Handleiding voor het opzetten van een Makkelijk Lezen Plein in de School

Transcriptie

1 Handleiding voor het opzetten van een Makkelijk Lezen Plein in de School Nanda Geuzebroek

2 Nanda Geuzebroek, Stadsbibliotheek Haarlem en Omstreken, Kenniscentrum Makkelijk Lezen Plein Haarlem,

3 Woord vooraf Anderhalf jaar geleden werd ik door de voormalige basisschool van mijn twee oudste kinderen gevraagd een scholing te verzorgen voor de leerkrachten van de onderbouw. Mijn zoon en dochter zijn beide dyslectisch. Mijn zoon heeft een ernstige vorm van dyslexie, maar heeft zijn hele basisschoolperiode op deze school doorlopen. Mijn dochter had ook dyscalculie. Omdat ze geen gedragsproblemen vertoonde, zag de school geen noodzaak haar naar het speciaal onderwijs te verwijzen. Helaas heeft ze daardoor een jaar voor spek en bonen meegedaan in groep 5, wat uiteraard niet zonder gevolgen is gebleven voor haar gevoel van eigenwaarde. Maar dit speelde zich allemaal af in de jaren tachtig, toen er nog veel minder bekend was over dyslexiebegeleiding dan nu. Op de vraag of ik die scholing wilde doen, reageerde ik natuurlijk direct positief. Maar gelijk nadat ik de telefoon had neergelegd, drong de vraag zich bij me op of dit nu echt wel leuk was. Allerlei herinneringen aan die tijd kwamen boven. En daarmee ook de pijn, de pijn van mijzelf als moeder van twee kinderen die hartgrondig hun best deden zonder de gewenste resultaten, maar ook de pijn van mijn kinderen die al heel jong leerden dat het leven je het heel moeilijk kan maken. Toch heb ik de scholing gegeven en juist omdat ik mijn verdriet van toen niet uit mijn verhaal heb kunnen houden, is het ook voor de leerkrachten van de school een indringende ervaring geworden, waardoor ze extra gemotiveerd raakten om hun best te doen voor de leerlingen met leesmoeilijkheden. Toen ik begon met mijn functie als consulent makkelijk lezen in de Stadsbibliotheek Haarlem heb ik veel gesproken met mijn kinderen over hun ervaringen op school. Een van die ervaringen die ze beiden hadden, heeft me zeer gemotiveerd om niet te rusten tot het concept van het Makkelijk Lezen Plein in heel Nederland ingevoerd zou zijn. Gelukkig ben ik daarin geslaagd en heeft nu driekwart van de basisbibliotheken in Nederland een Makkelijk Lezen Plein. En nu wil ik de stap naar de scholen maken. Een van de verhalen van mijn kinderen ging als volgt: Eén keer in de zoveel tijd moest er op school een werkstuk gemaakt worden. De hele klas ging daarvoor naar de mediatheek om een boekje te zoeken over een onderwerp naar keuze. Natuurlijk zoekt iedereen dan naar een onderwerp dat hen interesseert. De leerlingen hadden een kwartier de tijd om iets te vinden. En altijd ging het zo: Na tien minuten riep de leerkracht: Heeft iedereen al een boekje? Nee, dan moet je op gaan schieten. En een minuutje voordat de klas terugging naar het lokaal: Nu moet je echt iets gekozen hebben! En braaf als ze mijn kinderen waren, deden ze dat maar. In de klas zagen ze dan pas voor het eerst wat ze gepakt hadden en dat was natuurlijk bijna nooit een onderwerp dat ze hadden gekozen als ze bewust hadden kunnen kiezen! Hoe anders was dit geweest als de mediatheek in hun school een Makkelijk Lezen Pleinopstelling had gehad! Dan hadden ze zelf een boek kunnen vinden over een onderwerp dat hen interesseerde, zonder hulp van de leerkracht. Gelukkig voor de kinderen van nu kunnen scholen tegenwoordig zelf een Makkelijk Lezen Pleinopstelling realiseren in hun school. Deze handleiding is daarbij behulpzaam. Voor de realisatie kunnen scholen een beroep doen op de lokale bibliotheek met een MLP of op het Kenniscentrum Makkelijk Lezen Plein. Nanda Geuzebroek, Consulent makkelijk lezen, Kenniscentrum Makkelijk Lezen Plein 3

4 Inhoudsopgave Woord vooraf Inhoudsopgave Inleiding Twee uitgangspunten Makkelijk Lezen Plein in de School Rol van de leerkracht Rolmodel Kinderboeken lezen Kwaliteitseisen loslaten Tijd inruimen voor leesbevordering en stillezen Voorlezen Luisteren en kijken Rol van de ouders Rol van de bibliotheek Tot slot Doelgroepen De dyslectische doelgroep De doelgroep met een taalachterstand Concentratieproblemen zoals AD(H)D Visueel, auditief en verstandelijk gehandicapten De leeftijdsbegrenzing Van kleuters tot pubers Collectie Uitgangspunten Genres en thema s MLP-sticker Aantallen Van centraal naar klassikaal Elk lokaal een MLP Criteria De selectiecriteria Algemeen criterium Kijk- en luistermateriaal DVD s o Verfilmde leesboeken o Informatieve DVD s Internet o Internet voor sbo o Makkelijk Lezen Plein o Criteria Luistermateriaal Luisterboeken Commerciële luisterboeken Loket aangepast-lezen Loket aangepast-lezen en het MLP in de School Dedicon voor gesproken schoolboeken

5 Tip Luister- en leesmateriaal Leesmateriaal Fictie o AVI-niveau Kwaliteitseisen loslaten Titellijsten Tip Kijk- en luistermateriaal Strips Non-fictie Tijdschriften Voorwaarden voor succesvol gebruik van audiovisuele materialen Nieuwe collectie Catalogus Inrichting Zelfmaak Compacte kasten met maximale ruimte Complete kasten Eigen ontwerp Bestaande kasten aanpassen Voorzetbakken Klassenbakken Deskundigheidsbevordering Keuze van boeken Samenwerkingsverbanden Financiën Overwegingen die van invloed zijn op het benodigde budget Inrichting Soort MLP in de School Meubels Collectie Personele bezetting Samenvatting Samenwerking met ouders Tips voor leerkrachten Verwerking collectie MLP-meubels Financiën Woord van dank 43 Bijlagen Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6 Bijlage 7 Bijlage Plan van aanpak Criteria voor makkelijk lezen boeken fictie Richtlijnen voor non-fictie boeken Aanschafcriteria bij elkaar Tips voor leerkrachten Lijst met websites rond makkelijk lezen Meubels Literatuurlijst 5

6 6

7 1. Inleiding In 2002 startte het eerste Makkelijk Lezen Plein in de Stadsbibliotheek Haarlem. De Stadsbibliotheek Haarlem kwam op het idee voor het Makkelijk Lezen Plein, omdat er altijd zo n grote groep kinderen was dat tijdens groepsbezoeken maar langs de kasten bleef drentelen zonder daadwerkelijk een boek daaruit te pakken. Bestudering van dit probleem leverde het inzicht dat het hierbij ging om kinderen met een leesprobleem. Kinderen moeten leren lezen om later als volwaardig lid in de maatschappij mee te kunnen doen. De Stadsbibliotheek Haarlem stelde zich daarom als doel een speciale voorziening voor deze kinderen te creëren en ze daarmee betere perspectieven voor de toekomst te bieden. Door donaties van diverse fondsen1 kon het eerste Makkelijk Lezen Plein gestart worden. Twee uitgangspunten Het Makkelijk Lezen Plein heeft twee belangrijke uitgangspunten. Het eerste uitgangspunt is kinderen met een leesprobleem toegang geven tot informatie. Dit wordt vooral gerealiseerd door de frontale plaatsing. De traditionele kasten vol boeken met de rug naar voren vormen voor deze kinderen een gesloten front. Bibliotheken confronteren hen pijnlijk met hun tekort. Een dyslectische stagiaire zei het eens zo tegen mij: Als ik eens per ongeluk in een bibliotheek kom, dan is de eerste gedachte die bij me opkomt: Waar is de uitgang? Een frontale plaatsing geeft kinderen met leesproblemen weer toegang tot de materialen in de kast. Daarnaast wordt de toegang tot informatie ook gerealiseerd door veel audiovisuele materialen op te nemen, waarmee het lezen omzeild wordt. Kinderen die op een te laag leesniveau lezen, kunnen hiermee toch kennis opdoen. Het tweede uitgangspunt van het MLP is aanzetten tot lezen. Dit wordt gerealiseerd door een aangepaste, aantrekkelijke collectie. Kinderen met een leeshandicap moeten weer verleid worden tot lezen. Soms via een omweg door eerst hun belangstelling te wekken met verfilmde boeken of luisterboeken, maar vooral door aantrekkelijk ogende boeken met een leeftijdsadequate inhoud en een lager technisch leesniveau. Het Makkelijk Lezen Plein is heel goed aangeslagen in de Openbare Bibliotheekwereld. Nu, in 2008, heeft 75% van de basisbibliotheken een of meerdere MLP s ingericht of zal dat voor het eind van het jaar gedaan hebben. Uit de praktijk weten we nu ook dat het MLP kinderen met een leesprobleem echt helpt. Ze krijgen weer meer plezier in lezen en gaan meer lezen. Ze worden ook zelfredzamer, omdat ze zelfstandig materialen kunnen zoeken op het MLP. Menig bibliothecaris heeft te maken gehad met gelukkige ouders die blij waren dat ze eindelijk een goede plek hadden, waar ze terecht konden met hun vragen en waar ze zich werkelijk geholpen voelden. Dat het Makkelijk Lezen Plein werkt, kan nog eens onderstreept worden door het feit dat het Makkelijk Lezen Plein zowel in 2007 als in is genomineerd voor de Nationale Alfabetiseringsprijs, een prijs die uitgeloofd wordt door het ministerie van onderwijs aan instellingen die een belangrijke bijdrage leveren in de strijd tegen laaggeletterdheid. 1 De fondsen die het eerste Makkelijk Lezen Plein mogelijk maakten, zijn Stichting Dyslexie Fonds, Stichting Katholieke Openbare Bibliotheken (SKOB), J.C. Ruijgrok Stichting, Stichting Kinderpostzegels Nederland, Nationaal Revalidatie Fonds, VSB Fonds. 2 In 2008 heeft de Stadsbibliotheek Haarlem en Omstreken de Nationale Alfabetiseringsprijs in de categorie leesbevordering gewonnen. Bij die gelegenheid is het eerste exemplaar van de Handleiding voor het opzetten van een Makkelijk Lezen Plein in de School uitgereikt aan staatssecretaris Marja van Bijsterveldt. 7

8 Tijd dus om het Makkelijk Lezen Pleinconcept uit te breiden naar de basisscholen, waar kinderen als eerste te maken krijgen met lezen en boeken. Makkelijk Lezen Plein in de School De Inspectierapporten van 2006 en 2008 waren nogal alarmerend over het leesonderwijs: 25% van de kinderen verlaat de basisschool met een leesachterstand van twee tot tweeënhalfjaar. Deze constatering heeft een hernieuwde belangstelling teweeg gebracht voor effectief leesonderwijs. Aan alle kanten wordt gewerkt om dit te verbeteren. Het MLP in de School kan hier een belangrijke ondersteuning aan leveren. Waar het vooral mis gaat, is bij het begrijpend lezen. Kinderen snappen niet wat ze lezen. Dit is een groot probleem omdat begrijpend lezen een essentiële basisvaardigheid is om met succes onderwijs te kunnen volgen. Momenteel gaat 5% van de vijftienjarigen als functioneel analfabeet door het leven en nog eens 10% kan niet goed genoeg lezen om als volwaardig lid in de maatschappij mee te kunnen doen3. Om tot goed begrijpend lezen te komen zijn twee zaken erg belangrijk: vlot technisch kunnen lezen en beschikken over voldoende woordenschat. Deze twee hangen nauw samen. Afgezien van een aantal ernstig dyslectische kinderen kan iedereen vlot technisch leren lezen, ongeacht etnische achtergrond of milieu. Een gebrekkige woordenschat staat het vlot technisch leren lezen wel in de weg. Kinderen met een grote woordenschat hebben een veel grotere referentiekader om woorden die ze moeten decoderen te lezen. Kinderen met een beperkte woordenschat hebben moeite met het lezen van woorden die ze niet kennen4. Woordenschatuitbreiding vindt vooral vanaf groep 5 plaats door lezen. Voor die tijd is de gesproken taal in de eigen omgeving en op school een belangrijke leverancier van nieuwe woorden. Kinderen uit achterstandsmilieus doen daarbij veel minder nieuwe woorden op dan kinderen uit taalrijke milieus5. Het is dus belangrijk kinderen tot lezen te stimuleren, zodat ze zelf aan hun woordenschat kunnen werken. Net als leren zwemmen en fietsen gaat leren lezen niet vanzelf, alhoewel sommigen dat wel beweren. Lezen leer je door dat veel te doen. Kinderen met een leeshandicap moeten extra hard werken om tot lezen te komen. Een kwestie van veel oefenen en vroeg beginnen, niet afwachten tot het kind er rijp voor is. Gebleken is dat vroege interventie meer effect heeft. Kinderen met wie pas later gestart wordt met extra oefening boeken minder vooruitgang6. Smits en Braams benadrukken in hun boek Dyslectische kinderen leren lezen dat er veel aandacht besteed moet worden aan het leesplezier van kinderen7. En hiermee komt het Makkelijk Lezen Plein in beeld. Het Makkelijk Lezen Plein heeft van meet af aan gezegd: kinderen leren alleen maar lezen door te lezen. Lezen moet dus aantrekkelijk gemaakt worden. Volwassenen die graag lezen hebben als kind positieve leeservaringen opgedaan. En dat is precies waar het om draait: positieve leeservaringen opdoen. Voor kinderen met een leeshandicap wordt lezen al heel snel synoniem aan pijn en falen. Lezen krijgt een negatieve lading. Zes jaar MLP-praktijk heeft geleerd dat het wel degelijk mogelijk is om kinderen met een leesprobleem positieve leeservaringen op te laten doen. Belangrijk is daarbij dat school, ouders en bibliotheek samenwerken. De school moet leesplezier voor deze groep hoog in het vaandel zetten. 3 Onderwijsverslag 2006/2007, mei 2008, blz. 166 ( Kees Vernooy, Goede woordenschat, blz. 6 5 Kees Vernooy, Goede woordenschat, blz Kees Vernooy, Effectief omgaan met risicolezers. Werken aan preventie en beter omgaan met leesproblemen, 2006; Anneke Smits en Tom Braams, Dyslectische kinderen leren lezen. Individuele, groepsgewijze en klassikale werkvormen voor de behandeling van leesproblemen, 2006 (Dit boek gaat over behandeling van alle zwakke lezers, niet alleen van dyslectische kinderen.); Onderwijsverslag 2006/2007, mei 2008, blz. 168/169 ( 7 Dyslectische kinderen leren lezen, Praktisch boek van Anneke Smits en Tom Braams, in: Toon Speziaal, oktober

9 Ouders moeten ingeschakeld worden met goede instructie. De bibliotheek ondersteunt de school met scholing, met leesbevorderende methodes en met het realiseren van een aantrekkelijke collectie. Rol van de leerkracht Rolmodel Allereerst is het belangrijk dat de leerkracht zelf enthousiast is over lezen en boeken. Leerkrachten moeten het rolmodel voor hun leerlingen zijn. Wanneer de klas stilleest, is het belangrijk dat de leerkracht niet voor de klas schriften gaat zitten corrigeren. De leerkracht moet zelf ook een boek lezen in een ontspannen leeshouding. Als de stilleestijd om is, krijgen leerlingen (kort) de tijd iets te vertellen over hun boek. Of ze mogen hun boek aan de andere kinderen laten zien als ze denken dat andere kinderen het boek ook leuk zullen vinden. De leerkracht vertelt enthousiast over haar boek. Als een leerkracht een kinderboek leest, snijdt het mes aan twee kanten: je kunt kinderen een boek aanraden en je voegt zelf weer een titel toe aan de lijst gelezen kinderboeken. Kinderboeken lezen Om kinderen te kunnen enthousiasmeren is het belangrijk zelf kinderboeken gelezen te hebben. Om kinderen goed op maat te kunnen adviseren en boeken aan te raden die bij hun interesse past, is het essentieel zelf kennis te hebben van boeken. Daarbij is het vooral belangrijk die boeken te lezen die grote groepen kinderen weten te waarderen, dus eerder Kinderjurytitels dan Gouden Griffels. Ook boeken uit populaire series verdienen aandacht omdat ze een sterk leesbevorderende stimulans kunnen hebben. Als een kind een deel uit een serie met plezier gelezen heeft, wil het ook graag de andere delen lezen. Het weet dat oko dit een positieve leeservaring zal opleveren. Meer van hetzelfde lezen moet dus aangemoedigd worden en niet ontmoedigd. Kwaliteitseisen loslaten Natuurlijk is het een taak van het onderwijs de ontwikkeling van leerlingen te stimuleren. Bij het leesonderwijs zal het doel van veel leerkrachten zijn leerlingen tot de jeugdliteratuur te brengen. Uiteraard is dit een belangrijk streven. Om leerlingen zover te brengen moeten ze echter wel eerst goed kunnen lezen en ze moeten er ook mentaal aan toe zijn. Leerlingen in het basisonderwijs zijn vooral geïnteresseerd in rechttoe-rechtaanverhalen. Pas als ze ouder zijn zullen ze boeken met diepere lagen gaan waarderen8. Het is aan te raden dit als een gegeven te accepteren en vooral te zoeken naar leesmaterialen die kinderen graag willen lezen, ook al strookt dat niet helemaal met de eigen kwaliteitseisen. Donald Duck en Kluitmanseries bieden een krachtige leesstimulans! 9 Tijd inruimen voor leesbevordering en stillezen Niet alle kinderen worden thuis tot lezen gestimuleerd. Scholen zullen daarom tijd moeten inruimen voor leesbevordering. Leerlingen moeten op school zoveel mogelijk gelegenheid krijgen om te lezen. Het is belangrijk structureel tijd in te ruimen voor stillezen. Dit voorkomt het ontstaan van een 8 Interessant in dit verband is de afstudeerscriptie van Pjotr van Lenteren, Twisten over de smaak van een ander (RUL, 1999). Hierin vertaalt Van Lenteren de theorie van Michael J. Parsons (in How We Understand Art: A Cognitive and Developmental Account of Aesthetic Experience, New York, 1987) over de diverse smaakfasen voor de kunstbeleving naar leesbeleving. De smaakfasen van een mens veranderen in een logische samenhang en volgorde. Invloed op die verandering hebben de psychologische ontwikkeling, de opvoeding en de opgedane ervaring. De fasen die Parsons onderscheidt zijn: 1. favoritism, 2. beauty and realism (mimetische fase), 3. expressiveness (expressieve fase), 4. style and form (formele fase), 5. autonomy (autonome fase). Vertaald naar de leesbeleving houdt dit in dat kinderen van 5 tot 15 jaar vooral echte verhalen waarderen. Het is ze daarbij vooral te doen om de inhoud, waarin wensdroomhelden iets beleven en dat tot een goed einde brengen. Daarbij spelen normen en waarden een belangrijke rol. Het goede moet beloond worden. Jongeren van 12 tot 18 jaar lezen graag boeken over echte ervaringen. In deze leeftijdsfase zijn kinderen vooral bezig hun eigen identiteit te ontdekken. Ze zijn bezig hun eigen grenzen te bepalen. Ze lezen graag verhalen waarin ze zich kunnen herkennen. Voor een kleine groep van jongeren vanaf 15 jaar zijn ook de vorm en de stijl van een boek belangrijk. Jongeren die ook de literaire kanten belangrijk vinden, zijn vooral op het vwo te vinden. 9 Zie: Nanda Geuzebroek, Lezen moet leuk zijn : tijdschriften als stimulerend middel, In: Balans Belang, 18e jrg., januari Bilthoven : Balans, 2005, ( Nanda Geuzebroek, Boekenseries maken nieuwsgierig : IJzersterk middel om te blijven lezen, In: Balans Magazine, 18e jrg., maart Bilthoven : Balans, 2005 ( Zie: Joop Stoeldraijer: Recreatief lezen, JSW, jaargang 90, mei 2006 ( 9

10 Mattheüseffect10. Wanneer vrij lezen alleen wordt toegestaan als een kind klaar is met ander werk, zullen vooral de vlotte lezers daarvan profiteren. De zwakke lezers missen de extra leestraining en krijgen daardoor een nog grotere achterstand. Voorlezen Voorlezen aan kinderen met een leesprobleem is heel belangrijk. Zij moeten minstens tot groep 8 door ouders en leerkrachten voorgelezen worden. Belangrijk is boeken van nu voor te lezen en niet de titels die je zelf als kind zo mooi vond. Voor advies voor geschikte titels kunt u terecht op de jeugdafdeling in de Openbare Bibliotheek en op Luisteren en kijken Zeer zwakke lezers, van wie de leesontwikkeling niet goed op gang komt en bij wie de woordenschatuitbreiding daardoor stagneert, moeten zoveel mogelijk gestimuleerd worden tot andere manieren van lezen. Luisterboeken zijn daarbij een belangrijk medium. Ook verfilmde leesboeken en informatieve DVD s kunnen als alternatief aangeboden worden. Als de school hier niet zelf over beschikt, kan verwezen worden naar het MLP in de Openbare Bibliotheek en naar Loket Aangepast lezen (zie blz. 23). Rol van de ouders Een goede samenwerking met de ouders van zwakke lezers is erg belangrijk11. Met een goede instructie vanuit de school kunnen ouders veel bijdrage aan de leesontwikkeling van hun kind. Dagelijks vijf minuten met het kind lezen stimuleert de leesontwikkeling van het kind enorm. Ook elke dag voorlezen helpt het kind vooruit. Op vinden ouders veel tips. Rol van de bibliotheek Voor het inrichten van een MLP in de School moet eerst de plaatselijke of regionale bibliotheek benaderd worden. Zij kunnen adviseren over catalogisystemen en over de collectie. Via de bibliotheek kunt u aan materialen komen om het MLP te realiseren zoals pictogrammen voor de bewegwijzering, of wisselcollecties. Een bezoekje aan het MLP in de bibliotheek met de leesprobleemleerlingen is de moeite waard om kinderen vertrouwd te maken met de bibliotheek, zodat ze de weg weten als ze materialen nodig hebben die de school niet kan leveren. Bekijk ook het educatieve jaaraanbod van de plaatselijke bibliotheek eens. Elke openbare bibliotheek biedt veel leesbevorderingsprogramma s voor scholen aan. Mocht de plaatselijke bibliotheek wegens gebrek aan menskracht niet in staat zijn ondersteuniing te geven, dan contact opgenomen worden met het Kenniscentrum Makkelijk Lezen Plein12. Het Kenniscentrum Makkelijk Lezen Plein biedt via de website ondersteuning bij het inrichten en onderhouden van het Makkelijk Lezen Plein in de School. In het leerkrachtendeel van de site vinden leerkrachten veel tips. Ook kunnen ervaringen en tips uitgewisseld worden met andere leerkrachten. Tot slot De afgelopen jaren hebben bibliotheekmedewerkers op het MLP veel dankbare reacties mogen ontvangen van ouders die zich zeer geholpen voelden door de adviezen en de materialen die ze via 10 De term Mattheüseffect komt uit de sociologie en is overgenomen door de taalwetenschap. Dit verschijnsel ontleent zijn naam aan De gelijkenis van de talenten (Mattheüs 25:14-30). Vers 29 zegt: "Want aan een ieder, die heeft, zal gegeven worden en hij zal overvloedig hebben. Maar wie niet heeft, ook wat hij heeft, zal hem ontnomen worden." In het onderwijs duidt deze term het effect aan dat kinderen die de school binnenkomen met een goede taalvaardigheid en snel leren lezen van meet af aan een voorsprong hebben op anderen bij wie dit niet het geval is. Kinderen bij wie het leesproces langzaam op gang komt, hebben een achterstand, die ze ook nooit meer inhalen omdat ze minder zullen lezen omdat ze lezen moeilijk vinden. Ze krijgen minder oefening dan kinderen die goed zijn in lezen en daar plezier in hebben. Hun prestaties blijven daardoor ook op andere leergebieden achter. Dus de rijken worden rijker en de armen armer. 11 Vernooy, Woordenschat,. blz 8 en Effectief lezen, blz. 57); Ina Cijvat, Ouders betrekken bij de leesproblemen van hun kind, ppt, CPS, 2008, 12 Mail naar leerkrachten@makkelijklezenplein.nl. 10

11 het MLP kregen. Ook hebben zij veel kinderen gezien die enthousiast kwamen vertellen dat ze een leuk boek hadden gelezen en nog zo n boek wilden. Dit is voor veel bibliotheken een enorme stimulans geweest om door te gaan op de weg juist de zwakke lezers veel aandacht te geven. Ik weet zeker dat ook leerkrachten deze ervaring zullen gaan opdoen, wanneer ze een MLP in de School gaan gebruiken. We hebben ernaar gestreefd om het voor elke school mogelijk te maken een MLP in te richten. Uiteraard zal de inrichting van een MLP in de School een investering in tijd en geld met zich meebrengen. Door de ontwikkeling van de zelfbouwpakketten voor de MLP-kasten en -bakken hopen we het MLP in de School binnen het bereik van alle scholen te brengen. En natuurlijk hoeft een MLP in de School niet in een keer gerealiseerd te worden, maar kan een meerjarenplan opgesteld worden. We hopen op een goede samenwerking tussen scholen en Openbare Bibliotheken, zodat de basisvoorziening waarmee kinderen met een leesprobleem geholpen kunnen worden, in heel Nederland binnen het bereik van deze kinderen komt, zodat ze weer plezier in lezen krijgen en hun kansen in de toekomst er beter uit zullen zien. 11

12 2. Doelgroepen In het algemeen kan gezegd worden dat de doelgroep van een Makkelijk Lezen Plein gevormd wordt door kinderen met een leesprobleem. De groep kinderen met een ernstig leesprobleem bedraagt 10% van het totaal aantal kinderen. De totale groep zwakke lezers blijkt volgens de Inspectierapporten 2006 en 2008 echter 25% van de leerlingen te zijn. Door de hernieuwde aandacht voor goed leesonderwijs zal dit percentage de komende jaren zeker dalen. Het MLP en het MLP in de School kunnen daarbij een goede ondersteuning geven. De grootste doelgroep van het Makkelijk Lezen Plein wordt gevormd door dyslectici, autochtone en allochtone kinderen met een taalachterstand en kinderen met concentratieproblemen zoals AD(H)D. Ook kinderen met een autistische storing en een begrijpend lezen probleem en kinderen met een visuele, auditieve of verstandelijke handicap kunnen geholpen worden met een MLP. De dyslectische doelgroep Zoals uit het voorwoord al blijkt zullen kinderen met dyslexie zeer geholpen zijn met een MLP. Een gewone boekenkast levert een onoverkomelijke barrière voor deze kinderen, waardoor ze niet zonder hulp bij hun materialen kunnen komen. De pijnlijke confrontatie in een ruimte met alleen maar gesloten boekenwanden jaagt hen de bibliotheek uit. Op school kunnen ze natuurlijk niet weglopen, maar ook hier leveren boekenkasten en boeken in het algemeen veel negatieve ervaringen op, die ze veelal in hun eentje zullen verwerken, omdat ze niet willen opvallen. Ze zijn zich er constant van bewust dat ze iets niet kunnen wat andere leerlingen schijnbaar geen moeite kost. Ze zullen zich dom voelen. Dit leidt bij veel dyslectische kinderen tot een negatief zelfbeeld, faalangst en een gebrek aan zelfvertrouwen. Als ze hierbij niet geholpen worden zullen sommigen (vaak jongens) deze negatieve gevoelens compenseren door storend gedrag. Anderen (vaak meisjes) zullen zich juist teruggetrokken gaan gedragen. Een MLP-voorziening maakt hen zelfredzamer, waardoor ze weerbaarder worden. Ze krijgen makkelijk toegang tot materialen die voor hen geschikt zijn. Omdat de materialen er aantrekkelijk uitzien voor kinderen zullen ze zich niet afgescheept voelen met een bakje makkelijke boekjes, maar zullen ze zich werkelijk geholpen voelen. Ze kunnen weer positieve leeservaringen opdoen, wat ze zal stimuleren om meer te gaan lezen. De doelgroep met een taalachterstand Om tot goed begrijpend lezen te komen moeten kinderen vlot technisch leren lezen en moeten ze over een voldoende woordenschat beschikken. Kinderen uit autochtone of allochtone achterstandsgroepen staat niets in de weg technisch vlot te leren lezen. Ze hebben immers een normale intelligentie. Ze hebben ook geen aangeboren afwijkende hersenstructuur waardoor ze niet normaal technisch zouden kunnen leren lezen. Ze hebben wel tegen dat ze uit een taalarme omgeving komen. Ze krijgen thuis maar een beperkte woordenschat mee.13 Er wordt thuis niet of nauwelijks 13 Heel informatief in dit verband is Kees Vernooy, Een goede woordenschat. De basis voor een goede schoolloopbaan. Digitale implementatiekoffer Taalbeleid Onderwijsachterstanden. December 2007, januari ( Enkele cijfers uit dit stuk waaruit blijkt hoe belangrijk het is deze kinderen aan het lezen te krijgen: - Volgens Stahl (1999) beschikken kinderen uit taalrijke milieus op 3-jarige leeftijd over vijf keer zoveel woorden dan kinderen uit kansarme groepen. (blz. 7) - Vanaf groep 5 neemt de woordenschat vooral toe door het onderwijs in de kennisgebieden, maar ook door het lezen van de leerling. De omvang van de tijd die de leerling leest over allerlei zaken, bepaalt dan vooral het al of niet sterk groeien van zijn 12

13 gelezen. Om deze kinderen tot beter begrijpend lezen te brengen is het belangrijk hen tot lezen te stimuleren. Vanaf groep 5 leren kinderen vooral veel nieuwe woorden door te lezen. Zaak dus hen aan het lezen te krijgen. Makkelijk te lezen boeken kunnen daarbij gedurende de fase dat hun woordenschat nog heel basaal is, grote diensten bewijzen. Doordat op een MLP in de School aantrekkelijke boeken staan met een kortere zinslengte en een eenvoudiger woordkeus, zullen deze kinderen tot lezen kunnen komen. Als ze meer gaan lezen, zullen ze op een gegeven moment zoveel meer woorden beheersen dat ze over zullen gaan naar wat moeilijker boeken. Concentratieproblemen zoals AD(H)D Concentratieproblemen zoals AD(H)D geven leesbeperkingen. Veel makkelijk lezen materiaal is wegens de beperkte omvang en de eenvoudige verhaallijn geschikt voor kinderen die met concentratieproblemen worstelen. Ook audiovisuele materialen als video en cd-rom zijn geschikt vanwege de sterke zintuiglijke prikkeling die ervan uitgaat. Veel kinderen met AD(H)D hebben ook last van een ander leerprobleem. Vaak is dat dyslexie. Visueel, auditief en verstandelijk gehandicapten Veel kinderen met een visuele, auditieve of verstandelijke beperking bezoeken reguliere scholen. Deze kinderen zijn als geen ander gebaat bij een overzichtelijke en toegankelijke bibliotheek- of mediatheekopstelling. Een MLP in de School kan voor hen grote betekenis hebben i.v.m. de begrijpelijke en overzichtelijke indeling. Scholen voor speciaal onderwijs aan kinderen met een verstandelijke, visuele of auditieve beperking kunnen ervoor kiezen al hun materialen in een MLP in de School -opstelling te zetten.14 Leeftijdsbegrenzing De leeftijdsbegrenzing van een Makkelijk Lezen Plein in de openbare bibliotheek heeft een ondergrens van 8 jaar en een bovengrens van 13 jaar. De ondergrens van 8 jaar heeft te maken het verschil in mentale ontwikkeling en het technisch leesniveau van kinderen met een leesprobleem. In groep drie hebben deze kinderen ondanks extra begeleiding aan het eind van het schooljaar niet het gewenste AVI-niveau bereikt. In groep vier raken ze nog verder achterop. Het leesmateriaal dat ze aankunnen heeft een te laag AVI-niveau voor hun geestelijke ontwikkelingsniveau. Het is immers geschreven voor kinderen in groep 3. Kinderen met een leesprobleem in groep 4 krijgen behoefte aan leesmateriaal op een laag AVI-niveau en op een inhoudelijk niveau dat meer aansluit op hun geestelijke ontwikkeling. woordenschat. In de praktijk is de woordenschat van kinderen die veel lezen in het algemeen vier keer zo groot dan die van kinderen die zelden of nooit lezen. (blz. 7) - Anderson en Nagy (1992) lieten zien, dat kinderen die dagelijks 10 minuten buiten schooltijd lazen duidelijk tussen groep 4 en groep 7 een grotere woordenschat hadden dan kinderen die dit niet deden. (blz. 7) 95% van de woorden in een tekst moet gekend worden (tekstdekking) om teksten goed te kunnen begrijpen; als leerlingen meer dan 5% van de woorden niet kennen, hebben ze moeite de tekst te begrijpen. (blz. 8) 14. De school voor speciaal onderwijs aan kinderen met een taal-spraakstoornis, de A.G Bell Scholengemeenschap in Amsterdam, heeft de hele bibliotheek opgesteld als een Makkelijk Lezen Bibliotheek. De doelgroep is vanwege het lage leesniveau van de leerlingen anders dan die van het MLP in de School, nl. voor leerlingen van 12 tot 18 jaar. Voor de inrichting heeft de A.G. Bellschool het MLP-concept gebruikt. Er zijn zo veel mogelijk leerlingen betrokken bij de inrichting ervan. In het artikel Van de bovenste plank: een makkelijk lezen bibliotheek op school (VHZ, augustus 2006) citeren de auteurs Audrey Franssen en Marjan Hoefnagels veelvuldig uit publicaties van het MLP. Jammer genoeg wordt er ook onterecht beweerd dat het MLP geen onderscheid maakt tussen fictie en non-fictie en dat die materialen door elkaar geplaatst worden. Dit is per se niet waar. Een van de belangrijkste uitgangspunten van het MLP is juist dat het aanzet tot lezen (vooral via de fictie) en daarnaast toegang geeft tot informatie (vooral non-fictie). De auteurs zijn enthousiast over het concept en zien in de praktijk dat het op hun school heel motiverend werkt. 13

14 Van kleuters tot pubers Voor een school gelden andere normen. Omdat het belangrijk is dat kinderen zo vroeg mogelijk met boeken in aanraking komen en uitgenodigd worden ze zelf te pakken, is de frontale MLP-plaatsing voor de hele basisschool aan te raden. Kinderen moeten positieve leeservaringen opdoen om aan het lezen te komen. Ze moeten daarom met boeken leren omgaan. Het is essentieel in de kleutergroepen kinderen met boeken in aanraking te brengen. Ze moeten daar vertrouwd raken met boeken: bovenen onderkant herkennen, voor- en achterkant onderscheiden en zien welke informatie ze daaruit kunnen afleiden. Ze moeten leren bladeren in boeken en zaken leren herkennen die hen interesseren. Ze moeten leren zich te concentreren op een boek. Ze moeten nieuwsgierig worden naar boeken. Kortom, kinderen moeten leren zoveel informatie uit boeken te halen dat ze tot het kiezen van een boek kunnen komen. Een frontale MLP-opstelling helpt daarbij. In groep 3 is het nog niet mogelijk een scheiding aan te brengen tussen materialen voor zwakke lezers en gewone lezers. Al de leesboekjes kunnen frontaal geplaatst worden. Dat zal een sterk uitnodigend effect hebben op leerlingen en hen tot lezen stimuleren. Om boeken beter toegankelijk te maken voor kinderen met een leeshandicap is het belangrijk dat van groep 4 tot en met groep 8 een speciale MLP-collectie wordt geselecteerd, die ook volgens MLPprincipes wordt geplaatst. 14

15 3. Collectie De doelgroep van het MLP in de School bestaat uit kinderen die moeite hebben met lezen. Dat vraagt om een specifieke collectie en om een specifieke opstelling. Een Makkelijk Lezen Plein heeft twee hoofddoelen: Kinderen met een leesprobleem toegang geven tot informatie. Dit wordt vooral bereikt door de collectie frontaal te plaatsen. Boeken die op de traditionele manier in de kast geplaatst zijn, zijn niet toegankelijk voor deze kinderen. Vooral voor kinderen met dyslexie zijn kasten vol boeken met de ruggen naar voren een Berlijnse muur. Dit verandert niet als ze beter leren lezen. Ook volwassen dyslectici hebben alleen goed toegang tot boeken als ze frontaal geplaatst zijn. Dit betekent dat een frontale plaatsing gerealiseerd moet worden voor alle groepen binnen de school. Kinderen met een leesprobleem stimuleren tot lezen. Het is inmiddels genoegzaam onderzocht en aangetoond dat kinderen vooral tot lezen komen als ze boeken lezen die ze inhoudelijk interessant vinden. De resultaten bij het technisch leren lezen zullen beter zijn als kinderen inhoudsrijke teksten te lezen krijgen. Juist voor kinderen die moeite hebben met lezen zal alles in het werk gesteld moeten worden om hen aansprekend leesmateriaal te bieden. Dit kan zowel non-fictie zijn in de vorm van teksten over onderwerpen die binnen hun belangstellingssfeer liggen als spannende fictie. Daarbij is de interesse van de leerling belangrijker dan het AVI-niveau dat voor deze kinderen vaak als selectiecriterium wordt gehanteerd bij de keuze van leesmaterialen.15 Kinderen moeten leeskilometers maken om met lezen vooruitgang te boeken. Het geeft daarbij niet wat ze lezen, als ze maar lezen. Alles wat ze lezen helpt hun technisch leesniveau vooruit, als ze er maar plezier in hebben. Voor het samenstellen van een effectieve collectie zijn een aantal uitgangspunten geformuleerd. 16 Uitgangspunten Een MLP moet stimulerend leesmateriaal bieden. Om kinderen aan het lezen te krijgen zal een MLP in de School inhoudelijk aantrekkelijk leesmateriaal moeten bevatten. Anders gezegd: het MLP moet boeken bevatten die kinderen leuk vinden. Kinderen moeten positieve leeservaringen opdoen! Dit is een heel belangrijk uitgangspunt. Officiële makkelijk lezen boeken en AVI-boeken worden in opdracht geschreven voor educatieve uitgevers17. Dit 15 Vooral als kinderen vrij lezen doet het er niet toe of ze op een hoger of een lager AVI-niveau lezen dan waarop ze aan het oefenen zijn. Alles wat ze lezen is meegenomen en zal hen vooruit helpen. In geval kinderen oefenen via het tutorlezen of het Ralfilezen (Smits en Braams, Dyslectische kinderen leren lezen) zal het AVI-niveau wel belangrijk zijn. Dat moet hoger liggen dan het AVI-niveau dat ze beheersen. Maar ook hier is het belangrijk dat de gebruikte leesmaterialen aansluiten bij de interesse van het kind. Voor het tutorlezen zoals ouders dat thuis kunnen toepassen, is in samenspraak met Tom Braams een beschrijving gemaakt. Deze is te vinden op 16 In 2002 is het eerste MLP in Nederland ingericht in de Stadsbibliotheek Haarlem en Omstreken. Om tot een goede aansluiting te komen van het MLP op de diverse doelgroepen is een klankbordgroep opgericht waarin vertegenwoordigers van de verschillende doelgroepen zitting hadden: leerkrachten uit het gewone en uit het speciaal basisonderwijs, remedial teachers, mensen van de onderwijsbegeleidingsdienst, ouders van kinderen met een leesprobleem en jeugdbibliothecarissen met een kind met een leeshandicap. In een aantal brainstormbijeenkomsten zijn o.a. de uitgangspunten voor de inrichting en de collectie geformuleerd. Opvallend daarbij was dat de scholen zeiden dat je niet moet focussen op leesplezier omdat deze kinderen een hekel hebben aan lezen. Gelukkig zijn we inmiddels zes jaar verder en is de opvatting dat ook deze kinderen lezen leuk kunnen vinden inmiddels gemeengoed geworden. 17 Uiteraard doen ook educatieve uitgevers hun best aantrekkelijk leesmateriaal te maken. Ook zij willen leuke boeken uitgeven. Helaas lukt dit niet altijd, omdat er een bepaald aantal boeken per jaar geproduceerd moeten worden. Ook kunnen educatieve 15

16 resulteert niet altijd in de boeken die inhoudelijk boeiend zijn. Bij elkaar geknutselde verhalen horen niet op een MLP thuis. Ze zullen kinderen niet boeien en het leesplezier niet positief beïnvloeden. Van het officiële makkelijk lezen-materiaal moeten alleen de aantrekkelijke titels opgenomen worden. Daarnaast moet gezocht worden naar andere aantrekkelijke leesmaterialen. De plaatselijke bibliotheek of het Kenniscentrum Makkelijk Lezen Plein kan daarbij adviseren. Om kinderen aan het lezen te krijgen is het belangrijk ouders goed voor te lichten over hun rol hierin. Op zijn veel tips te vinden voor ouders over hoe ze dat kunnen doen. Een ander belangrijk uitgangspunt is dat het deze kinderen veel moeite kost geschreven teksten tot zich te nemen. Uitgeweken kan worden naar andere vormen van informatievoorziening, nl. de visuele en auditieve bronnen. Moeilijklezende kinderen lezen minder dan andere kinderen. Ze lopen daardoor het risico van een taalontwikkelingsachterstand. Het is daarom belangrijk dat ze zoveel mogelijk goed gestructureerde taal tot zich nemen. Ook hiervoor kunnen visuele en auditieve materialen goede diensten bewijzen. Uiteraard is de allerbeste vorm het lezen zelf, maar audiovisuele materialen kunnen een belangrijke aanvullende rol spelen, zeker voor kinderen met een leeshandicap of een leesachterstand. Kinderen maken een keus op grond van het uiterlijk van het boek. Het materiaal moet er dus aantrekkelijk, modern en informatief uitzien. Ouderwetse, smoezelige en beduimelde boeken moeten niet op een MLP opgenomen worden. (Ze zouden sowieso uit de schoolbibliotheek verwijderd moeten worden. Ook voor kinderen bij wie het lezen vanzelf gaat, is dit geen stimulerend leesmateriaal.) De collectie moet beperkt zijn. Het aanbod moet overzichtelijk blijven, anders raken de kinderen het overzicht kwijt. Dat gaat ten koste van de toegang tot de collectie. Er moet een balans zijn tussen het aantal items en de open ruimte in de kast om de collectie er toegankelijk uit te laten zien en het browsen makkelijk te maken. Genres en thema s Uitgangspunt voor de plaatsing van de materialen is de frontale opstelling. Alleen op deze manier kunnen kinderen met een leesprobleem materialen vinden die hen tot lezen uitnodigen18. Daarnaast is een heldere indeling van de materialen nodig. Fictie en non-fictie worden apart geplaatst. Om het opzoekgemak te optimaliseren worden de materialen volgens genre (fictie) en onderwerp (non-fictie) op het MLP geplaatst. De indeling wordt visueel ondersteund met pictogrammen en/of kleuren. Omdat de doelgroep van het MLP kinderen met leesproblemen zijn, is het belangrijk de bewegwijzering via beelden en kleuren te realiseren en niet met woorden. Ze moeten zelfstandig de weg naar de materialen kunnen vinden. Daarom is het zinvol alle onnodige barrières in de toeleiding weg te nemen. En bewegwijzering met tekst is zo n barrière. De genres die op een MLP geplaatst kunnen worden zijn: dieren, paarden, liefde, griezelen, sport, heksen, school, humor, vrienden, geschiedenis (historische verhalen) en detective. De hoofdonderwerpen voor de non-fictie zijn bij het kleurenindelingssysteem: sprookjes en gedichten, dagelijks leven, hobby en vrije tijd, natuur en dieren, aarde en landen, geschiedenis, techniek en verkeer, naslagwerken. uitgevers niet zien aan verkoopcijfers welke titels gewaardeerd worden door kinderen. Vanwege het beperkte aanbod aan makkelijk lezen materialen verkopen ze hun integrale series toch wel aan onderwijs en bibliotheken. De Klavertjesreeks, de AVIreeks van uitgeverij Kluitman, wordt via de speelgoedwinkel verkocht. Die boeken zullen er altijd aantrekkelijk uitzien voor kinderen. Ze worden over het algemeen ook inhoudelijk zeer gewaardeerd door kinderen. Bibliotheken kunnen heel goed zien aan de hand van uitleencijfers welke boeken kinderen wel en niet aantrekkelijk vinden. Uitleencijfers geven ook een goed idee van de waardering van de omslag van boeken. Uiteraard hebben scholen betere mogelijkheden om ook inhoudelijk goede boeken met een iets mindere omslag aan te prijzen aan kinderen. Het eigen enthousiasme van leerkrachten is daarbij doorslaggevend. Zelf kinderboeken lezen is daarom noodzakelijk. 18 De praktijk heeft geleerd dat een MLP alleen werkt als alle materialen frontaal geplaatst zijn en er aantrekkelijk uitzien. Experimenten met een deel van de collectie op de traditionele manier in de kast geplaatst lieten zien dat die nauwelijks uitgeleend werden. Ook materialen die er niet modern, fris en aantrekkelijk uitzagen werden ondanks een frontale plaatsing niet uitgeleend. 16

17 Andere systemen kunnen een andere indeling hanteren voor de non-fictie. Belangrijk is het overzichtelijk te houden door alleen te werken met hoofdonderwerpen en niet met subcategorieën. Behalve dat dit overzichtelijker is voor de leerlingen met een leeshandicap, past dit ook beter bij een kleinere bibliotheekopstelling zoals de meeste scholen zullen hebben. Bewegwijzering met kleuren Indeling met genrepictogrammen 17

18 Voor de indeling van de fictie kunnen genrestickers gebruikt worden. Voor de non-fictie werkt een kleurenindeling heel goed. Scholen die met Educat werken, hebben al de beschikking over de genrestickers. Scholen die dat niet doen, kunnen zich tot de plaatselijke openbare bibliotheek of het Kenniscentrum Makkelijk Lezen Plein wenden. MLP-sticker Om aan te geven dat materialen in het MLP in de School thuis horen, worden alle MLP-materialen voorzien van de plaatsingssticker met het MLP-logo. Deze stickers zijn te bestellen bij NBD/Biblion19. Materialen voorzien van een MLP-logosticker en een genresticker Aantallen Voor een Makkelijk Lezen Plein-collectie geldt een beperking in aanbod van titels. Het kind moet overzicht houden. Er moet ruimte blijven om de collectie overzichtelijk en frontaal op te stellen. De verhouding tussen het aantal items en de hoeveelheid open ruimte in de MLP-kast of bak is daarbij essentieel. Het materiaal moet niet te strak in de bakken staan. Er moet makkelijk doorheen te bladeren zijn. Van centraal tot klassikaal Om een Makkelijk Lezen Plein in de School te realiseren is het niet nodig de bestaande mediatheek- of bibliotheeksituatie helemaal om te gooien. Binnen een school kan het MLP in de School -concept op verschillende manieren uitgewerkt worden, aansluitend op de bestaande situatie. 19 Te bestellen via de klantenservice van NBD/Biblion, tel of of via 18

19 Scholen voor speciaal basisonderwijs kunnen ervoor kiezen hun hele collectie een MLP-opstelling te geven. Scholen met een grote centrale mediatheek of bibliotheek kunnen de geschikte materialen uit de collectie halen en die samen met nieuw aangeschaft materiaal in een MLP in de School plaatsen. Er kan een MLP-kast of bak bij de leesboeken geplaatst worden en een bij de informatieve collectie. Al deze materialen krijgen een MLP-sticker, zodat ze altijd op de goede plaats teruggezet kunnen worden. Uiteraard kan er ook voor gekozen worden om het MLP-concept toe te passen op onder-, midden- of bovenbouw bibliotheken. Elk lokaal een MLP Het is zeer aan te raden om in elke klas een collectie boeken te plaatsen in een frontale MLPopstelling. Als er in een klas niet veel boeken zijn, kan al het materiaal frontaal geplaatst worden. De kinderen met een leesprobleem krijgen dan toch makkelijk toegang tot de collectie. Omdat deze maar klein is, kunnen ze makkelijk door de bak bladeren en een geschikt boek zoeken. Wanneer de klassencollectie groter is, zouden de MLP-materialen wel apart gezet kunnen worden. Ook dan zal de collectie klein zijn. Een indeling in genre of onderwerp is dan niet nodig. Een MLPsticker wel. Het gebruik van een aparte bak leesboeken en een aparte bak informatieve boeken is wel handig. Alhoewel het voor de leesplezierbevordering niet uitmaakt of kinderen fictie of non-fictie lezen, is het voor de kinderen wel makkelijker als fictie en non-fictie gescheiden staan. Ze kunnen dan gerichter zoeken naar een boek in hun belangstellingssfeer. Als een lokaal ruimte genoeg heeft, kan een boekenhoek ingericht worden met zit- of ligelementen. De browsebakken kunnen als afscheiding dienen Zie bijlage 7: Meubels, de ontwerpen van Constant Vergeer. (december 2008) 19

20 De criteria De selectiecriteria voor het materiaal voor het Makkelijk Lezen Plein zijn tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de doelgroep van ouders en leerkrachten in de klankbordgroep van de SBH. Daarnaast heeft het contact met dyslexiespecialisten en de doelgroep zelf tot aanscherping van de criteria geleid. Inmiddels is er een jarenlange ervaring met MLP s. Daar hebben de criteria hun geldigheid bewezen. Uiteraard kan elk school haar eigen keuzes maken voor hoeveelheid en soorten materiaal in overeenstemming met haar financiële en ruimtelijke mogelijkheden. Bij de inrichting van een Makkelijk Lezen Plein moet kritisch gekeken worden naar de bestaande collectie. Leesbevordering werkt vooral met eigentijdse materialen. Voor veel scholen zal dit betekenen dat de bestaande collectie eerst gesaneerd moet worden en daarna aangevuld. De plaatselijke bibliotheek en het Kenniscentrum MLP hebben daarvoor de beschikking over advieslijsten. De selectiecriteria21 Algemeen criterium Op een MLP staan de materialen frontaal opgesteld in bakken of op schuine leggers. De kinderen kunnen zo een keuze maken op basis van de voorkant. De voorkanten van al het materiaal moeten er daarom aantrekkelijk en informatief uitzien. De selectiecriteria worden per materiaalsoort behandeld in de volgorde: kijken, luisteren, lezen. Het kijk- en luistermateriaal DVD s Verfilmde leesboeken Kinderen met een leesprobleem hebben vaak heel wat negatieve leeservaringen opgedaan. Het is noodzakelijk die negatieve neerwaartse spiraal om te buigen in positieve richting. Hun belangstelling voor boeken moet weer gewekt worden. Hierbij kunnen DVD s van verfilmde leesboeken een rol spelen. Door naar deze films te kijken zien niet-lezers dat de inhoud van boeken spannend kan zijn. De boeken waar de verfilmingen op gebaseerd zijn, zijn meestal te moeilijk zijn om te lezen. Het is daarom zaak de DVD s alleen te gebruiken als middel om interesse te wekken. Kinderen met een leesprobleem zou bijvoorbeeld toegestaan kunnen worden een verfilmd leesboek te gebruiken voor een boekbespreking. Ze krijgen met het verfilmde leesboek toegang tot leeftijdsadequate verhalen. Soms kan dit ertoe leiden dat ze naar het gewone boek gaan. Dit is echter niet iets wat afgedwongen moet worden. Voor sommige scholen zal het opnemen van verfilmde leesboeken op het MLP in de School geen optie zijn. Voor dit materiaal kunnen kinderen verwezen worden naar het MLP in de Openbare Bibliotheek. 21 Zie bijlage 4: Deze bevat een lijst van selectiecriteria voor de aanschaf van MLP-materialen 20

21 Informatieve DVD s Scholen zouden wel kunnen overwegen informatieve DVD s in hun MLP-collectie op te nemen. Aangezien veel informatieve boeken qua inhoud en vormgeving ongeschikt zijn voor kinderen met een leesprobleem, kunnen informatieve DVD s hen toegang geven tot informatie. Met name de Ooggetuigen DVD-reeks is geschikt en ook heel acceptabel geprijsd. Zwakke lezers hebben meer aan informatieve DVD s dan aan te moeilijke boeken waarin ze alleen plaatjes kijken. Daarin doen ze geen nieuwe taal op en door naar een informatieve DVD te kijken wel. De criteria waaraan dit materiaal moet voldoen zijn: het materiaal moet Nederlands gesproken zijn, zodat er geen ondertitels gelezen hoeven te worden het taalgebruik moet geschikt zijn voor kinderen tussen de acht en twaalf jaar het materiaal moet voldoende informatief zijn, zodat het gebruikt kan worden voor werkstukken en spreekbeurten het materiaal moet qua inhoud aansprekend vormgegeven zijn Internet Internet wordt steeds belangrijker als informatiebron voor kinderen. Ook kinderen met een leesprobleem kunnen hier goed mee uit de voeten. Mocht het lezen van de internetteksten problemen opleveren, dan kan een voorleesprogramma uitkomst bieden. Met een voorleesprogramma kunnen delen in digitale teksten geselecteerd worden. De computer leest die tekst dan voor. Scholen zouden hun computers standaard kunnen uitrusten met een goede voorleesstem22. Sommige sites, zoals Google en zijn uitgerust met het voorleesprogramma BrowseAloud. Dit programma moet eenmalig via de link op de site op de eigen computer gedownload worden. Daarna werkt het BrowseAloud op elke site die uitgerust is met BrowseAloud. Groot voordeel van BrowseAloud is de meebewegende cursor bij het voorlezen. Uiteraard is het binnen de school niet noodzakelijk internetcomputers op een MLP te hebben staan. Het gebruik van computers vergroot de mogelijkheden voor zwakke lezers echter wel. Het is goed te weten welke eisen er aan internetsites gesteld moeten worden om ze geschikt te maken voor gebruik door kinderen met een leesprobleem. Op het intranet zou een favorietenmap makkelijk lezen gemaakt kunnen worden met daarin alle geschikte sites voor de betreffende leerlingen. Internet voor sbo Om het internet een waardevolle aanvulling te laten zijn op het MLP, is het belangrijk op de internetcomputer een overzicht te plaatsen van relevante sites voor kinderen met een leesprobleem. De belangrijkste is tegenwoordig Internetspeurtocht geheten. Een school kan een abonnement nemen op deze site. Op Internetspeurtocht zijn sites bij elkaar gebracht die beoordeeld zijn op geschiktheid voor kinderen met een leerprobleem. Hoe hoger het toegekende cijfer hoe beter de site geschikt is voor kinderen met een leesprobleem. De sites die via worden benaderd, kunnen voorgelezen worden met het voorleesprogramma Deskbot. Veel sites zijn voorzien van verschillende verwerkingsvormen en van werkbladen op verschillende niveaus van verwerking. Makkelijk Lezen Plein kan gebruikt worden om kinderen te motiveren tot lezen. Kinderen kunnen onder de eigen voornam of onder ene nickname tips insturen via de site van boeken die ze gelezen hebben en leuk vonden en ze kunnen tips van andere kinderen lezen. Ook vinden ze in het 22 Geschikte voorleesstemmen zijn bijvoorbeeld Deskbot, dat gratis is te downloaden van internet, of een betaalde voorleesstem als EasyTutor of een voorleesprogramma dat gebruik maakt van Realspeak-stemmen, zoals TextAloud. Om met voorleesstemmen te kunnen werken moet de schoolcomputer over een geluidskaart en koptelefoon beschikken. Voor meer informatie zie: 21