Handleiding voor het opzetten van een Makkelijk Lezen Plein voor kinderen Nanda Geuzebroek

Transcriptie

1 Handleiding voor het opzetten van een Makkelijk Lezen Plein voor kinderen Nanda Geuzebroek

2 2

3 INHOUDSOPGAVE 3 1. Inleiding 5 2. De doelgroepen De dyslectische doelgroep De allochtone doelgroep Concentratieproblemen zoals AD(H)D Visueel, auditief en verstandelijk gehandicapten De leeftijdsbegrenzing Uitgangspunten Aantallen Grote en kleine collecties De criteria De selectiecriteria in het algemeen De grotere bibliotheek De kleinere bibliotheek De selectiecriteria voor de jeugdcollectie van het MLP Het kijk- en luistermateriaal (video en DVD) Het kijk- en luistermateriaal (cd-rom s) Het kijk- en luistermateriaal (internet) Het luistermateriaal Gesproken boeken van de FNB Voorlezen Het luister- en leesmateriaal Het leesmateriaal o Fictie o Hulpbronnen o Het kijk- en leesmateriaal (strips) o Non-fictie Het speelleermateriaal Materiaalkeuze voor ouders en leerkrachten De inrichting Deskundigheidsbevordering Samenwerkingsverbanden De collectie Digitale samenwerking Regionale samenwerking De rol van de MLP-specialist binnen de regionale samenwerking Onderwijsbegeleidingsdienst Balans regionaal 3

4 7. Promotie Promotionele activiteiten voor kinderen Groepsontvangsten Informatiebijeenkomsten Website Netwerken 8. Financiën Personele bezetting Taken rond de inrichting en uitvoering van een MLP Extra kosten van een MLP Kostenposten voor een inrichting van een MLP Klein budget Groot budget Kosten voor de collectie Promotiekosten Aanvraagtips Bijlagen 38 Bijlage 1 Plan van aanpak Bijlage 2 Activiteitenschema Bijlage 3 Wisselcollectie Bijlage 4 Voorbeelden van criteria voor makkelijk lezen boeken Bijlage 5 Richtlijnen voor de beoordeling en productie van cd- en DVD-rom s Bijlage 6 Makkelijk lezen criteria van Barrington Stoke Bijlage 7 Aanschafcriteria bij elkaar Bijlage 8 Voorbeeld inrichting lowbudget MLP Bijlage 9 Lijst met geschikte hulpmiddelen Bijlage 10 Voorbeeld groepsontvangst (grotere bibliotheek) Programma Begeleiding Afronding Bijlage 11 Voorbeeldtekst voor folder of brochure Bijlage 12 Lijst met websites rond makkelijk lezen Fondsenwerving 4

5 1. Inleiding De laatste jaren valt er binnen de Openbare Bibliotheken een verschuiving waar te nemen van een aanbodgerichte naar een vraaggerichte instelling.1 Onder invloed van de maatschappelijke ontwikkelingen, krimpende budgetten, een grote toename van de hoeveelheid informatie, het opkomen van alternatieve informatiedragers als video, cd en cd-rom, was men genoodzaakt zich te bezinnen op selectiecriteria voor de bestaande collecties. Daarbij werd vooral de vraag gesteld voor wie de Openbare Bibliotheek nu eigenlijk haar collectie samenstelde en wat het gebruikerspubliek voor eisen stelde aan de collectie. Om deze vraag te beantwoorden werden gebruikersonderzoeken gedaan en contact gelegd met vertegenwoordigers van de verschillende klantgroepen. Daarmee kwamen ook de moeilijklezenden als doelgroep naar voren. Uit onderzoek van de OECD blijkt dat de leesvaardigheid van vier miljoen Nederlanders te wensen overlaat2. Zij vormen de grote groep slechtlezenden die uit de boot dreigen te vallen in de huidige informatiemaatschappij, omdat zij zonder extra voorzieningen afhankelijk zijn van gesproken informatie, met name van de televisie. Onder deze groep vallen autochtone en allochtone functioneel analfabeten, verstandelijk gehandicapten, maar ook de grote groep mensen die na het beëindigen van hun schoolloopbaan nooit meer lezen, waardoor ze de vaardigheid van het begrijpend lezen verloren zijn. Openbare bibliotheken spelen voor velen een belangrijke rol als informatievoorziend bedrijf. De Openbare Bibliotheek is een laagdrempelige instelling. Het is echter een illusie te denken dat de bibliotheek een grote rol kan spelen voor deze groep, omdat: geschreven informatie te lastig is voor deze groep, ze niet uit een cultuur/milieu komen waarin bibliotheekbezoek een vanzelfsprekend iets is, de samenstelling van de groep zeer divers is, de groep niet als groep bestaat en daardoor niet bereikt kan worden. Alleen voor groepen die via derden bereikbaar zijn, zou iets gedaan kunnen worden. Hierbij valt te denken aan groepen allochtone nieuwkomers. Een groep moeilijklezenden waarvoor de openbare bibliotheek wel degelijk iets kan doen, wordt gevormd door de kinderen met leesproblemen. Zij zijn als groep heel makkelijk te bereiken via het onderwijs. Zij worden dagelijks geconfronteerd met lezen. Daardoor vormen ze een groep die nog niet verloren is voor het lezen. Het is zaak ervoor te zorgen dat dit ook niet gebeurd. 1 Commissie Strategie-ontwikkeling, Op weg naar Strategie van de openbare bibliotheken in Nederland. Eerste fase: Den Haag, Nederlands Bibliotheek en Lectuur Centrum,

6 Kinderen met leesproblemen vinden lezen vaak niet leuk, omdat dit van hen een te grote inspanning vraagt. Zij moeten echter wel voldoen aan de eisen die het onderwijs stelt: werkstukken maken, spreekbeurten houden en boeken lezen. Door deze groep een op hun behoeften toegesneden collectie te bieden, krijgen zij de mogelijkheid aan al deze eisen te voldoen. Om later te kunnen meedoen in de moderne informatiemaatschappij, is het belangrijk de kinderen aan het lezen te krijgen. Daarvoor heeft de Openbare Bibliotheek alle middelen en kennis in huis om hierin een rol van betekenis te spelen. Dat er behoefte is aan een dergelijke collectie wordt door de praktijk bevestigd. In de Stadsbibliotheek Haarlem (hierna te noemen SBH) is sinds september 2002 een collectie voor kinderen met leesproblemen ingericht, het Makkelijk Lezen Plein. Uit reacties van klanten, maar ook uit de uitleencijfers, blijkt het MLP in een grote behoefte te voorzien. Het inrichten van een Makkelijk Lezen Plein vraagt natuurlijk ook om nieuwe kennis en deskundigheid. Een Makkelijk Lezen Plein moet binnen de bestaande budgetten mogelijk zijn. Dit vraagt om een goede organisatie en om samenwerking. Door samen te werken met andere bibliotheken wordt het mogelijk gezamenlijk kennis binnen te halen en te delen. Ook op collectieniveau kan een uitwisseling plaatsvinden. Wat dat betreft heeft het Makkelijk Lezen Plein de wind mee. De vorming van basisbibliotheken maakt het mogelijk dat er in elke bibliotheek een vorm van een Makkelijk Lezen Plein-voorziening komt. Door een regionale samenwerking hoeft de inrichting van een Makkelijk Lezen Plein niet beperkt te blijven tot de bibliotheken in de grote steden. Net zoals er in de grote steden één vestiging zal zijn waar de deskundigheid zit, die de inrichting, de coördinatie en de deskundigheidsbevordering voor haar rekening neemt en die bereikbaar is voor vragen van informatiemedewerkers, zo zal er binnen de basisbibliotheekstructuur een bibliotheek aangewezen kunnen worden die deze taken op zich neemt. Naast deze regionale samenwerking is een landelijke samenwerking noodzakelijk om elke bibliotheek aan een MLP-voorziening te helpen. Het wiel moet niet telkens opnieuw uitgevonden worden. Uitwisseling van gegevens via internet biedt vele mogelijkheden. De websites van bibliotheken, van PBC s en van de VOB kunnen gebruikt worden om informatie door te spelen aan collega s en aan klanten. Op de website van het Makkelijk Lezen Plein Haarlem, is veel informatie te vinden voor bibliothecarissen. 6

7 2. De Doelgroepen In het algemeen kan gezegd worden dat de doelgroep van een Makkelijk Lezen Plein gevormd wordt door kinderen met een leesprobleem. De groep kinderen met een ernstig leesprobleem bedraagt 10% van het totaal aantal kinderen. De grootste doelgroep van het Makkelijk Lezen Plein wordt gevormd door dyslectici, kinderen voor wie Nederlands niet de moedertaal is en kinderen met concentratieproblemen zoals ADHD. Daarna volgt de groep kinderen met een visuele, auditieve of verstandelijke handicap. De dyslectische doelgroep Dyslexie is een aangeboren leerstoornis waarbij het kind ondanks een normale intelligentie grote moeite heeft met lezen en schrijven. Lezen en schrijven worden niet goed geautomatiseerd en zullen daardoor een leven lang problemen geven. Gelukkig dringt steeds meer het besef door dat ook deze kinderen zich moeten kunnen redden in onze informatiemaatschappij. Het onderwijs geeft deze kinderen steeds meer de mogelijkheid hun handicap te compenseren door gebruik te maken van daarvoor geëigende middelen. Een Makkelijk Lezen Plein kan hierbij een grote rol spelen door aangepast materiaal te bieden. Daarnaast kan voorlichting gegeven worden over de beschikbare ict-hulpmiddelen die lezen en schrijven makkelijker maken.3 Een Makkelijk Lezen Plein is daarmee meer dan alleen een verzameling materialen. De allochtone doelgroep Uiteraard verschilt de problematiek van de allochtone kinderen van die van de andere doelgroepen. De andere doelgroepen hebben alle een fysiek probleem dat de leesstoornis veroorzaakt. De allochtone kinderen hebben te kampen met een achterblijvende taalontwikkeling. Door de korte lengte van de zinnen en de eenvoudigere woordkeus zullen de oudere allochtone kinderen zich goed kunnen redden met de materialen van het MLP. Concentratieproblemen zoals AD(H)D Concentratieproblemen zoals AD(H)D geven leesbeperkingen. Veel makkelijk lezen materiaal is wegens de korte lengte en de eenvoudige verhaallijn geschikt voor kinderen die met concentratieproblemen worstelen. Ook audiovisuele materialen als video en cd-rom zijn geschikt vanwege de sterke zintuiglijke prikkeling die ervan uitgaat. Veel kinderen met ADHD hebben ook last van een ander leerprobleem. Vaak is dat dyslexie. 3 Zie bijlage 9: lijst met geschikte hulpmiddelen 7

8 Visueel, auditief en verstandelijk gehandicapten De groep visueel gehandicapten betreft momenteel voor de meeste bibliotheken een kleine groep. Hun belangen - en ook die van dyslectici - zijn in goede handen bij de Blindenbibliotheken, tegenwoordig Anderslezenbibliotheken geheten. Het ligt in de bedoeling om binnen afzienbare termijn de uitleen van de materialen van de Blindenbibliotheken via de Openbare Bibliotheken te laten lopen. Dat zal een aanzienlijke vergroting van de gesproken boekencollectie van de Openbare Bibliotheken betekenen. De MLP-collectie zal daarmee een welkome aanvulling krijgen.4 De meeste bibliotheken zullen weinig verstandelijk gehandicapten in hun klantenkring hebben. De behoeften aan leesmateriaal van verstandelijk gehandicapten zijn divers. Vaak weten de begeleiders van deze groep goed wat hun cliënt wil. Ze kunnen zich vaak redden met platenboeken rond hun specifieke belangstellingsgebied. Ook prentenboeken kunnen goede diensten bewijzen. Van het Makkelijk Lezen Plein kunnen de gesproken boeken gebruikt worden. Het gesproken tijdschrift Zet m op is speciaal voor jongeren met een verstandelijk handicap in de leeftijd van 10 tot 20 jaar gemaakt. Voor de groep met een auditieve beperking geldt hetzelfde. Ook dit zal voor de meeste bibliotheken geen of een beperkte doelgroep zijn. Materialen voor deze groepen moeten alleen aangeschaft worden als er een duidelijk samenwerkingsverband is met een instituut in het verzorgingsgebied van de bibliotheek. De materialen blijven anders in de kast staan. Leeftijdsbegrenzing De leeftijdsbegrenzing van een Makkelijk Lezen Plein heeft als ondergrens 8 jaar en als bovengrens 13 jaar. De ondergrens van 8 jaar heeft te maken het verschil in mentale ontwikkeling en het technisch leesniveau van kinderen met een leesprobleem. In groep drie hebben deze kinderen ondanks extra begeleiding aan het eind van het schooljaar niet het gewenste AVI-niveau bereikt. In groep vier raken ze nog verder achterop. Het leesmateriaal dat ze aankunnen heeft een te laag AVI-niveau voor hun geestelijke ontwikkelingsniveau. Het is immers geschreven voor kinderen in groep 3. Kinderen met een leesprobleem in groep 4 krijgen dus behoefte aan leesmateriaal op een laag AVI-niveau en op een inhoudelijk niveau dat meer aansluit op hun mentale ontwikkeling. De bovengrens van 13 jaar is gekozen vanwege het feit dat veel brugklasleerlingen nog Bboeken lezen en dat dit ook wordt toegestaan op scholen voor voortgezet onderwijs. 4 Voorwaarde is wel dat er een goede oplossing komt voor het Daisy-spelerprobleem. Zie blz

9 3. Collectie De doelgroep van het Makkelijk Lezen Plein bestaat uit kinderen die moeite hebben met lezen. Dat vraagt om een specifieke collectie die deze kinderen toegang geeft tot informatie en hen tot lezen stimuleert. Voor het samenstellen van een effectieve collectie zijn een aantal uitgangspunten geformuleerd. Uitgangspunten5 Een belangrijk uitgangspunt is dat het deze kinderen veel moeite kost geschreven teksten tot zich te nemen. Uitgeweken moet worden naar andere vormen van informatievoorziening, nl. de visuele en auditieve bronnen. Moeilijklezende kinderen lezen minder dan andere kinderen. Ze lopen daardoor het risico van een taalontwikkelingsachterstand. Het is daarom belangrijk dat ze zoveel mogelijk goed gestructureerde taal tot zich nemen. Ook hiervoor kunnen visuele en auditieve materialen goede diensten bewijzen. Het derde uitgangspunt is dat er zoveel mogelijk vormen van informatieoverdracht opgenomen moeten worden die aansprekend zijn voor deze kinderen. Dit betekent de aanschaf van zoveel mogelijk cd-rom s, DVD s en video s. Kinderen maken een keus op grond van het uiterlijk van het boek. Het materiaal moet er dus aantrekkelijk, modern en informatief uitzien. De collectie moet beperkt zijn. Het aanbod moet overzichtelijk blijven, anders raken de kinderen gauw het overzicht kwijt en gaan ze zonder materialen naar huis. Er moet een balans zijn tussen het aantal items en de open ruimte in de kast om de collectie er toegankelijk uit te laten zien. Een ander uitgangspunt is dat kinderen met een leesprobleem niet uit zichzelf naar de bibliotheek komen. De ouders en leerkrachten van met name dyslectische kinderen zijn daarentegen juist extra gemotiveerd. Voor hen zal dus ook materiaal op het MLP te vinden moeten zijn met informatie over leesproblemen en de aanpak daarvan. Kinderen met leesproblemen moeten gestimuleerd worden tot lezen. Om kinderen aan het lezen te krijgen zal een MLP inhoudelijk aantrekkelijk leesmateriaal moeten bevatten. Anders gezegd: het MLP moet boeken bevatten die kinderen leuk vinden. Dit is een heel belangrijk uitgangspunt. Van het officiële makkelijk lezen-materiaal moeten alleen de aantrekkelijke titels opgenomen worden. Daarnaast moet gezocht worden naar andere aantrekkelijke leesmaterialen. De titellijst van de SBH kan hierbij goede diensten verlenen. Om kinderen aan het lezen te krijgen is het belangrijk ouders 5 In 2002 is het eerste MLP in Nederland ingericht in de Stadsbibliotheek Haarlem. Om tot een goede aansluiting te komen van het MLP op de diverse doelgroepen is een klankbordgroep opgericht waarin vertegenwoordigers van de verschillende doelgroepen zitting hadden: leerkrachten uit het gewone en uit het speciaal basisonderwijs, remedial teachers, mensen van de onderwijsbegeleidingsdienst en ouders van kinderen met een leesprobleem. In een aantal brainstormbijeenkomsten zijn o.a. de uitgangspunten voor de inrichting en de collectie geformuleerd. 9

10 goed voor te lichten over hun rol hierin. De richtlijnen van Tom Braams zijn hiervoor een goede leidraad.6 Aantallen Voor het Makkelijk Lezen Plein geldt een beperking in aanbod van titels. Het kind moet overzicht kunnen houden. Er moet ruimte blijven om de collectie overzichtelijk en frontaal op te stellen. In de klankbordgroep van het MLP van de Stadsbibliotheek Haarlem werd een grens geformuleerd van maximaal 1000 items voor de hele collectie. Dit was een tamelijk willekeurig getal. In praktijk bleek deze echter wel te kloppen. Een collectie groter dan 1000 exemplaren wordt te onoverzichtelijk. De iets minder prominent opgestelde onderdelen blijven in de kast staan. Belangrijker dan het aantal is de verhouding tussen het aantal items en de hoeveelheid open ruimte in de MLP-kast. Het materiaal moet niet te strak in de bakken staan. Er moet makkelijk doorheen te bladeren zijn. Er moet ruimte overblijven om materialen rechtop te zetten. Met het al aanwezige materiaal zal elke bibliotheek ook de kleine al gauw een MLPcollectie van 250 tot 300 titels kunnen samenstellen. De grootste tekorten zullen waarschijnlijk te zien zijn in de gesproken boeken en in de informatieve video s en DVD s. Hiervoor zouden wisselcollecties samengesteld kunnen worden door de PBC s of zouden filialen binnen een grote stadsbibliotheek of een basisbibliotheek regelmatig onderdelen van hun collectie kunnen ruilen. Het is dan dus belangrijk om centraal te collectioneren en voor de verschillende vestigingen of filialen andere titels aan te schaffen. Belangrijk is dat in een dergelijke constructie de verschillende vestigingen hetzelfde indelingssysteem hanteren. Anders wordt het rouleren administratief een onmogelijke aangelegenheid. Als een bibliotheek geen 300 items bijeen kan brengen, wil dat niet zeggen dat het idee van het inrichten van een Makkelijk Lezen Plek of -Punt maar vergeten moet worden. Het is beter wat er voorhanden is bij elkaar te zetten dan het verspreid in de kast te laten staan. Een frontale plaatsing is daarbij wel noodzakelijk. Grote en kleine collecties Een grote bibliotheekvestiging kan het hele scala aan makkelijk lezen materiaal opnemen. De collectie kan de volgende onderdelen omvatten: fictie en non-fictie boeken, informatieve video s, verfilmde boeken, voorleesboeken, speelleermaterialen, cd-rom s, oefenmaterialen, folders, tijdschriften en kleine volwassencollectie. Een kleine bibliotheek moet keuzes maken. Uit de bestaande collectie zullen de volgende materialen genomen kunnen worden: ml-boeken en andere geschikte fictie (zie titellijsten SBH) geschikte non-fictie boekmaterialen 6 Zie Tom Braams, De biep en dyslexie, in Makkelijk Lezen Plein, Symposiumbundel 2003, Nanda Geuzebroek (red.), interne publicatie SBH, Dit artikel is ook te vinden op de website van de VOB, onder de knop makkelijk lezen. Op staan diverse tips voor ouders en richtlijnen over hoe ouders hun kind aan het lezen kunnen krijgen. Ook op de website van de praktijk van Tom Braams staan veel goede tips voor ouders en kinderen: onder de knop Praktische informatie en onder de knop Kinderen. 10

11 Disneystrips Voorleesboeken. Dit onderdeel kan ook vervangen worden door een goede voorlichting aan ouders. De voorleesboeken kunnen dan uit de gewone kast gehaald worden. Een paar relevante titels voor volwassenen uit de Siso-rubriek 464 (leerproblemen). Van de volgende materialen zullen er meestal slechts enkele exemplaren aanwezig zijn. Het verdient aanbeveling deze aan te vullen. In volgorde van belangrijkheid gaat het om: informatieve video s en DVD s gesproken boeken cd-rom s met taalspelletjes en oefenprogramma s voor lezen, spelling, topografie en tafels. verfilmde boeken Op een klein MLP mogen de volgende tijdschriften niet ontbreken: Balans Belang voor de ouders Donald Duck en eventueel ZO zit dat, Tina en de Penny. Een folderrek moet aanwezig zijn. Hierin moeten folders (en artikelen) opgenomen worden over de Anderslezenbibliotheken, rond leerproblemen als dyslexie, over hulpmiddelen zoals IRISPen II en de folders van oudervereniging Balans. En natuurlijk de eigen flyer met informatie over het MLP. Een vestiging met veel allochtone kinderen kan ook combinatieleesmateriaal bevatten. De criteria De selectiecriteria voor het materiaal voor het Makkelijk Lezen Plein zijn tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de doelgroep van ouders en leerkrachten in de klankbordgroep van de SBH. Daarnaast heeft het contact met dyslexiespecialisten tot aanscherping van de criteria geleid. In dit hoofdstuk komen eerst de criteria die voor de hele collectie gelden aan bod, daarna de criteria voor de diverse materiaalsoorten.7 Alle materiaalsoorten worden besproken. Uiteraard kan elk MLP zijn eigen keuzes maken in overeenstemming met zijn financiële en ruimtelijke mogelijkheden. Verderop worden suggesties gedaan om deze keuze te vergemakkelijken. De selectiecriteria in het algemeen Op een MLP staan de materialen zoveel mogelijk frontaal opgesteld in bakken of op schuine leggers. De kinderen kunnen zo een keuze maken op basis van de voorkant. De voorkanten van al het materiaal moeten er daarom aantrekkelijk en informatief uitzien. 7 Zie bijlage 7: Deze bevat een werklijst voor de aanschafmedewerker met selectiecriteria voor de aanschaf van MLP-materialen 11

12 De grotere bibliotheek Een grotere bibliotheek kan een selectie maken uit geschikt materiaal dat op de jeugdafdeling aanwezig is. Selecteren is belangrijk, omdat de Makkelijk Lezen Plein-collectie beperkt moet blijven, zodat de kinderen door de bomen het bos blijven zien. Voor de non-fictie is het daarom raadzaam alleen de meest populaire onderwerpen op te nemen. Voor de fictie worden alleen de meest gevraagde thema s opgenomen. Dubbele exemplaren kunnen achterwege blijven. De kleinere bibliotheek In kleinere bibliotheken of filialen zal al het geschikte materiaal bij elkaar gezet kunnen worden. De selectiecriteria voor de jeugdcollectie van het MLP De selectiecriteria worden per materiaalsoort behandeld in de volgorde: kijken, luisteren, lezen, doen. Het kijk- en luistermateriaal Video s en DVD s Video s en DVD s zijn belangrijk materiaal om op een Makkelijk Lezen Plein op te nemen. De criteria waaraan dit materiaal moet voldoen zijn: het materiaal moet Nederlands gesproken zijn, zodat er geen ondertitels gelezen hoeven te worden het taalgebruik moet geschikt zijn voor kinderen tussen de acht en dertien jaar het materiaal moet voldoende informatief zijn, zodat het gebruikt kan worden voor werkstukken en spreekbeurten het materiaal moet qua inhoud aansprekend vormgegeven zijn voor verfilmde leesboeken geldt dat ze geschikt moeten zijn voor het maken van een boekbespreking. Het verdient aanbeveling naast de verfilming ook het boek op te nemen in de collectie, zodat het kind het boek kan tonen bij een mondelinge boekpresentatie.8 CD-rom s Er zijn diverse soorten cd-rom-materialen die geschikt zijn om op het MLP te plaatsen: taal- en rekenspelletjes cd-rom s van kinderboeken 8 Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling het kind te pushen ook het boek te lezen. Dit werkt meestal alleen het tegenovergestelde effect in de hand. 12

13 informatieve programma s oefenprogramma s voor spelling oefenprogramma s voor lezen oefenprogramma s voor tafels oefenprogramma s voor topografie Oefenprogramma s voor rekenen en topografie moeten opgenomen worden voor de dyslectische doelgroep. Dyslexie geeft ook vaak problemen bij de automatisering van de tafels. Bij het leren van topografie speelt hetzelfde. Daarbij is nog een extra handicap dat plaatsnamen geen betekenis hebben. Het zijn losse woorden zonder context. Veel geografische namen gedragen zich niet volgens de gangbare spellingsregels. Dit alles bij elkaar maakt het erg moeilijk voor dyslectici topografische namen te leren en te onthouden. De criteria waaraan deze materialen moeten voldoen worden hieronder opgesomd.9 Voor al deze soorten geldt het selectiecriterium dat ze spraakondersteund moeten zijn. Als er geschreven taal gebruikt wordt in een computerspel of oefenprogramma, moet deze ook altijd voorgelezen worden. Het materiaal moet Nederlands gesproken zijn. Sommige Vlaamse cd-rom s met een te nadrukkelijke Vlaamse uitspraak en woordkeus zijn daardoor voor Nederlandse bibliotheken ongeschikt. Het materiaal moet niet kinderachtig zijn. Dit geldt voor de inhoud, de vormgeving en voor de ondersteunende stem. Het materiaal moet intuïtief goed te gebruiken zijn. De navigatie moet vanzelfsprekend zijn en gebruik maken van symbolen in plaats van taal. Er is een begin gemaakt met het beoordelen van cd-rom s op geschiktheid voor kinderen met een leesprobleem. Er zijn criteria opgesteld door Mieke Starmans van de voormalige Werkgroep Makkelijk Lezen10. Het samenstellen van een verantwoorde collectie is een tijdrovende bezigheid, omdat eigenlijk alles zelf beoordeeld moet worden. Uitwisselen van ervaringen op dit gebied tussen bibliotheken onderling is zeer zinvol. Er zijn weinig cd-rom s die aan alle criteria voldoen. Een aantal series zijn echter wel bruikbaar, bijv. de Edurom-serie van Bruna Multimedia. Internet Internet wordt steeds belangrijker als informatiebron voor kinderen. Ook kinderen met een leesprobleem kunnen hier goed mee uit de voeten. Mocht het lezen van de internetteksten problemen opleveren, dan kan de Fluency Leeshulp uitkomst bieden. Hiermee kunnen internetteksten geselecteerd worden, waarna de Leeshulp de geselecteerde tekst vlot voorleest. Om het internet een waardevolle aanvulling te laten zijn op het MLP, is het belangrijk op de internetcomputer een overzicht te plaatsen van relevante sites voor kinderen met een leesprobleem. De volgende criteria voor de keuze moeten daarbij gehanteerd worden11: de site moeten informatief zijn of, er moeten educatieve spelletjes op te vinden zijn, of 9 Zie bijlage 4 Richtlijnen voor de beoordeling en productie van cd- en dvd-rom s Mieke Starmans-van Haren, Makkelijk Lezen in vogelvlucht, Leesgoed, 28e jaargang 2001, nr Een overzicht van relevante sites voor de MLP-internetcomputer is te vinden op

14 de site moet oefenprogramma s voor spelling, tafels en topografie bevatten. de site moet een heldere, intuïtieve navigatie hebben de lay-out moet rustig en duidelijk zijn het lettertype moet geschikt zijn voor dyslectici Het luistermateriaal Gesproken boeken Gesproken boeken geven moeilijklezenden toegang krijgen tot de leef/leeswereld waarin kinderen zonder leesprobleem zich kunnen begeven. Ze zijn in staat populaire kinderboeken zelf te lezen. Het is van groot belang dat kinderen met een leesprobleem gewone jeugdboeken kunnen beluisteren. Op die manier werken ze aan hun taalontwikkeling. Gesproken boeken moeten uitsluitend voor het plezier gelezen worden. Kinderen moeten niet gedwongen worden het boek erbij te nemen en het mee te lezen. Bij de luistermaterialen doen zich een paar knelpunten voor: Er is slechts een gering aanbod aan gesproken boeken op CD. Gesproken materialen in Daisy-rom-formaat vragen om speciale afluisterapparatuur:de Daisy-speler. Dit is nogal een kostbaar apparaat. De bibliotheek zal er zelf maar een gering aantal kunnen aanschaffen. Klanten, die geen recht hebben op vergoeding van de Daisy-speler door de ziektekostenverzekeraar, zullen niet zo gauw zo n apparaat kopen. Oplossing daarvoor is het afluisteren via een MP3-speler. Hiervoor moet een programma van internet gedownload worden. Het boek kan naar de computer gekopieerd, waarna het op een MP3-speler te zetten is.12 De vormgeving van sommige van de in omloop gebrachte boeken op band is niet geschikt voor kinderen met een leesprobleem. Alle voorkanten zien er hetzelfde uit: een gekleurd vlak met als titel gesproken boek. Op een dergelijke manier vormgegeven materiaal kan dus eigenlijk niet opgenomen worden in een MLPcollectie. Eenvoudigweg een kleurenkopie maken van het boekmateriaal is een illegale, maar vaak gevolgde oplossing. Opname van dit materiaal in de collectie vraagt dus om creatieve oplossingen voor het vormgevingsprobleem.13 Een ander knelpunt is dat gesproken boeken meestal op neutrale wijze worden voorgelezen. Gedachte daarachter is dat kinderen daardoor zo optimaal mogelijk zelf de tekst kunnen invullen en interpreteren. Kinderen willen echter spannend voorgelezen boeken. Het is niet voor niets dat de gesproken boeken van de commerciële uitgevers die door professionele acteurs worden voorgelezen, zo gretig aftrek vinden. Gesproken boeken van de FNB Er is echter een oplossing van het schaarsteprobleem aan gesproken boeken in de vorm van de service van de gezamenlijke blindenbibliotheken, de FNB, de NLBB, de LSB en de CBB, die 12 Hoe dit precies in zijn werk gaat is te lezen op Met ingang van 1 januari 2004 zijn er alleen nog maar Daisy-roms te bestellen via de NBD. Hierbij is het probleem opgelost. De Daisy-roms zijn voorzien van een afbeelding van de omslag van het boek

15 ook is opengesteld voor kinderen met dyslexie of een motorische handicap. Door klanten voorlichting te geven over deze dienst14, of door via de eigen website of internetservice de mogelijkheid te bieden door te linken naar de Anderslezenbibliotheken, kan de eigen collectie met de hele collectie van de blindenbibliotheken uitgebreid worden, zowel met een fictie- als een non-fictiecollectie. Sinds 1 januari 2004 is al het gesproken materiaal van de blindenbibliotheken omgezet naar CD-rom in het zgn. Daisy-formaat. Deze CD-rom s zijn alleen te beluisteren met een Daisyspeler. Visueel en motorisch gehandicapten en dyslectici kunnen de Daisy-speler via de ziektekostenverzekering aanvragen. Sommige ziektekostenverzekeraars doen moeilijk over de vergoeding van de Daisy-speler.15 Het ligt in de bedoeling dat binnen afzienbare tijd de collectie van de Blindenbibliotheken via de OB s uitgeleend gaan worden. De NBD biedt Daisy-rom s aan. Voorlezen Voorlezen aan kinderen met een leesprobleem is heel belangrijk. Zij moeten minstens tot groep 8 door ouders en leerkrachten voorgelezen worden. Opname van een collectie voorleesboeken op een MLP is daarom belangrijk. Hiervoor kan een eigen selectie gemaakt worden uit de range van jeugdboeken waarvan elke jeugdbibliothecaris weet dat ze populair zijn bij kinderen. Dit kan variëren van de meest actuele hypes tot de klassieke voorleesboeken. Het luister- en leesmateriaal Onder het luister- en leesmateriaal vallen de combinatieleesboeken, ook wel bekend onder de naam boekje-bandje of lezen-luisterenmateriaal. Hier betreft het een uitgave van een makkelijk lezen boek, bijv. een Zoeklichtboek in combinatie met een cassette met het voorgelezen boek. Het voorlezen gebeurt hierbij in een AVI-aangepast tempo waardoor het kind het boek kan meelezen. Dit materiaal moet uitdrukkelijk alleen gebruikt worden met een gedegen begeleiding, anders werkt het averechts en raak je de kinderen ook kwijt voor de gewone gesproken boeken. Als het kind zelfstandig met dit materiaal moet werken, zal het al gauw afhaken met het zelf lezen en naar het voorgelezene gaan luisteren. Omdat het niet een erg stimulerende manier van voorlezen is bij 14 FNB, Centrale Informatie Balie, telefoon De website van de gezamenlijk Anderslezenbibliotheken geeft toegang tot digitale kranten, tijdschriften, vakliteratuur, studie- en schoolboeken. Hiervoor is een dyslexieverklaring nodig. Men betaalt jaarlijks abonnementsgeld van 70 of 90 (met kranten) (2004). Om de beschikking te krijgen over gesproken schoolboeken moet men lid worden van de FNB. Dit kost 90 per jaar. Een dyslexieverklaring is daarbij vereist. Men krijgt ook toegang tot Bij de NLBB, de CBB en de LSB kunnen dyslectici tegen een vrijwillige bijdrage een abonnement nemen op fictie en/of non-fictie. Een dyslexieverklaring is niet nodig. In feite krijgen moeilijklezenden daarmee toegang tot een normale OB-collectie, maar dan in gesproken vorm. De ziektekostenverzekeraars vragen echter wel een dyslexie- (of dokters)verklaring voor de vergoeding van de Daisy-speler. 15 De weigering kan met een sterk argument aangevochten worden. In de Staatscourant van 2 december 2002, nr. 232/pag. 13, staat de regeling voor de vergoeding van de Daisy-speler en Daisy-software. Voor vergoeding van de Daisy-speler komen volgens artikel 26, onderdeel M, subonderdeel 2, in aanmerking: visueel gehandicapten, dyslectici en motorisch gehandicapten. Degenen die de Daisy-speler voor werk of studie nodig hadden kregen een vergoeding in het kader van de wet REA. Deze regeling is in 2003 afgeschaft. Blijft dus staan de vergoeding voor alledaags gebruik en ontspanning. Deze moet in het kader van de AWBZ door de ziektekostenverzekeraar vergoed worden. Aangezien deze regeling makkelijk aan verandering onderhevig is, is het zaak zich altijd eerst bij de FNB te informeren. Zij zijn altijd op de hoogte van de laatste vergoedingsregelingen. 15

16 alleen luisteren, zal het kind ook hier gauw mee stoppen. Het combinatielezen is dus vooral geschikt voor het oefenen van lezen met een remedial teacher.16 Omdat het gecombineerde lezen een één op één begeleiding vraagt, kunnen ouders beter interactief lezen met hun kind volgens de aanwijzingen van Tom Braams e.a.17. Dit materiaal kan wel geschikt zijn voor gemotiveerde allochtone kinderen of volwassenen. Zij krijgen niet alleen het woordbeeld mee, maar ook de uitspraak. Goed gebruikt kan dat combinatieleesmateriaal voor hen dus wel een betekenis hebben. Op dit materiaal moet heel duidelijk aangegeven worden dat het oefenmateriaal betreft. Het leesmateriaal Fictie Het makkelijk lezen medium met de langste geschiedenis zijn de makkelijk lezen boeken. Begin jaren tachtig zijn door de Werkgroep Makkelijk Lezen criteria opgesteld waar leesboeken voor kinderen met een leesprobleem aan moesten voldoen. Boeken die speciaal uitgegeven zijn voor kinderen met leesproblemen en voldoen aan deze criteria krijgen het Makkelijk Lezen Vignet.18 Deze kunnen in principe allemaal opgenomen worden. De criteria zoals die in Nederland bijvoorbeeld door uitgeverij Zwijsen worden toegepast, zijn erg gericht op het technisch lezen. Dit gaat soms ten koste van de spanning van het verhaal. Om kinderen met een leesprobleem aan het lezen te krijgen is het zaak hen spannende boeken aan te bieden. Aantrekkelijkheid van een boek is daarmee het belangrijkste criterium. In Groot-Brittannië houdt de Edinburghse uitgeverij Barrington Stoke19 zich bezig met de uitgave van boeken speciaal voor dyslectische kinderen. Zij werken met consultants, kinderen die een manuscript beoordelen en dat voorzien van commentaar. Meerdere kinderen beoordelen hetzelfde manuscript. Het commentaar van de verschillende consultants komt meestal sterk overeen. Commentaar dat door meerdere consultants is gegeven, wordt met de auteur besproken. De jarenlange ervaring die is opgedaan met het werken met de consultants heeft geleid tot een aantal criteria waaraan makkelijk lezen boeken moeten voldoen.20 Uitgangspunt bij Barrington Stoke is in de eerste plaats het leesplezier van de kinderen. Helaas kunnen deze boeken niet rechtstreeks in het Nederlands vertaald worden. Wat qua spelling en taalgebruik in het Engels voldoet aan de makkelijk lezen criteria, hoeft dat in het Nederlands niet te doen. De serie van Francesca Simons over Stoute Hendrik die uitgegeven werd door Barrington Stoke, is in het Nederlands vertaald en geschikt voor een MLP. Aangezien de doelgroep van het MLP divers is en de leeftijdsgroepen van 8 tot 13 jaar omvatten, moet een MLP-collectie daar ook een afspiegeling van zijn. Er moeten A- en Bboeken staan op AVI-1 tot AVI-9 niveau. Ook niet AVI-beoordeelde boeken kunnen een plek vinden op het MLP. Hulpbronnen 16 Aan het positieve effect van dit materiaal wordt ook in wetenschappelijke kringen getwijfeld. Zie Tom Braams, Dyslexie, een complex taalprobleem, blz Zie noot 4 18 Zie bijlage 5 Voorbeelden van criteria voor makkelijk lezen boeken Zie bijlage 6 Makkelijk lezen criteria van Barrington Stoke 16

17 Gelukkig is het niet nodig zelf elke titel te beoordelen. Er is op dat gebied al veel werk verricht. Hulpmiddelen bij het beoordelen of een boek wel of niet geschikt is, zijn: de Vlaamse Keuzelijst voor moeilijke lezers uit en vooral de nieuwe Makkelijk Lezen Mediagids van Hierin staat een beoordeling van leesmateriaal dat geschikt is voor kinderen met leesproblemen. Bij de Vlaamse keuzelijst moet aangetekend worden, dat in deze lijst uiteraard veel Vlaamse boeken besproken worden. Niet elk Vlaams jeugdboek is echter geschikt voor Nederlandse lezers. Cammaert en Marissen noemen in hun gids bovendien titels die voor veel moeilijklezenden wat aan de moeilijke kant zullen zijn. Hulp van ouders in de vorm van voorlezen van het eerste gedeelte zal daarbij nodig zijn. In de nieuwe Makkelijk Lezen Mediagids worden ook audiovisuele materialen besproken. Titellijsten op de website van de Stadsbibliotheek Haarlem. Onder het MLP-logo staan titellijsten van geschikte fictie en non-fictie. De fictie is verdeeld in een aantal thema s en de non-fictie is gerubriceerd in een aantal hoofdonderwerpen. Op deze lijsten staan officiële ml-titels, maar ook titels die geschikt zijn om kinderen tot lezen te motiveren, eventueel met hulp van ouders.23 Onder de MLP-knop staan ook top-20-lijsten voor fictie en non-fictie. Het kijk- en leesmateriaal (strips) Strips vormen goed leesmateriaal vanwege de visuele ondersteuning, de weinige tekst en de korte verhaallengte. Vooral strips met verschillende korte verhaaltjes zijn voor veel kinderen met een leesprobleem geschikt, omdat ze gemakkelijk een succeservaring opleveren: een verhaal uitgelezen! Toch geldt er voor strips wel een streng selectiecriterium, waardoor eigenlijk de meeste strips ongeschikt worden voor opname op een Makkelijk Lezen Plein. Kinderen leren lezen aan de hand van kleine letters die qua uiterlijk de schrijfletter dicht benaderen. Met name dyslectische kinderen kost het erg veel moeite de klank-tekenkoppeling te maken. Ze blijven daardoor spellen en raden tijdens het lezen. Lezen met de gewone vertrouwde letters kost al veel inspanning. Tekst in strips is heel vaak in hoofdletters geschreven. Dat zijn voor dyslectische kinderen dus niet-vertrouwde letters waardoor het lezen voor hen extra moeilijk wordt. Striptekenaars werken ook veel met allerlei fantasievormen van letters. Ook hiervoor geldt dat dit het lezen ernstig bemoeilijkt. Ook strips met veel tekst, met een drukke lay-out, met dicht op elkaar geschreven letters of met heel kleine letters zijn ongeschikt. Het is ons opgevallen dat veel strips die onder de Bcategorie vallen qua inhoud vaak erg moeilijk zijn en dus ook niet bruikbaar zijn voor een MLP. Het is bij strips niet zo dat een serie in zijn geheel geschikt is. Series hebben vaak een jarenlange geschiedenis. Tekenaars en tekstschrijvers wisselen elkaar af. Daardoor kan het gebeuren dat de strip de ene keer in gewone schrijfletters is geschreven en de andere keer in een cursieve letter. Of dat verschillende soorten cursieve letters gebruikt worden. Zelfs binnen een album met een verzameling korte strips kunnen gewone letters voorkomen naast cursieve. Helaas blijven er door deze beperkingen niet veel stripboeken over om op een MLP op te nemen. Toch zullen kinderen met een leesprobleem vaak wel stripboeken uit de gewone 21 Martine Cammaert en Marina Marissen, Horen, zien en lezen. Een keuzelijst voor moeilijke lezers tot ca. 12 jaar, Antwerpen, Martine Cammaert, Marina Marissen en Helen Heuff, Makkelijk Lezen Mediagids, Leidschendam,

18 jeugdafdeling lenen. Meestal zullen zij de tekst dan niet helemaal lezen, maar moeilijke passages aan de hand van de plaatjes invullen. Non-fictie Er is maar heel weinig informatief materiaal voor kinderen met een leesprobleem. Voor de non-fictie zijn geen makkelijk lezen criteria ontwikkeld. Non-fictie moet dus zelf beoordeeld worden op bruikbaarheid voor de doelgroep. Hierbij kunnen de criteria voor de makkelijk lezen boeken enige richting geven. Non-fictie wordt door kinderen meestal gebruikt voor het maken van werkstukken en spreekbeurten. Voor kinderen met leesproblemen is het zaak dat de informatieve boeken niet te veel tekst bevatten. De indeling moet helder en overzichtelijk zijn. Op die manier kunnen ze hun weg vinden in het boek vinden. De tekst moet in een duidelijke letter zijn vormgegeven. Uiteraard moet ook het taalgebruik niet te moeilijk zijn en de zinnen niet te ingewikkeld. Heel belangrijk is dat de illustraties in het boek informatief zijn. Ze moeten de tekst aanvullen. Helaas voldoen maar weinig boeken aan deze eisen. Het materiaal dat overblijft na toepassing van de criteria, is vaak wat aan de kinderachtige kant: AJ-boeken. Sommige kunnen wel opgenomen worden, mits de AJ-sticker vervangen wordt door een J-sticker. Om toch enigszins in de behoefte te voorzien kan uit de wat moeilijker toegankelijke boeken de minst moeilijke gekozen worden. Als deze boeken een duidelijke indeling en lay-out hebben, kan de IRISPen II uitkomst bieden. De IRISPen II is een scan- of leespen die stukjes tekst kan scannen. Deze gescande tekst wordt in de computer geprojecteerd in het openstaande programma, bijv. Word. Hierna wordt de tekst voorgelezen. Een kind kan aan de hand van de plaatjes in een boek opzoeken welk deel van de tekst relevant is voor zijn werkstuk of spreekbeurt. Dat gedeelte kan met behulp van de IRISPen II gelezen worden. Het is dus belangrijk het gebruik van de IRISPen te promoten en bekend te maken.24 Speelleermateriaal Speelleermateriaal voor een Makkelijk Lezen Plein betreft niet alleen oefenmateriaal voor lezen en spellen. Vanwege de automatiseringsproblemen van dyslectici op gebied van tafels moet ook tafeloefenmateriaal opgenomen worden. Er is betrekkelijk veel tafeloefenmateriaal voor handen. Het meeste speelleermateriaal is duur. Het inwerken, uitlenen en innemen van het materiaal vraagt veel arbeidstijd. Materiaalkeuze voor de collectie voor ouders en leerkrachten 24 Zie: Martha Vlastuin, Ondersteunende technologie bij dyslexie. Houding leerkracht bepalend voor het succes, BalansBelang november 2002, blz

19 Ouders en leerkrachten hebben behoefte aan heldere en praktische informatie over het leerprobleem van hun kind of leerling. Zij zijn ook zeer gebaat bij informatie over hulpmiddelen zoals IRISPen en spraakherkenning en bij informatie over de Anderslezenbibliotheken (Zie bladzijde 14 en 15, noot 12 tot en met 15.) Daarnaast vragen ouders vaak naar adressen van intermediairs. Een overzicht hiervan is meestal te krijgen via de plaatselijke of regionale Onderwijsbegeleidingsdienst. Zij willen deze soms ook wel afstaan voor gebruik op het MLP. Materialen voor de collectie voor ouders en leerkrachten: toegankelijke boeken over lees- en leerproblemen. Mensen die meer willen weten vinden hun weg verder wel op de volwassenafdeling folders over de diverse lees- en leerproblemen, hulpmiddelen en ouderbelangenverenigingen. Een folderrek is eigenlijk een must voor elk MLP. De op te nemen folders zijn meestal gratis aan te vragen. Ze zijn erg populair bij iedereen die zich op de hoogte wil stellen van zaken rond het makkelijk lezen. Ook de onmisbare informatie van de blindenbibliotheken en de hulpmiddelen kan hierin geplaatst worden. Op is een lijst te vinden met op te nemen folders. artikelen met uitleg over de lees- en leerproblemen, over de verschillende behandelwijzen, met adviezen voor ouders en leerkrachten en oefenprogramma s lijst met verwijzingen naar relevante websites van ouderbelangenorganisaties, behandelaars, uitgevers van remediërende programma s, speciale dyslexiepagina s en ict-hulpmiddelen tijdschriften van de ouderbelangenverenigingen. Vooral Balans Belang mag op geen MLP ontbreken. overzicht met adressen van remedial teachers, orthopedagogen en huiswerkbegeleiders in de regio. Deze zijn vaak te krijgen via de Onderwijsbegeleidingsdienst in de regio. 19

20 4. De inrichting Om een MLP tot een succes te maken, is het belangrijk veel aandacht te besteden aan de inrichting. In de SBH zijn in samenwerking met architect Aat Vos eisen geformuleerd waaraan een inrichting moet voldoen. Na een jaar zijn deze uitgangspunten getoetst aan de hand van de uitleencijfers. Deze bevestigden de juistheid van de uitgangspunten. Materiaal dat voldeed aan de opstellingseisen werd beter uitgeleend dan materiaal dat noodgedwongen niet op de juiste wijze geplaatst kon worden. Het materiaal dat niet voldeed aan de aantrekkelijkheidseisen bleef ook vaker in de kast staan. Hieronder volgt een opsomming van de uitgangspunten van de inrichting van een MLP. 25 Een frontale opstelling is het belangrijkste uitgangspunt bij de inrichting van een MLP. Het is de basisvoorwaarde. Voor kinderen met leesproblemen is een traditionele kastplaatsing funest. De titels zijn te klein gedrukt. De boeken staan dicht op elkaar. Ze moeten hun hoofd draaien om de titels te kunnen lezen. Dit maakt deze kasten tot een ondoordringbare muur voor deze kinderen. De materialen moeten daarom zoveel mogelijk met de voorkant naar voren in bakken geplaatst, zodat browsen makkelijk is. Door materialen op schuine leggers te leggen of rechtop te zetten in de kast kunnen de materialen zichzelf via hun aantrekkelijke voorkant verkopen. Een MLP moet er aantrekkelijk en uitnodigend uitzien. Iedereen moet er graag komen. Het liefst moet het MLP een andere uitstraling hebben dan de rest van de bibliotheek. Zo valt het MLP op. Het Makkelijk Lezen Plein moet op een in het oog springende plaats gesitueerd worden. Kasten achteraf vallen niet op en houden het makkelijk lezen materiaal in het verdomhoekje. De verhouding aanwezig materiaal open kastruimte moet in evenwicht zijn. Er moet ruimte zijn om makkelijk door het materiaal te kunnen browsen. Op lege plekken kunnen materialen rechtop geplaatst worden. Door veel lege ruimte blijft de opstelling overzichtelijk en toegankelijk. Bewegwijzering25 dient te gebeuren via pictogrammen en/of kleurcodestickers. Tekstuele bewegwijzering wordt door moeilijklezenden niet opgepikt. Beelden en kleurcodes vormen daarentegen een krachtige manier om kinderen de weg te wijzen op het MLP. Een folderrek is een must. Folders geven toegang tot belangrijke makkelijklezeninformatie, waar anders alleen via persoonlijk contact op gewezen kan worden. De pictogrammen voor voorlezen voor grote kinderen, gebarentaal en het genre vrienden zijn te downloaden vanaf Tip: (Scan en) vergroot de bij de bibliotheek in gebruik zijnde pictogrammen en gebruik die voor de bewegwijzering van de kast. 20

21 Een promotie- of tentoonstellingstafel is erg belangrijk om bepaalde collectieonderdelen extra aandacht te geven. Een plekje om even rustig te zitten om materiaal door te kijken, maakt een MLP compleet. Bij een groter budget kunnen extra s aangeschaft worden. Een computer waarop taalspelletjes en informatieve programma s zijn geïnstalleerd kan goede diensten bewijzen. Kinderen worden hiermee naar het MLP gelokt. Ook kunnen links naar voor de doelgroep relevante websites op de homepage geplaatst worden. Veel taaloefenprogramma s kunnen vanwege licenties niet uitgeleend worden. Ook deze kunnen op de computer geïnstalleerd worden. Dit materiaal kan dan door begeleiders van kinderen met leesproblemen bekeken worden. Een walkman/diskman kan goede diensten bewijzen om klanten het gesproken materiaal eerst te laten beluisteren, alvorens het mee te nemen. De informatiemedewerkers dienen daarbij goed op de hoogte te zijn van de aanwezigheid van deze mogelijkheid. Een tv/video of DVD-recorder stelt gebruikers in staat te beoordelen of de video of DVD die ze uitgezocht hebben, geschikt is voor het doel waarvoor ze het wensen te gebruiken. Ook geeft dit de mogelijkheid informatieve video s te laten spelen en zo onder de aandacht te brengen. Stadsbibliotheek Haarlem: De Snackwall, materialen in bakken met de voorkant naar voren: geen Berlijnse muur, maar een muur om uit te eten 21

22 Stadsbibliotheek Haarlem: Het lowbudget Makkelijk Lezen Plein in filiaal Noord: de materialen staan zoveel mogelijk rechtop met de voorkant naar voren of zijn tentoongesteld op schuine leggers. Er is gebruik gemaakt van de opbergsystemen van de informatieseries van Wolters Noordhoff. MLP Schalkwijk De frontale opstelling van Openbare Bibliotheek Dronten 22

23 5. Deskundigheidsbevordering Het opnemen van een MLP-voorziening op een jeugdafdeling vraagt om enige scholing van de mensen die ermee gaan werken. Daarbij valt een onderscheid te maken in de soort kennis die medewerkers moeten beheersen. De opruimers moeten op de hoogte zijn van welk materiaal er op een MLP aanwezig is, waar het moet staan en hoe het in de kast moet moeten geplaatst. Enige kennis van het waarom van de manier van opstellen is daarbij noodzakelijk. Deze kennis kan in één bijeenkomst op het MLP door de betrokken (jeugd)bibliothecaris overgedragen worden. Daarnaast moeten de informatiemedewerkers die direct contact hebben met de gebruikers van een MLP kennis hebben van de doelgroepen en de achtergronden van een MLP. Hen moet duidelijk zijn waarom een MLP noodzakelijk is, welk materiaal er op een MLP te vinden is en waarom en ze moeten het belang kennen van de frontale, overzichtelijke en aantrekkelijk opstelling. Daarnaast moeten ze kennis hebben van hoe ouders hun kinderen tot lezen kunnen stimuleren. Ook moeten zij weten aan wie zij vragen kunnen doorspelen. Tenslotte moeten zij op de hoogte zijn van de mogelijkheden van de blindenbibliotheken en van de ict-hulpmiddelen. Deze informatie kan in een nascholing gegeven worden door de bibliothecaris die de verantwoordelijkheid heeft over het MLP. Hiermee is ongeveer één dagdeel gemoeid26. De hoofdverantwoordelijke van het MLP moet uiteraard op de hoogte zijn van de uitgangspunten van een MLP, van de criteria voor de collectievorming, van de behoeften van de doelgroepen, van eisen aan de inrichting, van de service van de blindenbibliotheken en de mogelijkheden op ict-gebied. Ook moet hij in staat zijn deze kennis over te dragen aan de informatiemedewerkers. 26 De rol van de informatie medewerker is cruciaal voor het succes van een MLP. Een informatiemedewerker die op de hoogte is van de ins en outs van het Makkelijk Lezen Plein garandeert een optimaal gebruik van het MLP. Hij heeft een actieve benadering. Degenen die het contact met het publiek onderhouden hoeven niet op alle vragen antwoord te hebben. Voor ingewikkelder vragen kan een beroep gedaan worden op de MLP-specialist. Dit kan telefonisch op het moment dat een vraag zich voordoet. De informatiemedewerker kan de klant ook om zijn adres of telefoonnummer vragen, zodat de MLP-specialist de vraag later kan beantwoorden. Een klant, die gebaat is bij een uitvoeriger toelichting over de mogelijkheden van het makkelijk lezen, kan een afspraak maken met de MLP-specialist. Informatiemedewerkers weten wat de klant wil weten, maar nog niet weet dat hij het wilt weten. Hierbij gaat het vooral om de informatie over de blindenbibliotheken en de hulpmiddelen. Klanten weten meestal niet van het bestaan van deze zaken. Door ze erop te wijzen, kunnen veel klanten gelukkig gemaakt worden. Ze gaan dan tevreden weg, komen weer terug en vertellen het verder. 23

24 Uiteraard geldt deze structuur voor de grote bibliotheken in de steden, maar ook voor de basisbibliotheken. De MLP-hoofdverantwoordelijke verzorgt de scholing binnen het hele gebied. Daarbij kan uiteraard een beroep gedaan worden op de consulent makkelijk lezen van de Stadsbibliotheek Haarlem. In schema: Scholing rond inrichting MLP wie opruimers Informatiemedewerkers MLPhoofdverantwoordelijke Door wie MLP-verantwoordelijke wat Waarom MLP? Belang opstelling Soort materiaal Plaats materiaal MLP-verantwoordelijke, Kennis van de uitgangspunten van een event. met hulp van externe MLP deskundigen (hulpmiddelen, kennis van de doelgroepen bb, obd.) welk materiaal en waarom, belang van de opstelling kennis hoe ouders hun kinderen tot lezen kunnen stimuleren kennis mogelijkheden van de blindenbibliotheken kennis van de ict-hulpmiddelen aan wie vragen doorspelen Extern en door literatuur kennis van uitgangspunten inrichting van een MLP kennis van de problematiek van de doelgroepen kennis hoe ouders hun kinderen tot lezen kunnen stimuleren (zie Braams) kennis van ict-hulpmiddelen kennis van blindenbibliotheken kennis rond collectievorming Ook kleine, zelfstandig opererende bibliotheken kunnen een Makkelijk Lezen Plek of -Punt inrichten. Alhoewel de personele bezetting daar natuurlijk veel minder groot is, zal er toch iemand moeten zijn die kennis heeft over het hoe en waarom van het inrichten van een MLP. Alleen op grond van deze kennis kan besloten worden wat - gezien tijd, plaats en financiële middelen- haalbaar is. 24

25 6. Samenwerkingsverbanden Samenwerking tussen bibliotheken Digitale samenwerking Voor de meeste bibliotheken zal het opzetten van een Makkelijk Lezen Plein voor kinderen zonder personele uitbreiding en budgetneutraal moeten plaats vinden. Het is daarom van het grootste belang dat er op dit gebied ervaringen en gegevens uitgewisseld worden, bijvoorbeeld via internet. Alleen op die manier zullen alle kinderen met een leesprobleem in Nederland in de toekomst geholpen kunnen worden in de bibliotheek. De SBH stelt haar bevindingen aan anderen ter beschikking. Op haar website27 kunnen andere bibliotheken titellijsten van MLP-materialen, Makkelijk Lezen Plein, -Plek of -Punt logo s, digitale pictogrammen voor de bewegwijzering van het MLP, printvellen van speciaal voor het MLP ontworpen stickers en aansprekende omslagen voor de NOT-videobanden vinden

26 . Voor ouders en leerkrachten zijn er een websitelijst, tips voor ouders, folderlijsten en andere relevante informatie te vinden. De site heeft de bedoeling een landelijke informatiepunt te worden rond makkelijk lezen voor kinderen, ouders, leerkrachten en bibliotheken. Op de VOB-site, onder de knop makkelijk lezen, zijn artikelen rond het Makkelijk Lezen Plein opgenomen. Bibliotheken kunnen op hun eigen website links opnemen naar de informatie op Regionale samenwerking Niet elke bibliotheek kan en hoeft een grote MLP-collectie samen te stellen. Ook een kleine collectie kan de doelgroep een eind op weg helpen. Het is wel zaak om binnen de grote stadsbibliotheken of binnen de basisbibliotheken samen te werken. Dit zou kunnen binnen de volgende structuur: Eén vestiging kan gezien worden als de hoofdvestiging. Hier wordt centraal gecollectioneerd. Hier zit ook een MLP-specialist. Deze onderhoudt de contacten met de doelgroepen, geeft scholing aan de informatiemedewerkers van de verschillende filialen of vestigingen, is beschikbaar voor het beantwoorden van ingewikkelde vragen van klanten, coördineert de groepsontvangsten en organiseert informatiebijeenkomsten rond het MLP. In deze vestiging bevindt zich ook de grootste MLP-collectie. Er is ook een collectie voor ouders aanwezig. De kleinere bibliotheken beschikken over een aantrekkelijk ML-Plein of Plek. Indien nodig kan van hieruit doorverwezen worden naar de grotere collectie in de hoofdvestiging. Voor lastiger vragen kan de bibliothecaris of informatiemedewerker een beroep doen op de MLPspecialist in de hoofdvestiging. De collectie kan binnen deze structuur ook gevarieerd blijven. De kleine vestigingen schuiven eens per kwartaal of halfjaar een deel van hun collectie door naar een andere vestiging. Met de hoofdvestiging kan eventueel materiaal uitgewisseld worden als blijkt dat in een bepaalde vestiging meer behoefte blijkt te bestaan aan een bepaald collectieonderdeel dan verwacht. Binnen een dergelijke structuur is het natuurlijk noodzakelijk dat in de verschillende vestigingen hetzelfde catalogussysteem gehanteerd wordt. De rol van de MLP-specialist binnen de regionale samenwerking De MLP-specialist kan gezien worden als de spin in het MLP-web van de basisbibliotheek. Haar/zijn taken omvatten het volgende: 26 het uitzetten van de grote lijnen van de MLP-collectievorming deskundigheid opbouwen rond de belangrijkste doelgroep van het MLP zorg voor interne scholing, eventueel met inschakeling van externe deskundigen het ondersteunen van de frontofficemedewerkers backofficevragen beantwoorden promotie van het MLP: o organiseren opening o organiseren groepsontvangsten. Hieronder valt ook het schrijven van een programma. o organiseren informatieavonden

27 o onderhouden en uitbreiden van externe contacten, m.n. met de scholen evalueren gebruik van de MLP-collectie en op grond hiervan aanpassingen doen Regionale samenwerking met niet-bibliotheken Onderwijsbegeleidingsdienst Binnen elke regio zijn ook buiten de bibliotheekwereld samenwerkingspartners te vinden. Het is belangrijke een goede samenwerking op te bouwen met de onderwijsbegeleidingsdienst in de regio. Het is goed om tot een uitwisseling te komen van kennis en vaardigheden. Daarmee blijven beide partners up tot date met hun kennis. Op informatieavonden voor ouders van kinderen met leesproblemen kunnen deskundigen van de onderwijsbegeleidingsdienst hun kennis doorgeven. De MLP-specialist kan zijn ervaring op makkelijk lezengebied doorgeven bij cursussen rond dyslexie die door de OBD georganiseerd worden. Balans regionaal De oudervereniging Balans heeft in het hele land regionale afdelingen. Zij beschikken vaak over veel kennis rond leesproblemen. Ook beschikken ze over de kanalen om veel ouders te bereiken. Daarnaast kunnen zij veel hebben aan de kennis van de MLP-specialist. Een uitwisseling van kennis en ervaring is voor beide een verrijking. 27

28 7. Promotie Een MLP richt zich op een specifieke groep, de moeilijk lezende kinderen. Het is dus zaak deze groep zo direct mogelijk te benaderen. Omdat het leerplichtige kinderen betreft is deze groep makkelijk te traceren. Elke school weet welke leerlingen leesproblemen hebben. Het is belangrijk de scholen te bereiken en hen duidelijk te maken dat een MLP een school iets te bieden heeft. Want een MLP heeft een school iets te bieden: leesmateriaal voor haar probleemleerlingen, oefenmaterialen, een plek waar ouders heen gestuurd kunnen worden voor hulp en informatie, deskundigheidsbevordering van het schoolteam op het gebied van ml-materiaal, een leesbevorderende aanpak voor deze kinderen en ict-hulpmiddelen. Daarnaast zijn ouders van kinderen met een leerprobleem vaak zeer gemotiveerd alles te doen wat hun kind verder kan helpen. Ook zij zijn dus een doelgroep op wie de promotie zich moet richten. De sterkste promotie van een Makkelijk Lezen Plein is de uitnodigende inrichting. Als een MLP op een centrale plaats gesitueerd is en de materialen er aantrekkelijk uitzien en frontaal gepresenteerd staan, heeft het een grote aantrekkingskracht op iedereen die de bibliotheek bezoekt. Mensen worden nieuwsgierig en komen daardoor op het materiaal af. Natuurlijk worden zo vooral de mensen getrokken die toch al in de bibliotheek komen. Maar zij vertellen het door aan mensen in hun omgeving met kinderen met een leesprobleem. Daarom moet er op het MLP voorlichtingsmateriaal liggen over het MLP. Kinderen met een leesprobleem houden niet van lezen. Ze komen niet naar de bibliotheek. De promotie moet zich daarom vooral richten op hun gemotiveerde ouders. Wat kan een bibliotheek doen om deze groep te bereiken? Min of meer in chronologische volgorde: 28 Ervoor zorgen dat de bibliotheekmedewerkers op het MLP een actieve benadering hebben. Zij moeten op de hoogte zijn van wat de klanten willen weten, maar niet weten dat ze het willen weten. Klanten op het MLP willen graag alles weten over de service van de Blindenbibliotheken en over ict-hulpmiddelen. Het is belangrijk ouders tips te geven hoe zij hun kind aan het lezen kunnen krijgen en hoe ze kunnen oefenen. Het MLP-logo invoeren en bekend maken. Het MLP-logo van de SBH mag hier vrij voor gebruikt worden. Er is een logo voor een Makkelijk Lezen Plein en een voor de kleinere Makkelijk Lezen Plek en een voor het nog kleinere Makkelijk Lezen Punt. Ze zijn te downloaden van Een aantrekkelijke flyer of brochure maken. MLP-materiaal ook via de catalogus op het MLP vindbaar maken. Een locatieaanduiding MLP van al het materiaal is noodzaak

29 Een computer op het MLP plaatsen met informatieve programma s, taal- en rekenspelletjes en links naar informatie over bijv. dyslexie. Videoafspeelapparatuur op het MLP plaatsen om de informatieve video s onder de aandacht te brengen. Een officiële opening organiseren, waarbij de plaatselijke pers uitgenodigd wordt. De bibliotheeksite gebruiken om het MLP te promoten. Voorlichting geven aan schoolteams over het MLP. Groepsontvangsten organiseren voor de scholen voor de doelgroepkinderen. Een tentoonstellingstafel maken om materialen onder de aandacht te brengen. Informatieavonden voor ouders organiseren en de mailing via de intern begeleiders van de scholen laten lopen. Natuurlijk ook aankondigen via de plaatselijke pers. Activiteiten ontwikkelen met de Onderwijs Begeleidingsdienst en met de regionale afdeling van Balans. Promotionele activiteiten speciaal voor kinderen Voorleesbijeenkomsten voor oudere kinderen organiseren Een kinderpanel oprichten om feedback met de doelgroep te houden en de collectie beter op de behoefte van deze kinderen aan te laten sluiten Een wekelijks inloopspreekuur te houden om adviezen te geven rond het maken van spreekbeurten en werkstukken Groepsontvangsten Het is belangrijk groepsontvangsten te organiseren van kinderen met leesproblemen. Hierbij moet de groepgrootte beperkt blijven tot maximaal 15 kinderen. De scholen voor speciaal onderwijs kunnen met een hele klas ontvangen worden, omdat die al die maximale groottegrens hebben. Voor het reguliere onderwijs kan de intern begeleider van een school benaderd worden. Hij kan de kinderen met leesproblemen van groep 4 tot en met 8 uitkiezen. Door apart te komen met de leerlingen uit de onderbouw en de bovenbouw zal ook hier meestal aan de eisen van de maximale groepsgrootte voldaan worden. Informatiebijeenkomsten Informatieavonden brengen het MLP op een gunstige manier in de publiciteit. Plaats een aankondiging in de regionale pers. Vraag daarbij in de titel het woord dyslexie te laten staan. Veel ouders van dyslectische kinderen zijn dyslectisch. Een kop moet dus opvallend zijn voor hen. Het woord dyslexie vangt de aandacht. Het Makkelijk Lezen Plein biedt veel mogelijkheden tot het houden van informatieavonden. In samenwerking met de OBD kunnen avonden gehouden worden rond dyslexie, ADHD en de keuze voor een school voor voortgezet onderwijs28. Ook met de regionale afdeling van Balans kunnen avonden georganiseerd worden, bijv. lotgenotenavonden voor ouders van kinderen met dyslexie en/of ADHD. Ouders en leerkrachten willen graag alles weten rond de ict-hulpmiddelen. Daarvoor kunnen distributeurs van deze middelen gevraagd worden. Voor de mogelijkheden van de 28 Zie Dyslectisch en kiezen voor een school voor voortgezet onderwijs 29

30 Blindenbibliotheken is veel interesse. De service van de Blindenbibliotheken kan onderwerp van een voorlichtingsavond zijn. Hiervoor kan iemand van de afdeling voorlichting van de FNB uitgenodigd worden. Natuurlijk kan de bibliotheek zelf een informatieavond houden over de mogelijkheden van het MLP. Daarbij kan ook ingegaan worden op vraag hoe ouders hun kind kunnen stimuleren tot lezen.29 Website De bibliotheeksite kan een belangrijke rol spelen bij de promotie van het MLP. Het is echter ook iets dat tijd vraagt. Als er weinig tijd beschikbaar is, kan een eenmalige actie ook veel opleveren. Schrijf dan een wervend stukje voor ouders en een voor kinderen en verluchtig deze met foto s van het MLP. Indien mogelijk kan er een duidelijke link op de startpagina van de bibliotheek geplaatst worden naar MLP-informatie. Het MLP-hoekje kan gebruikt worden links te maken naar andere relevante sites. Door deze links worden de mogelijkheden van een MLP beter benut. Men kan profiteren van de ervaring en de expertise van anderen. De collectie wordt vergroot, bijv. door links naar de FNB, LSB en de NLBB. Als er meer tijd beschikbaar is, kan regelmatig een onderdeel van het MLP belicht worden, bijv. een video, een boek, een website of een spel. Netwerken Uit het voorgaande mag duidelijk zijn dat een MLP een aantal duidelijke samenwerkingspartners heeft: scholen, Balans, OBD en ouders. Het is heel belangrijk het contact met deze groepen aan te halen en te onderhouden. Zij zijn belangrijke promotors van het MLP. Ouders zijn zeer gemotiveerd kennis te nemen van alles wat het MLP te bieden heeft. Het aanleggen van een mailinglist met adressen van ouders kan bijdragen aan een hoog bezoekersaantal op de informatiebijeenkomsten. Een goed contact met deze groepen levert feedback op voor het MLP. Nieuwe ideeën kunnen eruit ontstaan. Ook leveren ze een bijdrage aan het up-to-date houden van het MLP. Men blijft voeling houden met wat er bij de doelgroepen leeft en waar behoefte aan is. 29 Zie Zie Tom Braams, De biep en dyslexie, in Makkelijk Lezen Plein, Symposiumbundel 2003, Nanda Geuzebroek (red.), interne publicatie SBH, Zie ook: onder de knop makkelijk lezen. Ook op de website van de praktijk van Tom Braams staan veel goede tips voor ouders en kinderen: onder de knop Praktische informatie en onder de knop Kinderen. 30

31 8. Financiën Het inrichten en beheren van een MLP brengt eenmalige, maar vooral ook structurele kosten met zich mee. De kosten zijn te verdelen over vier posten: personele kosten, collectie, inrichting en promotie. Er is veel invloed uit te oefenen op de hoogte van de meeste van deze kosten. Men kan kiezen voor een eenvoudige inrichting of voor een inrichting onder architectuur, voor een grote of een kleine collectie, voor een grootse opening of een doeltreffende, maar iets bescheidener opening, voor veel extra activiteiten of voor alleen de zorg voor een goede collectie. Kortom, veel is zelf te sturen. Een algemene afgeronde begroting die voor alle bibliotheken bruikbaar is, valt dus niet te geven. Wel kunnen de diverse kostenposten die bij het beheer van een MLP om de hoek komen kijken op een rij gezet worden. Hiermee kan iedereen dan zelf bepalen welke kosten in de eigen opzet opgenomen moeten worden. In een begroting voor het opzetten van een MLP horen de volgende posten opgenomen worden: Personele kosten Inrichting Collectie Promotie Personele kosten Om tot een goed lopend MLP te komen zullen op allerlei niveaus bibliotheekmedewerkers bij het inrichten en beheren betrokken moeten worden. Een deel van de inspanning zal slechts eenmalig vereist worden. Andere activiteiten zullen structureel gedaan moeten worden. De meeste structurele activiteiten zullen in de gewone gang van zaken meegenomen kunnen worden en zullen dus niet of nauwelijks extra kosten met zich meebrengen. De werkelijke extra activiteiten die het MLP met zich mee brengt, worden hieronder apart genoemd. Taken rond de inrichting en uitvoering van een MLP Opruimers: Eenmalig: korte scholing Structureel: dagelijks iets extra tijd Informatiemedewerkers: Eenmalig: scholing Structureel 31

32 geen extra tijd: Het MLP creëert wel nieuwe vragen. Deze kunnen in de normale werktijd beantwoord worden. Moeilijke vragen kunnen doorgespeeld worden aan de MLP-specialist. folderrek bijhouden bijscholing groepsontvangsten Specialisten: Eenmalig: plan van aanpak inventarisatie financiën: begroting opstellen en fondsen werven inrichting collectie samenstellen scholing opening Structureel: feedback budgetbeheer collectie evalueren en onderhouden netwerken opzet groepsontvangsten maken en bijstellen content leveren voor website promotie informatiebijeenkomsten onderzoek: bijhouden van nieuwe ontwikkelingen op gebied van leesproblemen, hulpmiddelen bijscholing Mediaverwerkers: Eenmalig: omwerken gewone collectie mlp-collectie Structureel extra handeling bij inwerken: ml-stickers plakken, evt. mlp-sticker, soms eigen titelbeschrijving maken verwerking tijdschriften, wekelijks en/of maandelijks per kwartaal of half jaar wisseling collectie bij kleinere bibliotheken en tussen filialen omslagen verzorgen voor bijv. video s binden van niet NBD-materialen Besteladministratie Eenmalig: bestellingen bij eerste inrichting Structureel: Niet veel extra tijd bestellingen buiten gewone circuit bestellingen folders bestellingen tijdschriften Facilitaire dienst: Eenmalig: meubilair (ver)plaatsen 32

33 verlichting evt. installatie computer/ video Structureel: schoonmaak onderhoud computer/ video verzorging randvoorwaarden informatiebijeenkomsten Administratie Eenmalig: ondersteuning opening Structureel: uitleencijfers Promotiemedewerker Eenmalig: promotie opening opstellen folders Structureel: promotie extra activiteiten Websitebeheerder: Eenmalig: ruimte inrichten voor MLP-berichten Structureel: aangeleverde content op website plaatsen De meeste van deze activiteiten kunnen opgenomen worden binnen de reguliere takenpakketten van de diverse medewerkers. De onderstaande activiteiten betreffen een werkelijke uitbreiding van de te verrichte taken. Hier zal dus geld voor moeten worden vrijgemaakt binnen het reguliere budget. Als dit onmogelijk is zal er dus elders naar financiering gezocht moeten worden.. De extra kosten van een MLP Eenmalig: tijd voor scholing tijd voor inrichting tijd voor promotie: organisatie opening Structureel: tijd van de specialist30: o samenstelling en beheer collectie o promotieactiviteiten o feedback tijd voor mediaverwerking groepsontvangsten 30 De kosten voor de specialist kunnen variëren, al naar gelang het takenpakket dat men heeft opgesteld. Men kan bijvoorbeeld veel informatieavonden organiseren, maar het aantal kan ook beperkt worden. Men kan scholen allemaal persoonlijk benaderen, of men kan zich beperken tot een algemene mailing. Er kunnen dus veel keuzes gemaakt worden die gevolgen hebben voor het aantal uren waarover een MLP-specialist beschikt. 33

34 Kostenposten voor de inrichting van een MLP Het is moeilijk standaard bedragen te geven die nodig zijn voor het inrichten van een MLP. Veel hangt af van de wensen en mogelijkheden van de individuele bibliotheek. Veel bibliotheken werken met eigen bibliotheekinrichters. Het inrichten van een MLP zal dan in overleg met hen moeten gaan. De kosten zullen daardoor ook hoger uitvallen. Het beschikbare budget is uiteraard bepalend voor wat de mogelijkheden zijn voor de inrichting. Hieronder volgt een opsomming van de materialen die voor de inrichting van een MLP nodig zijn. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen een groot en een klein budget. Om de zoektocht naar passend meubilair en aankleding wat te vergemakkelijken worden er ook wat suggesties gedaan voor bruikbaar materiaal. Klein budget: Minimaal vereist aanwezig materialen: Kasten met mogelijkheden voor frontale opstelling Folderrek Iets om het geheel op te fleuren, zoals zitelementen Suggesties om de kosten zo laag mogelijk te houden Gebruik stellingen van de Junior-informatiereeks voor de frontale opstelling Kijk eens bij Ikea (prijzen 2004/2005): o voetenbankjes en krukjes voor fleurige aankleding, bijv. Knoppe 39, Pällbo 19 (signaalrood, turquoise, geelgroen), Noby 139 (set van 3, blauw), Benjamin 16 (blank gelakt), Mammut 5.50 (diverse kleuren, laag krukje), Trotsig 35 (groen en zwart) o kleurige bank, bijv. Klippan 249 (div. kleuren) o kleurige stoelen, bijv. Kimme (plastic, groen) 19 Kussens (Ikea, Xenos, Kwantum e.d.) Groot budget: Basis inrichting: kasten verlichting aanvulling om het geheel een uitnodigende uitstraling te geven: tapijt bank kussens extra s voor de uitnodigende uitstraling tafel stoelen extra s voor aanvullende mogelijkheden: 34

35 computer(s) voor afspelen van spelletjes en oefenprogramma s of voor verbinding met internet video en/of DVD-afspeelapparatuur computertafel bekabeling luisterapparatuur, zoals diskmans, walkmans en Daisyspeler In de catalogi van de gebruikelijke bibliotheekinrichters, zoals Bomefa en Eurobib zal tevergeefs gezocht worden naar meubilair dat gebruikt kan worden voor de inrichting van een MLP. Toch bieden zij wel mogelijkheden. NBLC-systemen heeft een MLP-kast in hun aanbod opgenomen. Deze MLP-kast is opgesplitst in modules, zodat iedereen de onderdelen kan bestellen die passend zijn voor zijn bibliotheek. Daarvoor is in samenwerking met de betrokkenen bij het MLP van de SBH een concept ontwikkeld. NBLC-systemen heeft daardoor grondige kennis van de eisen die een MLP-inrichting stelt. Ook zijn ze in staat door combinatie van bestaande elementen oplossingen te leveren voor aanpassingen aan bestaand meubilair. De maquette van de MLP-kast van NBLC-systemen, ook in wanduitvoering mogelijk Er zijn bibliotheken die ingericht zijn door een architect. Soms hebben deze meubilair ontworpen dat ook voor andere bibliotheken bruikbaar is voor de inrichting van een MLP. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan het verrijdbare trapjesmeubel met cd-inzet van La Feber. Kosten voor de collectie Ook bij de kosten die gemaakt moeten worden voor het samenstellen van een MLP-collectie, hangt weer veel af van de keuzes die men maakt. Een minimale collectie van 300 exemplaren kan voor het grootste deel uit de eigen bestaande collectie gehaald worden. Hetzelfde geldt echter voor een grote collectie in een hoofdvestiging. Extra kosten moeten gemaakt worden om eventuele lacunes op te vullen. Om enig inzicht te geven in de samenstelling van de MLP-collectie volgt hieronder een schema waarin de diverse samenstellende delen van deze collectie genoemd worden met daarbij welk percentage van de totale collectiekosten zij daarvan uitmaken. Op grond hiervan kan bekeken worden waar de collectie nog uitbreiding behoeft en wat de kosten daarvan zijn. De verwerkingskosten zijn niet in dit overzicht opgenomen. 35

36 Uitgaven voor de collectie van een groot tot middelgroot MLP in percentages ML-boeken (fictie en non-fictie) cd-rom s gesproken boeken (cd's en cassettes) video en dvd collectie voor ouders en leerkrachten combinatielezen tijdschriften totaal Bedrag in % Promotiekosten De diverse promotieactiviteiten zijn uitgewerkt in het hoofdstuk Promotie. Ook hier geldt dat er keuzes gemaakt kunnen worden. Waar men echter niet omheen kan zijn de volgende kosten: 36 bewegwijzering MLP opening flyer of brochure promotieactiviteit om het MLP in de aandacht te houden content leveren voor de website en deze plaatsen mailing naar samenwerkingspartners en ouders

37 9. Fondsenwerving Om een MLP in te richten is geld nodig voor een viertal zaken: 1. collectie 2. inrichting 3. personeel 4. promotie Voor men fondsen aanschrijft voor een financiële bijdrage is het belangrijk zich eerst af te vragen of dat ook daadwerkelijk nodig is. Bij het inventariseren van het aanwezige materiaal zal al gauw geconstateerd kunnen worden, dat er meer materiaal aanwezig dan men in eerste instantie dacht. De personele kosten zijn met enig heen en weer schuiven misschien ook intern te regelen. Met aanwezig meubilair is vaak veel te doen. Mocht men toch voor externe financiering kiezen, dan ligt voor de hand allereerst een regionaal fonds te benaderen. In het Fondsenboek 2003/2004, samengesteld door de Vereniging van Fondsen in Nederland, s Gravenhage,2003 en op de FondsenDisk 2003 staan alle Nederlandse fondsen bij elkaar. Uiteraard biedt de Fondsendisk betere zoekmogelijkheden.31 Het Fondsenboek is voorzien van een trefwoordenlijst met de vermelding van de fondsen die op dat terrein actief zijn. Regio s en plaatsnamen zijn ook in het trefwoordenregister opgenomen. In aanmerking komende trefwoorden zouden kunnen zijn: regio of plaatsnaam achterstandsjongeren, kansarme jongeren en probleemjongeren (als allochtone kinderen het grootste deel van de MLP-doelgroep uitmaken) jeugd kinderen allochtonen, buitenlanders auditieve handicap, doven, doofheid, slechthorend blinden, visueel gehandicapten, zintuiglijk gehandicapten dysfasie geestelijk gehandicapten, gehandicapten, verstandelijk gehandicapten zintuiglijk gehandicapten, meervoudig gehandicapten maatschappelijke projecten maatschappelijk-culturele belangen Nederlandse taal Nieuwe media Voor het indienen van een aanvraag geeft Het Fondsenboek geeft een aantal adviezen 31 Het Fondsenboek en de FondsenDisk zijn te bestellen via 37

38 Aanvraagtips Het indienen van een goede subsidieaanvraag is een hele kunst. Zeker in een tijd dat de vraag om steun groeit en veel fondsen steeds efficiënter met aanvragen om moeten gaan. Het bespaart u en het aangeschreven fonds tijd en moeite, wanneer uw aanvraag direct goed terecht komt. Het is daarom zaak gericht te zoeken naar fondsen die een doelstelling en activiteiten hebben die aansluiten bij het onderwerp van de aanvraag. Het is ook zaak uw informatie bondig en helder te presenteren. Wij geven u daarvoor graag enige tips: Geef uw brief een persoonlijk cachet. Algemene "rond-schrijf-brieven" spreken maar weinig mensen aan. Zorg ervoor dat op de eerste pagina van uw brief bondig staat uitgelegd wie u bent, wat u vraagt en waarom u dit fonds benadert. Zorg er ook voor dat de gegevens over uw financiële positie en aangaande het verzoek dat u voorlegt, helder zijn en kloppen. Begroting én dekkingsplan helpen daar bij. Wees open over uw verdere fondsenwerving. Bied bijvoorbeeld aan nadere informatie te zenden zodra één van de andere fondsen die door u benaderd zijn, een besluit genomen heeft. Vergeet niet uw naam, adres, woonplaats, telefoonnummer, contactpersoon te vermelden. Bied aan nadere gedetailleerde gegevens desgewenst toe te zenden en geef bijvoorbeeld aan welke informatie u heeft (jaarverslag, jaarcijfers, statuten, uittreksel KvK, etc). 32. Als gekozen is voor een bepaald fonds, is het raadzaam eerst uitvoerig de website van het fonds te bekijken. Op de website staat precies vermeld wie in aanmerking komen voor subsidiëring door het fonds. Ook de aanvraagprocedure wordt beschreven. Sommige fondsen hebben een aanvraagformulier op hun website staan. 32 Fondsenboek 2003/2004, samengesteld door de Vereniging van Fondsen in Nederland, s Gravenhage,2003, blz

39 Bijlagen 39

40 Bijlage 1 Plan van aanpak Inventariseren 1. Inventariseren behoefte; doelgroepen bepalen 2. Inventariseren aanwezig materiaal 3. Ruimte bepalen 4. Inschatten financiële behoeften a. Begroting opstellen 5. Financiers zoeken 6. Personele bezetting bepalen 7. Event. klankbordgroep instellen 8. Plan van aanpak schrijven; tijdpad bepalen Voorbereidingen van praktische uitvoering 1. Selecteren aanwezig materiaal 2. Bestellen nieuwe materialen 3. Materiaal omwerken in catalogus 4. Inrichtingsplan maken 5. Ruimte creëren voor MLP 6. Meubilair bestellen/ regelen 7. Materialen plaatsen 8. Opening voorbereiden 9. Scholing personeel 10. Promotieplan maken; folders laten maken Implementatie en uitvoering 1. MLP inrichten 2. Officiële opening 3. Promotie MLP Uitbouwen netwerk Groepsontvangsten Informatiebijeenkomsten 4. Uitbreiding collectie Evaluatie 1. Uitleencijfers meten 2. Collectie bijstellen 3. Wisselcollectie rouleren 4. Promotie aanpassen 40

41 Bijlage 2 Activiteitenschema opzetten MLP In dit model is ervan uitgegaan dat de projectleider ook degene is die hoofdverantwoordelijke wordt voor het MLP. Wie activiteit Fase 1: inventarisatie (4 weken) Directie Benoemen projectleider, instellen projectgroep Projectgroep Vaststellen doelgroep Projectgroep Vaststellen in welk(e) filia(a)l(en) MLP komt Projectleider Inventarisatie aanwezig materiaal, vaststellen uitbreiding Projectleider Inventariseren werkzaamheden en personele bezetting Projectleider Opstellen begroting Projectleider Zoeken van mogelijke financiers Fase 2: plan van aanpak (4 weken) Projectleider Opstellen plan van aanpak en tijdpad Inrichtingsgroep Inrichtingsplan maken Directie, bestuur Goedkeuren plan van aanpak, inrichtingsplan en begroting Projectleider Financiers benaderen Bijzonderheden Het wachten op toezeggingen verlengt het tijdpad aanzienlijk Fase 3: voorbereiding van de praktische uitvoering (30 weken minimaal) Projectleider Materialen selecteren en aanvulling bepalen Besteladministratie Bestellen materialen Facilitaire Dienst Meubilair (en verlichting) bestellen Facilitaire Dienst Meubilair plaatsen Projectleider Bewegwijzering bepalen, (laten) maken en aanbrengen Mediaverwerking Materialen omwerken Mediaverwerking Materialen inwerken Mediaverwerking Materialen op MLP plaatsen Projectleider Opening voorbereiden Projectleider + prpromotiemateriaal ontwikkelen medewerker (+ websitebeheerder) Projectleider + event. Scholing informatiemedewerkers, extern opruimers en baliemedewerkers Extern Scholing hoofdverantwoordelijke 41

42 Projectleider Event. organisatie uitwisseling collecties opstellen Fase 4: de uitvoering, implementatie MLP-specialist opening MLP-specialist Informatiebijeenkomsten organiseren MLP-specialist Feedback informatiemedewerkers MLP-specialist Opstellen programma voor groepsontvangsten FO-medewerkers groepsontvangsten Aanschaffer Collectie bijhouden en uitbreiden MLP-specialist Voorlichting over MLP aan scholen (FO-)medewerkers Voorlichting over MLP aan klanten (FO-)medewerkers Reacties en vragen van klanten registreren i.v..m evaluatie Administratie Uitleencijfers bijhouden Fase 5: beheer, evaluatie en eventuele bijsturing (na drie maanden na opening, herhalen na drie maanden en na nog eens 6 maanden) MLP-specialist Uitleencijfers analyseren MLP-specialist Reacties van klanten analyseren Collectiebeheerder of Collectie wisselen en/of saneren Per drie maanden of per -medewerker half jaar Websitebeheerder Website aanpassen MLP-specialist, prpromotie aanpassen mederwerker 42

43 Bijlage 3 Wisselcollecties Binnen basisbibliotheken kunnen vestigingen werken met een wisselende collecties. Door centraal te collectioneren kan elke vestiging andere titels op het MLP opnemen. Deze kunnen dan halfaarlijks doorgeschoven worden, zodat elke bibliotheek met niet al te veel kosten een vernieuwde collectie heeft33. Wisselcollecties voorzien vanzelfsprekend in lacunes. Deze lacunes zullen over het algemeen te vinden zijn in de hieronder beschreven onderdelen: informatieve video s en DVD s. Hierbij moet vooral gedacht worden aan de Ooggetuigenreeks en aan de NOT-videobanden. cd-rom s met taalspelletjes en oefenprogramma s voor lezen, spelling, topografie en tafels gesproken boeken. Hierbij gaat het om goed voorgelezen boeken. CD s van de commerciële uitgevers mogen niet ontbreken. Daarnaast moeten vooral de titels van aantrekkelijke kinderboeken opgenomen worden. Het belang van gesproken boeken is dat kinderen met leesproblemen daardoor toegang krijgen tot de gewone jeugdboeken. Gesproken ml-boeken kunnen dus buiten de collectie blijven. ml-fictie. De meeste bibliotheken zullen hiervan wel een collectie in huis hebben. Deze zal echter beperkt van omvang zijn. Onderlinge wisseling van titels zal daarom aan te bevelen zijn. eventueel speelleermateriaal, m.n. tafeloefenmaterialen en spellen als Boggle en Woordrummikub Er zijn ook onderdelen die niet op het MLP mogen ontbreken, maar die meestal van de gewone jeugdafdeling te halen zijn. Dit betreft: fictie, die niet een officiële ml-beoordeling heeft gekregen, maar wel geschikt is. Titels zijn te vinden op verfilmde jeugdboeken non-fictie. Ook hiervoor zijn titels te vinden op 33 Zie hoofdstuk 6, Samenswerkingsverbanden. 43

44 Bijlage 4 Voorbeelden van criteria voor makkelijk lezen boeken De criteria voor makkelijk lezen materiaal hebben betrekking op: 44 Vormgeving o Uiterlijk: niet dik, maar wel een echt boek o Bladspiegel Beperkt aantal regels op een bladzijde Witregels tussen tekstgedeelten Grote, duidelijke (onversierde) letter o Illustraties Illustraties sluiten aan bij de tekst; tekst en illustraties ondersteunen elkaar Illustraties lopen parallel aan de tekst Getekend vanuit optiek van de hoofdpersoon Leesbaarheid o Taalgebruik Taal: helder, eenvoudig, direct en concreet Bij voorkeur tegenwoordige tijd Dialoog in context, of erbij vermelden wie er spreekt Figuurlijk taalgebruik vermijden of in context uitleggen o Zinsgebruik Eenvoudige zinsconstructies Minimum aan samengestelde zinnen o Woordgebruik Liefst geen moeilijke of moeilijk te lezen of onbekende woorden Kritisch gebruik van meer dan tweelettergrepige woorden Kritisch gebruik van voegwoorden Inhoud o Thema sluit aan bij belevingswereld van de lezer o De inhoud is (emotioneel) aansprekend en verrijkend o Het onderwerp heeft te maken met herkenbare werkelijkheid en situaties o Een wat minder dichtbij-huis-onderwerp wordt goed geïntroduceerd Personages o Identificatiefiguren, zijn snel herkenbaar en in het begin van het verhaal karakteristiek o Een of twee hoofdpersonen en een beperkt aantal bijfiguren o Herkenbare karakters o Meer over mensen dan over dingen Handeling

45 o Structuur Gemakkelijk als geheel te overzien Chronologische volgorde; oorzaak en gevolg duidelijk aangegeven Korte hoofdstukken Enkelvoudig perspectief Hoofdstukken afgerond geheel qua ruimte, tijd en inhoud o Spanning Voldoende tempo Hoofdstukken eindigen spannend Veel actie Beschrijvingen vermijden of kort houden34 34 Voor een volledige opsomming: Makkelijk Lezen, red. C.J. van Rees en P. Mooren, Tilburg

46 Bijlage 5 Richtlijnen voor beoordeling en productie van cd- en dvd-rom s35 Voor thuisgebruik zijn enkele wenselijkheden met betrekking tot de programma's vast te stellen. Programma's dienen niet gebonden te zijn aan een specifieke methode. Indien er toetsmogelijkheden zijn, foutcontrole etc. moeten die facultatief en verborgen kunnen zijn. Zoekwegen moeten logisch of via een bekend stramien verlopen. Het speelse karakter moet doorslaggevend en ook gevarieerd van opzet zijn. Bij interactieve activiteiten, zoals je eigen strip/verhaal/muziek maken altijd eerst duidelijke voorbeelden geven. Technische criteria Gemakkelijke installatie Overzichtelijk besturing: duidelijke pictogrammen voor in en uit, vooruit en terug altijd zichtbaar of makkelijk op te roepen Cursorveld (gebied dat het aanwijspijltje bestrijkt) moet ruim genoeg zijn i.v.m. de misschien gebrekkige motoriek Effectieve helpfunctie: automatisch hulp bij fouten Niet-relevante toetsen zijn beveiligd Informatie op de buitenkant Tekst en afbeeldingen in overeenstemming met de inhoud op buitenkant Geen onnodig beperkende classificaties; bijvoorbeeld onnodig beperkende leeftijdaanduiding, die ruimer gebruik door meerdere leeftijdsgroepen onnodig verhinderen Handleidingen (indien nodig, maar liever niet) zijn eenvoudig en duidelijk Inhoudelijke criteria Voor de vormgeving Informatie-aanbod moet overzichtelijk gepresenteerd zijn Informatie wordt in afgeronde onderdelen gepresenteerd Geen overbodige informatie Belangrijke gegevens worden benadrukt Schermopbouw is overzichtelijk Kleurgebruik is effectief, met goede contrasten Auditieve en visuele informatie Geluiden zijn functioneel, helder maar niet storend Geluid is regelbaar: niet alleen in volume, ook in de mogelijkheid van toepassing Grafische voorstellingen zijn functioneel Simulaties zijn begrijpelijk Animaties zijn begrijpelijk Video is rustig en helder en eventueel stil te zetten Deze zijn volledig geciteerd uit: Herman Verschuren, Plezier in lezen na hard werken, Leesgoed, jrg. 2000, nr. 3 blz

47 Tekst- en taalgebruik Hoeveelheid tekst op scherm is goed Tekstgebruik is functioneel Plaats van tekst is consistent Taalgebruik is begrijpelijk voor de doelgroep Taalgebruik is correct Moeilijke woorden en begrippen worden verklaard in woord, beeld, geluid of gebaar Vragen en opdrachten worden duidelijk gesteld Invoermogelijkheden zijn eenvoudig uit te voeren, spel- en tikfouten worden ondervangen en er is mogelijkheid tot verbetering Inhoud sluit aan bij belevingswereld wordt in logische volgorde. zo lineair mogelijk gepresenteerd is actueel, boeiend etc Inhoudelijke informatie is correct Moeilijkheidsgraad sluit aan bij de doelgroep Structuur Menu-structuur is duidelijk, logisch en eenvoudig Voert snel terug tot hoofdmenu Bij het eind van het onderdeel automatisch terug naar het hoofdmenu Het is altijd duidelijk waar je zit in het programma Het is altijd duidelijk, hoe je er snel uitkomt Het programma is snel en simpel op te starten en af te sluiten Conclusie: de kwaliteit is goed, er is optimaal gebruik gemaakt van de kijk-luister- en leesmogelijkheden die dit medium biedt en in overeenstemming met de bekende criteria voor het vignet.36 Deze richtlijnen worden door Mieke Starmans van de Werkgroep Makkelijk Lezen voorlopige richtlijnen genoemd, omdat ze bijgesteld moeten kunnen worden als dat op grond van goede argumenten nodig mocht blijken te zijn

48 Bijlage 6 Makkelijk lezen criteria van Barrington Stoke 37 Uitgeefster Patience Thomson Barrington Stoke is een Engelse uitgeverij te Edinburgh voor boeken voor moeilijklezenden, met name voor dyslectici. Barrington Stoke werkt met consultants, kinderen tussen 8 en 13 jaar met een leesprobleem die een manuscript lezen en van commentaar voorzien. Meerdere kinderen lezen hetzelfde manuscript. Het commentaar is meestal gelijkluidend. Commentaar dat maar door één kind is geleverd, wordt niet met de auteur besproken. De kinderen zijn heel gemotiveerd en willen het recensiewerk graag blijven doen. De ervaring die hiermee is opgedaan, is vertaald in een aantal criteria en aandachtspunten waar al de boeken aan getoetst worden. Woordgebruik Niet de woordlengte is belangrijk, maar de bekendheid of de specifieke betekenis. Gebruik van concrete woorden is makkelijker dan van abstracte woorden. Bijvoeglijke naamwoorden zijn moeilijk ongeacht of ze kort of lang zijn. De eerste bladzijden zijn cruciaal en de taal moet daar glashelder zijn. Als de lezer zelfvertrouwen heeft gekregen met het lezen en verder in het verhaal raakt, kan het wat uitdagender woorden aan. Woordspelingen vallen in de smaak, maar veel beeldspraak wordt letterlijk genomen en daardoor niet begrepen. Dialoog is over het algemeen makkelijk te lezen, maar moet eerder natuurlijk dan grammaticaal juist zijn. Zinsconstructie Deze is nog crucialer dan het woordgebruik. Niet de lengte van de zin is belangrijk, maar de eenvoud van de zinsconstructie. Actieve vorm is makkelijker dan de passieve vorm. Het zelfstandige gebruik van werkwoorden is verwarrend (bijv. het eten, het werken). Werkwoorden als kunnen, mogen, zullen moeten tot het minimum beperkt blijven Bijzinnen en samengestelde zinnen moeten vermeden worden. Terugverwijzingen zijn moeilijk. Inversie moet spaarzaam gebruikt worden. Begrip Aarzelende lezers kunnen gevolgtrekkingen niet goed verwerken. De tijdvolgorde moet helder zijn. Flashback moeten voorzichtig gebruikt worden. Zinsspelingen op bekende personen, plaatsen of gebeurtenissen gaan aan de zwakke lezer voorbij. Personen moeten altijd bij dezelfde naam genoemd worden; bijnamen en troetelnamen werken verwarrend. De flaptekst moet pittig en eenvoudig zijn. Bij voorkeur een vraag, waarbij het antwoord in het boek gegeven wordt. Uitvoering 37 Zie Patience Thomson, Consulting the Customer The Dyslexic Reader s Viewpoint, Publishing for Dyslexics, vertaling Nanda Geuzebroek (Het artikel is inmiddels weer van de site verdwenen. Geïnteresseerden kunnen het opvragen via n.geuzebroek@haarlem.nl.) 48

49 Crème of geel papier geniet de voorkeur boven wit. Veel dyslectici zijn lichtgevoelig en wit papier in combinatie met hard licht is pijnlijk voor de ogen. Uitlijning aan de rechterkant moet vermeden worden. Het veroorzaakt onregelmatige spatiëring tussen de woorden, hetgeen verwarrend werkt. Regels van ongelijke lengte geven houvast en voorkomen dat de lezer niet kwijtraakt waar hij gebleven is. De ruimte tussen de letters, woorden, zinnen en alinea s moet ietsje groter zijn dan normaal. Een lettertype met duidelijk onderscheiden letters is belangrijk. Het helpt als letters als a en g op handschrift lijken. Dus a en g. Kleine letters zijn moeilijk te ontcijferen. Groter dan 14-punts is slecht voor een begrip van de tekst, omdat te weinig woorden in één keer overzien kunnen worden. De buitenkant van het boek moet er aantrekkelijk en gewoon uit zien. Het moet geen aanwijzing bevatten dat het boek speciaal voor zwakke lezers is. Boekomslagen van Barrington Stoke Illustraties Met name dyslectische tieners prefereren een boek zonder illustraties om zo hun eigen beeld te kunnen vormen. Toch hebben illustraties voordelen. Ze geven achtergrondinformatie zodat het verhaal geen vertraging ondervindt. Ze breken de tekst. Ze helpen de lezer het verhaal samen te vatten of terug te vinden waar hij/zij gebleven was. Ze kunnen gebruikt worden om moeilijke woorden uit te leggen. Ze moeten direct slaan op de omringende tekst. Ze moeten in een oogopslag te overzien zijn en alleen ter zake doende details bevatten. 49

50 Voorbeeld van de lay-out van een boek uitgegeven door Barrington Stoke 50

51 Bijlage 7 Aanschafcriteria bij elkaar Algemene criteria: Maximaal 1000 items opnemen. Aantrekkelijke en informatieve voorkanten. Fictie in grotere bibliotheken beperkt tot populaire thema s zoals dieren, paarden, liefde, griezelen, sport, heksen, school, humor, vrienden38 en detective. Kijk- en luistermateriaal (video s en DVD s): Het materiaal moet Nederlands gesproken zijn, zodat er geen ondertitels gelezen hoeven te worden. Het taalgebruik moet geschikt zijn voor kinderen tussen de acht en dertien jaar. Het materiaal moet voldoende informatief zijn, zodat het gebruikt kan worden voor werkstukken en spreekbeurten. Het materiaal moet qua inhoud aansprekend vormgegeven zijn. Aan de omslag van het materiaal moet door middel van illustraties goed te zien zijn waar het over gaat. Voor verfilmde leesboeken geldt dat ze geschikt moeten zijn voor het maken van een boekbespreking. Het verhaal moet dus niet te veel afwijken van het boek. Kijk- en luistermateriaal (Cd-rom s)39: Voor al deze soorten geldt het selectiecriterium dat ze spraakondersteund moeten zijn. Als er geschreven taal gebruikt wordt in een computerspel of oefenprogramma, moet die ook altijd voorgelezen worden. Het materiaal moet Nederlands gesproken zijn. Sommige Vlaamse cd-rom s met een te nadrukkelijke Vlaamse uitspraak en woordkeus is daarom ongeschikt. Het materiaal moet niet kinderachtig zijn. Dit geldt voor de inhoud, de vormgeving en voor de ondersteunende stem. Het materiaal moet intuïtief goed te gebruiken zijn. De navigatie moet vanzelfsprekend zijn en gebruik maken van symbolen in plaats van taal. Oefenprogramma s voor leren van de tafels voor dyslectici opnemen. Dit materiaal moet opgenomen voor de doelgroep van kinderen met dyslexie. Oefenprogramma s voor leren van topografie voor dyslectici opnemen. Aan de omslag van het materiaal moet door middel van illustraties goed te zien zijn waar het over gaat. Kijk- en luistermateriaal (internet) De site moeten informatief zijn of, er moeten educatieve spelletjes op te vinden zijn, of de site moet oefenprogramma s voor spelling, tafels en topografie bevatten. De site moet een heldere, intuïtieve navigatie hebben. 38 Omdat veel populaire boeken geen genreaanduiding hebben, heeft de SBH zelf een genresticker gemaakt voor het thema vrienden. Hier kunnen veel aantrekkelijke boeken ondergebracht worden. Een digitale versie van een printblad voor etiketten van deze sticker en de digitale versie van deze genresticker is te downloaden van de site van de makkelijk Lezen Plein site: 39 Zie bijlage 4 Richtlijnen voor beoordeling en productie van cd- en dvd- rom s. 51

52 De lay-out moet rustig en duidelijk zijn. Het lettertype moet geschikt zijn voor dyslectici. Luistermateriaal: Het negatieve selectiecriterium alleen materiaal opnemen met een aansprekende voorkant omzeilen door via eigen creatieve oplossingen omslagen toe te voegen. Dit probleem doet zich niet voor bij de Daisy-rom s. Klanten doorverwijzen via internet naar de FNB, de NBBL, de CBB en de LSB betekent een vergroting van de eigen collectie. Voorleesboeken kunnen naar eigen smaak en ervaring gekozen worden. Van de Daisy-rom s vooral de aantrekkelijk voorgelezen boeken en de meest actuele en populaire titels opnemen. Kijk- en luistermateriaal: Combinatieleesboeken alleen opnemen als er tijd is om dit begeleid door enige voorlichting uit te lenen. Minimaal de vermelding oefenmateriaal op de omslag. Lezen (fictie)40: Boeken met een makkelijk lezen vignet Materialen die voorkomen in de Makkelijk Lezen Mediagids of de Vlaamse Keuzelijst of op de titellijsten van het MLP van de Stadsbibliotheek Haarlem ( Kijk- en leesmateriaal (strips): Tekst moet in kleine letters geschreven zijn, dus niet in hoofdletters Letters moeten niet te klein zijn Rustige lay-out is vereist Weinig tekst in de tekstballonnen en bijschriften Stripboeken met korte verhaaltjes zijn heel geschikt Taalgebruik moet niet te moeilijk zijn Inhoud moet niet complex zijn Lezen (non-fictie): Veel visuele ondersteuning in de vorm van informatieve afbeeldingen, plaatjes, tekeningen en kaarten Weinig tekst Grotere, duidelijke letter Weinig moeilijke woorden Korte zinnen Niet kinderachtig Selectiecriteria voor speelleermateriaal: 40 Zie bijlage 4 Voorbeelden van criteria voor makkelijk lezen boeken en bijlage 6 voor de criteria van Barrington Stoke 52

53 Eenvoudige spelregels; intuïtief te gebruiken Sterk materiaal, degelijke verpakking Niet te kleine onderdelen Makkelijk te controleren Aantrekkelijk uiterlijk Selectiecriteria voor de collectie voor ouders en leerkrachten: Heldere informatie Snel in te kijken en door te lezen 53

54 Bijlage 8 Voorbeeld inrichting lowbudget MLP Een eenvoudig MLP is ook een MLP! Belangrijk is dat de materialen bij elkaar gezet worden op een in het oog lopende plaats. Een kast achteraf in een uithoek van de bibliotheek heeft geen zin. De opstelling moet er aantrekkelijk uitzien met zoveel mogelijk de voorkanten van de materialen naar voren. Oud materiaal hoort niet op een MLP. Het materiaal moet er aantrekkelijk en van deze tijd uitzien. De bewegwijzering moet zoveel mogelijk beeldend - met pictogrammen - plaatsvinden. De collectie kan beperkt blijven tot een collectie voor de kinderen zelf. Het MLPlein/Punt/Plek-logo kan van de SBH overgenomen worden en is te downloaden van Basiscollectie Het al aanwezige makkelijk lezen materiaal wordt bij elkaar gezet. Dit betreft: Makkelijk lezen fictie die al voorzien is van een ml-sticker. Gesproken boeken. Hierbij is van belang dat er goed voorgelezen gewone jeugdboeken worden aangeschaft. (Geen voorgelezen ml-boeken!) Cd-rom s. Verfilmde kinderboeken. Hierbij alleen de Nederlands gesproken films opnemen. Informatieve video s en DVD. Eventueel aanvullen met Ooggetuigenvideoserie en/of recente uitgaven van de NOT. Combinatieleesboeken (Niet nieuw aanschaffen!) Tijdschriften: Donald Duck, Tina, Zo zit dat en de Penny voor de kinderen en BalansBelang voor de volwassenen. Strips. Dit betreft een selectie uit de aanwezige strips die geschikt zijn qua taalgebruik en lettertype voor moeilijklezenden. Folders met informatie over dyslexie en ander leerproblemen, ict-hulpmiddelen en de service van de Blindenbibliotheken. Artikelenmap. De artikelenmap voor ouders van de Stadsbibliotheek Haarlem mag daarvoor gekopieerd worden. De lijst met sites waarvan de artikelen te downloaden zijn is te vinden op Financiën Als je meer wilt dan je kunt betalen, is het handig om in je regio naar sponsors en fondsen op zoek te gaan. Inrichting 54 Een lowbudgetinrichting moet wel voldoen aan de eisen die gesteld worden aan een opstelling voor moeilijklezenden: de voorkanten naar voren.

55 Kasten met schuine planken zijn goed bruikbaar. Hier kun je materiaal aantrekkelijk op etaleren. De kast niet te vol zetten. Zo veel mogelijk ruimte overlaten om boeken rechtop te zetten. De opbergsystemen van de informatieseries van Wolters Noordhoff kunnen worden gebruikt voor de video s of makkelijk lezen boeken. Zorg voor zitgelegenheid. Laat je Plein, Plek of Punt er aantrekkelijk en uitnodigend uitzien! Maak een promotietafel waarop je onderdelen van de collectie onder de aandacht kan brengen. Al het materiaal moet in de catalogus een MLP-locatieaanduiding krijgen. 55

56 Bijlage 9 Lijst met geschikte hulpmiddelen Spraak naar tekst Het spraakherkenningsprogramma Dragon Naturally Speaking zet gesproken tekst om in getypte tekst. Informatie bij: AVT, Heemstede Kanteff Speech, Almere of Tekst naar spraak 1. Een spraakherkenningsprogramma is ook in staat tekst in een tekstverwerkingsprogramma om te zetten in spraak, voor te lezen dus. Teksten van internet kunnen gekopieerd worden naar bijv. Word. Daarna kan Dragon Naturally Speaking de tekst voorlezen. Informatie bij:avt, Heemstede Kanteff Speech, Almere of 2. De IRISPenII is een handscanner die regels scant. Hiermee kunnen kleine stukken tekst gescand worden, waarna ze voorgelezen kunnen worden. De IRISPen werkt via de computer. Al te gebruiken door basisschoolkinderen om bijv. redactiesommen te laten voorlezen. Verhoogt de zelfstandigheid van de moeilijklezende. Informatie via: of 3. De Reading Pen is een leespen die Nederlandse en Engelse woorden scant en voorleest. Te gebruiken bij het vreemde talenonderwijs. Informatie via: of 4. De Daisy-speler is nodig om de gesproken boeken van de Blindenbibliotheken te kunnen lezen. Aan te vragen via de ziektekostenverzekeraar. Leveranciers: Alva BV, Arnhem, tel , Tieman, Hoogvliet, tel , 5. Met het gratis te downloaden programma TPB Reader of AMIS kunnen gesproken boeken in Daisy-formaat via de computer gelezen worden. Ook opslag op een MP3speler is daarmee mogelijk. Downloaden van 56

57 6. Fluency Leeshulp is een softwareprogramma dat internetteksten voorleest. Ook Word-bestanden kunnen voorgelezen worden als ze als html-bestand worden opgeslagen. Demo en licentie 7. Omnipage Pro 14 kan met behulp van een scanner tekst scannen met behoud van de oorspronkelijke lay-out. De gescande tekst wordt voorgelezen. Handig voor schoolboeken. Informatie via onder producten, software, dyslexie Typehulp Het woordvoorspellingsprogramma Letmetype doet suggesties voor het te typen woord. Met behulp van een cijfertoets kan voor het te typen woord gekozen worden. Gratis te downloaden van of via g.htm, dat tevens een handleiding geeft. Algemeen Op de zeer informatieve website zijn verschillende artikelen te vinden met een opsomming en een bespreking van de diverse ict-hulpmiddelen en software. De firma Lexima brengt nieuwe hulpmiddelen voor moeilijklezenden op de markt, zoals Kurzweil, een tekst-naar-spraakprogramma. Informatie via: of 57

58 Bijlage 10 Voorbeeld groepsontvangst Programma Omdat kinderen met leesproblemen geen regelmatige bezoekers van de bibliotheek zijn, is het zaak de ontvangst vooral te richten op het gebruik van het MLP. De kinderen moeten kennis maken met de verschillende soorten materialen van het MLP. Eerst legt de ontvanger uit waarom het MLP er is en wat er allemaal voor materiaal te vinden is. De kinderen worden daarbij zoveel mogelijk betrokken. Zij kunnen bijvoorbeeld aan de hand van de pictogrammen aangeven wat ze verwachten dat er op het MLP zal staan. Daarna kunnen de kinderen kennis maken met het MLP-materiaal. Het is belangrijk ze zelf actief te laten zoeken in het materiaal. Zo leren ze het best wat voor materiaal er voor hen is en waarvoor ze het kunnen gebruiken. Er kunnen groepjes geformeerd worden rond de volgende materiaalsoorten: luistermateriaal, kijkmateriaal, computermateriaal en indien aanwezig spelmateriaal. Het leesmateriaal kan buitenbeschouwing gelaten worden. Dit zal hen tijdens een groepsontvangst niet stimuleren. Als er geen spelmateriaal is en er moet een vierde groep gevormd worden, dan zou men kunnen kiezen voor een groep rond stripboeken en kindertijdschriften. Voor het luistermateriaal zijn uiteraard minimaal drie afluisterapparaten nodig, walkmans en diskmans. Voor het kijkmateriaal laat men de kinderen een informatieve video kiezen. Dit is voor hen nieuw materiaal. Ze hebben nog nooit gewerkt met video als bron voor het maken van een werkstuk of het houden van een spreekbeurt. Ook voor de school is dat nieuw. Verfilmde boeken kennen ze meestal wel. Promotie daarvan is minder noodzakelijk. Als het MLP de beschikking heeft over speelleermateriaal, kunnen een aantal materialen gekozen worden die in groepsverband gespeeld kunnen worden. Daarbij is het handig de kinderen te laten kiezen uit taalmateriaal en uit rekenmateriaal. Op de computer op het MLP moeten een informatief programma staan en taal- of rekenspelletjes. De kinderen kunnen dan zelf kiezen welk programma ze kiezen. Geschikte en leuke programma s zijn bijvoorbeeld de cd-rom over het Anne Frankhuis en KinderLingo. Uiteraard moeten de groepen verdeeld worden over de jeugdafdeling. Als alle groepen op het MLP blijven, zouden ze elkaar te veel storen. Begeleiding Het is belangrijk bij elk groepje een volwassen begeleider te hebben. Er kan daarbij een beroep gedaan worden op de begeleidende leerkracht en ouders. Afronding Aan het eind van de presentatie kunnen kinderen die een bibliotheekpas bij zich hebben materiaal uitkiezen om mee naar huis te nemen. Uiteraard is er dan enige ondersteuning nodig door baliepersoneel. In het kader van de promotie van het MLP, ligt het voor de hand informatiemateriaal mee te geven over de bibliotheek, het MLP, maar ook over de Blindenbibliotheken. Ook de folder Wat staat daar? kan meegegeven worden. 58

59 Bijlage 12 Voorbeeldtekst voor folder of brochure Makkelijk Lezen Plein 59

60 Kijken, luisteren en lezen op het Makkelijk Lezen Plein Op de jeugdafdeling van is een aparte afdeling ingericht voor kinderen met een lesprobleem: het Makkelijk Lezen Plein! Hier zijn veel audiovisuele materialen te vinden, die geschikt zijn om te gebruiken voor boekbesprekingen en spreekbeurten of gewoon voor het plezier. Boeken staan uitnodigend opgesteld: met hun vrolijke en aantrekkelijk ogende voorkanten springen ze in het oog en vragen erom ter hand genomen te worden. Kinderen Voor de kinderen zijn er de volgende materialen: Verfilmde jeugdboeken Jeugdboeken in gebarentaal Gesproken boeken Cd-rom's met interactieve taal- en rekenspelletjes Tijdschriften, informatief en ontspannend Makkelijk lezen boeken Informatieve boeken Informatieve cd-rom s Informatieve video's Speelleermaterialen, Mini-Loco en lettersets De kinderen kunnen op het Makkelijk Lezen Plein naar boeken luisteren met een diskman of walkman, die ze bij de informatiebureau kunnen lenen. Ook kunnen ze films en informatieve programma's bekijken op de video of (taal)spelletjes uitproberen op de computer. Ouders en leerkrachten Voor ouders en leerkrachten zijn aanwezig: Boeken over leer- en leesproblemen Tijdschriften van ouderverenigingen Artikelen en brochures over leer- en leesproblemen Informatie over hulpmiddelen om lezen en schrijven makkelijker te maken Hulp en vragen De Makkelijk Lezen Specialist kan u helpen informatie te vinden over dyslexie en andere leesproblemen en over alles wat daarmee samenhangt. U kunt telefonisch een afspraak maken: telefoon. (vragen naar ) of uw vragen en naar:.. 60

61 61