalen van de gekozen eis uit het PvE Frisse Scholen (conform de luchthoeveelheden in de toelichting bij de gekozen eis in het PVE Frisse Scholen of aantoonbaar gelijkwaardig). Er is een besteksomschrijving / technisch ontwerp van de W-installaties waarin de prestatie-eisen ten aanzien van de maximale CO2-concentratie, inclusief uitgangspunten voor de bezettingsgraad van het lokaal (aantal leerlingen en leerkrachten), zijn vastgelegd. De prestatie-eisen voldoen aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Er zijn tekeningen van de W-installaties (technisch ontwerp W-installaties) waarop is aangegeven wat de ventilatiecapaciteit per lokaal is. De ventilatiecapaciteiten voldoen aan de benodigde hoeveelheid verse luchttoevoer voor het behalen van de gekozen eis uit het PvE Frisse Scholen. Er is een besteksomschrijving / technische omschrijving waarop de plaats van de luchttoe- en afvoer in de lokalen is aangegeven. De plaats van de luchttoe- en afvoer liggen volgens de tekening zodanig ten opzichte van elkaar dat voldoende doorspoeling van de ruimte gewaarborgd is (expert judgement). Bij twijfel is met CFD-berekeningen de ventilatie-effectiviteit bepaald of worden voor oplevering praktijkmetingen uitgevoerd. Toets 1e Oplevering: Er is: -- een meetrapportage waarin de resultaten van metingen van het luchttoe- en afvoerdebiet zijn weergegeven. Uit de meetrapportage blijkt dat de gemeten ventilatiedebieten voldoen aan de ontwerpuitgangspunten. De metingen zijn verricht in minimaal 30% van de onderwijsruimten met een minimum van 3 (zie het protocol in Bijlage 3). Eventueel wordt de meetrapportage steekproefsgewijs gecontroleerd. Of: -- Er is een Ventilatie Prestatie Keuring scholen (VPK scholen) uitgevoerd, waaruit blijkt dat is voldaan aan de gestelde eisen. Toets 2e Oplevering: Er is een meetrapportage waarin de resultaten van een CO2-duurmeting zijn weergegeven. Uit de meetrapportage blijkt dat de gemeten CO2-concentratie voldoet aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. De duurmetingen zijn verricht in minimaal 2 representatieve onderwijsruimten gedurende minimaal 10 dagen bij winterweer (zie het protocol in Bijlage 3). Eventueel wordt de meetrapportage steekproefsgewijs gecontroleerd. 24 Frisse Scholen Toets Handleiding

25 Spuiventilatie Groepsruimten hebben ten minste 4 te openen ramen met een totaal oppervlak van minimaal 4 m2, zodanig dat de capaciteit van de spuiventilatievoorzieningen minimaal 6 dm3/s per m2 vloeroppervlak is. Gelijk aan Klasse C. Groepsruimten hebben ten minste 4 te openen ramen met een totaal oppervlak van minimaal 6 m2, zodanig dat de capaciteit van de spuiventilatievoorzieningen minimaal 9 dm3/s per m2 vloeroppervlak is. Van het oppervlak van de te openen delen is minimaal 30% aanwezig bovenin het raam vlak (> 1,8 m) en minimaal 30% onderin het raamoppervlak (<1,8 m). Spuiventilatievoorzieningen (te openen ramen) zijn licht bedienbaar staand vanaf de vloer en hebben meerdere fixeerstanden (incl. kierstand) of zijn traploos instelbaar. De spuiventilatievoorzieningen zijn tegelijkertijd met de buitenzonwering te gebruiken. Toelichting: De spuiventilatiecapaciteit dient te worden bepaald conform de bepalingen uit NEN Er zijn bouwkundige tekeningen (gevelaanzichten, plattegronden) waaruit blijkt dat per lokaal het vereiste oppervlak cq capaciteit te openen ramen aanwezig is. Er komen uit de ontwerpstukken geen risico s naar voren ten aanzien van het gebruik van spuiventilatievoorzieningen. Denk hierbij aan de positie van te openen ramen (hoog of laag in de gevel) of de draairichting. Er zijn bouwkundige tekeningen (gevelaanzichten, plattegronden) waaruit blijkt dat per lokaal het vereiste oppervlak cq capaciteit te openen ramen aanwezig is. Er komen uit ontwerpstukken geen risico s naar voren ten aanzien van het gebruik van spuiventilatievoorzieningen. Denk hierbij aan de positie van te openen ramen (hoog of laag in de gevel), de draairichting of de wijze van openen. Toets 1e Oplevering: Bij de oplevering is vastgesteld dat het gebouw met betrekking tot de spuiventilatie in de groepsruimten aan de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen voldoen door middel van een visuele inspectie, zo nodig door een onafhankelijk deskundige. Indien via visuele inspectie niet overtuigend is vastgesteld dat aan de gestelde prestatie-eisen is voldaan, is door contractstukken, certificaten e.d. aangetoond dat de spuiventilatie in de groepsruimten van het gebouw voldoen aan de gestelde eisen. Er zijn bouwkundige tekeningen (gevelaanzichten, plattegronden) waaruit blijkt dat per lokaal het benodigde oppervlak cq capaciteit te openen ramen aanwezig is. Er is een besteksomschrijving / technisch ontwerp waarin specificaties zijn opgenomen ten aanzien van bedienbaarheid van de spuiventilatievoorzieningen (o.a. plaats bediening, uitzetmechanisme, fixatiemogelijkheden). 25 Frisse Scholen Toets Handleiding

26 Kwaliteit van de toevoerlucht Aanwezige mechanische ventilatiesystemen voldoen aan de klasse C-eisen uit cahier P1 Eisen voor gezonde mechanische ventilatiesystemen (2003), Serie Praktijkboek Gezonde Gebouwen ISSO/SBR. Dit betekent o.a.: De druppelvanger en filtersectie zijn zodanig gematerialiseerd, geproduceerd en afgewerkt dat na ingebruikname de luchtkwaliteit niet nadelig kan worden beïnvloed. Dit geldt ook voor voorzieningen voor natuurlijke ventilatie. Er wordt geen gebruik gemaakt van recirculatie, behalve in all-airsystemen onwille van aanwarming van het gebouw buiten gebruikstijd. Filtersecties zijn voorzien van een zakkenfilter van minimaal filterklasse F5 of een vergelijkbaar effectief filtersysteem. Op de bouwplaats zijn de openingen van stijgschachten afgesloten. Beschermende onderdelen worden pas vlak voor installatie verwijderd of de stijgschachten worden na installatie (voor ingebruikname) goed gereinigd. Aanwezige mechanische ventilatiesystemen voldoen aan de Klasse B-eisen uit cahier P1 Eisen voor gezonde mechanische ventilatiesystemen (2003), Serie Praktijkboek Gezonde Gebouwen ISSO/SBR. Dit betekent o.a.: Alle elementen die in aanraking komen met de toegevoerde ventilatielucht zijn zodanig gematerialiseerd, geproduceerd en afgewerkt dat na ingebruikname de luchtkwaliteit niet nadelig kan worden beïnvloed. Dit geldt ook voor voorzieningen voor natuurlijke ventilatie. Er wordt geen gebruik gemaakt van recirculatie, behalve in all-airsystemen omwille van aanwarming van het gebouw buiten gebruikstijd. Filtersecties zijn voorzien van een zakkenfilter van minimaal filterklasse F6 of een vergelijkbaar effectief filtersysteem. De luchtkanalen worden op de bouwplaats voldoende beschermd tegen verontreiniging. De openingen van de kanalen worden afgesloten. Beschermende onderdelen worden pas vlak voor installatie verwijderd en voor ingebruikname goed gereinigd. Bij warmteterugwinning wordt gebruik gemaakt van een type warmteterugwinsysteem dat een hoge mate van scheiding tussen retourlucht en toevoerlucht garandeert (bijv. een kruiswisselaar, warmtewiel of twincoil). Bij toepassing van een warmtewiel wordt de retourventilator zuigend opgesteld. De hoofdkanalen zijn op strategische plaatsen voorzien van inspectieluiken van dusdanige afmetingen dat ze tevens gebruikt kunnen worden voor het schoonmaken van de kanalen. De in het luchtkanaal ingebouwde ventilatiecomponenten zijn zo veel mogelijk toegankelijk en demontabel voor schoonmaak, onder houd en vervanging. Aanwezige mechanische ventilatiesystemen voldoen aan de Klasse A-eisen uit cahier P1 Eisen voor gezonde mechanische ventilatiesystemen (2003), Serie Praktijkboek Gezonde Gebouwen ISSO/SBR. Dit betekent o.a.: Alle elementen die in aanraking komen met de toegevoerde ventilatielucht zijn zodanig gematerialiseerd, geproduceerd en afgewerkt dat na ingebruikname de luchtkwaliteit niet nadelig kan worden beïnvloed. Dit geldt ook voor voorzieningen voor natuurlijke ventilatie. Er wordt geen gebruik gemaakt van recirculatie. Filtersecties zijn voorzien van een zakkenfilter van minimaal filterklasse F7 of een vergelijkbaar effectief filtersysteem. De luchtkanalen worden in de fabriek gereinigd en tijdens opslag, vervoer en verblijf op de bouwplaats voldoende beschermd tegen verontreiniging. De openingen van de kanalen worden afgesloten. De kanalen worden pas vlak voor installatie uitgepakt en voor ingebruikname goed gereinigd. Bij warmteterugwinning wordt gebruik gemaakt van een type warmteterugwinsysteem dat 100% scheiding tussen retourlucht en toevoerlucht garandeert (bijv. een kruiswisselaar of twincoil). De hoofdkanalen zijn op strategische plaatsen voorzien van inspectieluiken van dusdanige afmetingen dat ze tevens gebruikt kunnen worden voor het schoonmaken van de kanalen. De in het luchtkanaal ingebouwde ventilatiecomponenten zijn zo veel mogelijk toegankelijk en demontabel voor schoonmaak, onderhoud en vervanging. Er is een principeschets en een technische omschrijving (rapport voorontwerp installaties) van de W-installaties waaruit blijkt dat het luchtbehandelingsysteem is opgebouwd conform de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Er is een principeschets en een technische omschrijving (hoofdopzet W-installaties) van de W-installaties waaruit blijkt dat het luchtbehandelingsysteem is opgebouwd conform de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. Er is een besteksomschrijving / technisch ontwerp van de W-installaties: waaruit blijkt dat het luchtbehandelingsysteem is opgebouwd conform de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen; waarin specificaties en types van de verschillende componenten van mechanische ventilatiesystemen zijn weergegeven; uit de specificaties blijkt duidelijk dat aan de gestelde eisen wordt voldaan; waarin specificaties zijn opgenomen ten aanzien van hygiënisch installeren conform de gekozen eisen uit het PvE Frisse Scholen. 26 Frisse Scholen Toets Handleiding

Frisse Scholen Toets

Frisse Scholen Toets Frisse Scholen Toets Handleiding Versie 1.0 september 2011 >> Als het gaat om energie en klimaat Inhoud Inleiding 3 Het Instrumentarium 5 Stappenplan 7 Bijlagen 12 Bijlage 1: Checklist documenten 13 Bijlage

Nadere informatie

Frisse Scholen Toets. >> Als het gaat om energie en klimaat. Toetsingsrapport

Frisse Scholen Toets. >> Als het gaat om energie en klimaat. Toetsingsrapport Frisse Scholen Toets >> Als het gaat om energie en klimaat Toetsingsrapport >> Als het gaat om energie en klimaat Inhoud 1. Inleiding 1.1 Methode van toetsing 1.2 Toelichting op toetsingsresultaten 2.

Nadere informatie

Frisse Scholen Toets. >> Als het gaat om energie en klimaat. Voorbeeld Toetsingsrapport

Frisse Scholen Toets. >> Als het gaat om energie en klimaat. Voorbeeld Toetsingsrapport Frisse Scholen Toets >> Als het gaat om energie en klimaat Voorbeeld Toetsingsrapport >> Als het gaat om energie en klimaat Inhoud 1. Inleiding 1.1 Methode van toetsing 1.2 Toelichting op toetsingsresultaten

Nadere informatie

Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012

Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012 Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012 Voor u ligt het Programma van Eisen Frisse Scholen. Dit Programma van Eisen dient als leidraad voor opdrachtgevers van nieuw- en verbouw van scholen (schoolbesturen

Nadere informatie

Frisse Scholen Toets. Behorend bij het Programma van Eisen Frisse Scholen 2015 Handleiding voor adviseurs

Frisse Scholen Toets. Behorend bij het Programma van Eisen Frisse Scholen 2015 Handleiding voor adviseurs Frisse Scholen Toets Behorend bij het Programma van Eisen Frisse Scholen 2015 Handleiding voor adviseurs In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Maart 2016 Inleiding

Nadere informatie

Ervaringen met de Frisse Scholen Toets in de praktijk Van woorden naar daden april 2012

Ervaringen met de Frisse Scholen Toets in de praktijk Van woorden naar daden april 2012 Ervaringen met de Frisse Scholen Toets in de praktijk Van woorden naar daden april 2012 Ervaringen met de Frisse Scholen Toets in een achttal scholen, uitgevoerd door een technisch adviseur en een bouwprojectmanager

Nadere informatie

Programma van Eisen Frisse Scholen Versie september 2010. >> Als het gaat om energie en klimaat

Programma van Eisen Frisse Scholen Versie september 2010. >> Als het gaat om energie en klimaat Programma van Eisen Frisse Scholen Versie september 2010 >> Als het gaat om energie en klimaat Voor u ligt het Programma van Eisen Frisse Scholen. Dit Programma van Eisen dient als leidraad voor opdrachtgevers

Nadere informatie

Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012

Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012 Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012 Voor u ligt het Programma van Eisen Frisse Scholen. Dit Programma van Eisen dient als leidraad voor opdrachtgevers van nieuw- en verbouw van scholen (schoolbesturen

Nadere informatie

Frisse Scholen Toets. Hulpmiddel voor schoolbestuur en gemeente. >> Als het gaat om energie en klimaat

Frisse Scholen Toets. Hulpmiddel voor schoolbestuur en gemeente. >> Als het gaat om energie en klimaat Frisse Scholen Toets Hulpmiddel voor schoolbestuur en gemeente >> Als het gaat om energie en klimaat Het opstellen van een goed Programma van Eisen (PvE) voor de bouw of renovatie van een Frisse School

Nadere informatie

Concepten EPC 0.4. Bouwkundige uitgangspunten

Concepten EPC 0.4. Bouwkundige uitgangspunten Concepten EPC 0.4 Om een EPC 0.4 te realiseren voor de referentiewoningen zijn er verschillende concepten ontwikkeld die onderling verschillen op de wijze van ventileren en verwarmen. Aan de basis van

Nadere informatie

Referentiegebouwen utiliteitsbouw

Referentiegebouwen utiliteitsbouw EPN en Nieuwbouw Referentiegebouwen utiliteitsbouw Gezondheidszorg 7.000m² Het voorbeeld betreft een verpleeghuis dat is voorzien van gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning. Een warmtepomp zorgt

Nadere informatie

Bij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante documenten als uitgangspunten gehanteerd:

Bij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante documenten als uitgangspunten gehanteerd: Project: Brede School Rembrandtkwartier te Rijswijk Projectnr.: 6.053 Datum: 20 februari 2017 Betreft: Ontwerpnotitie Ventilatie 1. UITGANGSPUNTEN Bij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante

Nadere informatie

Programma van Eisen Frisse Scholen Toelichting april 2012

Programma van Eisen Frisse Scholen Toelichting april 2012 Coverfoto: OdyZee School en College, Rothuizen Architecten Stedenbouwkundigen Fotograaf: Ruden Riemens Programma van Eisen Frisse Scholen Toelichting april 2012 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 Toepasbaarheid

Nadere informatie

Froukje van Dijken. Bouwstenen voor Frisse Scholen

Froukje van Dijken. Bouwstenen voor Frisse Scholen Froukje van Dijken Bouwstenen voor Frisse Scholen Binnenmilieu scholen Relatieve prestatie [-] Gezonde lucht is belangrijk Meer ventilatie is: Betere leerprestaties >7% prestatieverhoging als 130 Bouwbesluit

Nadere informatie

Bij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante documenten als uitgangspunten gehanteerd:

Bij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante documenten als uitgangspunten gehanteerd: Project: Brede School Rijswijk Projectnr.: 6.053 Datum: 20 februari 2017 Betreft: Startnotitie Duurzaamheid en Installatieconcept 1. UITGANGSPUNTEN Bij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante

Nadere informatie

van schets naar definitief ontwerp gebruikersindeling klimaat daglicht energie interieurconcept poort als entree achtergevel plein als verbinding

van schets naar definitief ontwerp gebruikersindeling klimaat daglicht energie interieurconcept poort als entree achtergevel plein als verbinding de brede reus van schets naar definitief ontwerp gebruikersindeling klimaat daglicht energie interieurconcept poort als entree achtergevel plein als verbinding planning van schets naar definitief ontwerp

Nadere informatie

Tool Nieuwbouw Onderhoud & beheer Handleiding bouwen aan Frisse Scholen PVE Frisse Scholen Frisse Scholen Toets Ervaringen met de Frisse Scholen

Tool Nieuwbouw Onderhoud & beheer Handleiding bouwen aan Frisse Scholen PVE Frisse Scholen Frisse Scholen Toets Ervaringen met de Frisse Scholen Tools voor Frisse Scholen een overzicht Ir. Bert Meijering 07.11.2012 Tool Nieuwbouw Onderhoud & beheer Handleiding bouwen aan Frisse Scholen PVE Frisse Scholen Frisse Scholen Toets Ervaringen met de Frisse

Nadere informatie

Rapport aanvraag omgevingsvergunning Altra College Bleichrodt te Amsterdam

Rapport aanvraag omgevingsvergunning Altra College Bleichrodt te Amsterdam Rapport aanvraag omgevingsvergunning Altra College Bleichrodt te Amsterdam Datum: 3 maart 2017 Projectnr: 1342 Status: Definitief Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 Uitgangspunten... 4 2.1 Scope Gezonde

Nadere informatie

Programma van Eisen Frisse Scholen Versie september 2010

Programma van Eisen Frisse Scholen Versie september 2010 Programma van Eisen Frisse Scholen Versie september 2010 >> Als het gaat om energie en klimaat 1 Programma van Eisen - Frisse Scholen Voor u ligt het Programma van Eisen Frisse Scholen. Dit Programma van

Nadere informatie

Hans Bosch Hogeschool Rotterdam / Ex ambtenaar BWT

Hans Bosch Hogeschool Rotterdam / Ex ambtenaar BWT Energieprestatie naar 0.4. Hoe krijgen we dit nu Hans Bosch Hogeschool Rotterdam / Ex ambtenaar BWT Arthur Barendregt Gemeente Rotterdam 1 Werkgroep gezondheid & energiezuinigheid - Houdt zich bezig met

Nadere informatie

ADVIES ENERGIECONCEPT BUREAU NIEMAN KLUSWONINGEN CAPADOSESTRAAT 9-11 DEN HAAG

ADVIES ENERGIECONCEPT BUREAU NIEMAN KLUSWONINGEN CAPADOSESTRAAT 9-11 DEN HAAG ADVIES ENERGIECONCEPT BUREAU NIEMAN KLUSWONINGEN CAPADOSESTRAAT 9-11 DEN HAAG Beschrijving voorgesteld (energetisch) maatregelenpakket om EPC 0,2 te halen. De maatregelen die benodigd zijn om een EPC van

Nadere informatie

Technisch Programma van Eisen Frisse Scholen

Technisch Programma van Eisen Frisse Scholen Gevolgen voor de klimaatinstallatie Technisch Programma van Eisen Frisse Scholen Agentschap NL heeft in het kader van het project Frisse Scholen een technisch Programma van Eisen ontwikkeld voor scholen

Nadere informatie

Programma van Eisen Frisse Scholen 2015

Programma van Eisen Frisse Scholen 2015 # Programma van Eisen Frisse Scholen 2015 In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Programma van Eisen Frisse Scholen 1 2 Programma van Eisen Frisse Scholen Inhoud Eisen

Nadere informatie

Gemeente Katwijk. Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw. De Windvang (noodgebouw)

Gemeente Katwijk. Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw. De Windvang (noodgebouw) Gemeente Katwijk Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw De Windvang (noodgebouw) Inhoudsopgave 1 Inleiding en samenvatting... 3 2 Vraagstelling... 3 3 Plan van aanpak... 4 3.1 Afbakening

Nadere informatie

Slimme keuzes voor woningconcepten met warmtepompen

Slimme keuzes voor woningconcepten met warmtepompen Slimme keuzes voor woningconcepten met warmtepompen Interactie tussen gevelisolatie, ventilatiesystemen en capaciteit warmtepompsystemen Per 1 januari 2015 worden de EPCeisen aangescherpt. Voor woningen

Nadere informatie

De School van Morgen. Functionaliteit en infrastructuur

De School van Morgen. Functionaliteit en infrastructuur De School van Morgen Met de start van de 21e eeuw komen wij als maatschappij en samenleving in een ander tijdsgewricht. Door de forse toename van informatiestromen en de globalisering van de wereld is

Nadere informatie

Invulinstructie Energie Prestatie Gebouwen (EPG) Scholen Concept Klimaatgroep Holland, type CP oktober 2016

Invulinstructie Energie Prestatie Gebouwen (EPG) Scholen Concept Klimaatgroep Holland, type CP oktober 2016 Invulinstructie Energie Prestatie Gebouwen (EPG) Klimaatgroep Holland, type CP15 32 Inhoud: - Inleiding pagina 1 - Invulinstructie pagina 2 en 3 Inleiding Klimaatgroep Holland brengt sinds kort de vernieuwde

Nadere informatie

Geluid en akoestiek bij onderwijshuisvesting

Geluid en akoestiek bij onderwijshuisvesting M+P MBBM groep www.mp.nl Mensen met oplossingen Geluid en akoestiek bij onderwijshuisvesting #GTL2015 ir. Theodoor Höngens 4 november 2015 2 inhoud formele regelgeving informele regelgeving ontwikkelingen

Nadere informatie

Technical Inspection Service

Technical Inspection Service Technical Inspection Service Bijlage XX bij de Vraagspecificatie Werkzaamheden TIS Gebouwinstallaties Versie 2.0 13-04-2012 Van Auteur TIS Branchevereniging R.G.D. Kenmerk Versie 2.0 Datum 13/04/2012 Bestand

Nadere informatie

EPC 0,8: Over welke woningen en installatieconcepten hebben we het?,

EPC 0,8: Over welke woningen en installatieconcepten hebben we het?, EPC 0,8: Over welke woningen en installatieconcepten hebben we het?, ir. F.W. (Freek) den Dulk Nieuwe eis per 1 januari 2006 EPC 0,8 Herziening norm: NEN 5128:2004 Energieprestatie van woonfuncties en

Nadere informatie

PDFlib PLOP: PDF Linearization, Optimization, Protection. Page inserted by evaluation version www.pdflib.com sales@pdflib.com

PDFlib PLOP: PDF Linearization, Optimization, Protection. Page inserted by evaluation version www.pdflib.com sales@pdflib.com PDFlib PLOP: PDF Lineariation, Optimiation, Protection Page inserted by evaluation version www.pdflib.com sales@pdflib.com p Energielabel woning supplement* Afgegeven conform de Regeling energieprestatie

Nadere informatie

Rapportage energielabel. Kantoorpand Molensteijn PT De Meern

Rapportage energielabel. Kantoorpand Molensteijn PT De Meern Rapportage energielabel Kantoorpand Molensteijn 60 3454 PT De Meern EPA-U Energielabel Datum inspectie : 16-07-2015 Datum rapportage : 12-08-2015 Status rapportage : definitief Objectgegevens Aard gebouw

Nadere informatie

Eisen Frisse. September 2015

Eisen Frisse. September 2015 Programma van Eisen Frisse Scholen 2015 In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties September 2015 Inhoud Inleiding 2 Eisen formuleren 3 Energie 4 Lucht 8 Temperatuur 13

Nadere informatie

rdelijk zijn, Adres Bruto van basisschool verduurzaming van

rdelijk zijn, Adres Bruto van basisschool verduurzaming van Verduurzaming basisschool De Handreiking Schoolbestuur SKPO wil de schoolgebouwen waarvoor zij verantwoorv rdelijk zijn, systematisch verduurzamen op basis van een eigen uniforme (kwaliteit) standaard

Nadere informatie

Ja Nee Nvt Maatregel Foto. Installaties & regelingen. Zijn de binnen- en buitensensoren op een representatieve locatie geïnstalleerd?

Ja Nee Nvt Maatregel Foto. Installaties & regelingen. Zijn de binnen- en buitensensoren op een representatieve locatie geïnstalleerd? Checklist Energiebesparing bedrijven algemeen Met behulp van deze checklist kunt u energiebesparende maatregelen in uw bedrijf inventariseren. Toelichting per maatregel of meer maatregelen kunt u vinden

Nadere informatie

installatie-arm ontwerpen verleden tijd?

installatie-arm ontwerpen verleden tijd? installatie-arm ontwerpen verleden tijd? 1 situatie tot enkele jaren geleden was duurzaamheid bij klimaatinstallaties comfort en vooral energiebesparing de koplopers bij het besparen op het energie waren

Nadere informatie

Nassaukade 1 te Beilen

Nassaukade 1 te Beilen Stichting Nardus 30 juni 2016 Verantwoording Titel : Projectnummer : 2016-022 Revisie : 0 Fase : Omgevingsvergunning Datum : 30-06-2016 Auteur : ing. A. Hamstra Email : arjen@vm-consultancy.nl Gecontroleerd

Nadere informatie

Bevordering naleving Ventilatie en EPC regels. Verslag uitgevoerde activiteiten 2010. Datum 13 december 2010 Status Definitief

Bevordering naleving Ventilatie en EPC regels. Verslag uitgevoerde activiteiten 2010. Datum 13 december 2010 Status Definitief Bevordering naleving Ventilatie en EPC regels Verslag uitgevoerde activiteiten 2010 Datum 13 december 2010 Status Definitief Colofon Publicatienummer VROM-Inspectie Directie Uitvoering Programma Bouwen

Nadere informatie

Kwaliteitsverklaringen combiketel, warmtepomp en warmterugwinning

Kwaliteitsverklaringen combiketel, warmtepomp en warmterugwinning EPN en Nieuwbouw Kwaliteitsverklaringen combiketel, warmtepomp en warmterugwinning Combiketel: warm tapwater In een EPC-berekening kan het opwekkingsrendement van warm tapwater op basis van een kwaliteitsverklaring

Nadere informatie

Duurzame energie. uitgestoten in vergelijking met een conventioneel verwarmingssysteem, bijvoorbeeld een CV ketel.

Duurzame energie. uitgestoten in vergelijking met een conventioneel verwarmingssysteem, bijvoorbeeld een CV ketel. Duurzame energie Er wordt tegenwoordig steeds meer gebruik gemaakt van duurzame energiesystemen in gebouwen. Hiermee wordt op een natuurlijke wijze duurzame energie gewonnen om de woningen te verwarmen

Nadere informatie

Bouwbesluitgegevens en EPG woning familie Nies aan de Kulertseweg te Deurne. projectnummer ARCHES 121113 projectnummer Phoenix 13-745

Bouwbesluitgegevens en EPG woning familie Nies aan de Kulertseweg te Deurne. projectnummer ARCHES 121113 projectnummer Phoenix 13-745 Bouwbesluitgegevens en EPG woning familie Nies aan de Kulertseweg te Deurne projectnummer ARCHES 121113 projectnummer Phoenix 13-745 16 april 2013 INLEIDING Op verzoek van is door gegevenscontrole en berekeningen

Nadere informatie

A (zie toelichting in bijlage)

A (zie toelichting in bijlage) Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden A (zie toelichting in bijlage) Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking

Nadere informatie

Datum: 18 februari 2013-22 januari 2014 Project: NAM-gebouw De Boo te Schoonebeek Referentie: 2012032 20079

Datum: 18 februari 2013-22 januari 2014 Project: NAM-gebouw De Boo te Schoonebeek Referentie: 2012032 20079 Datum: 18 februari 2013-22 januari 2014 Project: NAM-gebouw De Boo te Schoonebeek Referentie: 2012032 20079 Uitgangspunt Bestaand, oorspronkelijk gebouw had als gebruik een mix aan functies. Dit waren

Nadere informatie

Gemeente Katwijk. Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw. Willem van Veenschool (noodgebouw)

Gemeente Katwijk. Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw. Willem van Veenschool (noodgebouw) Gemeente Katwijk Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw Willem van Veenschool (noodgebouw) Inhoudsopgave 1 Inleiding en samenvatting... 3 2 Vraagstelling... 3 3 Plan van aanpak...

Nadere informatie

Duurzame woningverbetering

Duurzame woningverbetering Duurzame woningverbetering Op weg naar energieneutraal Houten, 20 februari 2017 Kees Stap Gemiddelde energierekening Maandrekening Gemiddeld energieverbruik jaar 15% 1500 m3 aardgas 5% 80% verwarming warmwater

Nadere informatie

Gemeente Katwijk. Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw. De Leidse Buitenschool (gymzaal)

Gemeente Katwijk. Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw. De Leidse Buitenschool (gymzaal) Gemeente Katwijk Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw De Leidse Buitenschool (gymzaal) Inhoudsopgave 1 Inleiding en samenvatting... 3 2 Vraagstelling... 3 3 Plan van aanpak... 4

Nadere informatie

metselwerk N 23.80 5.00 90 minimaal ramen N 9.20 1.00 90 0.60 geen minimaal

metselwerk N 23.80 5.00 90 minimaal ramen N 9.20 1.00 90 0.60 geen minimaal Algemene gegevens Bestandsnaam : P:\BA8963\Worksdocs offerte 5 EPC aanscherpingsmethodiek\referentiewoningen\opgeleverde stukken\afronding juli 2013\resultaten EMG BENG\EMG & BENG resultaten\beng\appartementen\appartement

Nadere informatie

Verduurzamen meerjarenonderhoud bij basisscholen

Verduurzamen meerjarenonderhoud bij basisscholen Verduurzamen meerjarenonderhoud bij basisscholen Workshop 8 Gezonde scholen Congres GEZONDRONDOM 15 mei 2013 ir. Henk Versteeg Onafhankelijk advies- en ingenieursbureau te Nieuwegein met veertig jaar ervaring

Nadere informatie

Energiebesparing. Kantoren A-01

Energiebesparing. Kantoren A-01 Energiebesparing in Kantoren A-01 Meijer Energie- & Milieumanagement BV, Laan van N.O.I. 277, 2593 BS Den Haag. tel: 070-315 57 15 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvoudigd,

Nadere informatie

Op weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen

Op weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen Op weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen Seminar Swegon Air Academy 11 november 2008 ir. Froukje van Dijken BBA Binnenmilieu 010-2447025 www.binnenmilieu.nl Dagelijks 20.000 leerlingen

Nadere informatie

Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs) of HBO.

Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs) of HBO. LEERDOELEN EN EINDTERMEN VAN DE CURSUS GRONDGEBONDEN WARMTEPOMPEN IN DE UTILITEITSBOUW Datum: 8--009 Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs)

Nadere informatie

F (zie toelichting in bijlage)

F (zie toelichting in bijlage) Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden F (zie toelichting in bijlage) Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking

Nadere informatie

B (zie toelichting in bijlage)

B (zie toelichting in bijlage) Energielabel woning Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden B (zie toelichting in bijlage) Uw woning Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking

Nadere informatie

Miel Karthaus Martijn de Gier

Miel Karthaus Martijn de Gier Miel Karthaus Martijn de Gier Fig 1 1/5 13 3 5 1 17 12 11 18 2 11 31 16 15 12 14 8 7 4 6 22 21 20 19 9 10 e versus WarmBouwen 8 Verhouding tussen warmteweerstand en warmtestroomdichtheid

Nadere informatie

Gelijkwaardigheidsverklaringen combiketel, warmteterugwinning en zelfregelende en vraaggestuurde roosters

Gelijkwaardigheidsverklaringen combiketel, warmteterugwinning en zelfregelende en vraaggestuurde roosters EPN en Nieuwbouw Gelijkwaardigheidsverklaringen combiketel, warmteterugwinning en zelfregelende en vraaggestuurde roosters Combiketel: hulpenergie Een aantal leveranciers van verwarmingsketels heeft een

Nadere informatie

appartementwoningen E/E = 0.887

appartementwoningen E/E = 0.887 Algemene gegevens Bestandsnaam : P:\BA8963\WORKSD~1\REFERE~1\OPGELE~1\AFROND~1\RESULT~1\EMG&BE~1\EMG\APPA... Projectomschrijving : appartementwoningen Omschrijving bouwwerk : AgentschapNL referentiewoningen

Nadere informatie

SABOP Deel B. Installatie concepten en EPC berekeningen. Periode: Blok H1.2. Ingeleverd op: Vrijdag 2 december 2011 om 13.00

SABOP Deel B. Installatie concepten en EPC berekeningen. Periode: Blok H1.2. Ingeleverd op: Vrijdag 2 december 2011 om 13.00 SABOP Deel B Installatie concepten en EPC berekeningen Beroepsproduct: Groep: SABOP B WH11b2 Periode: Blok H1.2 Ingeleverd op: Vrijdag 2 december 2011 om 13.00 Projectleden: Luuk de Jong(10071482), Sergio

Nadere informatie

Passief Bouwen: waarom en hoe?

Passief Bouwen: waarom en hoe? Passief Bouwen: waarom en hoe? Ontwerpen en bouwen vanuit een visie ir. H.J.J. (Harm) Valk senior adviseur Energie & Duurzaamheid Passief Bouwen Kenmerken o hoogwaardige thermische schil o goed comfort

Nadere informatie

EP woonfuncties en woongebouwen

EP woonfuncties en woongebouwen NEN, NPR 5129 EP woonfuncties en woongebouwen ALGEMENE GEGEVENS Projectomschrijving : Nieuwbouw 3 woningen Vreeswijk (Nieuwegein) Bestandsnaam : G:\Projecten BHA\projekten 2010\xxxx - 3 woningen Wilhelminastraat

Nadere informatie

Natuurlijke ventilatie van leslokalen

Natuurlijke ventilatie van leslokalen Natuurlijke ventilatie van leslokalen Seminar Actiflow - CFD in de bouw 20 mei 2011 ir. Henk Versteeg Inhoud presentatie Introductie LBP SIGHT Binnenmilieu basisscholen Ventilatie basisschool De Schakel

Nadere informatie

Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs).

Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs). LEERDOELEN EN EINDTERMEN VAN DE CURSUS INDIVIDUELE WARMTEPOMPEN IN WONINGEN EN KLEINE UTILITEIT Datum: 8--009 Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie

Nadere informatie

Eindtermen en toetsmatrijs: examen energieprestatiecertificaat bestaande utiliteitsbouw

Eindtermen en toetsmatrijs: examen energieprestatiecertificaat bestaande utiliteitsbouw Eindtermen en toetsmatrijs: examen energieprestatiecertificaat bestaande utiliteitsbouw Vastgesteld door de EPA-examencommissie en goedgekeurd door het CCvD van de Stichting Kwaliteitsborging Installatiesector

Nadere informatie

RENOVATIE KANTOOR NOTITIE ENERGIEBESPARING EN INVESTERINGEN INHOUDSPOGAVE

RENOVATIE KANTOOR NOTITIE ENERGIEBESPARING EN INVESTERINGEN INHOUDSPOGAVE RENOVATIE KANTOOR NOTITIE ENERGIEBESPARING EN INVESTERINGEN INHOUDSPOGAVE SAMENVATTING 0. INLEIDING 1. ISOLATIE 2. INSTALLATIE 3. RAMEN EN KOZIJNEN 4. ZONWERING EN KOELING 5. VERLICHTING DIA duurzame auteur:

Nadere informatie

BREEAM NL Nieuwbouw. Management 12% Gezondheid en Welzijn 15% Energie 19% Transport 8% Water 6% Materialen 12.5% Afval 7.5% 10% Landgebruik & Ecologie

BREEAM NL Nieuwbouw. Management 12% Gezondheid en Welzijn 15% Energie 19% Transport 8% Water 6% Materialen 12.5% Afval 7.5% 10% Landgebruik & Ecologie BREEAM NL Nieuwbouw Categorie Weging Management 12% Gezondheid en Welzijn 15% Waste Land Use & Ecology Pollution Energie 19% Materials Transport 8% Management Water 6% Materialen 12.5% Afval 7.5% Water

Nadere informatie

Voor de toets is gebruik gemaakt van tekeningen van Temmink bouwprojecten met projectnummer FORC16001.

Voor de toets is gebruik gemaakt van tekeningen van Temmink bouwprojecten met projectnummer FORC16001. NOTITIE Datum 14 juli 2017 Projectnaam Vakantiewoningen Hoeve Kroep An Vorden Werknummer Van Yvonne Thijs-van Langen Deerns Nederland B.V. Bouwfysica & Energie Grote Voort 5 8041 AM Zwolle T 088 3740 160

Nadere informatie

Overzicht interpretatiebesluiten CCvD BRL9500 Energieprestatieadvisering (inclusief ISSO-publicaties)

Overzicht interpretatiebesluiten CCvD BRL9500 Energieprestatieadvisering (inclusief ISSO-publicaties) Overzicht interpretatiebesluiten CCvD BRL9500 Energieprestatieadvisering (inclusief s) Uitgave Uitgave Beoordelingsrichtlijn / deel BRL9500-00 BRL9500-01 BRL9500-02 BRL9500-03 BRL9500-04 s 75.1 75.2 75.3

Nadere informatie

metselwerk N 10,70 3,50 90 minimaal ramen N 5,20 1,65 90 0,60 geen minimaal

metselwerk N 10,70 3,50 90 minimaal ramen N 5,20 1,65 90 0,60 geen minimaal Algemene gegevens Bestandsnaam : P:\BA8963\Worksdocs offerte 5 EPC aanscherpingsmethodiek\referentiewoningen\opgeleverde stukken\afronding juli 2013\def EPG berekeningen\twee-onder-een kap\twee onder een

Nadere informatie

Uitkomst controlebezoek Ontbreken energiegegevens (x facultatief indien geen energiegegevens zijn overlegd)

Uitkomst controlebezoek Ontbreken energiegegevens (x facultatief indien geen energiegegevens zijn overlegd) Op xxx controleerde de heer xx van de DCMR Milieudienst Rijnmond uw organisatie aan de xxx in xxxxx. Xx werd hierbij te woord gestaan door uw contactpersoon, de heer xx. Tijdens het controlebezoek is gecontroleerd

Nadere informatie

invoer NPR 5129 V2.1 bij toepassing van Uniec.eu

invoer NPR 5129 V2.1 bij toepassing van Uniec.eu Algemeen Met Uniec.eu kunnen alle installaties die zijn voorzien van gelijkwaardigheids- en kwaliteitsverklaringen opnieuw berekend worden. In de praktijk zijn dit altijd individuele installaties. Uniec.eu

Nadere informatie

Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs).

Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs). LEERDOELEN EN EINDTERMEN VAN DE CURSUS COLLECTIEVE WARMTEPOMPEN IN WONINGEN Datum: 8--009 Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs).

Nadere informatie

JBo/ /NRe Rotterdam, 29 januari 2003

JBo/ /NRe Rotterdam, 29 januari 2003 Notitie 20021236-4: Het ClimaRad ventilatieconcept en het thermische binnenklimaat in de zomerperiode. JBo/20021236-4/NRe Rotterdam, 29 januari 2003 1. Inleiding. In opdracht van Brugman Radiatoren is

Nadere informatie

Vabi Elements EPG. Air Products

Vabi Elements EPG. Air Products Vabi Elements EPG Projectnummer: ASD1426 Omschrijving: Ontwerp voor de realisatie van een nieuwe distributielocatie met kantoor op het bedrijventerrein PolanenPark te Haarlemmerliede. Berekend op: 28-2-213

Nadere informatie

metselwerk W 13.40 5.00 90 minimaal ramen W 3.00 1.00 90 0.60 handmatig minimaal

metselwerk W 13.40 5.00 90 minimaal ramen W 3.00 1.00 90 0.60 handmatig minimaal Algemene gegevens Bestandsnaam : P:\BA8963\Worksdocs offerte 5 EPC aanscherpingsmethodiek\referentiewoningen\opgeleverde stukken\afronding juli 2013\resultaten EMG BENG\EMG & BENG resultaten\beng\vrijstaande

Nadere informatie

EPC berekening. advies- en ingenieursbureau. Nieuwbouw kantoorpand Demostraat, Tiel

EPC berekening. advies- en ingenieursbureau. Nieuwbouw kantoorpand Demostraat, Tiel Nieuwbouwkantoorpand Demostraat,Tiel EPC berekening Adresgegevens Fokkerstraat 39, 3905 KV Veenendaal Postbus 1152, 3900 BD Veenendaal T 0318-75 78 88 F 0318-75 78 87 info@enerpro.nl www.enerpro.nl Voorbeeldbedrijf

Nadere informatie

metselwerk W 13.40 3.50 90 minimaal ramen W 3.00 1.65 90 0.60 handmatig minimaal

metselwerk W 13.40 3.50 90 minimaal ramen W 3.00 1.65 90 0.60 handmatig minimaal Algemene gegevens Bestandsnaam : P:\BA8963\Worksdocs offerte 5 EPC aanscherpingsmethodiek\referentiewoningen\opgeleverde stukken\afronding juli 2013\def EPG berekeningen\vrijstaande woning\vrijstaande-woning

Nadere informatie

Energieneutraal via de Passief bouwen route

Energieneutraal via de Passief bouwen route Energieneutraal via de Passief bouwen route ing. J.J.P. (Jan Pieter) van Dalen Slotsymposium 14 september 2015 Verbouw monument Verbouw van een monument Monument als bedoeld in art. 1 onder d (Monumentenwet

Nadere informatie

SCHIPHOL HOTEL BADHOEVEDORP

SCHIPHOL HOTEL BADHOEVEDORP SCHIPHOL HOTEL BADHOEVEDORP 08-06-2016 Toets thermische isolatie en energieprestatie Toets thermische isolatie en energieprestatie ten behoeve van de aanvraag omgevingsvergunning. Definitief Schiphol Hotel

Nadere informatie

A (zie toelichting in bijlage)

A (zie toelichting in bijlage) Energielabel woning Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden A (zie toelichting in bijlage) Uw woning Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking

Nadere informatie

Bouwbesluit rapportage

Bouwbesluit rapportage Bouwbesluit rapportage Project: aanpassen bijgebouw met sauna voorziening Dossier: 16.043 Opdrachtgever: Dhr. A. Jonkers Loon 51 5757 AA Deurne Architect: J.A.W. van Extel buro voor Bouwadvies Ontwerp

Nadere informatie

Bouwfysica. Ventilatie en Infiltratie. hoofdstuk 6 Bouwfysica. eisen m.b.t. ventilatie oppervlakte

Bouwfysica. Ventilatie en Infiltratie. hoofdstuk 6 Bouwfysica. eisen m.b.t. ventilatie oppervlakte Bouwfysica Ventilatie en Infiltratie hoofdstuk 6 Bouwfysica 1 Onderwerpen Inleiding Bouwbesluit eisen m.b.t. ventilatie oppervlakte Ventilatie Basisventilatie (luchtverversing) Spuiventilatie (zomerventilatie)

Nadere informatie

Ventilatievoorzieningen, Daglicht, VWA en HWA

Ventilatievoorzieningen, Daglicht, VWA en HWA Oude Parklaan 2 Castricum Ventilatievoorzieningen, Daglicht, VWA en HWA t.b.v. bouwaanvraag Opdrachtgever: Moke Architecten Projectnr. 1315.01 Datum: 15 juli 2015 ir. K.C.J. Nobel -2- INHOUD 1. INLEIDING...

Nadere informatie

Workshop 1 EBA en schouwcriteria Milicon, Milieu consultancy, Mat Schatorje

Workshop 1 EBA en schouwcriteria Milicon, Milieu consultancy, Mat Schatorje Workshop 1 EBA en schouwcriteria Milicon, Milieu consultancy, Mat Schatorje Bouwadviesburo van Niekerk, Emile Niekerk Gespreksleider: Steven van der Lelie (GGD Gelre- Ijssel) inhoudsopgave Inleiding Voorbeeld

Nadere informatie

Hoofdstuk 6.0 ISSO 75.1 Aanvliegroute opnameprotocollen

Hoofdstuk 6.0 ISSO 75.1 Aanvliegroute opnameprotocollen Herziene versie 2013 ISSO-publicatie 75.1 Hoofdstuk 6.0 ISSO 75.1 Aanvliegroute opnameprotocollen Methode 2013, wettelijke aanwijzing per 1 Juli 2014 1 6 Opnameprotocollen 6.1 Inleiding In ISSO 75.1 worden

Nadere informatie

De NESK scholen duurzaam opgeleverd. Focus-Huygens College gebouwd voor de toekomst

De NESK scholen duurzaam opgeleverd. Focus-Huygens College gebouwd voor de toekomst De NESK scholen duurzaam opgeleverd Focus-Huygens College gebouwd voor de toekomst Tabel actoren Projectfase Organisatie Programma van Eisen (PvE) Ontwerp Bestek/Inkoop Realisatie Gebruik Gemeente Heerhugowaard

Nadere informatie

Methodiek Binnenmilieuprofiel

Methodiek Binnenmilieuprofiel Methodiek Binnenmilieuprofiel ISSO Landelijke Informatiedag Binnenmilieuprofiel 17 februari 2011 ir. Jaap Balvers BBA Binnenmilieu Tel 010-2447025 jb-bba@binnenmilieu.nl Inhoud Uitgangspunten Benodigdheden

Nadere informatie

Vrijstaande woning E/E = 0,926

Vrijstaande woning E/E = 0,926 EPG_01.epg Vrijstaande woning E/E = 0,926 Algemene gegevens Bestandsnaam : N:\documenten\Jaap\Projecten\Kroon, Bianca en Erwin\Omgevingsvergunning\EPG\EPG_01.epg Projectomschrijving : Vrijstaande woning

Nadere informatie

Een binnenklimaat dat werkt Productieve werkomgeving met energiebesparende ventilatie

Een binnenklimaat dat werkt Productieve werkomgeving met energiebesparende ventilatie Een binnenklimaat dat werkt Productieve werkomgeving met energiebesparende ventilatie werken De ClimaRad Comfort Solution meet en regelt het binnenklimaat per ruimte, zonder dat uw medewerkers hier iets

Nadere informatie

Energieverspilling is zinloos

Energieverspilling is zinloos Aan de slag in de Bestaande Bouw Energieverspilling is zinloos in het verleden en daarna samengesteld door: Martin Liebregts Haico van Nunen Donderdag 13 september 2007 Milieu - Aandacht in de tijd 2/31

Nadere informatie

Overal Energie Neutraal

Overal Energie Neutraal Voorlopig ontwerp, mei 2016 Overal Energie Neutraal Deze opdracht betreft het voorlopig ontwerp van een nieuw te bouwen woonhuis, zoveel mogelijk energie neutraal. Deze relatief grote woning (265 m2) komt

Nadere informatie

Duurzaam bouwen is innovatief denken... slim clubhuis.nl

Duurzaam bouwen is innovatief denken... slim clubhuis.nl Duurzaam bouwen is innovatief denken... Duurzaam bouwen =toekomstbestendig bouwen Duurzaam bouwen is goed voor mens, milieu en portemonnee: * mens; comfort, gezondheid, welzijn * milieu; biodiversiteit,

Nadere informatie

C (zie toelichting in bijlage)

C (zie toelichting in bijlage) Energielabel woning Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden C (zie toelichting in bijlage) Uw woning Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking

Nadere informatie

OXYGEN. Brochure 2012-2013.NL

OXYGEN. Brochure 2012-2013.NL OXYGEN Brochure 0-03.NL DE ADEMENDE RADIATOR: Intelligent en hygiënisch ventileren Jaga Oxygen is geen traditionele ventilatie, maar een intelligent gestuurd en energiebesparend luchtverversingssysteem.

Nadere informatie

Duurzaam bouwen en energiezuinigheid nieuwbouw en grootschalige renovatie/uitbreiding van scholen/onderwijshuisvesting

Duurzaam bouwen en energiezuinigheid nieuwbouw en grootschalige renovatie/uitbreiding van scholen/onderwijshuisvesting Programma van Eisen Duurzaam bouwen en energiezuinigheid nieuwbouw en grootschalige renovatie/uitbreiding van Aanp. AH 11/10/2010 Aanp. AH 17/11/2010 v 2.3 Aanp. AH 22/1/2011 v 2.4 versie 2.4 datum 22

Nadere informatie

ISSO publicatie 82.2 aangepast 2014. Hoofdstuk 5 ISSO publicatie 82.2

ISSO publicatie 82.2 aangepast 2014. Hoofdstuk 5 ISSO publicatie 82.2 ISSO publicatie 82.2 aangepast 2014 Hoofdstuk 5 ISSO publicatie 82.2 5 Het EPA-maatwerkadviesrapport Het eindresultaat van het adviesproces moet men uiteindelijk vastleggen in een adviesrapport dat met

Nadere informatie

Energieprestatie van gebouwen

Energieprestatie van gebouwen Energieprestatie van gebouwen NEN 7120 en energieconcepten 2012 ing. Lars van de Kamp Nieman Raadgevende Ingenieurs Eerste ervaring NEN 7120 NEN 7120 Een verzwaring? Voor en nadelen standaard rijtjeswoning

Nadere informatie

Gemeente Katwijk. Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw. De Duinroos (gymzaal)

Gemeente Katwijk. Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw. De Duinroos (gymzaal) Gemeente Katwijk Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw De Duinroos (gymzaal) Inhoudsopgave 1 Inleiding en samenvatting... 3 2 Vraagstelling... 4 3 Plan van aanpak... 4 3.1 Afbakening

Nadere informatie

Kleinschalige energetische renovatie

Kleinschalige energetische renovatie Kleinschalige energetische renovatie Kantoor plus bovenwoning van label G naar A+ de Haas & Partners Adviseurs Duurzaam Gebouwde Omgeving Van componenten naar concept Bouwkundig Ventilatie Installaties

Nadere informatie

Woningventilatie en renovatie

Woningventilatie en renovatie Woningventilatie en renovatie Bouwbesluit, bewoners en de praktijk Workshop Energie Nul73 Ir. H.J.J. (Harm) Valk Nieman Raadgevende Ingenieurs BV 19 mei 2015 Ventilatie Waarom ventileren? Kwaliteit en

Nadere informatie

Blok voor Blok. Energiezuinigheid en binnenmilieu. Geregeld BV. Piet van Luijk

Blok voor Blok. Energiezuinigheid en binnenmilieu. Geregeld BV. Piet van Luijk Blok voor Blok Energiezuinigheid en binnenmilieu Piet van Luijk Geregeld BV September 26, 2014 Inhoud presentatie 1. Energiezuinigheid en binnenmilieu 2. Welke kwaliteitsaspecten spelen bij binnenmilieu

Nadere informatie

Daglicht- en ventilatieberekening

Daglicht- en ventilatieberekening Daglicht- en ventilatieberekening Project gegevens Project : Nieuwbouw woongebouw Zaagmolenstraat 197-203 te Rotterdam Kadastrale gemeente : Rotterdam 7 e afdeling Sectie : W Perceel : 2827, 2828,3027

Nadere informatie