Ruurd Vos. Marktverkenning burgerparticipatie

Transcriptie

1 Ruurd Vos Marktverkenning burgerparticipatie

2 Marktverkenning burgerparticipatie Naam: Ruurd Vos Studentnummer: Opleiding: Instituut: Stagebegeleider: Stagedocent: Plaats: Bedrijf: Bestuurskunde/Overheidsmanagement Thorbecke Academie (NHL hogeschool) M. Miedema N. de Koning Groningen Sherpas Proyects Datum: 17 februari

3 Voorwoord Geachte lezer, Voor u ligt het verslag van de marktverkenning naar burgerparticipatie die ik in het kader van mijn derdejaars stage ten behoeve van mijn opleiding bestuurskunde aan de Thorbecke Academie (NHL hogeschool) in de periode september 2010 t/m februari 2011 voor Sherpas Proyects te Groningen heb uitgevoerd. De marktverkenning en in zekere zin ook een onderzoek naar burgerparticipatie, heb ik gedurende de gehele stageperiode als een leuke en bovenal zeer uitdagende leerervaring beschouwd. Burgerparticipatie was voor mij nog een onbekend begrip. Daarnaast heb ik het zeer interessant gevonden om bij zoveel overheidsinstellingen in een spreidingswijdte van Almere tot Delfzijl een inzicht te kunnen krijgen over de toepassing van burgerparticipatie in de praktijk. Het schrijven van het uiteindelijke verslag was voor mij eveneens een hele uitdaging. Te meer omdat het hier gaat om een verslag wat ook daadwerkelijk zal worden gebruikt in de praktijk. Dit schept een behoorlijke verantwoordelijkheid waar ik dan ook zorgvuldig mee ben omgegaan. Het schrijven van dit verslag is eveneens een goede oefening voor de eindscriptie die ik in het vierde jaar van mijn opleiding zal moeten gaan schrijven in een nog onbekende leeromgeving. Ik wil via deze weg Maaike Miedema, Jakob Zwinderman en Peter Vos, maten van de maatschap Sherpas Proyects, hartelijk bedanken voor het gegeven vertrouwen en de vrijheid die zij mij hebben geschonken om deze opdracht naar behoren uit te kunnen voeren. Daarnaast wil ik Maaike Miedema in het bijzonder bedanken voor de feedback die zij mij gegeven heeft tijdens het uitwerken van de onderzoeksgegevens en de opbouw van het verslag. Ook wil ik graag alle overheidsinstellingen en daarmee in het bijzonder de geïnterviewden, bedanken voor hun ruimhartigheid in de gegeven informatie en de tijd die zij hiervoor hebben uitgetrokken. Ik wens u veel plezier bij het lezen van dit verslag. Ruurd Vos Groningen, 17 februari

4 Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding 4 1. De maatschap Sherpas Proyects Sherpas Proyects Participatieve methodieken Filosofie 8 Theoretisch kader 2. Burgerparticipatie Definitie Participatieladder Opkomst en ontwikkeling burgerparticipatie Actualiteit 11 Onderzoeksresultaten 3. Waarom willen overheidsorganisaties werken met burgerparticipatie? Kennis en ervaring bij overheidsinstellingen Toekomstbeeld van burgerparticipatie 17 Conclusie en aanbevelingen 6. Conclusie Rol is voor Sherpas Proyects 20 Literatuurlijst 22 Bijlage I Interviewvragen 23 Bijlage II Lijst meewerkende organisaties 24 3

5 Inleiding Door de huidige veranderingen in de samenleving verandert het democratisch stelsel mee. De samenleving kent steeds meer hoger opgeleide burgers die mondiger zijn geworden en meer invloed willen uitoefenen op de verschillende publieke instellingen. Vaak zijn de gemeenten en in mindere mate provincies en waterschappen de eerste overheidsinstellingen waar burgers invloed op willen uitoefenen. Simpel weg omdat deze overheidsorganen het dichts bij de burger staan. Gemeenten, provincies en waterschappen staan voor een uitdaging. Zij moeten de kloof tussen overheid en burger overbruggen door in te spelen op de wens van de burger om mee te kunnen participeren in de beleid- en besluitvormingsprocessen van uiteenlopende onderwerpen. Van het aanleggen van een sportveld tot het invulling geven aan een nieuwbouwwijk, van inspraak in de WMO tot het aanleggen van een snelweg. Maar hoe pakt men dit als gemeente, provincie of waterschap aan? Wat is burgerparticipatie eigenlijk? Welke vormen van burgerparticipatie zijn er en welke werkt het beste? Hoe zit het met het vertrouwen van de burger in de overheid? Zomaar een paar vragen waarbij Sherpas Proyects de overheid zou kunnen faciliteren. Doelstelling Om de publiekesector optimaal te kunnen faciliteren bij projecten in het kader van burgerparticipatie, is het voor Sherpas Proyects zaak om eerst eens goed na te gaan welke vragen er nu precies vanuit de overheidssector komen op het gebied van burgerparticipatie. Doel van deze marktverkenning is enerzijds het in kaart brengen welke vraag er nu precies komt vanuit de overheid met betrekking tot ondersteuning bij burgerparticipatie trajecten en anderzijds adviezen te formuleren met welke diensten en producten Sherpas Proyects kan inspelen op deze vraag. Vraagstelling Uit de doelstelling is de volgende hoofdvraag geformuleerd. De hoofdvraag luid: Wat zijn de uitgangspunten van burgerparticipatie in de overheidssector en met welke diensten en producten kan Sherpas Proyects deze markt bedienen? Om een gedegen antwoord te kunnen geven op de hoofdvraag zijn de volgende deelvragen geformuleerd. De deelvragen luiden als volgt: Wat is burgerparticipatie? 4

6 Waarom willen overheidsorganisaties werken met burgerparticipatie? Welke kennis en ervaring is aanwezig bij overheidsinstellingen? Wat is het toekomstbeeld van burgerparticipatie? Verantwoording onderzoek Om een gedegen antwoord te kunnen formuleren op de hoofdvraag van deze marktverkenning is gekozen voor een kwalitatieve onderzoeksopzet. Hiervoor is gekozen omdat zo een duidelijker en completer beeld kon worden verkregen van het wel en wee omtrent burgerparticipatie middels interviewen. In totaal hebben twintig overheidsinstellingen medewerking verleend aan het onderzoek. Hiervan is bij negentien overheidsinstellingen een interview afgenomen te weten: één bij een provincie, drie bij een waterschap, veertien bij een gemeente en één bij het ministerie van Binnenlands Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Daarnaast heeft één provincie haar medewerking verleend door het opsturen van het burgerjaarverslag waaruit voldoende informatie kon worden geput om een beeld te vormen van die situatie al daar. Zie voor de interviewvragen bijlage I en voor een lijst met organisaties medewerking hebben verleend bijlage II. De verkregen informatie van de verschillende overheidsinstellingen is met elkaar vergeleken en verwerkt tot een algemeen beeld. Hierdoor zijn de onderzoeksresultaten niet direct te herleiden naar een enkele overheidsinstelling die medewerking heeft verleend aan het onderzoek. De verkregen informatie van het ministerie van BZK is vooral gebruikt voor beeldvorming en is daarom niet in de verwerking meegenomen. Ook is er voor gekozen zoveel mogelijk het onderscheid tussen provincie, waterschap en gemeente te vermijden. Dit, omdat burgerparticipatietrajecten in deze overheidslagen veel gelijkenissen vertonen en slechts op enkele accenten van elkaar verschillen. Waar dit niet mogelijk was is wel onderscheid gemaakt. Naast het afnemen van interviews is er ook gebruik gemaakt van een intensieve literatuurstudie om een algemeen beeld van burgerparticipatie te kunnen vormen. Zie voor een weergave van gebruikte literatuur de literatuurlijst (blz. 22). Doelgroep Deze marktverkenning is primair geschreven voor Sherpas Proyects. Daarnaast geldt dit rapport als een eindproduct van de derdejaars stage ten behoeve van mijn opleiding bestuurskunde aan de Thorbecke Academie (NHL hogeschool). Verder is dit rapport ook interessant voor overheidsinstellingen en overige geïnteresseerden die zich een actueel beeld willen vormen van burgerparticipatie in met name Noord-Nederland. Opbouw rapport De opbouw van het rapport is op te delen in drie delen. Nadat een korte beschrijving van het bedrijf Sherpas Proyects is gegeven (hoofdstuk 1), zal een theoretisch kader worden gegeven waarin zal 5

7 worden ingegaan op de vraag wat burgerparticipatie nu precies is en inhoud en met welke definitie van burgerparticipatie in dit rapport is gewerkt (hoofdstuk 2). Het tweede deel van het rapport bevat de uitkomsten van de afgenomen interviews. Er zal in volgorde een opsomming van uitkomsten worden gegeven op de volgende deelvragen: Waarom willen overheidsorganisaties werken met burgerparticipatie? (hoofdstuk 3) Welke kennis en ervaring is aanwezig bij overheidsinstellingen?( hoofdstuk 4) Wat is het toekomstbeeld van burgerparticipatie? (hoofdstuk 5). Vervolgens zal een antwoordt worden gegeven op de hoofdvraag van deze marktverkenning in de conclusie (hoofdstuk 6). Het derde deel van het rapport bevat de adviesfase (hoofdstuk 7) waarin een antwoord zal worden gegeven op de vraag welke rol weggelegd is voor Sherpas Proyects en adviezen worden geformuleerd naar aanleiding van de opgedane kennis tijdens de literatuurstudie en de bevindingen aan de hand van de afgenomen interviews. 6

8 1. De maatschap Sherpas Proyects Om een goed beeld te schetsen van wie Sherpas Proyects is en wat Sherpas Proyects doet, wordt in dit hoofdstuk een korte beschrijving gegeven van de organisatie daarnaast zal worden ingegaan op de filosofie waarmee bij Sherpas Proyects wordt gewerkt. 1.1 Sherpas Proyects Sherpas Proyects is een maatschap bestaande uit drie maten, Maaike Miedema, Jakob Zwinderman en Peter Vos. Sherpas Proyects ondersteunt en begeleidt al vele jaren diverse persoonlijke, team en organisatiebrede veranderprocessen. De maten van Sherpas Proyects hebben gemiddeld ruim 20 jaar brede ervaring in procesbegeleiding, training en coaching. De bindende factor is de specifieke aanpak waar recht-door-zee en resultaatgerichtheid kernwoorden zijn. In het Noorden van het land, tussen Groningen en Apeldoorn, opereert Sherpas Proyects als Gids voor diverse organisaties. Naast commerciële organisaties zijn overheidsinstanties (gemeenten, provincies, waterschappen en andere overheidsgerelateerde organisaties) een belangrijk werkgebied voor Sherpas Proyects. Het ondersteunen van managers, medewerkers of teams in overheidsland vraagt een bijzondere aanpak. Er wordt steeds meer gevraagd van ambtenaren en de veranderingen zijn legio. De ambtenaren moeten steeds meer ondernemer worden en dat is een terrein waar Sherpas Proyects expertise duidelijk tot zijn recht komt. 1.2 Participatieve methodieken Sherpas Proyects bied diverse diensten aan op het gebied van training, coaching, mediation, procesmanagement en interim management. Het onderscheidend vermogen ligt bij een brede kennis en ervaring op het gebied van participatieve methodieken, zoals larg scale interventions*, waarbij het doel is een situatie te creëren waarin deelnemers gestimuleerd worden creatief mee te denken en met elkaar in gesprek te gaan om oplossingen te vinden en situaties te veranderen. * Large scale intervention is een methodiek die zich richt op gezamenlijke binding, gedeelde zorg en een betere gezamenlijke toekomst. Deelnemers leren denken als één systeem om als geheel een visie te ontwikkelen en een werkwijze vast te stellen. Met large scale intervention ontdekken deelnemers dat het mogelijk is zich in te zetten voor uitdagingen die ze daarvoor niet zagen. 7

9 1.3 Filosofie...bekend door hun diensten als gidsen... Sherpa is een kleine stam van landbouwers in Nepal, veelal gevestigd op de hellingen van de Himalaja. Sherpas Proyects komt uit Groningen, uit een gebied waar geen berg te bekennen is. Toch wil Sherpas Proyects zich identificeren met een volk dat, op geheel eigen wijze, mensen gidst en ondersteunt die voor een grote of uitdagende onderneming staan. Als een Sherpa begeleidt Sherpas Proyects een deel van de reis die de klant onderneemt. De top bereikt de klant zelf, maar Sherpas Proyects biedt de klant ondersteuning om die top te bereiken door tijdelijk de last te dragen en daarna draagbaar te maken. Als gids wil Sherpas Proyects in een goede sfeer, door respectvol handelen en samenwerken, het beoogde resultaat bereiken. Leven Sherpas Proyects staat midden in het maatschappelijk leven. Niet door grote maatschappelijke projecten opzichtig te ondersteunen, maar de medewerkers tijd te gunnen om aan vrijwilligerswerk te werken en hun eigen ding te doen (bij kerk, politiek, sport etc.). 8

10 Theoretisch kader 2. Burgerparticipatie Om een goed algemeen beeld van het onderzoek te kunnen vormen zal in dit hoofdstuk een theoretisch kader van burgerparticipatie worden geschetst. In dit hoofdstuk zal eerst een verklaring gegeven worden van de definitie van burgerparticipatie waarmee in dit onderzoek is gewerkt. Vervolgens zal een uitleg gegeven worden over de participatieladder waarna wordt ingegaan op de ontwikkeling van burgerparticipatie sinds de jaren zestig. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een blik op de actualiteit van burgerparticipatie. 2.1 Definitie Er zijn verschillende definities van burgerparticipatie in omloop. In verschillende onderzoeken, rapportages en beleidsnotities, geschreven door verschillende (overheids)organisaties, wordt vaak een eigen definitie gegeven van wat burgerparticipatie nu precies is en inhoud. Vaak zijn deze definities afgeleid van de eigen situatie van de (overheids)organisatie die het onderzoek, rapportage of beleidsnotitie geschreven heeft. Hoewel de definities op accenten van elkaar verschillen hebben zij toch vaak het zelfde gemeen, namelijk het betrekken van burgers bij het beleid. Als meest complete definitie zou dan ook het beste kunnen worden uitgegaan van de definitie zoals die wordt gebruikt in het onderzoek burgerparticipatie in de lokale politiek (Dinjens, M. 2010) van het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP). De definitie luid als volgt: Burgerparticipatie is een manier van beleidsvoering waarbij burgers (al dan niet georganiseerd in maatschappelijke organisaties) direct of indirect bij het lokale beleid betrokken worden om door middel van samenwerking tot de ontwikkeling, uitvoering en/of evaluatie van beleid te komen. Met bovenstaande definitie wordt in dit onderzoek gewerkt. 2.2 Participatieladder Er zijn grof weg vijf participatievormen te onderscheiden, deze zijn opgenomen in een participatielader. De participatieladder geeft het niveau aan van de mate waarop er met burgers wordt geparticipeerd. Het participatieniveau geeft aan welke houding de overheid wenst aan te nemen tegenover haar burgers. Er zijn meerdere participatieladders in omloop die min of meer vergelijkbaar van aard zijn. De participatieladder zoals deze in dit verslag gebruikt wordt is grotendeels gebaseerd op de participatieladder zoals deze wordt beschreven in het boek De aanpak van interactief beleid: elke situatie is anders (Pröpper, I. Steenbeek, D. 2009). De overheid heeft keuze uit de zes onderstaande vormen van burgerparticipatie uit de participatieladder: Informeren (niveau 1): De overheid informeert de burger over haar beleidsvoornemens met als doel informatie overdracht. De burger heeft geen inbreng en vervult enkel en alleen de rol van toehoorder. 9

11 Theoretisch kader Raadplegen (niveau 2): De overheid vraagt de burger om hun mening, opvattingen en visie over een bepaald beleidsonderwerp maar behoudt de vrijheid om hier wel of niet iets mee te doen. Adviseren (niveau 3): Deelnemende burgers krijgen informatie over een beleidsonderwerp, overleggen daarover en komen tot een advies aan de overheid. De overheid kan het advies overnemen of beargumenteerd naast zich neerleggen. Coproduceren (niveau 4): Samen met betrokken beleidsambtenaren werken burgers beleidsvoorstellen uit. De overheid dient de uitkomsten zwaar mee te laten wegen bij de daadwerkelijke besluitvorming. Meebeslissen (niveau 5): Binnen door de overheid gestelde kaders kunnen burgers zelf beslissingen nemen en uitvoering geven aan beleid. De overheid heeft een controlerende rol. Initiëren (niveau 6): Burgers hebben zelf de mogelijkheid om actief ideeën en initiatieven bij de overheid aan te dragen en te ontplooien om daarmee maatschappelijke problemen op te lossen. 2.3 Opkomst en ontwikkeling burgerparticipatie De ontwikkeling van burgerparticipatie bestaat uit drie generaties: Eerste generatie burgerparticipatie: Gedurende de jaren 60 groeide de roep om democratisering onder de geëmancipeerde burgers. Zij dwongen de mogelijkheid af om te kunnen reageren op beleid gemaakt door de overheid. Dit recht is vervolgens sinds 1965 op steeds meer beleidsterreinen vastgelegd waarvan de bekendste de Wet op de Ruimtelijke Ordening is. Tweede generatie burgerparticipatie: In de jaren 90 begint bij de overheid het idee op te komen dat de burger al bij de ontwikkeling van beleid betrokken moet worden om zo de kwaliteit van het te vormen beleid te vergroten en meer draagvlak te creëren. Interactieve beleidsvorming en coproductie doen hun intrede. Derde generatie burgerparticipatie: De derde generatie burgerparticipatie is opgekomen in 2000 en gaat uit van het eigen initiatief van de burger en de verantwoordelijkheid die de burger daarvoor neemt. Hierbij neemt de overheid een faciliterende rol aan. Momenteel is de tweede generatie burgerparticipatie de meest toegepaste vorm van burgerparticipatie. Een aantal vooruitstrevende overheidsinstellingen is begonnen met het experimenteren met de derdegeneratie burgerparticipatie; initiëren. 10

12 Theoretisch kader 2.4 Actualiteit Dat burgerparticipatie een actueel onderwerp is blijkt wel uit de vele artikelen die er over worden gepubliceerd in kranten, tijdschriften, websites en vakbladen. Enkele koppen zijn: Burgerparticipatie in veel gemeenten in opkomst NRC.nl, 2 maart Extra inspraakavonden toekomst Boarnsterhim Leeuwarder Courant, 13 september Burgerparticipatie moet professioneler Wijkraadpaddepoel.nl, 12 januari kleinere overheid moet voor big society zorgen Trouw, 18 januari Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft in mei 2010 een aantal boeken gepubliceerd in de publicatiereeks over burgerparticipatie. Dit geeft aan dat er ook bij de landelijke overheid nog steeds aandacht is voor het onderwerp burgerparticipatie. Ook Koningin Beatrix verwees in haar kersttoespraak van 2010 op subtiele wijze naar een vorm van burgerparticipatie: Het komt aan op maatschappelijke verbondenheid. De uitdaging is steeds elkaar te betrekken bij het oplossen van problemen. Wie zich deelnemer voelt, wordt ook gesterkt in besef van eigenwaarde. Kortom burgerparticipatie leeft! 11

13 Onderzoeksresultaten 3.Waarom willen overheidsorganisaties werken met burgerparticipatie? Waarom willen overheidsorganisaties eigenlijk werken met burgerparticipatie? Deze vraag staat centraal in dit hoofdstuk. Eerst wordt ingegaan op de redenen die de bezochte organisaties hebben aangegeven om te willen participeren met burgers. Daarna zal worden ingegaan op de voor en nadelen van burgerparticipatie. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een antwoord op de vraag hoe het zit met de draagvlag en gewenstheid van burgerparticipatie binnen de bezochte overheidsinstellingen. Reden om te werken met burgerparticipatie De bezochte overheidsinstellingen geven de volgende redenen om te werken met burgerparticipatie. Creëren draagvlak: Door burgers al vroeg te betrekken bij het te ontwikkelen beleid wordt getracht meer begrip bij de burger te kweken waardoor langdurige bezwaar en beroepsprocedures zoveel mogelijk voorkomen kunnen worden. Inspelen op eigen verantwoordelijkheid burgers : Overheidsinstellingen en dan met name gemeenten voeren nu taken uit die de burger eigenlijk ook heel goed zelf zou kunnen regelen. Burgerparticipatie wordt gezien als een goed instrument om de eigen verantwoordelijkheid van de burger te prikkelen. Poging tot dichten kloof tussen overheid en burger: Vrijwel alle bezochte organisaties gaven aan enige afstand tot de burger te ervaren. Zij zien burgerparticipatie niet als het middel maar meer als een middel om de kloof te dichten. Naar aanleiding van nieuw collegeakkoord 2010: een aantal politieke partijen hebben burgerparticipatie hoog in het vaandel staan. In gemeenten waar deze partijen deel uitmaken van het college wordt aan burgerparticipatie nadrukkelijk inhoud gegeven. Creëren uniformiteit in het bestaande participatie beleid: Veel gemeenten, provincies en waterschappen werken al jaren met vormen van burgerparticipatie. Echter verschilt de aanpak van dergelijke trajecten enorm binnen de eigen organisatie. De laatste jaren wordt getracht het participatiebeleid te uniformeren bijvoorbeeld door het opstellen van een participatie nota. Voor- en nadelen De bezochte overheidsinstellingen hebben hoofdzakelijk de volgende voor- en nadelen gegeven van burgerparticipatie. Voordelen burgerparticipatie: 12

14 Onderzoeksresultaten Benutten aanwezige kennis burgers: Burgers beschikken vaak over specifieke kennis van de omgeving die het beleidsonderwerp behelst. Daarnaast kan kennis, verkregen uit werk en of opleiding van burgers, de kwaliteit van het beleid ten goede komen. Meer draagvlak voor beleid: Beleid waar burgers zelf een wezenlijke rol bij de beleidsvorming hebben kunnen spelen kan doorgaans rekenen op veel draagvlak. Het betreft immers beleid die zij mede hebben vormgegeven en zullen daarom veelal als ambassadeur voor het beleid optreden in hun directe omgeving. Benutten creativiteit burgers: Burgers kijken doorgaans met een andere blik naar een bepaald beleidsonderwerp dan de ambtenarij. Door gebruik te maken van deze andere inzichten kunnen antwoorden op probleemstellingen worden gevonden waaraan in eerste instantie niet direct is gedacht. Meer begrip voor- en inzicht in de organisatie: Door burgers actief te betrekken bij beleiden besluitvormingsprocessen wordt meer inzicht verschaft over de werking van de organisatie en het hoe en waarom bepaalde besluiten genomen worden. Nadelen burgerparticipatie: Invloed overheid wordt beperkt: Door het ingaan van participatietrajecten laat de overheid in zekere zin een deel van haar besluitvorming over aan de burger. Hierdoor kunnen uitkomsten van participatietrajecten niet zomaar te niet worden gedaan. Politieke afwegingen: politieke processen kunnen participatietraject verstoren waardoor het vertrouwen van de burger wordt geschaad in plaats van versterkt. Uitkomsten van participatietrajecten kunnen bijvoorbeeld in een keer te niet gedaan worden door dat deze worden weggestemd door de raad. Behartigt vaak niet het algemeen belang: Vaak bestaat de groep participanten niet uit een representatieve afspiegeling van de omgeving die het beleidsonderwerp betreft. Hierdoor is de kans groot dat niet alle belangen evenredig worden behartigd. Gewenstheid en draagvlak burgerparticipatie binnen de eigen organisatie Vrijwel alle organisaties gaven aan positief tegen over burgerparticipatie te staan. Participatietrajecten worden over het algemeen als een belangrijke aanvulling op de beleidsvorming beschouwd. Participatietrajecten kunnen bij de meeste organisaties rekenen op een breed draagvlak onder de eigen medewerkers. De meeste bezochte overheidsinstellingen gaven aan dat oudere ambtenaren wel eens moeite hebben met het ingaan van een participatietraject omdat zij deze manier van werken niet gewend zijn en uitgaan van hun eigen kennis en kunde. 13

15 Onderzoeksresultaten 4. Kennis en ervaring bij overheidsinstellingen In dit hoofdstuk zal aan de hand van de gegeven antwoorden tijdens de interviews een beeld worden geschetst van welke kennis en ervaring gemiddeld weg aanwezig is bij de bezochte overheidsinstellingen. Daarnaast zal worden aangegeven wat de bezochte overheidsinstellingen doen om op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen en zal de inhuur en rol van externen worden besproken. Ervaring met burgerparticipatie Vrijwel alle bezochte organisaties hebben al enkele projecten, variërend van omvang en onderwerp, uitgevoerd. De ervaringen in succes van de uitgevoerde trajecten varieert van zeer succesvol tot een grote ramp. Provincies en Waterschapen houden zich ten opzichte van gemeenten in beperkte mate bezig met burgerparticipatie. Als reden hiervoor werd aangegeven dat gemeenten veelal meer beleidsonderwerpen hebben die zich lenen voor burgerparticipatie. Provincies en Waterschapen participeren hoofdzakelijk met organisaties, belangengroepen en verenigingen en in mindere mate met individuele burgers. Gemeenten participeren overwegend meer met de individuele burger al dan niet ondergebracht in een klankbordgroep. Kosten baten analyse Vrijwel alle bezochte organisaties geven aan dat bij het starten van een burgerparticipatietraject het uitvoeren van een kosten baten analyse overbodig is. De kosten en baten zijn vaak niet representatief en vrijwel niet meetbaar. Voorkeur participatievorm Veel overheidsinstellingen hebben geen duidelijke voorkeur voor een participatiegraad. Vaak verschilt dit per situatie van het beleidsonderwerp. Wel streeft het gros van de bezochte organisaties naar coproductie waar dat mogelijk is. Een aantal overheidsinstellingen heeft aangegeven hoofdzakelijk te sturen op een raadplegende of adviserende rol voor de burger. Problemen rond burgerparticipatie Burgerparticipatie breed begrip: Het begrip burgerparticipatie wordt door veel organisaties steeds weer iets anders opgevat. Organisaties hebben verschillende opvattingen over wat nu wel en geen burgerparticipatie is en waar dit wel en niet gewenst is. 14

16 Onderzoeksresultaten Nog niet alles rond burgerparticipatie is duidelijk: Veel instellingen zijn nog bezig met het ontwikkelen van en invulling geven aan een goed werkend uniform participatiebeleid. Bereiken van de juiste doelgroep: Vaak is er nog geen goede afspiegeling van de doelgroep die mee participeert. Tijd gebrek: Participatie trajecten vragen veel tijd van zowel de ambtelijke organisatie als de burgers. Deze tijd is niet altijd beschikbaar bij de ambtelijke organisatie en burgers. Snelheid van besluitvorming: Participatie trajecten remmen de snelheid van besluitvorming. Hierbij vormt burgerparticipatie een extra drempel bij beleidsonderwerpen waarbij een snelle besluitvorming gewenst is. Verwachting patroon burgers: Vaak hebben burgers die deelnemen aan participatietrajecten een verkeerd beeld van de mate van invloed die zij mogen uitoefenen op het te vormen beleid. Kennis en ontwikkeling Veel gemeenten zijn actief bezig met het bijhouden van de ontwikkelingen rond burgerparticipatie. Dit wordt voornamelijk gedaan door het bijhouden van vakliteratuur, speurwerk op internet en contact met collega organisaties. Ondersteuning BZK en VNG Veel gemeenten ervaren de ondersteuning van BZK, VNG en andere grote overheid/overheidsgerelateerde instanties als marginaal en soms zelfs als lastig/belemmerend. Bij een meerderheid van de bezochte organisaties heerst de opvatting dat BZK en VNG een onvoldoende beeld hebben van wat er nu daadwerkelijk speelt bij de lagere overheden. Er zou meer gewerkt moeten worden met een bottom-up benadering. Inhuur externen De bezochte organisaties maken geen tot beperkt gebruik van externe bureaus bij het uitvoeren en vormgeven van burgerparticipatie trajecten. Vaak worden externen gebruikt voor het voorzitten van informatie avonden. Meestal zijn dit personen die bekend zijn met de omgeving maar toch enige afstand hebben tot de overheidsinstelling. Daarnaast geeft het gros van de bezochte overheidsinstellingen aan de inhuur van externen te verminderen om dat zij de wens hebben meer zelf te doen door te sturen op het lerend vermogen van de eigen organisatie. Redenen om geen gebruik te maken van externe bureaus: Hoge kosten Weinig kennis van de organisatie structuur/cultuur Weinig kennis van de omgeving en wat er speelt Er is voldoende kennis bij eigen medewerkers aanwezig Organisatie wil zelf optimale leerervaring verkrijgen door vallen en opstaan 15

17 Onderzoeksresultaten Genoemde voordelen inhuur extern bureaus: Onafhankelijkheid Objectiviteit (andere kijk op situaties) Specifieke kennis burgerparticipatie trajecten Waar is facilitering door externen gewenst De bezochte organisaties hebben aangegeven een aanvullende rol voor externen te zien bij onderstaande punten. Voorzitten informatie/thema bijeenkomst Adviseren over aanpak burgerparticipatie trajecten (niet opstellen) Training geven in passende methoden voor burgerparticipatie Coachen moderators burgerparticipatie trajecten Behoefte aan nieuwe inzichten (lerend vermogen overheidsorganisatie). Behoefte aan coachen participatietraject als geheel spiegel voorhouden. Vooral vraag naar onderzoek verwachtingsmanagement van burgers. 16

18 Onderzoeksresultaten 5. Toekomstbeeld van burgerparticipatie In dit hoofdstuk zal worden gekeken naar welke toekomst burgerparticipatie heeft. Vervolgens zal worden ingegaan op de grenzen en beperkingen van burgerparticipatie. Toekomst burgerparticipatie Vrijwel alle bezochte organisaties zijn het er over eens dat men niet meer om burgerparticipatie heen kan gaan. De meeste organisaties willen de komende jaren meer en intensiever gaan werken met burgerparticipatie waarbij er steeds meer een beroep gedaan zal worden op de eigen verantwoordelijkheid van de burger. Vooral op gemeentelijk niveau heerst de opvatting en de wens dat de overheid terug moet naar de basis en meer moet overlaten aan de burgers. Geleidelijk aan zal er steeds meer toegewerkt worden naar een faciliterende overheid, derde generatie burgerparticipatie. Provincies en waterschapen hebben aangegeven,waar mogelijk, steeds meer over hun eigen grenzen en bevoegdheden heen te kijken en de samenwerking te zoeken met andere overheidslagen om burgerparticipatie mogelijk te maken. Grenzen van burgerparticipatie Onder de bezochte organisaties heerst enige verdeeldheid over de mate tot in hoever burgerparticipatie zou moeten gaan. De een werkt het liefste toe naar coproductie terwijl de ander het liever houd bij raadplegen/adviseren. Vrijwel alle bezochte organisaties zijn het erover eens dat de grenzen van burgerparticipatie liggen bij de besluitvorming. Het nemen van besluiten behoort enkel en alleen toe aan het daartoe bevoegde orgaan. Ook waar het algemeen belang overstijgend is houdt burgerparticipatie op. 17

19 6. Conclusie Aan de hand van het theoretisch kader en de onderzoeksresultaten kunnen onderstaande conclusies worden getrokken. In dit hoofdstuk zullen alleen de conclusies worden gegeven naar aanleiding van het eerste deel van de hoofdvraag te weten Wat zijn de uitgangspunten van burgerparticipatie in de overheidssector. De conclusies getrokken aan de hand van het tweede deel van de hoofdvraag, en met welke diensten en producten kan Sherpas Proyects deze markt bedienen, zullen samen met de aanbevelingen in hoofdstuk 7 worden gegeven. Hoofdvraag: Wat zijn de uitgangspunten van burgerparticipatie in de overheidssector en met weke diensten en producten kan Sherpas Proyects deze markt bedienen? Het volgende kan uit de marktverkenning worden geconcludeerd: 1. Meer burgerparticipatie Uit de marktverkenning blijkt dat vrijwel alle overheidsorganisaties steeds meer gaan en willen werken met burgerparticipatie. Burgerparticipatie is een actueel onderwerp dat een goede oplossing voor de overheid biedt om tegemoet te komen aan de wens van de burger om mee te kunnen participeren in de beleidsvorming. 2. Verschillen Verschillen in participatietrajecten tussen gemeente, provincie en waterschap zijn alleen te vinden in het gegeven dat provincie en waterschap met name participeren met georganiseerde groepen participanten en gemeenten voornamelijk participeren met individuen. Ook de mate van geschiktheid van de beleidsonderwerpen verschilt. Dit kan worden verklaard uit het gegeven dat gemeenten meer beleidsonderwerpen hebben die zich lenen voor participatietrajecten. Over het algemeen kan worden geconcludeerd dat participatietrajecten van gemeente, provincie en waterschap nagenoeg vergelijkbaar zijn. 3. Volop in ontwikkeling Uit het theoretisch onderzoek komt naar voren dat veel overheidsorganisaties zich bevinden in de tweede generatie burgerparticipatie. Een verklaring hiervoor zou kunnen worden gevonden in het gegeven dat veel overheidsorganisaties nog volop bezig zijn met het ontwikkelen van een goed lopend participatiebeleid. 18

20 4. Lerend vermogen De bezochte overheidsinstellingen geven veelal aan bij de invulling van het participatiebeleid uit te gaan van het lerend vermogen van de eigen organisatie. Uit de gegeven antwoorden op de vraag naar de behoefte aan ondersteuning van externe bureaus blijkt dat overheidsinstellingen geen rol zien voor externe bureaus met betrekking tot de uitvoering van gehele participatie trajecten. Echter is er wel behoefte en interesse voor ondersteuning op het gebied van advisering en training in passende methoden die toegepast kunnen worden bij participatietrajecten. Dit staat geheel in lijn met de wens van de bezochte organisaties om te sturen op het eigen lerend vermogen. 5. Eigen verantwoordelijkheid In de nabije toekomst zal steeds meer een beroep worden gedaan op de eigen verantwoordelijkheid van burgers. Deze ontwikkeling geeft aan dat overheidsinstellingen over het geheel gezien bezig zijn om de stap te gaan maken naar de derde generatie burgerparticipatie. Overheidsinstellingen zullen steeds meer de rol van facillitator gaan aannemen op beleidsterreinen die zich goed lenen voor inspraak van burgers. Wel moet worden opgemerkt dat overheidsinstellingen weinig zien in het gegeven dat burgers zelf besluiten gaan nemen in participatietrajecten.een verklaring hiervoor kan worden gevonden in de politieke processen. Immers besluitvorming is een zaak van het daartoe democratisch gekozen orgaan van de betreffende overheidsorganisatie. 6. Geen hype Geconcludeerd kan worden dat burgerparticipatie niet berust op een hype maar dat gemeente, provincie en waterschap weloverwogen bezig zijn de burger meer bij de beleids- en besluitvormingsprocessen te betrekken en daarnaast de burger daar ook een waardevolle rol in te geven. Wel moeten er nog flinke stappen worden gemaakt om ook daadwerkelijk tot een goed werkend participatiebeleid te komen. Een succesformule voor burgerparticipatie is nog niet gevonden. Dit vergt nog veel onderzoek en doet een groot beroep op het lerend vermogen van de overheidsinstellingen. Ten slotte Blijven de overheidsinstellingen bereid te investeren in de ontwikkeling van burgerparticipatie, dan is de kans groot dat de kloof tussen overheid en burger daadwerkelijk wordt verkleind, er meer draagvlak wordt gecreëerd voor vastgesteld beleid en dat Nederland democratischer wordt. 19