Masterscriptie Fiscale Economie

Transcriptie

1 Masterthesis Fiscale Economie De hypotheekrenteaftrek bezien in het licht van de kwaliteitseisen van wetgeving en de maatschappelijke onrust op de woningmarkt Auteur: Examencommissie: J. Wiegmans ANR: Masterscriptie Fiscale Economie Universiteit van Tilburg / Tilburg University Begeleider mr. drs. M.R. Visser Universiteit van Tilburg / Tilburg University Tweede lezer prof. dr. J.A.G. van der Geld Universiteit van Tilburg / Tilburg University

2 Voorwoord Voor u ligt mijn Masterthesis Fiscale Economie, ter afronding van mijn opleiding Fiscale Economie aan de Universiteit van Tilburg. Ik ben deze studie gaan volgen, omdat ik geënthousiasmeerd werd door de docenten van het vak Fiscale Economie, in het eerste jaar van mijn bacheloropleiding Bedrijfseconomie. Naast het schrijven van mijn scriptie, werk ik vier dagen per week bij Accon Avm. Ik heb de laatste maanden veel tijd en moeite in de afronding van mijn scriptie gestoken. Gelukkig kon ik bij mijn collega s terecht, als ik iets wilde vragen. De studie Fiscale Economie heeft mij enorm veel kennis bijgebracht, waar ik nu als junior belastingadviseur de vruchten van pluk. Het schrijven van mijn scriptie was niet altijd even gemakkelijk. Gelukkig kon ik bij vragen te allen tijde terecht bij mijn begeleider, de heer Visser. Zijn duidelijke en kritische blik hebben mij enorm geholpen tot het schrijven van een goede scriptie. Ik wil hem daarvoor bedanken. Daarnaast wil ik mijn vrienden en studiegenoten hartelijk danken voor de tips en steun die zij mij de afgelopen periode gaven. Ten slotte wil ik mijn ouders bedanken. Zij hebben mij in elk opzicht gesteund. Jesper Wiegmans Koudekerke, augustus

3 Inhoudsopgave Voorwoord...1 Inhoudsopgave...2 Lijst met gebruikte afkortingen...4 Hoofdstuk 1. Inleiding Aanleiding van het onderzoek Probleemstelling Doelstelling Verantwoording van de opzet...6 Hoofdstuk 2. De eigen woning onder de Wet inkomstbelasting Kwaliteitseisen van wetgeving De eigen woning vanaf de invoering van de Wet IB Structuur Wet IB De eigen woning onder de Wet IB Hoofdstuk 3. De eigenwoningregeling De eigen woning en de hypotheekrenteaftrek Nieuwe wetgeving hypotheekrenteaftrek per 1 januari Het eigenwoningforfait De eigenwoningreserve en eigenwoningschuld Feiten en cijfers...16 Hoofdstuk 4. Problemen op de woningmarkt Gebrek aan toegang voor starters op de woningmarkt Hoge hypotheekschulden Houdbaarheid overheidsfinanciën Economische stabiliteit

4 Hoofdstuk 5. Totaaltoets Kwaliteitseisen van wetgeving Maatschappelijke eisen Totaaltoets toegepast op de huidige wetgeving...30 Hoofdstuk 6. Standpunten hypotheekrenteaftrek Standpunten en oplossingen van onafhankelijke instanties Rapport Studiecommissie-Van Weeghel economen, zes stappenplan, Naar een duurzame financiering van de woningmarkt Commissie Sociaal-Economische Deskundigen, Naar een integrale hervorming van de woningmarkt Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel Standpunten van de VVD en de PVDA Standpunten van de belangrijkste oppositiepartijen...44 Hoofdstuk 7. Alternatieven voor de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek Defiscaliseren eigen woning De woonbonus...48 Hoofdstuk 8. Conclusies en aanbevelingen Inleiding Samenvatting Conclusie Aanbevelingen...55 Bronnenlijst Literatuurlijst (chronologisch)...56 Wetgeving, kamerstukken en besluiten (chronologisch)...57 Rapporten, verslagen en overigen (chronologisch)

5 Lijst met gebruikte afkortingen C.q. = Casu quo CSED = Commissie Sociaal-Economische Deskundigen DNB = De Nederlandse Bank E.v. = En verder MBB = Maandblad Belasting Beschouwingen MvA = Memorie van antwoord MvT = Memorie van toelichting NHG = Nationale Hypotheek Garantie NTFR = Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht NVM = Nederlandse Vereniging van Makelaars WFR = Weekblad Fiscaal Recht Wet IB 1914 = Wet inkomstenbelasting 1914 Wet IB 1964 = Wet inkomstenbelasting 1964 Wet IB 2001 = Wet inkomstenbelasting 2001 WOZ = Wet waardering onroerende zaken WPNR = Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie WR = Ministerie Wonen en Rijksdienst 4

6 Hoofdstuk 1. Inleiding 1.1. Aanleiding van het onderzoek De aanpak van de hypotheekrenteaftrek, of anders gezegd het H-woord, was jarenlang taboe in de politiek. De huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek moest vooral ongewijzigd blijven. De woningmarkt zit al geruime tijd in het slop door een economische- en de daaropvolgende financiële crisis. 1 Hierdoor zijn politieke partijen wakker geschud en beseften zij dat iets gedaan moest worden aan onder andere de hypotheekrenteaftrek om de woningmarkt weer op gang te brengen. Diverse politieke partijen en onafhankelijke commissies kwamen met voorstellen om de hypotheekrenteaftrek te herzien. Het Lenteakkoord 2012 heeft mede gezorgd voor de nieuwe regels betreffende de hypotheekrenteaftrek, die per 1 januari 2013 van kracht zijn geworden. Deze nieuwe regels hebben echter voor veel consternatie gezorgd. De nieuwe regels belemmeren bijvoorbeeld starters om een eigen woning te kopen, omdat zij fiscaal benadeeld worden ten opzichte van mensen die een hypotheek hebben die valt onder het oude regime. 2 De overheid dient mede te zorgen voor een florerende woningmarkt. Daarnaast dient de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek te voldoen aan de kwaliteitseisen van wetgeving. 3 Ten slotte is het van belang dat de huidige wetgeving inspeelt op maatschappelijke ontwikkelingen. De kwaliteitseisen van wetgeving en de maatschappelijk ontwikkelingen op de woningmarkt zijn naar mijn mening de juiste componenten voor een toetsingskader, om de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek aan te onderwerpen. In de volgende paragraaf wordt de vraag gesteld die ik in deze thesis wil gaan beantwoorden Probleemstelling Voldoet de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek in voldoende mate aan zowel de kwaliteitseisen van wetgeving als aan de maatschappelijk gestelde eisen? Zo nee, zijn er betere alternatieven denkbaar? 1.3. Doelstelling Dit onderzoek heeft tot doel de huidige wettelijke regeling inzake de hypotheekrenteaftrek te toetsen aan zowel de kwaliteitseisen van wetgeving als aan de maatschappelijk gestelde eisen (hierna: totaaltoets). Zoals in begin van dit hoofdstuk besproken, zijn de maatschappelijke ontwikkelingen op de woningmarkt van groot belang voor mijn onderzoek. De reden om te kiezen voor de maatschappelijk gestelde eisen 1 Met de woningmarkt wordt bedoeld: de koopwoningmarkt. De huursector wordt buiten beschouwing gelaten in deze thesis. 2 Wetgeving geldend tot en met 31 december Kamerstukken II 1990/91, nr , nrs. 1 en 2 (Nota zicht op wetgeving). 5

7 naast de kwaliteitseisen van wetgeving, is vanwege het feit dat de maatschappelijke ontwikkelingen niet direct tot uiting komen in de kwaliteitseisen van wetgeving. 4 Indien en voor zover de huidige wetgeving naar mijn mening niet in voldoende mate voldoet aan de totaaltoets, dan zullen een aantal alternatieven worden geformuleerd. Eén van deze alternatieven zal, na beargumentering, worden voorgesteld als beste alternatief om de huidige wetgeving te vervangen/aan te passen Verantwoording van de opzet De opbouw van dit onderzoek is als volgt. In hoofdstuk 2 zullen kort en bondig de kwaliteitseisen van wetgeving worden besproken. Vervolgens wordt de geschiedenis van de hypotheekrenteaftrek behandeld. Ten slotte zullen de structuur van de Wet inkomstbelasting 2001 en de eigen woning onder de Wet inkomstenbelasting 2001 aan bod komen. 5 In hoofdstuk 3 zullen de belangrijkste zaken omtrent de eigenwoningregeling worden besproken. In de laatste paragraaf van hoofdstuk 3 wordt de woningmarkt aan de hand van feiten en cijfers toegelicht. In hoofdstuk 4 worden de problemen op de woningmarkt besproken, waarna de belangrijkste maatschappelijke eisen worden gekozen om de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek aan te toetsen. In hoofdstuk 5 zal de totaaltoets uitgebreid worden besproken, waarna de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek aan de voornoemde toets zal worden onderworpen. In hoofdstuk 6 worden de alternatieven, aangedragen door onafhankelijke instanties, omtrent de hypotheekrenteaftrek behandeld. Daarnaast zullen de standpunten van het kabinet en de oppositiepartijen kort worden besproken. In hoofdstuk 7 zullen een aantal alternatieven worden gepresenteerd, die de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek naar mijn mening zouden kunnen vervangen. In hoofdstuk 8 wordt een samenvatting van de thesis worden gegeven waarna ik een persoonlijke stelling inneem. Vervolgens zal ik met aanbevelingen komen om de huidige wetgeving te vervangen/aan te passen. 4 Zie hoofdstuk Hierna: Wet IB

8 Hoofdstuk 2. De eigen woning onder de Wet inkomstbelasting In dit hoofdstuk zullen de kwaliteitseisen van wetgeving worden besproken. Vervolgens wordt de behandeling van de eigen woning onder de Wet inkomstenbelasting 1914 belicht. 6 Daarna zal de structuur van de Wet IB 2001 uitgelegd worden. Ten slotte wordt besproken waarom de wetgever bij de invoering van de Wet IB 2001 heeft gekozen voor fiscale facilitering van de eigen woning Kwaliteitseisen van wetgeving Bij de inleiding van mijn thesis is beschreven wat één doelstelling van deze thesis is, namelijk het onderwerpen van de huidige wettelijke regeling inzake de hypotheekrenteaftrek aan de totaaltoets. Zoals in de inleiding is beschreven bestaat de totaaltoets uit de kwaliteitseisen van wetgeving en de maatschappelijk gestelde eisen. De kwaliteitseisen van wetgeving dienen in de volgende situaties in acht te worden genomen: Bij de beantwoording van de vraag of een voornemen voor nieuwe regelgeving noodzakelijk is en van de wijze waarop de regeling dient te worden ingericht. 7 Tenslotte zijn de kwaliteitseisen eveneens van belang bij het achteraf evalueren van de wet. 8 Steeds dient gelet te worden op de volgende kwaliteitseisen: 9 - rechtmatigheid en verwerkelijking van rechtsbeginselen Wetten dienen in overeenstemming te zijn met het recht. Tevens is de wetgeving gericht op het verwezenlijken van rechtsbeginselen doeltreffendheid en doelmatigheid Het door de overheid gestelde doel, dient in belangrijke mate verwezenlijkt te worden door de desbetreffende wet. 11 Tevens mag geen scheve verhouding ontstaan tussen baten en lasten subsidiariteit en evenredigheid De verantwoordelijkheden dienen zo veel mogelijk bij de decentrale overheden en maatschappelijke organisaties te worden gelegd. 13 Daarnaast dient de overheid zorg te dragen voor een juiste verhouding tussen de baten en lasten die uit de regeling voortvloeit Hierna: Wet IB Kamerstukken II 1990/91, nr , nrs. 1 en 2, p. 8 (Nota zicht op wetgeving). 8 Kamerstukken II 1990/91, nr , nrs. 1 en 2, p. 23 (Nota zicht op wetgeving). 9 Kamerstukken II 1990/91, nr , nrs. 1 en 2, p. 8 (Nota zicht op wetgeving). 10 Kamerstukken II 1990/91, nr , nrs. 1 en 2, p. 24 (Nota zicht op wetgeving). 11 Kamerstukken II 1990/91, nr , nrs. 1 en 2, p. 25 (Nota zicht op wetgeving). 12 Kamerstukken II 1990/91, nr , nrs. 1 en 2, p. 25 (Nota zicht op wetgeving). 13 Kamerstukken II 1990/91, nr , nrs. 1 en 2, p. 26 (Nota zicht op wetgeving). 14 Kamerstukken II 1990/91, nr , nrs. 1 en 2, p. 27 (Nota zicht op wetgeving). 7

9 - uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid Wetten dienen goed uitvoerbaar te zijn. Handhaafbaarheid betreft de mogelijkheid de naleving van wettelijke regels af te dwingen, zowel met behulp van juridische reacties op niet-naleving, als met het treffen van feitelijke maatregelen onderlinge afstemming Onderlinge afstemming van regels is noodzakelijk om inconsistenties en onnodige fricties bij regelgevers, uitvoerders, handhavers, de consument en de rechter te vermijden eenvoud, duidelijkheid en toegankelijkheid Wetten dienen eenvoudig, duidelijk en toegankelijk te zijn. 17 De belangrijkste kwaliteitseisen van wetgeving voor mijn onderzoek zullen in hoofdstuk 5 worden geselecteerd. Daarnaast worden in hoofdstuk 4 de maatschappelijke ontwikkelingen op de woningmarkt besproken, waarna de belangrijkste maatschappelijke eisen worden gekozen. Vervolgens zal de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek in hoofdstuk 5 aan de totaaltoets worden onderworpen De eigen woning vanaf de invoering van de Wet IB 1914 Bij de invoering van de Wet IB 1914 werd de eigen woning aangemerkt als inkomstenbron. 18 De overheid had de doelstelling om het eigenwoningbezit te stimuleren en heeft gekozen voor het fiscaal faciliteren van de eigen woning. De eigenwoningbezitter moest de economische huurwaarde optellen bij het belastbaar inkomen. 19 De redenering achter deze huurwaarde was dat de eigenwoningbezitter de woning kon verhuren en op deze manier geld kon verdienen. Als de eigenwoningbezitter zelf de woning bewoonde gedurende het kalenderjaar, dan werden huurkosten bespaard. Om deze reden werd de huurwaarde van de eigen woning bij het belastbaar inkomen opgeteld. 20 Hier stond tegenover dat de kosten die de eigenwoningbezitter maakte ter verwerving, inning en behoud inzake de eigen woning afgetrokken mochten worden. Uiteindelijk bleef de netto huurwaarde over die als inkomen werd beschouwd. Het toenemende eigenwoningbezit in combinatie met de economische welvaart heeft ertoe geleid dat eigenwoningbezitters massaal gebruik zijn gaan maken van de kostenaftrek. De overheid besloot om in 1971 het huurwaardeforfait in te voeren om discussies omtrent de kosten inzake onderhoud dan wel verbetering van de eigen woning tussen de Belastingdienst en de eigenwoningbezitters in te 15 Kamerstukken II 1990/91, nr , nrs. 1 en 2, p. 27 (Nota zicht op wetgeving). 16 Kamerstukken II 1990/91, nr , nrs. 1 en 2, p. 29 (Nota zicht op wetgeving). 17 Kamerstukken II 1990/91, nr , nrs. 1 en 2, p. 30 (Nota zicht op wetgeving). 18 C. Bruijsten en M.L.A. van Rij, Hypotheekrenteaftrek: verleden, heden en toekomst, WFR 2007/119, p De eigen woning wordt gezien als bron van inkomen. 20 Uitsluitend het beleggingsaspect werd in aanmerking genomen. 8

10 perken. 21 Daarnaast zorgde het in aanmerking nemen van de reële huurwaarde voor een aanzienlijke lastendruk bij de Belastingdienst. 22 In het nieuwe huurwaardeforfait werden bijvoorbeeld onderhoudskosten verdisconteerd om toekomstige discussies zo veel mogelijk te vermijden. Het huurwaardeforfait werd vastgesteld aan de hand van de waarde van de woning in het economisch verkeer. De hypotheekrenteaftrek bleef ongewijzigd. Na invoering van het huurwaardeforfait rees de vraag hoe hoog het huurwaardeforfait diende te zijn in verband met het bestedings- en beleggingselement. Met het bestedingselement wordt bedoeld dat de aankoop van een eigen woning wordt vergeleken met consumptieaankopen zoals een televisie. Dit is een vorm van inkomensbesteding die onbelast dient te blijven in de inkomstenbelasting. Het beleggingselement betekent dat de eigenaar van de woning wordt vergeleken met de verhuurder van een woning. De eigenaar-bewoner heeft het woongenot. Bij de verhuur zou een zakelijke huur gerekend worden. Het beleggingselement dient dus volgens de overheid te vallen onder het inkomensbegrip in de inkomstenbelasting. Het huurwaardeforfait werd dusdanig vastgesteld dat het zwaartepunt bij het bestedingselement lag, omdat het huurwaardeforfait substantieel lager was dan de economische huurwaarde. De wetgever vond echter niet dat de eigen woning buiten het inkomensbegrip geplaatst diende te worden. 23 Het specifieke beleggingselement om het huurwaardeforfait te rechtvaardigen wordt verder niet toegelicht. Logischerwijs wordt hier de waardestijging van de eigen woning mee bedoeld. Het lagere huurwaardeforfait was in overeenstemming met de gedachte van het stimuleren van het eigenwoningbezit. 24 De Zeeuw vond het lagere huurwaardeforfait gerechtvaardigd op grond van het bestedingscomponent in combinatie met het stimuleren van het eigenwoningbezit Structuur Wet IB 2001 De Wet inkomstenbelasting 1964 was een synthetische inkomstenbelasting. 26 In beginsel werden alle inkomsten bij elkaar opgeteld om tot een belastbaar inkomen te komen. In de loop van de jaren zijn hier uitzonderingen op gemaakt waardoor een meer analytisch stelsel ontstond. 27 Met de invoering van de Wet IB 2001 is een analytische structuur gecreëerd. 28 De inkomstbelasting is verdeeld in drie boxen: -Inkomen uit werk en woning (box 1); -Inkomen uit aanmerkelijk belang (box 2); -Voordeel uit sparen en beleggen (box 3). 21 Ch. P.A. Geppaart, De hypotheekrente van het eigen huis in discussie, WFR 1973/701, onderdeel 3, p Kamerstukken II 1969/70, , nr. 3, p. 9. (MvT). 23 Kamerstukken II 1969/70, , nr. 3. p. 10 (MvT). 24 Kamerstukken II 1973/74, , nr. 6, p. 11 (MvA). 25 J.C. de Zeeuw, Aspekten van overheidsbeleid ten aanzien van woonlasten, MBB 1982, p Hierna: Wet IB Kamerstukken II 1998/99, , nr. 3, p Kamerstukken II 1998/99, , nr. 3, p

11 Elk van de drie boxen heeft zijn eigen regime en tarief. Echter of box 3, het voordeel uit sparen en beleggen, als inkomen kan worden gezien, is bediscussieerbaar. Ik ben het met Sillevis, Van Kempen en Van Westen eens, dat box 3 eigenlijk een verkapte vermogensbelasting is. 29 Het gevolg van de belastingheffing in box 3 is dat belastingplichtigen hun inkomsten zoveel mogelijk in box 3 proberen onder te brengen vanwege het effectieve lage tarief. De kosten daarentegen willen belastingplichtigen zoveel mogelijk aftrekken tegen het progressieve tarief in box 1 of het proportionele tarief in box Voorts kan de vraag gesteld worden of de Wet IB 2001 wel analytisch is. In beginsel is dit naar mijn mening zeker het geval. Als bijvoorbeeld loon uit dienstbetrekking wordt genoten, dan dient dit in box 1 tegen het progressieve tarief belast te worden. In hoeverre bijvoorbeeld specifieke zorgkosten of giften in box 1 aftrekbaar zijn, is echter afhankelijk van het verzamelinkomen. Voornoemd voorbeeld laat zien dat de Wet IB 2001 ook synthetische elementen bevat, omdat rekening gehouden dient te worden met het inkomen uit alle drie de boxen. De huidige Wet IB 2001 heeft mijns inziens een duaal karakter, waarbij het analytische element de boventoon voert. De Wet IB 2001 is geënt op het draagkrachtbeginsel. Dit houdt kort gezegd in dat iedere belastingplichtige naar zijn/haar vermogen dient bij te dragen aan de financiering van de collectieve voorzieningen die door de overheid tot stand zijn gebracht. Het draagkrachtbeginsel speelt een belangrijke rol binnen mijn thesis, omdat het draagkrachtbeginsel impliceert dat de eigen woning inkomen genereert. Genereert de eigen woning inderdaad inkomen? De beantwoording van deze vraag zal in de loop van deze thesis uitgebreid behandeld worden De eigen woning onder de Wet IB 2001 De fiscale behandeling van de eigen woning blijft onder de Wet IB 2001 hetzelfde als onder de Wet IB Bij de invoering van de Wet IB 2001 zijn een aantal aanscherpingen gemaakt. 31 De eigen woning dient volgens de memorie van toelichting in box 1 opgenomen te worden omdat: de eigen woning los van de nieuwe vermogensinkomstenbox moet komen te staan, waarin immers het beleggingsvermogen is opgenomen. Daarom is de eigen woning met haar elementen opgenomen in box 1. Zowel het eigenwoningforfait als de hypotheekrente worden aldus tegen de progressieve tariefstructuur in de heffing betrokken L.W. Sillevis, M.L.M. van Kempen, G.W.B. van Westen, Studenteneditie , Cursus Belastingrecht (Inkomstenbelasting), p P.H.J. Essers, De boxenstructuur van de Wet inkomstenbelasting 2001, WFR 1999/6362, p Zie hiervoor hoofdstuk Kamerstukken II 1998/99, , nr. 3, p

12 De wetgever heeft volgens Arends vijf uitgangspunten/doelstellingen voor ogen gehad bij het formuleren van het eigenwoningregime in de Wet IB 2001: - Vanwege het speciale karakter dient de eigen woning afwijkend behandeld te worden als bron van inkomen; 33 - Een evenwichtige behandeling van de koop- en huursector; - Toespitsen van de eigenwoningregeling op de woning die als hoofdverblijf dient; - Beperking aftrek van hypotheekrente tot verwervings- en onderhoudscausale leningen; - Het bieden van zekerheid aan eigenwoningbezitters omtrent met name de fiscale aftrekbaarheid tegen het progressieve tarief van de hypotheekrente. 34 De wetgever heeft met bovenstaande doelstellingen invulling gegeven aan de doelgerichtheid. Daarnaast is rechtszekerheid gecreëerd door het eigenwoningregime in de Wet IB 2001 op te nemen. 35 De belangrijkste doelstelling van de overheid was en is nog steeds het stimuleren van het eigenwoningbezit. In hoofdstuk 7 zal deze doelstelling verder worden behandeld. Ten slotte zal de doelstelling van Arends, het bieden van rechtszekerheid aan de eigenwoningbezitters omtrent de fiscale aftrekbaarheid van de hypotheekrente, aan bod komen. 33 Deze doelstelling komt overeen met de doelstelling zoals is geformuleerd in de memorie van toelichting. 34 A.J.M. Arends, De eigen woning in de Wet IB 2001, p. 3, onder redactie van: A.C. Rijkers & H. Vording, Vijf jaar Wet IB 2001, Deventer: Kluwer 2006, p J.L.M. Gribnau, Rechtsbeginselen en evaluatie van belastingwetgeving, p. 6, dit is een licht aangepaste versie van de gelijknamige bijdrage in: A.C. Rijkers & H. Vording, Vijf jaar Wet IB 2001, Deventer: Kluwer 2006, p

13 Hoofdstuk 3. De eigenwoningregeling In dit hoofdstuk zullen zowel de belangrijkste elementen betreffende de eigenwoningregeling als de feiten en cijfers omtrent de woningmarkt worden besproken De eigen woning en de hypotheekrenteaftrek Sinds de invoering van de Wet IB 2001 zijn een aantal zaken veranderd inzake de eigenwoningregeling. Om aanspraak te maken op de hypotheekrenteaftrek dient voldaan te zijn aan de eisen die gesteld worden in artikel 3.111, Wet IB Het dient te gaan om een gebouw of een duurzaam aan de plaats gebonden schip, dat anders dan tijdelijk als hoofdverblijf ter beschikking staat krachtens eigendomsrecht van de belastingplichtige dan wel de partner of vruchtgebruik dat krachtens erfrecht is verkregen, waarvan de waardeverandering de belastingplichtige of de partner grotendeels aangaan. 36 Naast de hoofdregel van artikel 3.111, lid 1, Wet IB 2001 zijn nog een aantal bijzondere situaties denkbaar. Deze zijn uitgewerkt in de leden twee tot en met zes van artikel 3.111, Wet IB In deze situaties kan nog recht zijn op hypotheekrenteaftrek mits voldaan wordt aan de genoemde eisen in de leden. Een voorbeeld is de (ver)bouw(ing)van een woning. 37 Indien de belastingplichtige aan weet te tonen dat de woning leegstaat of in aanbouw is en het de bedoeling is om het kalenderjaar dan wel in de eerste drie opvolgende jaren de woning te betrekken, dan mag de woning volgens de hoofdregel als eigen woning worden beschouwd en mag de hypotheekrente afgetrokken worden Nieuwe wetgeving hypotheekrenteaftrek per 1 januari 2013 Met ingang van 1 januari 2013 zijn de nieuwe regels betreffende de hypotheekrenteaftrek van kracht geworden. De overheid heeft het kennelijk noodzakelijk geacht om deze regels te herzien. Voornoemde herziening heeft ertoe geleid dat nu rekening gehouden dient te worden met twee hypotheekrenteaftrekregimes. Het kabinet heeft de volgende beperkingen ingevoerd: - Indien er in 2013 of later een aankoop van een woning plaatsvindt, dan is de hypotheekrente slechts aftrekbaar indien en voor zover annuïtair of lineair wordt afgelost in maximaal 30 jaar; 38 - Bij een in 2013 of later afgesloten aflossingsvrije hypotheek vervalt het recht op hypotheekrenteaftrek; - Bij het oversluiten van een bestaande lening verandert niets; - Wordt de bestaande hypotheek opgehoogd voor bijvoorbeeld een verbouwing, dan zijn de nieuwe hypotheekrenteaftrekregels van toepassing; 36 Artikel 3.111, lid 1, Wet IB Artikel 3.111, lid 3, Wet IB Artikel 3.119c, lid 4, Wet IB

14 - De rente op restschulden die zijn ontstaan in de periode 29 oktober 2012 tot en met 31 december 2017, als gevolg van de verkoop van de eigen woning, zijn onder voorwaarden tien jaar aftrekbaar. 39 Sommige partijen in de Eerste Kamer konden zich niet verenigingen met de volledige verplichte aflossing, met als gevolg dat de Eerste Kamer der Staten-Generaal de Motie van Essers in meerderheid heeft aanvaard. De Motie Essers heeft de regering verzocht de kamer te rapporteren over de volgende mogelijkheden om de woningmarkt uit het slop te trekken: 40 a mogelijkheden om met behoud van de door het kabinet voorgenomen beperking van de hypotheekrenteaftrek voor nieuwe gevallen toe te staan dat na 50% aflossen van de lening de tweede 50% alsnog ter vrije beoordeling staat van de hypotheekgever en de hypotheeknemer; b mogelijkheden om de aflossing over een langere termijn dan de nu gebruikelijke 30 jaren te spreiden; c mogelijkheden om energiebesparing in de woonvoorraad te stimuleren. 41 De minister voor Wonen en Rijksdienst (WR), Stef Blok, heeft middels een brief de voor- en nadelen van bovengenoemde richtingen op een rij gezet. 42 Het kabinet heeft vervolgens met D66, de SGP en de coalitiepartijen afspraken gemaakt om de problemen op de woningmarkt aan te pakken. 43 Onderscheidenlijk zijn afspraken gemaakt betreffende de volgende vier pijlers: - het stimuleren van investeringen; - een evenwichtige aanpak op de huurmarkt; - meer ruimte voor kopers; - kwetsbare groepen op de woningmarkt. 44 Pijler drie, meer ruimte voor kopers, is het meest relevant voor mijn onderzoek gezien de maatschappelijke problemen op de woningmarkt. 45 De kopers wordt meer ruimte geboden door de mogelijkheid te bieden dat naast de hypotheek een tweede lening kan worden afgesloten tot 50% van de 39 Artikel 3.120a, lid 1 juncto lid 2, Wet IB Kamerstukken I 2012/13, nr , F. 41 Kamerstukken I 2012/13, nr , F. 42 Afschrift reactie op Motie Essers c.s., Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, , 25 januari 2013, p. 1 e.v. 43 Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, , 13 februari Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, , 13 februari 2013, p Zie hiervoor hoofdstuk 4. 13

15 waarde van de woning. 46 De betaalde rente op de tweede hypotheek is niet aftrekbaar. 47 De bank en de klant kunnen wel afspraken maken over de looptijd van de lening. Dit betekent dat een langere looptijd dan 30 jaar mogelijk is. 48 De totale kosten over de gehele periode zijn hoger als een tweede lening wordt afgesloten. 49 De Hypotheker heeft op verzoek van de Volkskrant een willekeurig voorbeeld doorgerekend voor mensen die kiezen voor de Blok-hypotheek. 50 De berekening van de Hypotheker laat zien dat mensen met deze constructie tienduizenden euro s meer kwijt zijn aan rente. 51 Echter Van Luijk stelt dat deze berekening niet juist is. 52 De consument heeft met de Blokhypotheek een mogelijkheid om lagere maandlasten te creëren. Daarnaast haalt hij financiële ruimte (die kan worden aangewend voor woongenot en/of extra consumptie) naar voren in de tijd. En het is logisch dat hij daarvoor een prijs betaalt. 53 Voor bestaande hypothecaire leningen veranderen de hypotheekrenteaftrekregels niet. 54 Het is nog maar de vraag of de nieuwe hypotheekrenteaftrekbeperkingen en de Blok-hypotheek positief zullen uitwerken voor mensen die op het punt staan een eigen woning te kopen. Of de berekening van Hypotheker betreffende de Blok-hypotheek juist is, laat ik in het midden. Van Luijk geeft in zijn blog echter wel aan dat de Blok-hypotheek over de gehele linie duurder is ten opzichte van een annuïtaire- of lineaire lening. Mijns inziens leidt dit tot de conclusie dat mensen die op het punt staan om een eigen woning te kopen niet of nauwelijks gebruik van de Blok-hypotheek zullen gaan maken. Daarnaast hebben vele banken en verzekeraars al aangegeven niets te zien in de Blok-hypotheek en zijn niet van plan om deze hypotheekconstructie aan te gaan bieden. 55 Voorts zorgt het overgangsrecht voor bestaande eigenwoningschulden en de nieuwe regels betreffende de hypotheekrenteaftrek volgens Albert voor soms onduidelijke en complexe situaties Het eigenwoningforfait Naast de hypotheekrenteaftrek zijn ook kosten verbonden aan het hebben van een eigen woning. Eén van die kosten is het eigenwoningforfait. De overheid ziet de eigen woning tot op heden als inkomstenbron. 46 Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, , 13 februari 2013, p Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, , 13 februari 2013, p Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, , 13 februari 2013, p Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, , 13 februari 2013, p Y. Hofs, Hypotheekcontructie Blok pakt zeer ongunstig uit, Volkskrant, 22 februari Y. Hofs, Hypotheekcontructie Blok pakt zeer ongunstig uit, Volkskrant, 22 februari A. van Luijk, Paniek om niets rond de Blokhypotheek, Folpmers, 22 februari A. van Luijk, Paniek om niets rond de Blokhypotheek, Folpmers, 22 februari Bestaande leningen, hiermee wordt bedoeld: hypotheken die vallen onder de eigenwoningregeling zoals die gold tot en met 31 december NOS, Nieuwe tegenslag Blok-hypotheek, 8 mei P.G.H. Albert, Wet fiscale behandeling eigen woning: gammele, kwetsbare wetgeving, WFR 2013/459, p. 1 e.v. 14

16 Het feit dat het eigenwoningforfait nog steeds beduidend lager is dan de werkelijke huurwaarde leidt tot de conclusie dat aan het bestedingselement het grootste gewicht wordt toegekend. Het eigenwoningforfait is de vervanger van het huurwaardeforfait. 57 De hoofdregel is dat de eigenwoningbezitter jaarlijks een percentage van de eigenwoningwaarde bij het inkomen uit werk en woning in box 1 dient op te tellen. De eigenwoningwaarde wordt bepaald aan de hand van de WOZ-waarde. 58 Hoe hoger de WOZ-waarde is, des te meer eigenwoningforfait in aanmerking genomen dient te worden. 59 Belastingplichtigen kunnen de negatieve belastbare inkomsten uit eigen woning, die zijn ontstaan vanwege het negatieve verschil tussen het eigenwoningforfait en de hypotheekrenteaftrek, ten laste brengen van het belastbaar inkomen uit werk. Een belangrijke uitzondering op de hoofdregel is de Wet Hillen. 60 Deze bepaling regelt dat geen eigenwoningforfait in aanmerking hoeft te worden genomen indien en voor zover hier geen hypothecaire renteaftrek tegenover staat of dat de hypothecaire rente minder bedraagt dan het berekende eigenwoningforfait. De Wet Hillen is ingevoerd om de aflossing van de hypotheekschuld te bevorderen. 61 Daarnaast worden de lasten voor de eigenaar-bewoner zonder hypothecaire schuld of met een lage hypothecaire schuld verminderd De eigenwoningreserve en eigenwoningschuld De bijleenregeling stamt uit Deze regeling bewerkstelligt gelijkheid tussen eigenwoningbezitters die niet verhuizen en eigenwoningbezitters die wel verhuizen. Voor de eigenwoningbezitters die verhuizen geldt een zogenoemde hypotheekrenteaftrekbeperking. Dit betekent dat de nieuwe eigen woning met vreemd vermogen gefinancierd kan worden. Echter de hypotheekrenteaftrek over de schuld is beperkt tot de aanschafkosten van de nieuwe woning verminderd met het vervreemdingssaldo van de oude woning. Onder vervreemdingssaldo van de eigen woning wordt verstaan: de prijs waarvoor de woning is verkocht, verminderd met de nog resterende eigenwoningschuld en de gemaakte verkoopkosten. Voorbeeld Stel Sander verkoopt in september 2012 zijn woning voor (aankoopwaarde bedroeg in , dit is tevens de grootte van de hypothecaire schuld). De makelaarskosten voor de verkoop 57 In feite alleen een naamswijziging, de heffingssystematiek blijft hetzelfde. 58 Artikel 3.112, lid 2, Wet IB 2001 juncto artikel 22, lid 1, Wet WOZ. 59 Artikel 3:112, lid 1, Wet IB Artikel 3.123a, Wet IB Kamerstukken II 2003/04, 29209, nr. 3, p Kamerstukken II 2003/04, 29209, nr. 3, p

17 bedragen Vervolgens koopt Sander op 31 december 2012 een nieuwe woning voor De kosten koper bedragen De bijleenregeling werkt dan als volgt: Als Sander zijn oude woning verkoopt bedraagt de overwaarde ( ). Over dit bedrag kan geen renteaftrek worden verkregen indien Sander de nieuwe woning volledig zou financieren met vreemd vermogen. Sander wordt volgens de bijleenregeling geacht als eigen geld in te brengen. De verwervingskosten van de nieuwe woning bedragen ( ). Sander kan slechts een lening met renteaftrek aangaan voor een bedrag van ( ). Sander had echter al een hypotheekschuld van Dit betekent dat hij een nieuwe hypothecaire lening kan afsluiten met een looptijd van 30 jaar ter grootte van maximaal ( ) op grond van artikel 3:120, lid 2, Wet IB Sander kiest voor een spaarhypotheek ten bedrage van Deze hypotheekvorm zorgt ervoor dat Sander de volledige rente de komende 30 jaar kan aftrekken. Indien Sander zijn nieuwe woning bijvoorbeeld op 27 augustus maart 2013 zou kopen, dan leidt dit ertoe dat Sander de hypotheek ter grootte van binnen 360 maanden af moeten aflossen om de hypotheekrente te kunnen aftrekken. Sander zou, afhankelijk van naar welke bank hij gaat, nog kunnen kiezen voor een Blok-hypotheek Feiten en cijfers In 2010, 2011 en 2012 zijn achtereenvolgens , en geregistreerde woningen verkocht. Om de woningmarkt beter te laten functioneren is per 15 juni 2011 de overdrachtsbelasting voor een periode van één jaar verlaagd van 6% naar 2%. 65 Ongeveer een jaar later heeft de Staatssecretaris van Financiën, Frans Weekers, besloten om de overdrachtsbelasting structureel naar 2% te verlagen De kosten koper worden in dit voorbeeld volledig meegefinancierd. 64 Artikel geldend tot en met 31 december Besluit van 1 juli 2011, nr. BLKB 2011/1290M. 66 Besluit van 25 mei 2012, nr. BLKB2012/863M. 16

18 (Bron: Kadaster, vastgoeddashboard) De verlaging van de overdrachtsbelasting heeft gezien bovenstaande grafiek weinig tot geen effect gesorteerd ten aanzien van het aantal verkochte woningen. De stijging van de woningverkoop in december 2012 is naar mijn mening te verklaren vanwege het feit dat per 1 januari 2013 de nieuwe regels omtrent de hypotheekrenteaftrek van kracht zijn geworden. Als het aantal geregistreerde verkochte woningen in een breder perspectief wordt geplaatst, dan is een enorme daling waar te nemen in de afgelopen jaren. Uit onderstaande grafiek is duidelijk waar te nemen dat na de uitbreken van de kredietcrisis in 2008, het aantal geregistreerde verkochte woningen structureel lager is komen te liggen. (Bron: Kadaster, vastgoeddashboard) Een andere belangrijke indicator van de woningmarkt is de prijsindex. Uit de grafiek op de volgende pagina valt op te maken dat de prijzen van de huizen flink gestegen zijn tot eind Nadien zijn de huizenprijzen gedaald. 17

19 (Bron: Kadaster, vastgoeddashboard) De huizenprijzen zijn inmiddels gedaald tot het niveau van de direct omringende landen. 67 Volgens DNB komt er in 2015 een einde aan de daling van de huizenprijzen. 68 Ger Hukker, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Makelaars (NVM), zei 9 juni in het tv-programma Business Class dat de woningprijzen in 2014 zullen stabiliseren. De toekomst zal uitwijzen wanneer de woningprijzen precies stabiliseren. De totale hypotheekschuld bedroeg in miljard. 69 Hier staat 400 miljard aan woningwaarde tegenover. 70 Daarnaast is een gedeelte, 40 miljard, gereserveerd voor de aflossing van de hypotheekschuld aan het einde van de looptijd. 71 Dit zal uiteindelijk oplopen naar 200 miljard als mensen hun hypotheek aflossen. 72 Des al niet te min heeft Nederland de grootste gezamenlijke hypotheekschuld van heel Europa. In een rapport van Eurocommissaris Olli Rehn van Economische en Monetaire Zaken wordt gewaarschuwd voor de hoge schuldenlast van de Nederlandse huishoudens. 73 In een recent verschenen rapport geeft de Europese Commissie aan dat de hoge hypotheekschuld van Nederland een knelpunt blijft. 74 Hoge hypotheekschulden in samenhang met de dalende huizenprijzen kan tot gevolg hebben dat huishoudens bij de (gedwongen) verkoop van de eigen woning met een restschuld blijven zitten. 75 De woningprijzen zijn in januari 2013 met bijna 10% gedaald ten opzichte van januari vorig jaar. 76 De 67 P. Battes, P. Kakebeeke en F. Gersdorf, Luchtbel huizenmarkt loopt leeg, Het Financieele Dagblad, 15 juni DNB, Economische ontwikkelingen en Vooruitzichten, juni 2013 / nr.5, p CBS, Webmagazine, Woningwaarde tweemaal zo hoog als hypotheekschuld, 5 september DNB, Risico s Nederlandse hypotheekschuld sterk geconcentreerd, 11 december en CBS, Webmagazine, Woningwaarde tweemaal zo hoog als hypotheekschuld, 5 december Verbond van Verzekeraars, Verzekeraars reiken oplossingen aan voor problemen woningmarkt, 13 februari Verbond van Verzekeraars, Verzekeraars reiken oplossingen aan voor problemen woningmarkt, 13 februari IMF, Kingdom of the Netherlands The Netherlands: Financial Sector Assessment, Preliminary Conclusions by the Staff of the International Monetary Fund, 14 december European Commission, Macroeconomic Imbalances Netherlands 2013, april 2013, p CBS, Bestaande koopwoningen bijna 8% goedkoper dan jaar eerder, 21 november CBS, Bestaande koopwoningen bijna 10% goedkoper dan jaar eerder, 21 februari

20 Rabobank verwacht zowel dit jaar als volgend jaar een verdere daling van de huizenprijzen. 77 Het kabinet heeft dit probleem ook geconstateerd en staat toe, dat de rente die betaald wordt over restschulden gedurende maximaal tien jaar onder voorwaarden kan worden afgetrokken. 78 In 2012 is 3576 keer aanspraak gemaakt op de Nationale Hypotheek Garantie. 79 Dit is een stijging van ruim 76% ten opzichte van Ook deze cijfers bevestigen dat de woningmarkt in zwaar weer verkeert. 77 Rabobank, Kwartaalbericht Woningmarkt, november Regeerakkoord VVD PVDA, Bruggen slaan, 29 oktober 2012, p Aanhangsel Handelingen II 2012/13, nr. 1402, p Aanhangsel Handelingen II 2012/13, nr. 1402, p

21 Hoofdstuk 4. Problemen op de woningmarkt In dit hoofdstuk zullen de maatschappelijke problemen op de woningmarkt worden besproken. Het gaat om problemen op het gebied van starters, de hoge hypotheekschulden, de overheidsfinanciën en de Nederlandse economie. Zoals in de inleiding is aangegeven, wordt de huursector in deze thesis buiten beschouwing gelaten. De huursector is echter eveneens van grote invloed op een gezonde woningmarkt Gebrek aan toegang voor starters op de woningmarkt De starters op de woningmarkt hebben grote problemen om de financiering van een eigen woning rond te krijgen. Waar vroeger de bomen tot in de hemel groeiden als het ging om hypotheekverstrekking, zo terughoudend zijn de banken nu. Deze terughoudendheid is vooral ontstaan na de bankencrisis in Sindsdien zijn banken zeer voorzichtig met het verstrekken van kapitaal. Daarnaast is het zo dat een restrictief ruimtelijk beleid, de stijgende woningvraag en de huidige gunstige behandeling van de eigen woning ertoe geleid hebben dat de huizenprijzen de laatste decennia sterk zijn gestegen. 81 Om starters te helpen zijn wel bepaalde regelingen in het leven geroepen, zoals de koopsubsidie en de starterslening. Aan voornoemde regelingen zijn wel bepaalde voorwaarden verbonden. Daarnaast is het zo dat deze regelingen regionaal van aard zijn. Dit betekent dat het mogelijk is dat niet in elke regio gebruik gemaakt kan worden van deze regelingen. Het kabinet ziet in dat starters de koopmarkt weer aan de gang kunnen krijgen en heeft daarom samen met D66, de ChristenUnie, de SGP en de coalitiepartijen besloten om de rijksbijdrage aan de SVn-starterslening te verhogen van 20 naar 50 miljoen. 82 De niet in alle gemeenten aanwezige startersvoorzieningen voor het kopen van een eigen woning in combinatie met de terughoudendheid bij de banken, zorgt ervoor dat veel starters geen hypotheek kunnen aanvragen en dus tussen wal en schip vallen. Dit wordt gestaafd door de cijfers van het Kadaster. De laatste twee jaren zijn beduidend minder huizen verkocht aan starters. De tabel op de volgende pagina, waarbij een willekeurige maand is gekozen, geeft deze trend weer. 81 CSED, Rapport naar een integrale hervorming van de woningmarkt, april 2010, p Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, , 13 februari 2013, p

22 Maand + jaar Woningverkopen starters t/m 25 jaar April April April April April (Bron: Kadaster, vastgoeddashboard) Zoals in de inleiding al kort aan bod is gekomen, kunnen mensen die in 2013 of later een eigen woning kopen en een daarbij behorende hypotheek afsluiten minder hypotheekrente aftrekken ten opzichte van een belastingplichtige met een hypotheek die valt onder het oude regime. Voorbeeld 1: Peter koopt op 31 december 2012 een woning van De kosten koper bedragen Peter sluit een spaarhypotheek af voor De rente bedraagt 4,1% (3 jaar vast). hypotheek rente belastingtarief aftrekbaar % Peter kan de komende 30 jaar jaarlijks aan hypotheekrente aftrekken. De hypotheek is na 30 jaar afgelost. Door een spaarhypotheek te kiezen, kan Peter fiscaal optimaal profiteren. Voorbeeld 2: Peter koopt op 1 januari 2013 een woning van De kosten koper bedragen Peter sluit een hypotheek af voor die annuïtair zal worden afgelost. De rente bedraagt 4,1% (3 jaar vast). Jaar Hypotheek eind jaar aflossing rente 4,1% belastingtarief aftrekbaar % % %

23 Uit de tabel blijkt dat Peter jaarlijks minder rente kan aftrekken vanwege het feit dat verplicht annuïtair afgelost dient te worden. Peter ondervindt door de nieuwe hypotheekrenteaftrekregels fiscaal nadeel ten opzichte van de wettelijke regeling die gold tot en met 31 december Belastingplichtigen die van plan zijn om een eigen woning te kopen, worden volgens bovenstaande tabel minder gestimuleerd om een eigen woning te kopen. Het opmerkelijke aan bovengenoemde twee voorbeelden is dat in beide voorbeelden de hypotheek wordt afgelost, wat de doelstelling is gezien de nieuwe hypotheekregels die overheid per 1 januari 2013 heeft ingevoerd. Desondanks worden beide hypotheekvormen fiscaal anders behandeld. De in hoofdstuk 3 besproken Blok-hypotheek zal de woningmarkt naar verwachting geen positieve stimulans geven, gezien het financiële en fiscale nadeel dat deze hypotheekvorm met zich meebrengt Hoge hypotheekschulden De huidige eigenwoningregeling, die besproken is in hoofdstuk 3, stimuleert eigenwoningbezitters om hun huis te financieren met vreemd vermogen, vanwege het feit dat slechts de rente op vreemd vermogen aftrekbaar is in box 1. Door de nieuwe hypotheekregels is er na 30 jaar geen hypothecaire schuld meer. De onderstaande grafiek laat zien dat de aflossingsvrije hypotheek de laatste jaren de meest gekozen hypotheekvorm is. Door de huidige economische situatie zijn veel mensen hun baan kwijtgeraakt of staan op het punt om deze kwijt te raken. Hierdoor kunnen zij genoodzaakt zijn om hun woning te verkopen. Dit in combinatie met de dalende huizenprijzen zorgt ervoor dat veel eigenwoningbezitters bij de verkoop van hun woning kunnen blijven zitten met een restschuld. 83 (Bron: AFM Consumentenmonitor hypotheken, voorjaar 2011) 83 Zie ook hoofdstuk

24 Nederland heeft de grootste hypotheekschuld van Europa per eigenwoningbezitter. 84 In 2008 bedroeg de hypotheekschuld 600 miljard. In 2011 was dit, zoals uit hoofdstuk 3.5 aan bod is gekomen, 670 miljard. Hier staat tegen over dat vermogenspositie van de Nederlandse huizenbezitter goed te noemen is. 85 Om de hoge hypotheekschuld een halt toe te roepen is in augustus 2011 een gedragscode door en voor banken vastgesteld. 86 De belangrijkste zaken uit deze gedragscode betreffen: - de hypotheek mag voor maximaal 50% aflossingsvrij zijn; - de hypotheek mag niet meer bedragen dan 106% van de waarde van de woning; - uitzonderingen worden zoveel mogelijk beperkt met betrekking tot ontoereikend inkomen. De maximale omvang van de hypotheek wordt geleidelijk afgebouwd van 105% (2013) naar 100% in Deze geleidelijke afbouw vindt plaats om aan de starters tegemoet te komen. 88 De onzekerheid over het voortbestaan van de hypotheekrenteaftrek heeft tot gevolg gehad dat mensen assertief worden en massaal gaan aflossen volgens Bruggink, financieel topman van de Rabobank. 89 De regels die per 1 januari 2013 van kracht zijn geworden betreffende de hypotheekrenteaftrek dienen ervoor te zorgen dat de hypotheekschuld die Nederland heeft, niet nog groter wordt Houdbaarheid overheidsfinanciën Nederland verkeert momenteel in een recessie. 90 Het kabinet is fors aan het bezuinigen om overheidsfinanciën betaalbaar te houden. Eén van de subsidies die aangepakt zou kunnen worden is de hypotheekrenteaftrek. De hypotheekrenteaftrek kost de Nederlandse Staat jaarlijks ruim tien miljard euro. 91 De meeste politieke partijen vinden dat de hypotheekrenteaftrek herzien dient te worden. 92 Ook de Europese Commissie beveelt aan om de hypotheekrenteaftrek aan te pakken om de macro-economische stabiliteit te bewaren. 93 Het aanpakken van de hypotheekrenteaftrek vindt niet direct zijn weerslag in de overheidsfinanciën, omdat het niet per direct geld zal opleveren. Het financiële effect zal pas later zichtbaar worden en is afhankelijk van hoe de herziening van de hypotheekrenteaftrek verder wordt vormgegeven. De nieuwe 84 IMF, Kingdom of the Netherlands The Netherlands: Financial Sector Assessment, Preliminary Conclusions by the Staff of the International Monetary Fund, 14 december M. de Jong-Tennekens, Kwartaalbericht woningmarkt, Rabobank, mei 2009, p Nederlandse Vereniging van Banken, Gedragscode hypothecaire financieringen, Amsterdam: augustus Ministerie van Financiën, Voorjaarsnota 2012, 25 mei 2012, p Ministerie van Financiën, Voorjaarsnota 2012, 25 mei 2012, p P. van den Dool, Huizenbezitters lossen massaal hypotheken af, NRC Handelsblad, februari Recessie: een periode waarin het reële bbp (bruto binnenlands product) gedurende twee of meer opeenvolgende kwartalen daalt. 91 Kamerstukken II 2011/12, , nr. 1, p Zie hoofdstuk 7 voor de standpunten inzake de hypotheekrenteaftrek. 93 European Commission, Macroeconomic Imbalances Netherlands 2013, april 2013, p

25 hypotheekrenteaftrekregels zorgen ervoor dat minder hypotheekrente kan worden afgetrokken ten opzichte van de bestaande gevallen. Daarnaast is de regering van plan om het tarief in de vierde schijf (52%) waartegen de hypotheekrente afgetrokken kan worden per 1 januari 2014 met een half procentpunt per jaar te verlagen. 94 Voornoemde maatregelen dienen te zorgen voor vermindering van de uitgaven van de overheid Economische stabiliteit Zoals in de vorige paragrafen van dit hoofdstuk aan bod is gekomen, gaat het niet goed met de woningmarkt. Starters kunnen nauwelijks een hypotheek afsluiten. Mensen die hun huis willen verkopen, krijgen hun huis niet verkocht of verkopen dit steeds meer met verlies. 95 De nieuwe regels die per 1 januari 2013 zijn ingevoerd, zijn volgens de Vereniging Eigen Huis niet de oplossing om de woningmarkt weer op gang te brengen. 96 De regels zijn per 1 januari 2013 alleen maar strenger geworden. De situatie op de woningmarkt heeft ook zijn weerslag op de Nederlandse economie. De zwakke Nederlandse woningmarkt zorgt er namelijk mede voor dat sectoren en branches die afhankelijk zijn van een florerende woningmarkt, de pijn voelen. De bouw kreeg het zwaar te verduren. In 2012 gingen binnen deze sector 2047 bedrijven failliet. Dit is een stijging van bijna 40% ten opzichte van Het kabinet heeft de schone taak om oplossingen te bieden zodat dat de woningmarkt en de bijbehorende sectoren c.q. branches weer tot bloei komen. Hetzelfde geldt voor de bankensector. Het is momenteel ontzettend lastig om een hypotheek af te sluiten. Banken zijn niet meer zo gewillig met hypotheekverstrekking als vroeger. 98 Daarnaast is hypotheekrente in Nederland hoger dan die in België, Duitsland en Frankrijk. 99 Voornoemde is volgens de DNB te wijten aan: - De lastige financierbaarheid van de Nederlandse hypotheekschulden leidt tot hogere financieringskosten die worden doorberekend aan de klant. Daarnaast zorgt de geringe beschikbaarheid van stabiele markfinanciering ervoor dat banken de kredietverlening beperken. De banken vragen dan hoge uitleenrentes om de kredietvraag te ontmoedigen; - De concurrentie tussen de banken in Nederland is (wellicht tijdelijk) afgenomen, waardoor de winstmarges zijn toegenomen; - De stringente kapitaaleisen voor de banken kunnen leiden tot selectievere kredietverlening en een hoger kredietrente. Voornoemde beperkt het kapitaalbeslag en vergroot de brutomarge. Winstinhouding is een belangrijke strategie om de kapitaalpositie te verbeteren Regeerakkoord VVD PVDA, Bruggen slaan, 29 oktober 2012, p Zie ook hoofdstuk 3.5, waar de cijfers omtrent de aanspraak op de NHG aan bod zijn gekomen. 96 Vereniging Eigen Huis, Kabinetsplannen hypotheken ondoordacht, 4 december Faillissementsdossier, Recordaantal faillissementen in 2012 Bouw met 40% uitschieter, 19 december Met vroeger wordt bedoeld: voor de bankencrisis in DNB, Financieringsproblemen in de hypotheekmarkt, 1 maart 2013, p DNB, Financieringsproblemen in de hypotheekmarkt, 1 maart 2013, p